NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
ij k.7~
Ho. lb. 1894.
SaiccfCftg 1 IptiC.
Êcfifsfp laatgang.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
VAK KERKWIJK.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
ELKEN MAANDAG-, WOENSDAG, en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maan&en franco -p. p0,95.
Enkele nummers0,02 s. s
UITGAVE VAN
EN
Bij dit Nummer behoort een bijvoegse'
Vlissingan 7, 9, 10,11, 12, 13 en 14 April.
De belanghebbenden worden er op ge
wezen, 'dat het laatstgeplaatste goedkeur-
ringsmerk, voortaan gedurende twee jaren,
op gevaar van straf, ongeschonden moet
worden bewaard.
Belanghebbenden worden verder herin
nerd, dat de verificatie van gewichten
beneden het gram (milligram gewichten)
uithoofde der daartoe noodige fijne balans,
uitsluitend aan het ijkkantoor te Middel
burg geschiedt.
WAAR HET OM GAAT.
De stembusstrijd die ons den lOden April
wacht, zal wel tot de warmste behooren
die ooit gevoerd zijn.
Eenerzijds zal de partij van den vooruit
gang met ïak, gestennd,door alle geestdriftige
voorstanders van de ruimst mogelijke uit
breiding, met ongekende kracht den aanval
doen op het bolwerk dat nn zoovele lange
jaren door het conservatisme bezet was.
Maar ook van den anderen kant zullen
de voorstanders van het „behouden wat
wij hebben" hunne laatste kracht uitspelen
om, mocht het zijn, te- behouden wat zij
al dien tijd, geheel te hunnen eigen voor-
deele, hadden bezeten.
Er is in de laatste kwarteeuw door onze
kleine luyden een strijd om het hestaan
gevoerd, waarin velen maar al te vroeg zijn
ondergegaan.
De toongevende klasse heeft wel iets
gedaan om daarin te voorzien, doch uit haar
daden Bpraken nietdie deernis en ontfer
ming, die de hachelijke sociale toestand
vorderde.
De wetgevende arbeid heeft zich helaas
in al die jaren niet of zeer weinig gecon
centreerd om deze zaak van den arbeid,
waarbij het belang der geheele natie be
trokken is.
De bovendrijvende partij verzuimde maar
al te zeer rekening te houden met het niet
te weerspreken feit dat de natie niet uit
drie, maar uit vijf vijfden bestaat.
De gewetensvrijheid mocht bij haar
slechts op zekere voorwaarden een gastvrij
onthaal vinden. In .consciëntiedwang en
kerkelijke vervolgingen ontdekte zich tot
op den huidigen dag de schaduwzijde van
het revolutionaire systeem, waarnaar zij de
natie wilde bouwen.
Dit tijdperk schijnt ons echter toe on
herroepelijk afgesloten te zijn.
Een deel van het Nederlandsche volk,
ivelks invloed men steeds heeft ontkend,
ei1 welks recht om invloed te oefenen men
nooit wilde aanvaarden, is thans het tijd-
8"P van mondigheid ingetreden; en
net ig -yoor een liberale regeering weg
gelegd geweest, hetzelve deze gunst te ver-
henen.
De overheersching van de geld-aristo-
cratie, dat wil zeggen, de heerschappij van
en census heeft uit. Thans zal een billijker
maatstaf worden aangelegd. En eer de
maatschappij vast loopt, zal de regeering
Tan Nederland, de bakens verzettend bij het
poepen van het getij, met forsche hand
et staketsel wegrukken en eindelijk
eindelijk, na jaren wachtens op eenige ver
andering, Zal het Nederlandsche volk in al
Z1jn rangen, en standen aan de publieke
zaak deelnemenen van den verbreeden
volksinvloed gebruik maken tot bevestiging
van zijne privilegies en tot invoering van
te verbeteringen, welke bij wettige en
W r 6 ïe8e^nS m°gelijk zullen zijn.
Wel is toch bevestiging van onze vrij-
1 ®n en tegemoetkoming aan de verschil-
e behoeften van de niet kiesbevoegde
angen, telken male in het vooruitzicht
6 8 eid, doch de schoone theorieën waren
200 spoedig in rook vervlogen. En als
einTv-l^ en "volksvertegenwoordiging dan
Jk eens samenkwamen om de belangen
8 v olks te bespreken, dan werd er o zoo
1Iug openhaar van die broederlijke ge
zindheid, welke zoo onmisbaar is om met
succces het pleit voor den minder bevoor
rechte te voeren.
I)e kieswet Tak, waaromheen de partijen
een ieder onder eigen vaandel vereenigd, zich
groepeeren, heeft de niet-kieshevoegde broe
ders doen wakker worden en hen doen vra
gen aan de anderen die het reeds bezaten,
helpt ons dat ook ons, dat ook aan onze
standen de kiesbevoegdheid worde geschon
ken en rekent daarop met uwe candidaten.
En met die stem hebben onze Kiesveree-
nigingen. rekening gehouden.
In het besef dat over de naaste toekomst
een zeer gewichtige beslissing staat genomen
te worden, hebben zij overal mannen van
echt antirevolutionairen huize tot candidaat
gekozen.
Zierikzee koos in mr. Th. Heemskerk
den kundigen advocaatHontenisse vond
in notaris Huvers den voortvarenden pleit
bezorger Oostburg herwon in Grlinderman
den kalmen behartiger zijner belangen
Middelburg handhaafde in mr. Lucasse zijn
trouwen kampioen voor het het volk achter
de kiezersterwijl Goes, in twee groepen
verdeeld, zich schaart om zijn vertrouwden
eerlijken volksman De Savornin Lohman,
of hem, om de engheid zijner consciëntie
in zake de Grondwet ter nauwernood
een deugd meer 4n onze dagendoor
den candidaat uit' Hontenisse wensckt te
vervangen.
Wij wenschen al onzen vrienden toe te
roepen, blijft niét thuis hij dezen strijd,
dan alleen wantieer gij geen kans zaagt
den strijd te heiligen.
Is er oprechte geestdrift, liefde voor het
ideaal, dat door le jongste Kamerontbinding
meer naar voren kwam en waaraan ook de
jongste Deputatenvergadering ons een schrede
nader bracht, daji mogen wij verwachten dat
het conservatisme hetwelk zich als een slag
boom tegen de Veranderende toestanden stelt,
zoo niet verslajen, dan toch teruggedreven
wordt; en dat is de eenige weg om ruimte te
krijgen voor den te lang verwaarloosden ar
beidersstand, injdenwelke wij, althans in onze
provincie, nog! iets van die oud vaderlijke
huiselijkheid, nog iets van dat practische
gemoedelijke thristendom vinden dat waar
borg geeft, dat de gave der kiesrechtuit
breiding aan hen niet verspeeld zal zijn.
Zooals de bladen meldden, is de heer
Van Kerk wijl door de liberale kiesver
eeniging candidaat gesteld,nadat de voorz. der
kiesvereenigiig had medegedeeld, dat deze
zich heslist voorstander had verklaard der
kieswet-Tak. In politieke kringen in de resi
dentie, zegt liet Vadheeft men dit niet
zonder bevreemding vernomen.
Ook het dn de Middelb. Crt. gerele
veerde feit, dat hij 'twas, die in de kies-
vereeniging iDe Grondwet" de candidatuur-
Gleichman leeft gesteld en daarmede den
val van den heer Pijnacker Hordijk in die
Vereen, heeit bewerkt, en daarnevens zijn
openlijke vtrklaring, dat hij, een der op
richters en ol d-ondervoorzitter der kierver-
eeniging ,,'sGravenhage",juist thans voor
het lidmaabchap dezer vooruitstrevende
vereenigingheeft bedankt, geven te denken,
meent het Vad.
Het blad wil dit alles maar beschouwen
als een herneuwd bewijs der ongeëvenaarde
veelzijdighdd, die vriend en vijand steeds
in dit oud-teamerlid bewonderden.
In verba) d hiermede nemen wij uit de
Nieuwsbodi het navolgende schrijven oveï
van den héér D. Mulder, voorzitter der
antirevolutionaire kiesvereeniging aldaar.
„Laat rnj u mogen mededeeleri, dat het
bestuur djr Centrale Anti-Revolutionaire
Kiesvereeiiging aan den heer Van Kerk
wijk 4 vjigen heeft gedaan.
a. Ach! gij finale uitbreiding van 't kies
recht in 1 belang des lands
b. Kuni gij méégaan met den leeftijd
van 23 jjar?
c. Staat art. 80 van de Grondwet uws
inziens db uitbreiding in den weg?
d. Zijtgij bereid om mede te werken tot
wegneming van de schrijfproef, opdat de
uitbreiding te meer recht hebbe op den naam
van finale uitbreiding
De le vraag werd bevestigend, de 2e
ontkennend en de 3e en 4e ontwijkend
beantwoord.
Voegt men daarbij de dubbelzinnige hou-
ding van den heer Van Kerkwijk in de
Liberale Kiesvereeniging de Grondwet te
'sHage, waar Z.Ed. de candidatnnr ver
dedigde van iemand, die tegenover den Mi
nister Tak staat, dan valt op bovenstaande
mededeeling een eigenaardig licht.
Nu weef ik wel, dat de heer Van Kerk
wijk tegen het amendement-De Meijier heeft
gestemd, doch zooals algemeen bekend is,
was deze stemming zoo onzuiver, ten
gevolge van de houding van den Minister
waarschijnlijk dat daaruit niet op te
maken is wie al of niet een voorstander
is van finale kiesrecht-uitbreiding".
De antirevolutionairen hebben dus niet
het recht, na deze mededeeling, op den
heer v. Kerkwijk te stemmen en de libera
len, die voor finale kiesrechtuitbreiding
zijn zullen de candidatuur dienen te steunen
van den heer Th- Heemskerk, die wel
voor finale kiesrechtuithreiding is en wiens
program geen dubbelzinnig geluid geeft.
Aan de antirevolutionairen te Zierikzee
onze lof' voor hun wakker en beslist op
treden, en den voorzitter der a. r. kiesver
eeniging voor den moed en de juistheid,
waarmede hij de liberale partij in zijn dis
trict het masker van voor haar gelaat heeft
weggetrokken.
De coup is inderdaad te schoon, om ze
onvermeld te laten.
Ook ten opzichte van mr. Hennequin te
Oostburg weet men hoe weinig men op
hem zal kunnen rekenenzoodat ook daar
de gedragslijn voor de onzen is aangewe
zen hard werken voor Glinderman.
Ziehier het kort verslag van des heeren
Lohmans rede, gehouden in het lokaal
„Samuel" te Goes.
„Ons antirevolutionairen wordt geleerd
dat wij niet mogen zijn voor algemeen
stemrecht. Maar ook niet voor beperking
want dan is men conservatief.
Wat dan Algemeen huismanskiesreeht.
Huisvaders en daarmee gelijkgestelden
kiezer. Maar dan sluit gij de inwonende
zoons uiten dat is niet billijk. Dan die
ook. Maar dan wordt het onderscheid
tusschen 't algemeen stemrecht der revo
lutionairen en ons algemeen huismanskies
recht onbeduidend. Dat onderscheid is
echter anders. De antirevolutionair wil
verbreeding van den invloed der natie in
alle rangen en standen.
Hoe zijn wij aan 't kiesrecht gekomen
Oudtijds, hij de Germanen, beraadslaagden
en heslisten de mannen.
Later vaardigde de Yorst het recht uit
met toestemming van het gehèele volk.
Zoo geschiedt ook nog hier en daar in
Zwitserland.
Dit is antirevolutionairmen rekent er
met de organisatie van het gansche volk.
In den loop der tijden veranderde die
toestand. De menschen uit het volk konden
er niet altijd bij zijn en lieten het maar
over aan de aanzienlijken.
Zoo verloor het volk zijn recht.
De philosofen uit het laatst der vorige
eeuw brachten daarin verandering doch
sloegen den revolutionairen weg in.
Zij gaven het allemanskiesrecht met de
leer van de helft plus een.
Zoo kreeg het volk zijn lasthebbers.
Zij zouden den wil van het volk uit
spreken.
Dat lijkt heel mooi. Oogenschijnlijk
heeft dan elk wat te zeggen. Maar 't zegt
niet veel. De Tweede Kamer behandelt
tal van zaken, waarover de kiezers nooit
gehoord zijn, en jiet partijbelang drijft
veelal hoven.
Wat spreker dan wil
Hij wil de zaken die tot het volk be
hooren, aan de Staats-almacht onttrekken
en door het volk zelf laten regelen.
.van 1 5 regels 25 centiedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Dit heeft hij gedaan en tracht hij verder
te doen op het gebied van de school, de
kerk en den arbeid. Het onderwijs wil
hij geheel vrij maken kamers van arbeid
oprichten en het volk laten zeggen hoe de
regeering de belangen des volks in wetten
belichamen zal.
Op deze drie punten streed spr. steeds
ook tegen mr. Huber voor verbreeding
van den volksinvloed.
Om kiesrecht geeft spr. niet veel.
Het ligt huiten de antirev. lijn. Doch
in beginsel is er geen reden om het te
beperken. Al die uitsluitingen hebben een
onrechtvaardigen grondslag.
Hij vroeg reeds in 1887 waarom de
eene burger kiesrecht en de ander niet
Het is onwaar dat de gegoede meer aan
politiek kan doen dan de minder gegoede.
Het rechtsgevoel alleen beslist en dat vond
spr. al zijn leven in wel zoo ruime mate
hij den minder gegoede.
In het thans heerschende revolutionaire
stelsel is algemeen kiesrecht het eenig
mogelijke.
Het is kinderachtig op een getal van
800000 kiezers nog 100000 te willen uit
sluiten.
Breid het kiesrecht zoo uit dat in alle
rangen waar men maar even rond kan komen
en dus in welstand is, dus tot zelfs hij de
laagst geplaatsten, hot kiesrecht kan ver
leend worden.
Dit kan ook met deze Grondwet.
Maar de ingetrokken wet Tak rekende
met de Grondwet niet en het volk geeft
daar ook zooveel niet om.
Kater heeft erkend dat niet alle bedeelden
in welstand zijnen daar ligt de qnaestie
van spr. grondwetsbezwaar.
Intusschen de wet is ingetrokken. Tak
komt met een andere. En nu van te voren
te zeggen die wet te zullen slikken is niet
mogelijk. Maar als zij slikbaar is, zal spr.
ze gauw slikken, want hij wil spoedig van
de quaestie af zijn. Maar Tak moest geven
een teeken van welstand.
Dit is een Grondwetsbezwaar, waarvoor
de kiezers niet veel voelen en dan zoeken
zij een man die naar hun wil stemt. Dit
is omkeering van het recht. De Grondwet,
schoon spr. er vroeger niet veel mee op
had, is nog altijd daar om de partijen
saam te binden, en vastigheid te geven
aan onze instellingen. De partij der meer
derheid onderdrukt die der minderheid.
En als wij nu de Grondwet ten aanzien
van het kiesrecht in twijfel trekken, dan
is zij ook geen leiddraad meer hij de be
handeling van andere gewichtige vraag
stukken.
Stapt men nu over deze grondwetsqua-
estie heen, dan is er g en waarborg meer
dat de meerderheid het ook niet doet ten
opzichte van onze persoonlijke vrijheid,
onze godsdienstvrijheid, en een stelsel van
dwang decreteert met terzijdestelling van
de Grondwet.
En wil de Kamer niet, welnu dan zegt
het volk wij zullen u ontbinden, gij moet
willen zooals wij.
Laten wij dit niet doen.
Laten wij geen precedent, (een voorbeeld
voor het gevolg) stellen,
Wilt gij zelf de grondwetsquaestie beoor-
deelen, lees dan wat uit alle partijen
daarover geschreven wordt. Doch zoo niet,
vertrouwt dan op de eerlijkheid uwer ver
tegenwoordigers. Ook op de mijne. Doet
gij dit niet, werpt mij dan nit. Dat is dan
wel een overkomelij ke miskenningmaar
zegt nooitik wil de wet zooals ik wil
en daarom kies ik een ander.
Spr. kan niet zeggen hoe hij over de
kieswet stemmen zal. Groen waarschuwde
steeds tegen het afleggen eener belofte of
verklaring, waar het niet de beginselen
betrof, gelijk hij in zijn Aan de kiezers
VIIIin zijn polemiek met prof. Eruin
heeft aangetoond. Bovendien, minister Tak
komt stellig met een ander wetsontwerp en
wat zoudt gij dan aan mijn belofte hebben
Een debat volgde nu tusschen den heer
Lohman en ds. Kapteijn, welke laatstge
noemde" zijn volle vertrouwen in den per
soon van den af gevaardigde uitsprak, doch
wees op het verschil van inzicht en op de
liefde ter andere zijde voor het volk. De
wet had niet moeten vallen op 't amende
mentDe Meijier, maar op de schrijfproef
Ds. K. vertrouwt het volk, want het heeft
godsdienstzin. Bij de engheid van consciën
tie van jhr. Lohman tegenover art. 80 zou
ds. K. bezwaar maken hem te candideeren
en jhr. Lohman moest bezwaar maken zich
door een kiesvereeniging te doen candi
deeren, die 't eigenlijk niet met hem eens
is. De heer Lohman ga tijdelijk heen voor
een ander.
In zijn repliek wijst de heer Lohman er op
dat hij aan 't vertrouwen der Goesche vrien
den niet twijfelt, maar dat lig herhaalt wat hij
vroeger gezegd heeft, niet te weten nu hoe
hij later stemmen moet. Spr. zou zich tot
niets kunnen verbinden. Wel wil hij in
den kortst mogelijken tijd de wet helpen
tot stand brengen. Een grondwetswijziging
daartoe noodig, zal, als men wil, daarbij niet
ophouden. In 1884 is daarvan het bewijs
geleverd.
Sprekers vaste overtuiging is 't dat het
stemmen van candidaten die 't met de kie
zers eens zijn, is revolutie. De arbeids-
syndicaten in Frankrijk bewijzen zulks,
waar de arbeiders op niemand stemmen die
niet altijd tegen de werkgevers stemmen
zal. Zoo plaatst men den wil der kiezers
in plaats van het recht't is omkeering van
het recht. Reeds voor.anderhalf jaar heeft
spr. van 't ontwerp-Tak gezegd gij ontgaat
de grondwetsherziening niet. Had men die
toen aangewild, dan waren wij nu verder
geweest. Nu werd het toch ontbinding en
zijn wij nog minder ver.
Ook spr. heeft vertrouwen in het volk
maar de godsdienstzin is niet statistisch te
bepalen. Er zijn nog geen 10 pCt. gere
formeerden in de verschillende kerken dit
is natuurlijk geen maatstaf voor de niet-
gereformeerden maar leert toch dat men
met 't vertrouwen in den godsdienstzin,
voorzichtig moet zijn.
Of spr. voor de rechten van het volk
achter de kiezers zal opkomen Hij streed
altijd en strijdt nog voor de rechten van
het geheele Nederlandsche volk. Het amen
dementDe Meijier was door den minis
ter slechter gemaakt door er de belasting-
proef uit te lichten. Had hij dit niet ge
daan, dan zou niemand uitgesloten zijn
geworden. Doch de doctrine was te voren
vastgesteld geweestgeen belasting meer
als kenteeken. De wetgever kan zich niet
aan zulke abstracte bepalingen hinden of
zijn ontwerp moet stranden.
Spr. kan zich niet terugtrekken. Laten
die kiezers van Goes, die hem hoorden,
thans beslissen. Hij wil den strijd uitge
vochten zien en zal zich gaarne de neder
laag getroosten ter wille van het beginsel".
6 April '94.
Vergadering van den Middelburgsoh en Ge
meenteraad van Woensdag 4 April 1894.
Afwezig de heeren Koole en de Stoppelaar.
De notulen der vorige vergadering wor
den gelezen en vastgesteld, waarna de Voor
zitter mededeelt dat blijkens ingekomen
missiven van Gedeputeerde Staten, goed
keuring verleend is aan de raadsbesluiten
tot verhuring van een gedeelte van het
Waaggebouw en het aangaan eener tijde
lijke geldleening en dat de gewone kasop-
neming hij den Gemeente-ontvanger heeft
plaats gehad, waarvan het proces-verbaal
wordt voorgelezen. Een en ander wordt
voor kennisgeving aangenomen.
Wordt overgegaan tot de uitloting der
obligatiën van de in Juli a. s. af te iossen
gemeenteschuld.
Uitgeloot worden
a. van de in 1871 geconverteerde schuld
der gemeente de nommers 77, 174, 210
gesplist, 267 gesplitst, 276 gesplitst, 289,
395, en 414, tot een gezamenlijk bedrag
van f 4000.
b. van de in 1876 aangegane 4Vü pet,
leeniug, oorspronkelijk groot f 20000, de
nommers 13, 15 en 17, tot een bedrag van
