NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK- sr
HISTORISCH
Eerste Blad,
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
Harteloosheid.
Schetsen over Middelburg.
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
1893. lo. 25.
(Dinsdag 28 looemBec.
IcfiMe laargang.
ilken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. pf 0,95.
Enkele nummers0,026.
UITGAVE VAN
en
Dit nummer bestaat uit twee bladen.
De winter staat voor de deur, en klopt
nu en dan reeds vrjj luide aan. Menige
behoeftige ziet met schrik de dagen korten,
de nachten langer worden, de koude meer
ngpen en voelt al duidelijker de noodzake
lijkheid in om geholpen ie worden.
Geholpen, waaraan Aan werk, als het
even kan, want «genadebrood» smaakt dik
wijls bitter, en een eerlijk verdiende bete
wordt door velen nog begeerd. Maar werk
waar bet vandaan te halen in deze dagen
van algemeene werkeloosheidonnoodig
werk verrichten is wel iets anders dan
he: eten van «genadebrood». Doch, als het
kan, moet er nuttige en noodige ai beid zijn
die den njjveren werkman op de been houdt.
Maar juist zulke arbeid ontbreekt maar al
te veel.
Niet, dat er niet genoeg te doen zou we
zen. Wanneer alles werd verricht, dat ge
beuren moet, dan zouden er nog vele
duizenden handen aan arbeid geholpen worden.
Maar men laat niet alles verrichten wat
gebeuren kande menschen worden er
trouwens ook niet rijker op tegenwoordig
als dit of dat nog een jaartje meê kan,
moet het nog een jaartje meê; en ziehier
ook al een van de redenen van het heer-
schende gebrek aan werk.
Nu spreekt het vanzelf dat de werkloozen,
hun vrouwen en kinderen toch leven moe
ten; men kan die velen in ons land, die
weken en maanden niets verdienen, maar
niet eenvoudig aan den honger prijs geven.
Dat gaat nu eenmaal niet. En vandaar dat
die menschen, nu men ze geen werk kan
verschaffen, geld moeten hebben om van
te leven; en kleeren, en brandstoffen, en
eetwaren, en wat zoo verder noodig is.
Maar wie moet voor dat alles nu zorgen
Over deze vraag wordt al meer gesti eden:
en een drietal wege.i staan er open, om de
armen in het algemeen, en de werkloozen
in het bijzonder te helpen.
Ze kunnen worden geholpen door de Kerk,
ze kunnen worden gesteund door particu
lieren; en de Staat kan ze voor zjjn rekening
nemen.
Dat laatste denkbeeld wordt met jj ver
voorgestaan door die velen, die met de Kerk
FEUILLETON.
GEBOUWEN.
I.
Den vorigen winter had ik het genoegen
u de jeugd en den groei van het oude
Middelburg naar aanleiding van de historie
van Ons Binnenhof te schetsen. Zekere O.
te A., mjj welbekend, schetste u de op
komst en de eerste levensjaren van de
Gereformeerde Kerk in Middelburg in zgn
Middelburgsche predikanten.
Gjj den aanvang van het seizoen tot
S meer rustigen arbeid geschikt vestigde ik uw
r aai>dacht op de sociale toestanden in onze
<JU,'e stad. We waren getuige van nood
?n edende door een talrijke klasse van
argers geleden, maar ook van bloei en
van handel en nijverheid. Middel-
.8 was na de bevrijding in 1574 gekomen
Wa mannelqke kracht. De kinderjaren
etl ^()V,JOrbij,de jongelingsjaren rol schokken
den Ui^Urett plaats gemaakt voor
NUsl ?aa krachtsontwikkeling en arbeil.
der sta? Voor het uitwendig voorkomen
iets daar ^ej z'c^ omstreeks 16 0,
'n openbare0' en 'ets daarna, afspiegelde
bekijken, p60 Merkwaardige gebouwen te
zooals hét 2ich6-Wand''''n? t'oor Middelburg
ons gelegenheid'n d'en vertoonde zal
en daar stil te over aanbieden om hier
Vooraf ga de en °ptemerken.
groote, bloeiende .ptn®rltMg dat we van het
6nde' haQdeldrjjvende Middelburg
hebben afgerekend, en die de armenzorg,
door particulieren uitgeoefend, niet afdoende
vinden. Zjj meenen dat de Staat het aan
gewezen lichaam is om te helpen, wanneer
deze of gene struikelt op den weg en niet
meer voort kan.
Wij behooren tot dezulken niet.
Uit den aard der zaak zijn we dan ook
tegen uitbreiding van staatsbemoeiing op dit
terrein, omdat wij meenen, dat de Staat
zjjn werk tot zoo weinig mogelijk beperken
moet.
Als de Staat in het groot aan het helpen
gaatwant al wat de Staat doet, geschiedt
in het groot dan verliest de armenzorg
veel, dat haar nu siert.
Dan gaat in de eerste plaats het hart
er uit.
Want natuurlijk de bedeeling van Staats
wege geschiedt door middel van een ambtenaar,
die tegen een behoorlijke vergoeding aan
dezen één en aan een ander tien gulden
uitbetaalt een briefje voor een pak kleeren
of wat eetwaren afgeeft en die met zijn
armenzorg geen andere bedoeling heeft, dan
om zijn arbeid op tijd gereed en zóó verricht
te krijgen, dat er geen klachten over vallen.
Vriendelijk, medelijdend, vertroostend, dat
alles behoeft de ambtenaar niet te wezen
daarvoor wordt hij niet betaald hij ontvangt
zijn loon voor het uitdeelen van een bepaalde
hoeveelheid «onderstand»en als hjj dat een
week gedaan heeft, vult hij het staatje van
de «bedeelde partijen» in, telt alles op wat
hij uitgaf en verzendt het naar zijn lastgever,
die zjjn oog ook weer over de cijfers en
namen laat gaaD, maar er natuurlijk niets
van kan gevoelen wat namelooze ellende in
die cijfers en namen verborgen kan zijn.
De Staats-armenzorg kan dan ook niet
wat wij aan de zorg voor de armen ten
eisch zouden willen stellen: namelp, dat
men niet slechts zorge dat de arme niet
van honger en gebrek omkomt, maar dat
men hem er zooveel mogelp weer boven
op helpt.
De welbekende Russische schrpergraaf
Leo Tolstoi, heeft de door den honger ge
teisterde streken van Rusland bezocht, en
klaagt steen en been, dat de Russische boeren
niets meer aan hun land willen doen,
eenvoudig alles laten liggen zooals het ligt,
en verkwijnen in hun ellende.
En hoe komt dat? Wel, zegt Tolstoi,
als ik die boeren vraag, waarom ze niet
werken, dan zeggen ze, dat de Regeering
hen helpen moet en zal, want immers
sprekende, nooit vergeten moeten dat we
het Middelburg der 16dj en 17de eeuw niet
moeten vergelpen met de groote bloeiende
handeldrpende steden der negentiende eeuw.
Toen bestonden geen millioenen-steden als
nu Londen en Parpzp, geen Amsterdam
met een half millioen inwoners, en Rotterdam
was gelp aan een provinciestad uit onze
dagen.
De onmogelijke verhalen dat Middelburg
30 tot wel 60 duizend zielen zou geteld
hebben zp eenvoudig onwaar. De voor
stelling, vooral door vader Cats gegeven,
als zou hier een mastbosch van schepen, die
de wereld omzeilden, te zien zp geweest,
is een diehterlpe vrijheid, of hoogstens
gemeten met den maatstaf van dien tjjd.
Middelburg nam in de 16e en 17e eeuw
onder de vaderlandsche steden een aanzien-
lijken rang in, maar het behoorde niet tot
de eerste.
Hoofdstad en middenpunt van eene
vruchtbaar, maar klein graafschap dat door
Holland, uitgebreider en krachtiger, steeds
in de schaduw bleef, kon Middelburg den
rang onzer eerste vaderlandsche steden niet
bereiken. De toenmaals gunstige ligging
door het water gaven een zekere uitbreiding
aan den handel, die evenwel al spoedig het
gemis gevoelde van verkeerswegen met het
binnenland.
Import ging uitstekend, maar export be-
zwaarlp.
Intusschen schatten werden verbouwd,
knellende banden door wallen en muren
om de leden der oude veste geslagen, werden
honderd duizenden roebels schonk zjj om
den armen boeren in dagen van honger te
ondersteunen.
De hulp, dien menschen toen verstrekt,
heeft ten gevolge, dat ze nu het werken
er heelemaalaan geven, en geduldig wachten,
totdat de Staat bqspringt.
Tolstoi waarschuwt dan ook zoo luide en
zoo ernstig als hij kan tegen Staatsarmenzorg,
en wel omdat z\j de menschen niet verheit,
doch ze dieper neertrekt en ten slotte weg
doet zinken in de ellende.
Haar volkomen harteloosheid veroordeelt
haar.
En het is die harteloosheid waartegen we
waarschuwen, ook bjj de particulieren, ook
bij de Kerkelpe armenzorg.
Want er is niets, dat den arme zoo diep
vernedert, dan wanneer men helpt, zonder
blpbaar iets voor hem te gevoelen.
Natuurlp zal, wat wjj de harteloosheid
van don Staat noemden, bij de Kerkelpe
en particuliere armenzorg slechts in zeer
geringe mate voorkomenmaar bjj de
particuliere toch meer dan men denkt.
Er zp bijv. menschen die meenen zich
reeds wonderwel van hun taak te kwpen
wanneer ze een paar honderd gulden per
winter beschikbaar stellen, om die onder de
armen uit te deelen.
Maar ze denken er nimmer aan, om
wat bjj de Kerkelpe armenzorg immers
getrouw gebeuren moet eens zelf het
stulpje binnen te gaan, waar de verbleekte
en uitgevaste moeder omringd is door een
van honger en koude schreiend kroost.
En juist dat zou goed werken.
Daar leven zooveel mannen en vrouwen,
die het zelf goed hebben, en die wel wat
missen kuaneD en willen ookmaar die
zich in de verste verte geen denkbeeld
kunnen maken van wat hier en daar ge
leden wordt.
Het zou hun zoo goed doen als ze eens
in de woningen der armen ingingenen
ook de armen zouden er zooveel beter van
worden.
Als de arme ziet, dat de rpe hem niet
vergeet, maar deel neemt in zijn ljjden, is
het leed veel gemakkelijker voor hem te
dragen en zal de dankbaarheid voor de
verleende hulp veel grooter zp dan nu vaak
wordt gezien.
o, Er zou zooveel minder haat zijn tus-
scben armen en rpen in ónze dagen, als
menige rpe wat minder harteloos ware
geweest; en, zonder meer geld te geven,
verbroken. Groei en beweging kenmerkten
het tpperk, door mij in 't bijzonder gedu
rende dezen winter ter behandeling gekozen.
Laat ons ditmaal eene wandeling door
Middelburg aanvangen.
Slechts een oogenblik vertoeven we ditmaal
bij het oudste onzer gebouwen, de Abdij.
Ik wil u daar slechts henen leiden om u
in staat te stellen tot het maken van eene
vergelping tusschen den Romaanschen en
den Gothischen bouwstjjl. Ziet, als ge u
plaatst aan de binnenzijde van de Abdij,
tegenover de Balanspoort, dan hebt ge voor
u het eenige en zuiverste overblpsel van
den Romaanschen bouwstijl. Al het andere
dat in de Abdjj gebouwd is, dagteekent
van later eeuwen. Alleen de kelders die
men nu bezig is te ontgraven en de Ba
lanspoort behooren tot de oorspronkelpe
deelen.
Ziedaar dat zware en plompe, dat mas
sieve maar sombere dat de bouwstjjl der
Middeleeuwen verraadt. Ziedaar den
rondboog overal den Romaanschen stjjl
kenmerkend.
En als ge dit goed hebt gezien gaat dan
met mjj naar ons stadhuis. Daar hebt ge
den Gothischen bouwstijl. Datslanke en rqzige,
dat gelijkelijk omhoog gaande, die harmo
nie in bogen en lijnen kenmerkt de Gothiek.
In den Gothischen bouwstijl is het schoonste
geleverd wat de bouwkunst tot heden
leveren kon. De Moorsche of Rococo styl van
later dagen, de Renaissance of hoe men
verder de nieuwere vindingen op het
gebied van bouwstjjl ook noemen moge
van 1 5 regels 25 centiedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 centiedere regel
me« 10 cent.
wat meer zorg voor armen had betoond.
Wie ook in dit opzicht naar Gods Woord
wenscht te leven, weet welken weg hjj
heeft te bewandelen.
Dat Woord sluit alle harteloosheid beslist
uit. DatWoord wijst ons op den Heere Christus
die, minder dan de voisen en de vogelen,
niets had waarop hjj het hoofd kon neder-
leggen, en die arme Galileesche visschers tot
discipelen koos.
Daarom, nu de winter komt, en velen
weer een som beschikbaar wenschen te
stellen voor de armen, en wrer een goede
bjjdrage zullen veil hebben voor de Werk
verschaffing en anderen arbeid van den
Christelijken Volksbond, gjj doet wel, zoo
gjj doet wat uwe hand vindt om te
doen. Doch tevens luister eens naar
onzen raad, en ga zélf eens rond breng
zélf eens hulpgeef zelf eens raadtoon
dat ge geeft, blijmoedig geeft met een
hart, dat van liefde ook voor den arme
vervuld is; en niet alleen zal menige
stumper beter worden geholpen dan voor
heen maar ook gjj zelf zult wat hebben
gezien, dat u tot medewerken noopt voor
tal van ongelukkige»en dat u de waarheid
doet ervaren in het woord, dat het zaliger
is te geven dan te ontvangen.
Met ingenomenheid lazen we een uit
treksel uit de rede van Dr. S. D. van Veen,
Ned. Herv. pred. te Groningen, gehouden
op de vergadering van het Provinciaal Comité
van uitvoering. We ontlcenen aan dat
uittreksel het volgende
Hoe kan nu de kerk invloed oefenen op
den socialen toestand Op geen andere wjjze
dan door de prediking van het Evangelie
en het in toepassing brengen. Die prediking
moet practisch zjjn; de predikanten moeten
zich niet alleen bezighouden met te spreken
over allerlei godgeleerde vraagstukken en
niet altjjd zitten bjj de vromenzij moeten
eene studie maken van den socialen toestand
en niet schromen, van den gewjjden kansel
de nooden en de ellende aan te wijzen en op
te wekken tot sociale rechtvaardigheid.
De dominee moet niet spreken over zaken
die hjj niet kent; geen bemoeial zjjn en
allerminst den dominee uithangen. De
bedienaars van het Evangelie hebben zich
veel te verwjjten, zij hebben zich al te
veel bekommerd om hetgeen henzelven aan
gaat. Er moet bij hen geene quaestie zijn
van menschengunst en winstbejag;het volk
kunoen niet den toets doorstaan met de
Gothiek.
Het oog dat opmerkend en onderscheidend
ziet zal onmiddelljjk haar van alle andere
onderscheiden.
Waarom
Stelt u voor dier en mensch in de schep
ping. Het viervoetig dier, hoe schoon het
in zjjn soort ook zjjn moge, draagt een
lichaam ep vier pooten, en maakt daardoor
een eenigszins loggen indruk. Het lichaam
wordt op duidelijke, voor ieder zichtbare
wjjze gedragen. En een mensch.
Wat draagt en wat wordt gedragen bjj
den mensch.
Immers de indruk van dragen of gedragen
worden valt weg bjj de beschouwing van
den mensch Het lichaam gaat regelmatig
omhoog tot het hoofd het lichaam kroont.
Geen beenen en geen borst en geen schouders
maken den indruk tot dragen aangewezen
te zijn.
Zoo is nu ook het verschil tusschen de
twee genoemde bouwstijlen.
De Romaansche draagt, ziet het maar aan
de Balanspoort. De poort is als de schraag
die den zwaren bovenbouw draagt.
De Golhische rjjst in sierljjke lijnen om
hoog.
De harmonie is zoodanig dat men zich
onmogeljjk anders voorstellen kan of het
moet gelijkmatig naar boven. Hier is geen
scheidingslijn tusschen boven en beneden;
hier is geen aanblik van druk of zwaarte.
De mensch wordt, geloof ik, steeds door
de Gotische bouworde aangetrokken, omdat
dat in maatschappelijken zin niet slecht is
en hart heelt, moet gevoelen, dat zjj het
liefhebben. Het twisten onderling spreker
erkent dat hij zich vroeger hieraan ook
heeft schuldig gemaakt, doet veel kwaad,
en dient eindelijk eens gestaakt té worden.
Ook moeten de predikanten niet tot de
gemeente spreken in 17-eeuwschen stijl
maar in de vormen der 19e eeuw. De ouder
lingen, die ook de gemeente mede moeten
regeeren, hebben zich te wachten voor gees
telijken hoogmoed en de diakenen moeten
zijn liefdevolle verzorgers der armen. Tot
trouwen kerkgang moet worden aangespoord;
waarachtig Christelijk onderwijs moet wor
den bevorderd en jongelingsvereenigingen en
Zondagsscholen dienen door de kerk te wor
den gesteund en geleid.
In Groningen vooral is een uitstekende
samenwerking tuss hen mannen van
verschillende kerkelijke en staatkundige
richtingen, in het sociaal belang.
24 November '93.
Uit Den Haag schrjjft men ons
Tot hiertoe kwam er in den toestand van
den heer Keuchenius geen verandering.
Wjj vestigen de aandacht op de adver
tentie in dit blad van den uitgever Berends
te 's Gravenhage.
Bjj Kon. besluit is bepaald, dat het
door de provincie Zeeland te dragen aandeel
in de lichting der nationale militie van
1894 is 514 man.
De heer mr. B. v. Roijen, lid der
eerste kamer te Groningen, is Vrijdag onver
wacht overleden.
Hier in Zeeland is wjjlen dit kamerlid
bekend als de man die het antiliberale
ministerie Mackay zoo fel mogelijk bekarapte
en onderanderen den minister Keuchenius
hielp wegjagen, wjjl deze volgens hem, leed
aan godsdienstwaanzin.
In Groningen daarentegen was de overle
dene zeer bemind.
Nieuwdorp. Woensdag j. 1. werd al
hier van wege het bestuur der werkmans-
vereeniging haar tiende jaarrekening gedaan.
Het bleek dat 5746 Hectoliters kolen waren
omgezet waarvoor ruim f 3419.werd in
gebracht zoodat men ten slotte mocht ver
nemen dat de Kolen ons 59 cent de Heet.
vrij op den wagen berekend werden, nog
120 is gestort in de reserve kas die nu f 200
bevat, en nog f 1692Va geboekt werd voor
het volgendejaar. Va» de 193 leden waren
door het gure weer maar ruim 50 tegen
woordig.
ze de natuur zoo getrouw volgt.
Zoo ge een veldbloem neemt en haar onder
den microscoop plaatst, zult ge zien dat de
bloem Gothisch is, en gevormd wordt uit
leunende, buigende, overhellende deelen.
Zoo ge het bosch aanziet zult ge bemerken
dat ook in het woud niets stjjt en hoekig is,
en dat niet het mathematisch verstand van
den mensch die ljjnen en stammen heeft
gerond en geknot.
En de mensch zelf, is hjj niet Gothisch
gevormd
Zoo is ons stadhuis een der schoonste
openbare gebouwen in de Nederlanden.
Het stadhuis te Yperen moge kolossaler
afmetingen vertoonen, het stadhuis te
Brussel moge rjjker geornamenteerd zijn, en
van rijker historische beteekenis, toch kunnen
deze schoone gebouwen wat het aspect
aangaat niet wedijveren met het Middelburg-
sche stadhuis. Gansch vrjj staande en hoog
gelegen, aan een marktplein van een gemet
groot is de aanblik vour den vreemdeling
steeds imposant. Niet weinig is onze Markt
verfraaid en verruimd toeninl578deSt.Maai-
ten- of West Monster-kerk, midden op de
markt staande ter plaatse waar nu de pomp
te vioden is, afgebroken werd. Dit lompe
bouwvallige kerkgebouw ontsierde de Markt,
sinds dien tjjd is onze Groote Markt het
centrum van Middelburg gebleven, en die
Markt moge in onze dagen om de caduque
bestrating een pijnlijke excercitie opleveren
voor de voeten der wandelaars, toch blijft
zjj met haar eenig stadhuis schoon.
