NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
rden-vlake
elde.
TELEGRAAF
1898. lo.
iDonfafai} 14 3)ecem6ec.
ücfifsfc faarptig.
c
rbootdienst
leendienst.
tramdienst
-Maldeghem,
chip „Schelde".
11.—.
VERSCHIJNT
PKEVEi\TIEVE HECHTENIS.
Schetsen over Middelburg.
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
December,
n
6,
6,30 Vrijd. 15
6,30 Zond. 17
4,Woen.20
Vrijd. 22
Zond. 24
Vrijd 29
Zond. 31
4,30
5,30
6,30
6,30
van Antwerpen
Woen.13 g'
2,-
3,-
4,30
5,30
®>->
2,30
its 20 min. na kloktijd
GELIJKS. J
vm. 4;50, 8.50, nam. 12.50
onmiddellijk na aankomst
ideerenden trein van vm
2,17 en 5.14 u.
vm, 7,11,1.55 en 8.5 u.
4 middel lijk na aankomst
12,50, nm. 3 25 en 6.15 u
in Greenwich.)
ar Draaibrug 6,23, 8,28,
7,13.
naar Maldeghem 5.31
2,35, 5,20, 8,26.
naar Draaibrug 7 45
6,35.
naar Breskens6,50.
5,28, 7,40.
Sluis: 5,31, 6.09, 7,43,
2,32, 5,25, 7,40, 8,24,
aibr.5.51, 6.29, 8.15.
5.01, 7.20, 8.3, 8.43
8,5,10,13, 2,58, 6.55.
luis: 6,—, 12.28,5,8.
JOOTDIENST
Iburg en Zierikzee.
srikzee Spoorweg Goes.
amsche tijd.)
cember.
Van Zierikzee:
'smorg. 'smid,
Dinsd. 12 7,50 1,30
Woens. 13 7,50
Dond 146,30
15 6.30
16 7,50
17 7,50
18 7,50
19 7,50
Woen. 20 7,50
Dond. 216,30
22 7,50
23 7,50
24 7,50
25 7,50
d.
0
Vrjjd.
Zat.
Zond.
Maan.
Dinsd.
Vrijd.
Zat
Zond.
Maan.
1,30
%-
1,30
1,30
1,30
1,30
1,30
%-
1,30
1,30
1,30
mber.
den 15den geen dienst.
Van Rotterdam:
)|Zat. 16'smorg. 9,30
Dinsd.19 9,—
Dinsd.19
Dond. 21
Zat. 23
Dinsd 26
Dond 28
Zater. 30
9,30
9,30
9,30
9,30
9,30
4 M D 1 E N S T.
-MIDDELBURG,
ilm. c 4,50, 6,,8,—
2,30, 1.15, 2,- .2,45
>5, 6,55, 7,45, 8,30
•Vlissingen(Zeilmarkti:
15, 11,45, 12,35,1,20
5,5, 6,-, 7,-, 7,50
IDIENST
'HE VEER—GOES.
ndering van Dinsdag,
1.5-j- en 5.uur,
8.21f, 2,54f(Slot
Dinsdags vertrek Veer
does (Slot Oostende
;een dienst.
d.
K-OP ZOOM-THOLEN
naar Tholen, 5,30,
if, 5.30, 7.40f.
iergen-op-Zoom 6.10,
3f, 6.15, 8 30f.
op-Zoom n. Halsteren
naar Tholen 15 rfi'n'
d.
u. m. u.m
11.55 3,25 0."
12,25 3,55 0.--
en Vrijd. Woensd-
en Zat
55 3,25 0,
15 3'i5_°'_i,ro
9,10
1,50 O,—
2,10 o,— -r
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
Herhaaldelijk reeds werd in en buiten
de tweede kamer een lans gebroken voor
schadeloosstelling van hen die onschuldig in
preventieve (voorloopige) hechtenis hebben
gezeten.
Reeds 30 jaar geleden stelde Cremer in
zjjn roman Anna Kooze de noodzakelijkheid
van dit stoffeljjk bewijs van eerherstel in
treffend lichtdoch zie de dingen bleven
maar steeds bjj het oude.
Eindeljjk echter er is ook al zoo
dikwjjls aan den boom ge«cliud begint
hij te wankelen."
Deze minister van justitie althans is niet
doof voor de klachten van zoovelen, die
eene onschuldige gevangenschap ten gevolge
van eene justitiëele mistasting gedurende
langer of korter tyd hebben on lergaan.
Hunne tolken in de Kamer waren dit
maal de heeren, tevens rechtsgeleerden,
Goeman Borgesius, Rink en Lucasse.
De heer Rink bekend om zjjne zeer
radicale, onzes inziens verwerpelijke denk
beelden omtrent misdaden en straffen
brak een lans vooralle preventief gehechten
die worden ontslagen, onverschillig of zulks
is van wege gebleken onschuld, of uit
gebrek aan wettig bewijs.
Doch de afgevaardigde uit Middelburg
plaatste zich op het onzes inziens veel meer
juiste standpunt door onderscheid temaken
tusschen onschuldigen en hen die tusschen
de mazen door gekropen zijn.
Omtrent eerstgenoemden zeide hij
«Aan dergelijke personen komt het mij
voor hoogst billg'k en rechtvaardig te zijn,
wanneer zij in eer en goeden naam worden
hersteld en hun het geleden nadeel zooveel
mogelijk wordt vergoed.
Waar aan de overheid eene zoo groote
macht als de preventieve hechtenis wordt
gegeven, mag zjj, wanneer het blijkt dat
zij zich heelt vergist, niet daaraan het
onrecht toevoegen de menschen met een
smet beladen in de maatschappij terug te
zenden, zonder daaraan iets te doen. Mg
dunkt dat eene dergelijke handelwjjze
van de overheid onrechtvaardig en niet ver
antwoord is.»
Dit achten wij het juiste standpunt.
De gevallen zjjn er dat de omstanders
FEUILLETON.
GEBOUWEN.
VI.
Een gevoel van huivering overvalt on
willekeurig den bezoeker onzer oude
gevangenissen In menige stad van ons laud
zijn de lielsche werktuigen tentoongesteld
die gediend hebben tot het uitoefenen van
onmenschelgke straffen
Laat ons dankbaar zjjn dat althans Zeeland
zoodanige verzameling van gruwelen niet
heelt bewaard.
Misschien is de stelling gewurgd, maar
voor zoover mjjn onderzoek gaan kon zou
ik durven beweren, dat bjj het straffen van
misdadigers in Zeeland op barm ha tiger wjjie
gestraft werd dan in andere provinciën van
°"s land. Zeeland buiten het centrum
gelegen had n eer te doen met bedelaars,
Wd'.oopers en gewone deugnieten dan wel
met iie geruchtmakende daden der mannen
die in den politieken en kerkeljjken slijjd
de hoofdrol vervulden.
Gevangenis straf was in Zeeland, geljjk
°'eral tot de eerste helft der zeventiende
eeuw onbekend. Alle gevangenis was pre
ventief. Oudtijds was de straf voor misda-
'gers tweeërlei. Beide straffen hadden dit
elkander gemeen dat zij de stad ont-
°e&e" van de tegenwoordigheid van den
'X'u<J1 d®. Men veroordeelde ter dood,
We st™161 ''en ((swee'of met de «bastei
'«et met den «viere» of men
hjkhri.i met verbanning uit de Grate-
Zeeland of van Holland en
i adat de schuldige eerst gegeeseld
eri misschien ook de rechtbank, overtuigd
zijn van iemands schuld, doch dat de
overheid hem rechtens niet vervolgen kan.
Nu gaat het immers niet op om te
vorderen dat zulk een persoon nu nog eens
al« een heilig boontje van alle smet gezuiverd
wordt.
Eén ding echter acht ook de heer Lucasse
billijk.
Aan alle preventief gehechten, die de
rechtbank of de rechter van instructie
ontslaat, diende reisgeld verleend te worden
naar de plaats van waar zjj gehaald zgn.
11 ij zegt nameljjk
»Ook zou ik willen dat aan hen en nu
aan beide categorieën, aan hen die uit de
preventieve hechtenis worden ontslagen,
hetzjj bij gebrek aan bewjjs, hetzjj bg ge
bleken onschuld, in elk geval werd gegeven
een vergoeding van reiskosten om te gaan
van de plaats, waar zij de preventieve hech
tenis hebben ondergaan, naar huil eigene
woonplaats.
Het is, naar het mjj voorkomt, hoogst
onbilljjk dat, wanneer men iemand van
el Iers haalt om in preventieve hechtenis io
eene andere plaats te worden gesteld, en
men later den man moet vrijlaten, dat hem
Jan niet de reiskosten wordeu verstrekt om
weder zjjne eigene woonplaats te kunnen
bereiken
Van de onbilljjkheid dat dit nu niet ge
schiedt, is mjj een zeer merkwaardig voor
beeld bekend.
Het is een jaar of drie ongeveer geleden
dat een geacht ingezetene uit een onzer
steden met zjjn gezin zich begaf naar Noord-
Amerika, naar Grand Rapids in den staat
Michigan.
Nauweljjks was de man daar aangekomen,
of hjj weivl hier te lande vervolgd wegens
valschheid in geschrifte. Hjj werd op zulk
een korten termijn gedagvaard, dat hij de
dagvaarding ontving, terwjjl zjjne zaak
reeds voor de rechtbank had gediend en
hjj zelfs al tot gevangenisstraf was veroordeeld.
Het was den man niet mogeljjk geweest
hierheen te komen om zich tegen de
aanklacht te verdedigen.
Men vroeg vnn de zijde onzer regeering
uitlevering van den man aan de Amerikaansche
regeering. De uitlevering werd toegestaan
en men heeft den man in Michigan opge
pakt, en, zonder hem van vrouw enkinde-
of gebrandme- kt was.
Omstreeks 1628 schjjnt zich de meening
te hebben baangebroken dat het niet aanging
om bij het geringrte misdrijf, dat maar
even de grenzen der civiele boete overschreed,
den misdadiger met een rood paspoort aan
zijn buurman toetezenden.
De Raad van 1628 besloot op de herhaalde
klachten der diaonie, dat zooveel bedelaars
van buiten inkwamen, die ten laste bleven
van de armen, om een tuchthuis te bouwen.
Tot 1641 bleef men aan het correspondeeren,
het overleggen en het opmaken van raming
der kosten. Toen, in 1641, woonde hier
een eerzaam poorter, die aan de stad 200
pond Yiaamsch aanbood, mits deze som
strekken zou tot den bouw van een tuchthuis,
onder beding evenwel dat de stad rente
betalen zou van deze som, totdat, met den
bouw van het tuchthuis een aanvang zou
gemaakt zjjn.
Dit zeker niet alledaagsche aanbod, door
eeu particulier persoon gedaan, werd aange
nomen en in 1643 was het gebouw, thans
nog steeds als de gevangenis bekend, op
den hoek van denCousteenschen d jjk gebouwd.
Dit gebouw, in 1874 herbouwd en ingericht
met het oog op de eischen tegenwoordig
aan eene gevangenis gesteld, vertoont in den
ronden toren, van ouds bekend als de bakkers
toren, het laatste overblijfsel van den
vestingwal die eenmaal Middelburg omgaf.
Niet velen mijner stadgenooten zullen
zeker ooit dit sombere gebouw hebben
aangezien als eene stichting der diaconie
in den bloeitijd der Gereformeerde kerk.
Maar zoo ooit dan moet men hier de
geschiedenis beoordee'en naar den datum.
Het ons zoo wel bekende «.Spinhuis» over
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
EN
r n afscheid te laten nemen, naar Neder
land gebracht. .- '.--s;;
^Nauweljjks was de man hier aangekomen
of hjj kwam in verzet tegen het door de
rechtbank bij verstek gewezen vonnis 'g|p§
De zaak wordt opnieuw behandeld, de
getuigen, vroeger bjj de verstek-zaak opge
treden, maar ook getuigen, door den
beschuldigde zelt opgeroepen werden gehoord
en nu bleek de beschuldiging zoo moeilijk
te kunnen worden volgehouden, dat denzelf
den dag waarop de zaak opnieuw berecht
werd, op eisch van het openbaar ministerie
de man wegens gebrek aan bewjjs werd
vrijgesproken en zjjne onmiddellijke invrij
heidstelling werd gelast.
Dit feit is mij van nat)jj bekend en precies
zoo gebeurd als ik hier mededeel.
Nu wa.' de man wel in vrijheid gesteld
maar hjj had geen geld om naar zijn
woonplaats terug te keeren.
Toen heeft hij aan de toenmalige regeering
schadeloosstelling gevraagd voor het door
hem geleden nadeel, maar in ieder geval
vergoeding van reiskosten om weder van
hier naar Michigan te kunnen terugkeeren.
De regeering heeft echter eenvoudig op dit
verzoek geantwoord, dat er geene termen
aanwe'ig waren noch voor schadeloosstelling
noch voor vergoeding van reiskosten. De
man had gelukkig hier te lande fami'ie,
die hem aan het noodige reisgeld konden
helpen.
Nu vraag ik echteris dat niet hoogst
onrechtvaardig en onbillijk Moest daarin
niet worden voorzien Ik hoop dan ook, dat
de minister eene billijke bepaling in bet
leven zal weten te roepen, waardoor in d t
opzicht veel onrechtvaardigs kon worden
voorkomen.»
Na een dergelijk sprekend voorbeeld, niet
zonder warmte voirgedragen, is 't niet te
verwonderen dat de minister van justitie
zich veel toeschietelijker betoonde jegens
den afgevaardigde van Middelburg, dan
daags te voren tegen den afgevaardigde uit
Hontenisse.
De minister gaf toe dat er gevallen zijn,
waarin de verplichting tot schadevergoeding
wel degelijk op de overheid rust: en dat
voor speciale gevallen, afhankelijk van per
sonen en omstandigheden, in den geest
als door mr. Lucasse is bedoeld, kan worden
beslist.
de platte brug was oorspronkelijk niet een
huis van burgerlijke of militaire verzekering,
gelijk wij het gekend hebben, maar een
werkhuis, ingericht om bedelaars en ledig
gangers te laten weiken. Men raspte daar
hout en vervaardigde daar eerst baaDoek,
later zeildoek, en den b.nnenvader was de
zeker, lang niet gemakkelijke, taak van
zedemeester in dit huys van tuclite ende.
droefheid, tot bekeeringe ende verbeeteringe
des levens opgedragen.
Dat men in het uitoefenen van die tucht
niet al te onbirmhirlig te weik ging,
evenmin in Middelburg als in geheel Zeeland,
kan ons de overlevering leeren, die voor
eeriige jaren in den volksmond een versje
bewaarde, naar men zegt door een bekenden
rooverhoofdman, op zekeren nacht op de
Ganzepoort te Goes geschreven.
Het versje luidt als volgt
Die wil stelen, en niet wil hangen,
Ga naar Goes en laat zich vangen,
Want de heeren van ter Goes,
Zijn zoo zacht als appelmoes
Voor mg ligt een brief van 1757 ge
schreven door zekeren Jan Bartholomeus,
een gevangene die in 1756 uit het tuchthuis
te Middelburg was uitgebroken. Tien maan
den nadut deze gekerkerde de kooi ontvlogen
was, schrijft hjj het volgende aan vaderen
moeder in het tuchthuis te Middelburg
«Mijnen gelieven vader ende moeder, ick
laet u weten als dat ick hier ben Jan
Bartolomeus dien hier is uitgebroken
verleden jaer ende ick ben alle dagen siek
ende ick en weet niet waer blijven, ick
wenschte als dat ick weder bey vader ende
moeder was ick soude vor mjjn schuld
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
De minister zal de zaak overwegen.
Een ander antwoord was trouwens bijna
niet te verwachten geweest na een zoo sterk
sprekend voorbeeld.
Hier is èn van libirale èn van antirevo
lutionaire zjjde, eene rechtvaardige zaak
verdedigd, of liever eene onrechtvaardige
gewoonte door niemand minder dan door
Justitia jaren lang gevolgd, doch die
eer de negentiende eeuw ter ruste gaat
waard is tot de overleveringen te
behooren, niet zonder talent aangevallen.
Den Middelburgschen afgevaardigde dank
voor zjjn optreden.
Wat De Nieuwe Provinciale Groninqer
Courant over Arbeiderswoningen schrijft
mag ook ten onzent wel behartig!
Een der dringendste behoeften voor den
arbeidersstand is wel die aan betere wo
ningen.
Het is verschrikkeljjk wanneer men in
bjjzonderheJen, van mensch 'U die het weten,
hoon, tegen welk een prjjs de hebzucht
aan de armoede verhuren duift róoveel of
liever zóo weinig voeten in het vierkant,
tot behuizing van dikwerf' een groot gezin.
Deze kwaal bestaat op bet land eu in de
stedenoveral-
Zjj vormt een van de belangrijkste onder-
deelen der sociale quaestie. Hoe meer de
publieke opinie er over wordt ingelicht hoe
beter.
Voldoende licht, lucht, ruimte, logies eD
drinkwater, deze allereerste vereisehteu voor
elk verblijf dat aan menschen, niet aan
dieren, wordt toegewezen, oefenen zulk een
heilzamen invloed uit op de gezondheid, de
reiuheid, de netheid de zeden, kortom op
de geheele welvaart der gezinnen.
De hoogere standen moeten dit beginnen
in te zien. Niet voor zichzelt, want dat
doet men wanneer men liet betalen kan
van zelf, maar voor de lagere klassen, die
geen hoog genoeg loon verdienen, om zelf
voor een goede woning te kunnen zorgen
Van de hoogere welbahui-de klassen in
de maatschappjj moet zedeljjke invloed
uitgaan tot verhelping van dit kwaad. Men
moet er over spreken, bijzonderheden aan
het licht brengen, de consciëntie doen ont
waken en doen gevoelenZoo mag het niet
[anger. Er kan en er moet verandering
wereken ende ick en soude noyt de
gedachten hebben van noch helpen te
brekenals de vader belieft soo goed
le sijn van mij aen te nemen, soo sal
ick in stilte medegaen mijnen seer lieven
vader en sent de dienders om mij niet, ik
wenste als dat ick den vader eens mocht
spreken want bey mjjn vrinden oft bij mjjn
ouders en kan ik niet blijven, sieck sijn
ende niet weten waer blijven als gaen ichojjen
ende in de boerenschuren te bevrieseD, ick
ben liever bey de vader en de moeder, als
de vader belieft mjj weder aan te nemen
soo bidde i k als dat de gevangen niet en
weten als dat ick van selff ben werom
gekomen ick sal eenen goeden gevangen syn
vor den vaderick en sal noyt breken vordat
de heer van midlelborgb mjj met vreden
ontslagen, ick bit de vader en de moeder
als dat ick de vader eens mach spreken oft
dat de vader belielt soo goet te wesen van
mij antwort te senden wat ick dien oft
laten moet.»
De ootmoedige bede van Jan Bartolomeus
werd verhoord, want op 25 October werd hjj
de uitgebrokene opnieuw opgenomen.
Het doet mjj zooveel genoegen dat ik van
mijne barmhartige Zeeuwsehe voorvaderen
getuigen mag, dat ik uit de verzameling
brieven nog dit eene cipiëeren wil:
Het adres van den brief luiddeaan den
heer Radermacher te Middelburg, met een
zalm hier aan vast.
De lieer Radermacher was toentertjjd presi
dent van hel regentercollege van het tuchthuis
en de brief was van den volgenden inhoud
Rotterdam 20 April 1756.
Hooggeagte Heer
Myuheer wy kunnen niet nalaten UE.
komen.
Ook de gemeentebesturen kunnen hier
een stoot geven.
De gemeentebesturen hebben de bevoegd
heid onbewoonbare «krotten» af te keuren
en minimum eischen te stellen bij het
bouwen van nieuwe woningen.
We hebben een bloeiende hygiëne, een
wetenschap die niet rust, maar dagelijks
haren opgelegden schat tracht te vermeer
deren, om de «kunst om te leven» tot meer
volkomenheid te brengen.
Maar wat helpt ons de meest volmaakte
gezondheidsleer, wanneer de maatschappjj
voortgaat in den sleur en haar voorschriften
alleen in acht neemt voor de gegoeden, alsof
de anderen die de grootere helft der bevol
king uitmaken, er niet evenzeer b hoefte
aan hadden.
Het geldt een van die euvelen, waartegen
van bovenaf bescherming moet worden
verleend aan den zwakkere.
De arbeider, de werkman, kan in onzen
tijd niet een zoo hoog loon verdienen, dat
men billjjkerwijze tot hem zou mogen zeggen:
Zorg zelt dat ge een goede woning krijgt.
Hjj kan het eenvoudig niet.
Nu dit zoo is, en het feit bestaat dat er
in vele getallen gewetenloos misbruik van
zijn weerloosheid wordt gemaakt want
hjj moet toch met vrouw en kind onder
dak nu moet de wettige macht opkomen
tot zjjn bescherming en waken dat men
hem althans geen waningen verhure, die
nog minder zjjn dan een beestenstal.
Onbewoonbaar-verklaring van dergelijke
«krotten» op het platte land zoowel als in
de stad is daartoe het aangewezen middel.
Gelukkig hebben de pokken te Goes zich
niet verspreid. De eenige patiënt er aan
ljjdende, is herstellende.
Aandrang tot gebruikmaking van de
gelegenheid tot kostelooze pokinenting bestaat
dus niet.
Bovendien zou men die ook in ernstiger
gevallen van ons niet behoeven te verwachten.
Daartoe hebben wij nog te veel respect
voor den oorlog die «van ééne zijde» tegen
dezen onvoldoenden wairborg voor kinder-j
pokken wordt gevoerd.
En tegenover de stelling van «De Coesche
Courant
Kalmte en inenting durven wjj als de
een letrertje tot dankbaerheyt aen UË. te
schrijden. Hoopen dat UE. het ons niet
kwalyk suit necpen, wij bedanken UE. voor
de vaderljjke pligt aan ons bewezen, wy
weten niet wat wy tot dankbaerheyt aan
UE. zullen schrijden wat wy daerin over-
tuygt zijn.
Hiernevens zende wy UE. dit gering
prezent. Hoopen dat UE. 't in dank sutt
aannemen en in gezontheyt zult ontvangen.
Wat ons aangaat wy zjjn Goddank nog vris
en gezont hier in Rotterdam gearriveerd om
weer Coopmanschap bij de hant te vatten.
Wjj hoope dat UE. en UE. vamilie nog in
goede gezontheyt mag wezen, waer 't anders
't zouw ons van harte leet zgn.
Hiermede breek ik af en wij wenschen UE.
en UE. gansche vamielie nlle zegen Gods
en gezontheyt na ziel en ligchaem wij blijven
UE. dankbaer en altijd dankbaar zullen
bljjven met groot eerbiet en respect.
Edelmoogentheer UE dw. dienaren
Joris Valentijns en Coert Valentjjns.»
PS. Ons adres is in de Pottebakkerssteeg
bjj de boompjes Aan Dirk Verdam. Tabaks-
verkooper tot Rotterdam.
Bg voorkeur heb ik deze briefjes gekozen
om den indruk,den eenzjjdigen indruk weg te
nemen, alsof iedere gevangenis uit den ouden
tjjd weinig minder dan een moordkuil was.
Gij ziet, hoe grimmig die dikke muren en
die getraliede vensters, en die oude vesting
toren ook den wandelaar aanziet: de inrichting
van liet tuchthuis te Middelburg maakte een
gunstigen indruk op menigeen die daar ver
blijven moest.
De brieven die ik u daar voorlegde lenden
althans een gunstig getuigenis at, c
