NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
iMoSriiss
Ha. 61. 1894.
Hoiüferifiig 22 feficuaci.
Hcfifsfe laargani].
N-VLAKE.
Ideghem,
IMDIENst
chip „Schelde",
E LEG RAAF
otdienst
dienst.
tad Zierikzee
sland.
{otterdam
Midd.-Y'liss.
dienst
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Waar de schoen wringt.
ÏSDÏËNSF
-.HL VEERGOES
0 8,21f, 2,54+ fSut
sDi„dag8Y;rtikfo
Goes (Slot Oostend
geen dienst.
yd.
-MIDDELBURG
■eilmarkt) 4,50, 'r
1,40,12,éo, 1,15, aO
5,55, 6,55, 7,45'
•ruari.
Van Rotterdam:
Woen.21'8morg. 9'in
Jrijd.23 „g 9;lo
Maan. 26 in^
Woen.28 i0'
:uari.
van Antwerpen
Woen.21 'smorv. fi
Vrijd. 23 6|_
Zond. 25 6
Woen.28 3^
[min, na kloktijd).
-ilJKS.
r Vlake 4,50, 8,5a
soorden 7,4t,' 11,44,
oorden ra. 7, 11,
nmiddellijk na aan-
8,50, 12,50, m,
'TDIENST.
egen plaatsen,
ari.
Va» Rotterdam
)insd. 20'smorg.ll,
Voen.21
)ond. 22
rrijd. 23
inter. 24
iond. 25
laan. 26
>insd. 27
Voen.28
11.-
llr
11.-
11,-
11,-
11»—
11"
11,-
TDIENST
g en Zierikzee.
:ee Spoorweg Goes.
che tijd).
F e br u a r i.
Van Zierikzee
'smorg. 'smid
insd. 20 7,— 2,30
L>en.21 7,50 2,30
ond. 22 6,30 2,30
rijd. 23 7,50 2,30
iter. 24 7,50 2,30
>nd. 25 7,50
aan. 26 7,50 2,30
insd. 27 7,50 2,80
roen.28
7,50 12,—
k ongeveer:
orm. *5,30, *6,35*,
-. Namid. 12,
7,15, 8,-.
rmiddag 7,40, 8,
d. 12,06, 1,40, 2,30,
3,05, 8,45.
en 6,35 nit Middel
en.
OP -ZOOMvTHOLEN
naar Tholen, 5,30,
5,30, 7,40.
jen-op-Zoom 6,10,
6,15, 8,30
-Zoom n. Halsteren
lar Tholen 16 min-
nwioh.)
aaibrng 6,23, 8,28,
Maldeghem 5,31,
5,20, 8,26.
Draaibrug 7,45,
reskens 6,50, 8,50,
is 5,31, 6,0, 7,43,
5,25, 7,40, 8,24-
g 5,51, 6,29, 8,16,
,20, 8,3, 8,43,
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,02s.
UITGAVE VAN
en
van 1 5 regels 25 centiedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1-5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
~^T30£33Era
Er bestaat op het oogenblik eene zake
lijke, geen persoonlijke, verwijdering tus
schen de leiders der christelyk historische
staatspartij.
De spreker die te Kapelle voor de anti
revolutionaire kiesvereeniging optrad, duid
de de twee groepen aan met de namen van
de twee meest bekende, meest beminde,
meest bevoegde leideraKuyper en De
Savornin Lobman.
De tijdelijke gedeeldbeid had haar grond,
zoo zeide hij, in verschil van opvatting om
trent de grondwettigheid der kiesrechtvoor-
stellen; en omtrent de beteekenis van het
sturen in democratische richting.
Op deze punten staan Lohman, c. s. en
Kuyper c. s. tegea elkander over.
Een dergelijk gedeeld staan neemt men
ook by andere partijen waar, niet het
minst by de liberale, wier pers nota
bene! het haast niet houden kan van
leedvermaak over de scheuring die in do
antirevolutionaire partij te wachten staat.
De spreker te Kapelle heeft er evenwel
terecht op gewezen, dat onze tegenvoeters
zich te vroeg verblijden; want op allo
andere punten, de christelijke historische
levensbeschouwing rakende, zijn de groepen
LohmanKuyper het eens de tijdelijke
verwijdering is over een jaar weder afge-
loopen, wanneer Taks Paris-apel, de kies
wet, van de haan zal zyn en men het ge
lijk of het ongelijk van een der beide
groepen proefondervindelijk zal hebben
aangetoond.
Maar vooral daarom verblijden zij zich
te vroeg die, zolven vogels van diverse
pluimage, onder eenzelfden anti-clericalen
hoed gevangen, niets zien van de hoogero
eenheid welke de christenen van verschil
lende richting verbindten tenslotte alle
verschillen zich doet oplossen in het credo
van de gemeenschap der heiligen.
De kiezers te Goes, voorzoover zij op
den heer Lohman stemden, gaven toch van
dit hoogste besef een ondubbelzinnig blijk.
De Standaard had het met ongeveinsde
warmte voor den c mdidaat opgenomen
en dr. Kuyper had ten overvloede in een
persoonlijk schrijven de Goesche kiesver
eeniging gemachtigd aan iedereen te zeggen
dat hij den terugkeer van jhr Lohman
in de tweede kamer, ook nu nog, hartelijk
wenschte.
Het spreekt van zelf dat bij deze candi-
datuur ook de standpunten Lohman en
Kuyper verdedigd en gecritiseerd zijn ge
worden doch bij de stembus bleek even
min als bij de candidaat stelling door de
kiesvereenigingen iets te bespeuren van
party kiezen voor het eene of het andere
standpunt.
Schouder aan schouder stonden allen in
het gelid.
Als God de Heer hen het leven spaart,
zullen zij zien dat zij daaraan wèl gedaan
hebben.
Reeds nu wordt hun in de Protestantsche
Poord-Brabanter daarvan een bewijs gele
verd. Zooals men weet is dit blad waar
jhr. Lohman in schrijft met de Standaard
waarvan dr. Kuyper de hoofdredacteur is,
vaak in geschil.
Ook in meetings worden afwijkende
meeningen uitgesproken, zegt het blad, en
menigeen keurt dit af.
I' daar grond voor
Op kerkelijk gebied worden bekwame
mannen als Rutgers en Kuyper herhaalde
lijk, door het eenvoudigste gemeentelid
soms, openhaar tegengesproken. Toch zal
memand onzer hen daarover hard vallen,
"tegendeel de schrijver in de Prot. N. Br.
prijst hen, als ernst en eerlijkheid hun
hlw'i ver§?zGlen. Maar waarom dan het
o geschud als men op politiek gebied
te» Ut*n' i '^e het weten kunnen, ziet
tegenspreken
qnatTti'!Un^i gewicht van menige
eenvoud'01; gebied, zelfs door de
S? »;- ingezien; en dit op
gebied bet geval niet is.
Nu is het op kerkelijk gebied zoo ge
steld dat, als in de kerkelijke pers veel
geredetwist is, ten slotte de kerkelijke ver
gaderingen, na alles gehoord en overwogen
te hebbenbindende uitspraak doen.
En dit nu moest in politieke zaken ook
zoo zijn.
Daarom moest dr. Kuyper nog in de
Kamer zijn dan kon hij de leiding aan
geven, gelijk toen. Hy werd er vroeger
om afgevaardigd.
Nu hebben wij daarvan, tijdens dr. Kuy
per lid der kamer was, 187477, niet veel
kunnen bemerken. De vrienden lieten hem
denk aan de wet van Van Houten
in den regel alleen staan. Maar de schrijver
in de Prot. N. Brab. kan gelijk hebben;
ook waar bij zegt
„Door nit het parlement zich terug te
trekken, werd het natuurlijk verband dat
tusschen een partij en haar leider bestaan
moet, verbroken. Overal toch en altijd
heeft het hoofd eener partij zitting in het
partement, tenzij de partij zelve zich aan
het optreden in het parlement onttrekke.
Bij ons is dat niet zoo".
V er volgens betoogt de schrij ver dat het ad
vies door de Standaard gegeven, gegeven niet
in overleg met de partij, niet voetstoots be
hoefde te worden aanvaard. Hoe voortreffelijk
een leider ook zijn moge, men mag toch in
zyn partij wel vrijelijk zijn gevoelen tegen
hem uiten.
Wat de Schrij ver ten slotte zegt over
het geschil tusschen het hoofdorgaan en
De Protestantsche Noordbrabanter, en over
de zoogenaamde scheuring, laten wij ten
slotte letterlijk volgen:
„Immers door te beweren dat het advies
van éen orgaan der pars niet slechts door
geheel de partij moet worden gevolgd maar
zelfs niet mag worden bestieden, verwringt
men geheel den toestand. Al wie bezwaar
maakt wordt door geheel de pers, die het
hoofdorgaan wel volgen moet, eenroudig
voor „half" aangezien. Zelfs de kamerleden
laat men nauwelijks vrij in hun oordeel.
Als deze b- v. het kieswet-ontwerp nader
willen onderzoeken, worden wij van con
servatisme of van werkstakerjj ver
dacht of verdacht gemaakt. Dat ten
slotte niet de persorganen maar do Kamer
leden zeiven zulien te stemmen hebben over
eene wet wier grondwettigheid betwist
wordt, en dat deze mannen dus niet enkel
met een politieke maar ook met een cons
ciëntie quaestie te doen hebben wordt ter
nauwernood gevoeld. In plaats van de be
denkingen op te lossen, zwijgt men ze, zoo
niet uit verlegenheid dan ter wille der par
tijeenheid, dood.
„Het is alsof alles niets is dan eene
partijquaestie, en alsof, nadat éen, zonder
overleg met de anderen, gesproken heeft,
voortaan een ieder heeft te zwijgen.
„Ging deze leer op, dan zou voorta n
de voornaamste eigenschap van een anti
revolutionair Kamerlid moeten zijnkarak
terloosheid.
„Wij meenendus dat, in de gegeven
omstandigheden, openbare discussie
onvermijdelijk is.
„Laten evenwel zij, die reeds juichen
over „de scheuring" in de antirevolutio
naire partij, zich nog niet te vroeg ver
heugen.
„Immers is er van scheuring
vooralsnog hoegenaamd geen
8 p r a k e.
„Vooreerst betreft het verschil alleen za
ken, niet personen. Persoonlijke gevoelig
heden, zoo moeilijk uit den weg te rui
men komen er niet bij in liet spel,
evenmin ais eenige poging om elkander te
verdringen.
„Over en weer loopt het geschil enkel
over de vraag of de praktijk overeenstemt
met de beginselen.
„Bovendien is nog altijd het Program,
door den leider ontworpen en door do
partij aangenomen, de band die alle
antirevolutionairen verbindt.
Wij weten geen enkel punt waaromtrent
verdeeldheid zou bestaan, tenzij misschien
omtrent het Hooger Onderwijs, dat voor
eerst nietaan de ordeis.(? Red .Z.) Zelfsover het
„sturen in democratische richting" bestaat
geen wezenlijk verschil, in zoover allen
ook de S tan d aard,-steeds doen uitko
men die uitdrukkingen slechts te bodoelen
in antirevolutionairen zin. Evenmin is er.
zeer enkele Kamerleden misschien uitge
zonderd, een ernstig verzet tegen de verst
mogelijke uitbreiding van kiesrecht, nu die
eenmaal is voorgesteld, en nog
veel minder tegen vermeerdering van
volksinvloed.
„De verschillen loopen over punten van
praktische politiekb. v. of het wensehelijk
is eene leuze aan te heffen, die voor twee-
Orlei, zeer tegenstrijdige, uitlegging vatbaar
is en lichtelijk vijanden voor vrienden doet
aa zienof de kieswet al dan niet met de
grondwet overeenstemtof het raadzaam is
kiesrecht uit te breiden zonder versterking
van de bevoegdheid der Kroonenz.
„Voorzeker gewichtige punten, die, zoo het
mogelijk geweest ware, niet in publieke
discussie hadden moeten worden gebracht."
Wij zijn zoo vrij op te merken dat er,
onzes inziens, geen reden bestaat om te
veronderstellen dat de kleine pers do Stan
daard wel „zal moeten volgen", maar als
zij het doet, behoeft zij daarom nog niet
karakterloos te zijn.
Voorts dat wij eveneens deze en andere
zaken liever aan publieke bespreking had
den onttrokken geziende schrijver had
zijn doel misschien op andere wijze even
spoedig bereikt.
En eindelijk dat over „het sturen in
democratische richting" geen geschil meer
bestaat, sinds door buide groepen in de
christelijke historische partij is beseft, dat
wat in sommige bladen van „christelijk"
democratische zijde als antirevolutionair
wordt voorgespiegeld, met onze schoone
beginselen niets te maken heeft.
Een Zeeuwsohe boer begrijpt levendig
het verschil tusschen wat hij onderscheidt
als stierenin democratische richting en
slierenin democratische richting.
Herinneren wij nog aan de woorden van
ds. Pierson, uitgesproken op het Christelijk
Sociaal Congres.
„Wat mij het meest getroffen heeft is
dat de antirevolutionaire richting zoo gemak
kelijk tot uitdrukking komt. Ik geloof aan
de gemeenschap der heiligen. En het kost
weinig moeite er aan tc gelooven, waar
wij die waarheid telkens meer bevestigd
zien. Men zegge dan ook, niet dat er zooveel
verdeeldheid onder christenen is, maar ver-
wondere zich eerder dat er zooveel samen
binding wordt gevonden. De gemeenschap
der heiligen is als een elastieken band die
ons allen omgeeft. Wij staan allen met
den rug tegen den band en duwen en willen
er uit en komen toch altijd weer bij
elkaar. Wij zijn als kinderen van één huis.
Kinderen die wel vaak saam kibbelen en
elkaar de bitterste verwijten doen, omdat ze
zoo goed eikaars bijoogmerken doorzien,
maar die toch altoos weer eindigen met
het „trekken van het bloed" te voelen
en daarom men rukke aan den elastieken
hand, men buige hem, men kruipe er onder
door of springe er over heen, dien band
verbreken kunt gij nietwijl hij gelegd is
niet door menschen, maar door Hem, die
voor ons zijn bloed op Golgotha vergoot."
De zitting der tweede kamer van Dins
dag was een belangrijke. De behandeling
der kieswet werd voortgezet. Kundige ju
risten, meest tegenstanders voerden hot
woord.
Grondwettige bezwaren werden inge
diend door liberalen, roomschen en antire
volutionairen die geen van allen tegen
grondwettige uitbreiding van kiesrecht zijn.
Onder hen noemen wij Reekers, Hintzen,
en Lohman.
Deze laatste wil de grondwet wijzigen,
zoodat dit ontwerp daarmede in overeen
stemming kome.
Zyn rede nemen wij een volgende maal
geheel op.
Uit verschillende partijen ontvingen de
heeren Mackay en v. Alphen steun voor
de door hen ingediende wijziging op twee
artikelen der wet, waardoor het grond
wettig bezwaar verkleind, de schrijfproef
uitgeworpen en de uitsluiting van sommige
aspirant-kiezers voorkomen wordt.
Volgms <]e wijziging MackayVan Alphen
toch zouden kiezer worden allo hoofden van
gezinnen en alle commensalen die een
vertrekje met eigen stookplaats hebben
dus ook de door den burgerlijken of mili
tairen reolitor veroordeelden, welke de
minister wil uitsluiten.
Alle andere inwonende personen,
zoons, bedienden en knechts blijven uit
gesloten.
Inderdaad een aanlokkelijk voorstel.
Dat „vertrekje met eigen stookplaats"
wil ons echter nog niet bevallen.
"Wij zien niet in, waarom een kostganger
die onder de pannen slaapt, desnoods met
een kruikje in bedniet even goed kiezer
zou kunnen zijn als een die zich de weelde
van een afgeschoten vertrekje hoe oorspron
kelijk ook, met een oud kacheltje er bij
kan veroorloven.
Doch wij willen niet vooruitloopen.
21 Febr. '94.
Landontginning. Het Hoofdbestuur
van den Oranjehond van Orde heeft zich
met den heer Bertels verstaan, over den
bouw en den aanleg eener boerderij van
5 H. A. heidegrond, om dien te ontginnen
naar de methode onlangs door den heer
Bertels voorgesteld.
Deze boerderij zal zoo spoedig mogelijk
in exploitatie gebracht en den toekomsti-
gen bewoner in erfpacht gegeven worden.
Eene som van pl. m. f 3500 is, naar
schatting, met deze eerste poging gemoeid.
Kapelle. Woensdagavond jl. trad
dhr. J. Buijze nit Goes in het lokaal der
Chr. Jongelingsvereeniging voor de Antir.
kiesvereeniging als spreker op.
Volkomen weer te geven wat door den
spreker werd gezegd is niet wel mogelijk,
en ook niet noodig, alzoo de talrijke aan
wezigen geheel oor waren.
Dhr. Buijze begon met onder de aandacht
te brengen dat er tengevolge den loop der
zaken tweedracht, scheuring onder de par
tijen zoowel van liberalen als van antire
volutionairen gekomen was. Ter verdere
ontwikkeling duidde hij de heide groepen
der antirev. partij aan met de namen van
de heeren Lohman en Kuyper, en de oor
zaken van hun verschil van gedachten.
Verder werd door hem besproken de kies
wet, hare oorzaken en vermoedelijke ge
volgen het verschil tusschen sociaal-demo
cratie en christelijke-democratie de kamers
van arbeid, met den aankleve van dien
de verplichtingen van werkgevers en werk
lieden de wensckelijkheid van een pensioen
fonds voor arbeidslieden en de inrichting
en werking daarvan.
Van de gelegenheid tot debat werd geen
gebruik gemaakt, wat ons veronderstellen
doet dat allen het met den spreker eens
waren.
De voorzitter de heer J. Oele Hzn.
dankte den spreker uit naam van het in
goeden getale opgekomen gehoor voor zijne
leerzame causerie.
De vergadering, door den voorzitter met
gebed geopend, werd door dezen ook met
dankzegging gesloten.
De minister van binn. zaken heeft
voor het Rijks-landbouwproefstation te
Goes aangewezen den kring omvattende
Zeeland, Noord-Brabant, Limburg, Goeree
en Overflakkee.
Met zekerheid kan worden tegenge
sproken het bericht der Nieuwe Bred. Cou
rant betreffende een voorgenomen zomer-
bezoek der koninginnen aan Noord-Brabant,
Zeeland en Limburg. Daaromtrent bestaan
geen de minste plannen.
De surnumerair der posterijen en tele-
graphio A. Teriet wordt te Zierikzee ge
plaatst.
lerseke. Maandagavond hield de heer
J. Buijse op uitnoodiging van de kiesver
eeniging Ora et labora alhier voor een
80-tal hoorders van allerlei richting in de
chr. school een rede over„De belangen
van den arbeid".
Spreker stelde voorop dat de theorie van
de gelijkheid der menschen, door de sociaal-
democratie gepredikt, tegennatuurlijk en
onuitvoerbaar is dat de arbeid geen vloek
maar een zegen en door Christus geheiligd
is; dat alle partijen en personen, Kerk en
Overheid schuldig staan aan de wanver
houdingen in de maatschappij en dat men
ton onrechte in onze dagen alles voor den
arbeider vraagt als zou deze in zijn meer
derheid aan de malaise geen deel hebben.
Duizenden toch misbruiken den dag en den
naam des Heeren, spotten met Zijn Woord
of vermaken zich bij spel en drank, en
derven daardoor de gunst die eiken in Gods
kracht verrichten arbeid vergezelt, een
gunst die meer sterkt dan de nitgezochtste
spijzen.
Doch na dit te hebben geconstateerd, moest
spreker onvoorwaardelijk beamen de klach
ten die daar als in Jabobus' dagen ten
hemel stijgen over zoo menige zonde van
de zijde der „werkgevers" en van het
„Kapitaal" tegen den werkman en den
onbeschermden „Arbeid".
Er is een ingehouden loon, een over
spannen arbeidstijd, een misbruik van zoo
menige werkkracht, zichtbaar in te vroeg
versleten werklieden, wier plaats in het
Armhuis is, terwijl zij recht hebben op
een onbekommerd bestaan, zoo voor als na
hun „emeritaat".
Spreker liet de „andere" werkgevers
rusten, maar legde de verschillende vra
gen aan de consoiëntie der christelijke
patroons"of zij niet hekenden gezondigd
te hebben in zake het gebruik dat zij van
hunne werklieden als redelijke schepselen
Gods hadden gemaakt.
Misschien was de tijd tot verbetering
door eigen inspannend initiatief, reeds
voorhijdoch misschien ook nieten spreker
gaf dan ook aan de hand van wat in Gro
ningen door het „Uitvoerend Comité" be
proefd was, een middel aan de hand om
tot een gezond stelsel van pensioneering van
den werkman te geraken, zonder hulp van
den Staat.
Spreker waarschuwde tegen hot drijven
der sociaal democratie die alles van den
Staat verwacht, met verkorting van de
rechten van Huisgezin en Arbeid, en met
ingrijping inde beurzen vaneen groot deel
der reeds te zwaar belaste burgerij.
Doch waar eigen pogen mislukken mocht
of verzuimd wierd, moest de gemeente te
hulp geroepen de gemeente die helaas het
voorbeeld niet geeft om de werklieden beter
te bezoldigen. Onderwijzers en hoogere
gemeente-ambtenaren betaalt zij in den regel
naar verhouding heter dan den geringen
aardwerker, lantaarnopsteker, en zoovelen
er in haar dienst zijn.
Amsterdam gaf in dezen een heter voor
beeld door het aantal werkuren vast te
stellen en het loon te regelen, met aanmer
kelijke verhooging voor overwerk.
Het raadslid Schut, een antirevolutionair
vakman, die van krullejongen tot bouw
meester was opgeklommen, bewees hierbij
goede dienstenen zoo zegevierden daar de
practijk en het christelijk beginsel, niette
genstaande de christelijke historische party
een geringe minderheid in het cijfer uit
maakt in den Amsterdamsohen gemeente
raad.
Daarom verwacht spreker veel van Kamers
van Arbeid, die de verschillende verbete
ringen moeten aan de hand doenen lang
zamerhand voor den Arbeid dien invloed
zullen veroveren, dien de Kamers van Koop
handel voor den handel hebben geëischt.
Dat beoogt men in alle partijen onder
de leus van sturen in democratische
richting.
Spreker toonde uit de geschiedenis aan
hoe deze democratische strooming, die
volksmacht bedoelt, zich onder de liberale
meerderheid in regeering en wetgeving heeft
verbreed, en in kracht wint door de sociaal
democratische beweging.
Hiermede had de christelijke democratie
echter niets te maken. Deze vroeg reeds
in 1874, bij monde van dr. Kuyper in de
tweede kamer, bescherming van den arbeid
en ontferming voor de verdrukten. Zoo
bedoelt het de cliistelijke historische partij
in den lande, voorzoover zij in Afscheiding
- i
