NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
mi la. 21.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Schetsen over Middelburg.
3ufer(fag 18 looem6er.
fkfifsfe fimrijiMft.
«Hé
elkkn MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. pf 0,95.
Enkele nummers0,02 E.
UITGAVE VAN
EN
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Met ingenomenheid begroetten wjj de
eerste nommers van het Christelijk Schoolblad.
Moge dit blad du eens geregeld door al
onze christeljjke onderwijzers en chr.
schoolbesturen gelezen worden.
Da verschillende medewerkers verdienden
reeds hun sporen aan de thans opgedoekte
Christelijke Schoolbode.
Namen als o. a. van Kloppers en Nobels
en Wjjle en Wiersinga en v. Zanten hebben
onder ons een goeden klank. En de intro
ductie van den oud-minister Lobman verdient
in wjjder kring gelezen te wordennamelijk
door allen die belaag stellen in den bloei
van het Christelijk onderwijl.
Zij luidt aldus
tUe redactie van het Christelijk School
blad, die zoo lange jaren de Christelijke
Schoolbode uitgaf verzoekt mjj een aan
bevelend woord te schrijven.
Ik doe dat met groot genoegen. Gedurende
een lange reeks van jaren was ik een
trouw lezer van de Christelijke Schoolbode,
en heb alzoo menigmaal de gelegenheid
gehad den tact en de wijsheid te bewonderen,
gedurende vaak moeieljjke jaren door de
redactie a*n den dag gelegd.
Maar zijn voor een Christelijk blad
(takt en wijsheid» de hoogste aanbeveling
Neen, wanneer die een gevolg zijn van
berekenend overleg
ja, wanneer zg voortvloeien uit dienende
liefde.
Dit laatste nu kwam mjj voor steeds
het geval te zijn. Menigmaal ontwaarde
ik, dat de redactie zeer wel een besliste
meening dorst uiten, ook al kon zg nagaan, dat
dit aan velen harer Users minder aangenaam
zou zjjn.
Maar nimmer wat zoo licht gebeurt
ontaardde de strijd in persoonlijke onvrien
delijkheid of in «Rechthaberei Integendeel
ontving ik steeds den indruk, dat teedere
zorg voor het behoud van onze Christelijke
scholen de drijfveer was bij elk debatbij
aanval en verdediging, waar die noodig
bleken.
En dat zegt in onzen zoo moeieljjken
tjjd veel.
De scheuring op kerkelijk gebied doet
zich ook op het gebied der School gevoelen
daaraan is voorloopig niets te doenmen
kan het betreurenen ik voor mjj bejammer
het maar het tegenhouden kan men niet.
Doch ook dit behoeft ons niet te ont
moedigen. Waar strjjd en scheuring ontstaan
FEUILLETON.
SOCIALE TOESTANDEN.
X.
De scherpste Placaten waren niet bij
machte in de 16de en 17de eeuw de bede
laars en landhopers te keeren, die van
plaats tot plaats trekkende van bedelen hun
bedijjf maakten. Het ongeordende, woeste
en woelige leven voedde dit kwaad met
weinig. De tachtigjarige oorlog met Spanje
bad een verderfeljjken invloed op het leven
uitgeoefend. Het is volkomen waar dat
de vrijheidsbanier was geplant als nergens
in Europa dat zelfstandige karakters in
dien strjjd waren gekweekt dat een
kracht op ieder gebied was ontwikkel I die
onze bewondering wekt, maar het is evenzeer
waar dat in dien langen, langen tijd twee
menschengeslachten waren gewoon geworden
aan een ongebonden leven, en dat een goed
deel onzer burgers van bedelen, zoo noodig
van roof en diefstal leefde.
De zeventiende eeuw, waarin ons land in ge
duchte oorlogen eerst met Engeland later met
frankrijk gewikkeld werd, waren ook al niet
zeer gunstig voor het maatschappelijk leven.
Klachten over bedelarjj en straatschenderij
'tjn aan de geheele zestiende en zeventiende
eeuw verbonden.
Op den 23 September 1705 wendden da
taten van Zeeland het over een anderen
"eg- Toen werd een placaat afgekondigd,
awn bevolen werd, dat alle personen die
lit persoonlijke motieven, uit verbittering,
gevoeligheid, daar kunnen zjj niet ernstig
genoeg worden afgekeurd. Waar zjj een
gevolg zgn van innige overtuiging, laat
daar een ieder vrjj om naar die overtuiging
te handelen.
Mits de Christelijke School blijuel Leidt
de strijd tot ondergang ook van slechts
ééne school, zoodat de kinderen weer
genoodzaakt woiden in een school zonder
Christus te worden opgevoed, dan is het
bedrjjf van hen, die daar de oorzaak van
zijn, onverantwoordelijk.
Hat komt rnjj voor, dat juist dit het
standpunt geweest is rok van de Redactie
van de Schoolbode. Zij voelde, dunkt mjj,
dat mits Christus regeere en geen vijandschap
en haat worden opgewekt, eenmaal weer
bijeen komen of opnieuw samenwerken
zal, wat op dit oogenblik vjjandig tegenover
elkaar staat.
Van harte juich ik dit toe, hoewel ik
weet dat velen, en daaronder ernstige
mannen, vooral predikanten zulk een
standpunt onhoudbaar acnten. Enkel ziende
op hunne kerk, gevoelen zjj niet, dat wjj
tot verschillende wapens kunnen behooren
en nochtans tot hetzelfde leger. Zij meenen,
dat, tenzg men dienst neme onder hun
vaandel, het leger verloren gaat.
Maar laat ons met dezulken geduld oefenen:
de tjjden van afval zullen zóó zwaar wor
den dat, wie nu verdeeld zjjn, door den druk
zeiven wel weer tot elkander zullen komen.
Het is van groot belang, dat er sommigen
zijn, die ook te midden van den sttjjd, zelfs
al worden zjj uitgeworpen, durven roepen:
«mannen broedersl wjj dienen éénen Heer!»
En onder die „sommigen" meen ik ook de
redactie van dit blad te mogen rekenen.
Moge zjj ernstig en bljjmoedig op
schoolgebied ons volk voorlichtende, het
wjjzende op den zegen, dien het Christelijk
onderwijs brengt, en dat onderwijs zelf door
goed'doordachte adviezen vooruitbrengende,
's Heeren zegen op haren arbeid blijven
genieten 1»
17 Nov. '93.
Heden is het 80 jaar van de bevrijding
van ons vaderland van onder de Fransche
dwingelandij.
Het driemanschap Gijsbert Karei (later
graat; v. Hogendorp, Adam Frans baron v.
d. Duyn van Maasdam en Leopold, graat
van Limburg Stirum, gaf op dien gedenk-
waardigen 17 November 1313de navolgende
uit eenige plaatsen, zoo in de steden als ten
platten lande, zouden vertrekken, na verloop
van een jaar zouden geacht worder. niet
meer tot die plaatsen te behooren, zoodat
wanneer zjj of hunne familie na dien tjjd
tot armoede mochten komen te vervallen,
gemelde plaatsen niet verplicht zouden zgn hun
«die officiën van Barmhartigheid te praeslee-
ren, die dezelve aan de arme ingezetenen
van hare plaatsen gewoon zjjn te doen
genieten».
Deze bepaling hielp.
Zij maakte een einde aan de gedurige
geschillen tuschen de onderscheidene plaatsen
over alimentatie der armen en bond den
stro im van bedelaars en zwervers meer aan
hunne woonplaats. Ook werd het toezicht
op de armen daardoor meer mogeljjk.
Maar toch, als ik u, na iets van de ellende
der zestiende en zeventiende eeuw meege
deeld te hebben, ook nog een blik doe werpen
op de ellende in de eerste helft der acht
tiende eeuw, dan zullen de klachten over
de ellende van onzen tijd op uwe lippen
besterven en gjj zult dankbaar wezen zoon
der negentiende eeuw te zijn.
Komt, laat ik iets mededeelen uit den
nood die een groot deel onzer medeburgers
in dien tjjd doorleefden.
1709 was een noodjaar. Misgewas werd
door een buitengewoon stiengen winter op
gevolgd. De ellende, het geb.ek was tot
bedenkelijke hoogte gestegen. De levens
middelen waren zoo hoog in prjjs dat de
ambachtsman zelfs en de gezeten werkman
proclamatie
Oranje boven 1
Holland is vrij.
De bondgenooten trekken op Utrecht.
De Engelschen worden geroepen.
De Franschen vluchten aan alle kanten.
De zee is open,
De koophandel herleeft,
Alle partgschap heeft opgehouden.
Al het geledene is vergeten
Eu vergeven.
Al.e aanzienlijken komen in de regeering.
De regeer'mg roept den Prins uit
Tot hooge overheid.
Wjj voegen ons bij de bondgenooten
En dwingen den vjjand tot vrede.
Het volk krijgt een vroolijken dag
Op gemeene kosten.
Zonder plundering of mishandeling.
Elk danke God.
De oude tjjden komen weerom.
Oranje boven
Wg vernemen, dat de toestand van
het lid der Tweede Kamer, mr. L. W. C.
Keuchenius zeer achteruitgaande is. De
patiënt is thans bedlegerig en kan slechts
op kunstmatige wijze worden gevoed.
Dé heer J. C Pilaar, directeur van
Tiet Rjjkslelegraafkaotuor Te Middelburg, is
met ingang van 1 December e k. in geljjke
betrekking benoemd te Maastricht.
JBjj kon. besluit is aan den heer P. S-
Buteux, burgemeester der gemeente Oost- en
West-Souburg, toestemming verleend om tot
1 November 1894 te Middelburg fe wonen.
Borsele. Woensdag benoemde de ver
gadering van ingelanden van den Kieuwen
West-Kraaiertpolder tot dijkgraaf den heer
heer L. de Winter en tot diens plaatsver
vanger den heer C. Mol Az. Zij besloot
tevens eene bijdrage voor den steiger te
verleenen.
Naar aanleiding van een vraag van
den min. aan de geneeskundige inspecteurs
omtrent de wenscheljjkheid van de uitbiei
ding van liet aantal vroedvrouwen, hebben
de inspecteurs geantwoord dat dergelijke
uitbreiding gewenscht is, doch dat dan ook
door rjjks-subsidies gezorgd dient te worden
dat de gemeenten de vroedvrouwen een be
hoorlijk inkomen kunnen verzekeren, opdat
door haar, om in baar onderhoud te voor
zien, geen minder wensclieljjke praktijken
zullen worden aangewend.
St Annaiand Bjj de verkiezing voor
een lid van den gemeenteraad werden in-
ondersteuning vragen moesten om van den
honger vrij te blijven.
Ondersteuning maar de eischen aan de
armenkassen waren zoo hoog, dat leening
op leening moest gesloten worden. Met
gaven alleen was in den nood van 1709
niet te voorzien. Enkele gegoeden gaven
met vorstelijke mildheid. Een LydiaBoreys
legateerde haar aanzienlijk vermogen voor
het verzorgen van de Burger-weezen en
zekere heer Thibaut gaf zijn vermogen aan
de armen, maar wat waren deze onder
zoovelen
Het jaar 1709 deed zich lang, zeer long
gevoelen.
Den 11 December 1732 kwamen hier 12
doopsgezinde huisgezinnen, uit 60 zielen
bestaande zich nederzetten. Ten gevolge
van de geloofsvervolging in Poolsch Pruisen
waren rij hierheen gevlucht. Die menschen
waren door eene opeenhooping van allerlei
rampen gansch ontbloot, en werden bjj hunne
aankomst alhier, voorloopig in het Gzsthuis
opgenomen. Uit Wageningen kwamen het
volgend jaar nog 6 dergelijke gezinnen. In
1738 is na veel sukkolens, besloten om die
huisgezinnen, welke geen middel van bestaan
vinden konden en vele offers kostten, naar
Danteig te zenden.
Ia 1732 kwamen hier 59 Saltzburger
emigranten aan, die ook voor stadsrekening
voorloopig in het Gasthuis werden opgenomen
en verpleegd.
Allerlei middelen tot «tg ving der kassen
en tot vermindering der uitgaven werden
geleverd 110 geldige biljetten. Volstrekte
meerderheid 56. Hiervan bekwamen de heeren
H. J. Dorst 32. Jan Goedegebuur Johs.Zn.
28, D. Goedegebuur Joh. Zn. 21, B. Kodde 11,
Anth. v. Lujjk Cz. Sr. 8 en Chr. Bergers
2 stemmen; zoodat een herstemming noodig
is tusschen H. J. Dorst en Jan Goedege
buur Joh Zn.
Onder het hoo?d«De Nederlandsche
Staat en de Godsdienst bevatte de Amster
dammer een paar weken geleden o. a. de
volgende merkwaardige statistische gegevens:
«Wil men zien in welke vei houding naar
het zielental der verschillende Kerken de
Nederlandsche Staat zjjn belangstelling in
bet aankweeken van godsdienstonderwijzers
'd. i. Kerkleeraars) betoont, dan strekke
bet rrigende staatje tot toelichting
Ned. Herv. Kerk 2,200.000 zialen, raim f 100.000
Isr. kerkganootsch. 100,000 19.000
It. K. Kerk 1.600,000 - 1-Z.58
Ev. Luth. Kerk 65,000 - 7.000
Reuioostr. Kerk 15,000 2.100
Iiertt. Luth. Kerk 20,0(j0 300
«Meende men op grond van de hoegroot
heid der giften voor Kerkleeraars eene
gevolgtrekking nopens de kerkelijke sym
pathie van den Staat der Nederlanden te
mogen maken dan zou men tot de slotsom
moeten komen, dat een rabbi (.f997)'het
hoogst bjj hem stond aangeschreven een
Remonstrantse!) predikant f 833hem nog
nuttiger voorkwam dan een Hervormd
predikant f 752), terwijl een Roomsen
Katholiek priester (1305) eerst in de
laatste plaats op zjjne vriendschap kon
lekenen. Nam men de bjjdrage inde kosten
van het kerkelijk bestuur tot maatstaf, dan
zou men de Jansenisten als de troetelkinde
ren van den Staat kunnen beschouwen. De
nog geen 8000 zielen der Oud-BLsch.
Clerezy ontvangen f 4300 voor hunne huis
houding, zoodat de fiscus voor elke ziel, tot
dat genootschap behoorende, jaarljjks meer
dan 50 cent uitlegt, om haar kerkelijk te
laten besturen.
«Doch op dergeljjke partiëele cijfers inig
dleiminst gelet worden, als den graadmeter
van der Staten Kerkehelde. Wil men zich
van deze op de hoogte stellen, dan heeft
men bijeen te voegen, wat bet Rijk voor
theologisch onderwijs, Kerkleeraars-irakte
menten, kinder-, school-en academiegelTen,
pensioenen, enz. aan elk der Kerkgenoot
schappen verleent. Doet men dit, dan
komt men tot de wetenschap, dat de
Staatshulp in de zielzorg onge «eer als volgt
geregeld is
beproefd. Placaten tot bescherming van
Zeeuwsche handel en nijverheid tegen
het opkoopen van eetwaren tegen vage
bonden en landloopers werden uitgevaardigd
premiën werden uitgeloofd om te ontdek
ken hen die kinderen te vondeling legden.
Nieuwe belastingen werden geheven. En
het altijddurende refrein van het lied der
barmhartigheid was altijdwie zal dat
betalen
En de tweede helft der achttiende eeuw,
met de zich ontwikkelende partijschappen
en de komende revolutie, was ook alweder
niet het geschikte tg 1 perk om in rust en
vrede onder wijnstok envjjgeboom televen.
Ouderlingen strijd en hait, plundering en
oproer, vernieling van have en goed zelfs
kenmerken de laatste helft der eeuw die
aan de onze is voorafgegaan.
Nog een enkele trek uit het sociale leven
der achttiende eeuw voltooie deze schets.
Het is bekend dat het bijna als axioma
gelit dat het aantal krankzinnigen in onze
dagen zoozeer toeneemt. Maar als ik u eens
meèleel dat in 1754 door de regenten van
het kra ikzinnigengest'pht te Middelburg
voor 23 gealimenteerden der Gereformeerde
(Neder) Duitsche armen kltederen werden
gevraagd I Deze allen zeggen de ofQcieele
bescheiden, waren door stoornis in hun
geestvermogens voor hunne omgeving en
voor de maatschappij tot last en schade
Van eenige geneeskundige of zielkundige
behandeling heb ik nergens een spoor kun
nen ontdekken.
voor de Remonstrante» f180
Oud-Bissch. Clerezy -1.50
Evang. Lutherschen - 0.91
Ned. Hervormden - 0.68
a n Doopsgezinden - 0.58
n Herst. Lutherschen -0.43
Roomsch-Kathol. - 0.38 en
Israëlieten 0.82
per ziel.
Zooals men ziet, worden de Gereformeerde
Kerken van deze toelagen uitgesloten. De
leden dier kerken betalen als elk aider
burger ook belasting en dragen dus middellijk
bjj voor het onderhoud van andere Kerken,
terwijl zjj onmiddellijk hun eigen eeredienst
geheel bekostigen.
Het is waor de Gereformeerde Kerken
wenschen ook niet uit de Staatsruif te
ontvangen, maar behootde de Regeering
bet goed recht van die Kerken niet te
erkennen En kon dit niet geschieden,
door een «memorie»-post op de begrootingen
uit te trekken
Oostburg. Het weekblad voor Zeeuwsch
Vlaanderen W. D. brengt een weord van
hulde aan de leden der Prov. Staten, de
heeren J. Otto Risseeuw en W. C. de Smidt
die dit jaar 25 jaar li l van de Z<euwsche
Statenvergadering waren. Ook van onze
zijde mag, vooral wat den eersten aangaat,
een woord van lof niet ontbreken. De heer
Risseeuw, schoon niet van onze richting, is
algemeen geacht.Onze partij heeft nimmer een
candidaat tegeno-'er hem gesteld, ook
omdat zjj in hem een waardeerend mensch
eerde.
De laatste gemeenteraadsverkiezing bracht
duidelijk aan het licht, hoe hij in onze
gemeente g>zien is. Hij behaalde het
hoogste stemmencjjfer van de drie aftredende
candidaten. Van al de leden in den Raad,
uitsluitend uit liberalen bestaande, heeft
ongetwijfeld de heer Risseeuw het meeste
vertrouwen der niet vertegenwoordigde
oppositie
"111 I- I
Kerknieuws.
Ned. Herv. Kerk.
Beroepen te 's Heerenhoek de beer J.
Moojj, cand. te Tjummarum te Gapinge
de heer F. Breen, cand. te Nieuwer A mstel.
liV. jR. C)
Door het provinciaal kerkbestuur van
Zeeland zjjn tot de evangeliebediening toe
gelaten de bh. P. M. Eijgeman te Nieuw
Loosdreeht, A. v. d. Flier te 's Gravenhage,
beiden van de universiteit te Utrecht en
S. C. Kjjlstra van die te Leiden.
Hun certificaat van opname werd alleen
verwisseld door hunne doodacte.
Krankzinnigheid was een bezoeking Gods.
In 1779 werd door het Z-euwsch Ge
nootschap der Wetenschappen, toen te
Vlissingen gevestigd, een prijsvraag uitge
schreven over de vraaghoedanig is de
wjjze, om de armen, zoo binnen de steden,
als op het platte land, te ondersteunen en
bestei.dig aan den kost te helpen?
Deze prijsvraag werd beantwoord dotr
dr. J. Harger en M H. van Charante,
koopman te Rotterdam.
Hun advies was werkverschaffing, vooral
door linnenweverijen De nu verdwenen
vlasserijen of vlasschuren die wjj kenden
op vele dorpen, waren van deze richting
in de armenzorg het gevolg.
Aan rapporten en geschriften over armen
zorg ontbrak het in die dagen niet. Het
zou ons weinig moeite kosten de titels vaD
verschillende opstellen over armenzorg hier
te vermelden, maar waartoe zouden we
plaats geven aan tal van beschouwingen
voor onzen tijd van geen waarde meer. Wjj
vinden daarin aigemeene waarheden, die
niet onbekend zjjn aan iedereen die zich
eenigszins met armenzorg bezig houdt, en
voorts redeneeringen die door onze gewijzigde
toestanden en omstandigheden van weinig
waarde meer zijn.
Laat ens liever een volgend opstel kiezen
om den socialen toestand te bezien die zich in
het tjj Iperk dtr revolutie en der restauratie
ontwikkelde,
