NIEÜWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTEUJK-
HISTORISCH
ML U 19.
(Dmsifag 14 looemOec.
Mfjfc (Jaargang,
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Een socialistische kolonie.
Schetsen over Middelburg.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. pf 0,95.
Enkele nummers0,02s.
UITGAVE VAN
EN
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 centiedere regel
meer 10 cent.
Honderd mjjlen landwaarts van de noor
delijke kust van Peru is een kolonie ge
vestigd, welker bewoners aan geen andere
wetten dan hun eigene gebonden zjjn en
aan geen andere overheid dan die zij zeiven
zich kozen. Het gouvernement van Peru
beschermt hen in hun onafhankelijkheid en
in het onbetwist bezit van hun land.
De bewoners zjjn enkel socialisten. De
kolonie heet geheel gebouwd op de socia
listische beginselen.
Eigendom en verdiensten van den individu
behooren aan het «gouvernement», en de
individu (de enkele mensch) zelf behoort
aan de gemeenschap.
Godsdienstige onderwerpen mogen niet
besproken worden. Een zware struf is onder
anderen gesteld op een iegelijk die «publiek
of bjj gewoonte spreekt over onderwerpen
die een toekomstigen toestand der ziel raken».
Deze «kolonieder goede vrienden» (Buenos
Amigos-kolouiej werd gevestigd door Don
Jose Rodriguez, een Peruaansch grondeigenaar,
in 1858. De oorspronkelijke nederzetters
waren 75 in getal. Door geboorte en toe
treding breidde zij zich uit tot ruim duizend.
Die lid wil worden van de kolonie, moet
zulks aanvragen aan het «congres» en zoo
deze bij meerderheid van stemmen het hem
vergunt, betaalt hij bjj zijn intrede in de
socialistische maatschappij de som van f501.
Een bepaling waarmede men luiaards
weert, doch tevens een zonderling licht werpt
op de wjjze waarop in den socialistischen
heilsstaat in de nooden van armen en werk-
loozen voorzien wordt.
Ook tegen de bewering dat de sociaal
democraat cosmopoliet (wereldburger) is en
dat alle nationaliteiten in zjjn heilsstaat
welkom zijn wordt im deze Goede-vrienden-
kolonie gezondigd. Immers negers en Indi
anen worden daar niet toegelaten.
De kolonie telt voor twee derden Zuid
Amerikanenvoor één derde Duitschers,
Engebchen en Amerikanen.
De kolonie is verdeeld in vier departemen
ten arbeid, onderwijs, handel en gezondheid
Aan het hoofd van ieder departement
staat een minister, en de vier departementen
samen vormen de tribune.
De tribune vormt het hoofd van het
departement van justitie en financiën.
De departementen zjjn verdeeld in divisiën
en dezen weder in sectiën.
FEUILLETON.
SOCIALE TOESTANDEN.
IX.
Laat ons ditmaal handel en nijverheid,
geldzaken en ellenden eens laten rusten, en
het oog eens vestigen op het verma tk Ook
de algemeene vreugdedagen behooren tot
het sociale leven en drukken hun stempel
op den tijd.
En als we vreugdedagen willen beschrijven
kunnen we dan wel anders doen dan spre
ken over de kermis
De kermis was van oude dagen af het in
begrip van burgervreugde.
Hoe ontstond ze
In de middeneeuwen haddende kerkwijdin
gen stee Js met de meest mogelijke plechtigheid
plaat', de mister was te grooter naarmate
de kerk aanzienlijker was. Elke kerkwijding
moest jaarlijks feesteljjk worden herdacht
en vroolijk gevierd, op het geringste dorp
zoowel als in de Bisschopsstad, in 't arme
kloosterken zoowel als in de rjjke Abdjj.
Naar het spraakgebruik der Middeneeuwen
werden de kerkelijke feesten genoemd naar
bet middelpunt der plechtigheid de Mis.
Zoo heette het fee9t van Johannes den Dooper
öinv-Jausmis, dat van St, Bavo Sint Bami',
van Christus' geboorte Kerstmi* en dat
Va" 'le wijding der Kerk: Kerkmis.
Atedaar de oorsprong der kermissen in
a gemeen, zoo was ook die van Middel-
u|g in 't bijzonder. Toen in de eerste helft
v.eeitie,1(ie eeuw, het jaar durf ik niet
H Paen, de sude of St. Pieterskerk zou
Zoo is het departement van arbeid verdeeld
in divisiën van landbouw, bouwkunde,
veeteelt, fabriekswezen en verbeteringen.
Dat van onderwijs in die van scholen,
muziek en fijne kunsten. Dat van handel
in die van uitvoer, invoer en verdeeling
(distributie). Dat van gezondheid in die van
huishoudkunde, hospitaalverpleging en
kinderverzorging.
Iedere divisie staat onder het opzicht van
een superintendentiedere sectie onder
dat van een chef.
Zeiden wij boven dat de godsdien-t in
dien socialistischen staat verboden is, dit
geldt natuurlijk ook v.tn alle wetten die
aan dien door de meeste sociaal democraten
gehaten godsdienst herinneren.
Dat er van de persoonlijke vrijheid niet
veel overschiet, bespeurt men al dadelijk.
Doch ook het huwelijk, het huisgezin, de
opvoeding zijn ei niet bekend.
Een man en eene vrouw mogen onderling
overeenkomen om saam te wonen en hun
overeenkomst duurt zoolang als het beiden,
bevalt.
Daar het individu het eigendom van de
«regeering» is, neemt het gouvernement
o'adelijk de zorg voor de opvoeding der
kinderen op zich. Zoodra een kind geboren
isworden moeder en kind terstond
naar een hospitaal vervoerd, en van daar
naar de kweekkamer, waar zij worden
verpleegd, tot de moeder, hersteld, ontslagen
wordt.
Het kind blijft echter in de kweekkamer
en gaat bij het opgroeien naar de scholen
en is het volleerd, hetgeen op zijn 20ste
jaar het geval is, dan komt het zijn plaats
innemen in de rangen der werkers en
medebestuurders.
Ieder ambtenaar bekhedt zijn ambt
totdat hij door een meerderheid zijner
onderhebbenden ontheven wordt van zjjn
gezag, terwijl de meerderheid van het
geheel (dat het congres genoemd wordt),
beslist over het at of niet uanbljjven der
departement-ministers.
Het finantiëele stelsel der kolonie is zeer
eenvoudig. «Arbeid is geld» is het beginsel
waarop de kolonie is georganiseerd, en het
uur is de eenheid voor al'en arbeid. De
schaal van werkloon is eene uniforme, dat
wil zeggen, voor alle werk eender. Zij
komt overeen met 30 eent. Derhalve wordt
een uur 30 cent genoemd. Het betaalmiddel
bestaat in kaartjes en is verdeeld in minuten,
ingewijd worden, en alzoo veel volk gewacht
werd; gaf graaf Willem verlof tot het hou
den van een j tarmarkt, die vijf dagen
duren zou en een aanvang nemen op den
avond voor St. Magdalena-dag, zijnde den
22sten van Hooimaand.
De kerk was gewijd, maar dan volgde
ieder jaar de verjaring van de kerk en van
den patroon. Toen was het kermis houden
niet slechts een zaak van vroolijkheid, maar
ook van vroomheid. Er was aflaat rneê te
verdienen. Aan de Abdijkerk te Middelburg
was door den Bisschop van Utrecht vergund
volle aflaat te geven aan allen die dit kerk
gebouw in de kermisweek bezochten. Ook
de overheid beloofde hare" gunsten aan de
bezoekers der stad in de kermisweek. Een
rood kruis op poorten en bruggen gedurende
de kermisweek geplaatst, beteekeade dat de
stad in die week, maar dan ook in die week
alleen vrijstad was. Dan mochten alle ge-
bannenen weder vrijelijk binnen komen,
met uitzondering van hen d;e het al te bont
hadden gemaakt of van 's Graven vijanden.
Kerk en Overheid vereenigden zich tot
bevordering van het vreemdelingenverkeer.
In een stad waren natuurlijk vele kerken
en kapellen die met hunne patroons op hun
beurt verjaarden, maar de verjaring dea
hoofdkerk met haar heilige was de kermis.
De andere gingen meestal onopgemerkt
voorbjj.
Het keerpunt van de historie der kermissen
vinden we al weder bij de Hervorming. De
verjaringsfeesten van Kerken en heiligen
vervielen maar de daaraan verbonden j lar
markten bleven bestaan. De kei missen
uren, dagen, weken, maanden en jaren.
Een minuut is in ons geld een halve cent,
een uur 30 cent, een dag f 2.40, een week
f12; enz Hieruit ziet gij dat een dag
daar 8 werkuren telt en de week 5 werk
dagen. De Zaterdag en Zondag zijn vrije
dagen.
De waarde der kaartjes, die alle even
groot zijn, wordt aangegeven door de kleur.
Alle producten, als graan, wol en erwten
vinden een gereede markt te Lima, Peru's
hoofdstad. Alle uit- en >Dvoer wordt ge
regeld door dej! daarvoor bestemde divisie.
Alle leden der kolonie ontvangen hun
levensbehoeften uit de gouvernements
voorraadschuren, tegen kostprijzen.
Woningen, schuren, huismeubelen^enz.
is het eigendom van het gouvernement,
waardoor alle woningen naar een geljjk
stelsel gemeubileerd worden. Nochtans
en ziehier weder het bewijs van de
onmogelijkheid om de.leus J der gelijkheid
in beoefening te brengen kan ieder er
zoo veel en zoo fraai bij koopen als hij
verkiest.
Ieder persoon bovenj den leeftijd van 20
jaren moet iederen dag minstens vier van
de/acht uren werken ziekte of lichaams
gebreken echter voorbehouden.
Die daaraan) niet voldoet, moet zaterdags
en zondags zijn schade inhalen, onder toe
zicht van een agent, gewapend met een
zweep. Deze dwangarbeid wordt echter
met denzelfden 'prjjs betaald als vrijwillige
arbeid.
Werk is er altijd in de kolonie, is er
niets te planten of te oogsten, dan worden
de wegen of gebouweD verbeterd. Straten
en bruggen zijn dan ook in voortreffeljjken
toestand. Hun vergaderzaal is opgetrokken
van hardsteen en marmeren een groote
steenen reservoir, op een naburigen berg
gebouwd, voorziet de nederzetting van water.
Zij graven tegenwoordig een kanaal van de
Golato rivier naar hunne nederzetting.
Regen valt er overvloedig, doch de kolonie
irrigeert liever, dan is zjj «zeker» op altijd
goede oogsten. Van een God, die den
wasdom geeff en ook inhouden kan, weet
zij natuurlijk niets.
Hoewel Spaansch de hoofdtaal is, mag men
er o»k andere talen spreken.
Die de kolonie uit wil, moet dit aan de
tribune aanvragen, die het verzoek toestaat.
De [belanghebbende krijgt dan zijn werk-
kaartjes in geld uitgewisseld tegen 30 cent
overleefden niet alleen de Reformatie, maar
kregen zelfs in de 17de eeuw, spijt kerkeraad
en Synode, bij de verbazende uitbreiding
van handel en nijverheid en de in gelijke
mate toenemende welvaart en weelde, bij
de snelle vermeel dering der bevolking en
de vergrootingen der steden, niet alleen een
nieuw leven maar ook een omvang als men
in vroegere tijden nooit gezien had.
De kermis der zeventiende eeuw verscheelt
zeker al heel weinig met onze hedendaagsche
Er was verschil in vormen, want tijd en
suaaak brengen steeds iets anders. Zoo kon
men op een zeventiende eeuwsche kermis
geen appelbroodjes a V inslar de Paris
koopen, of pain de luxe eten, men at er
boekendeflecsjes. Maar de openstaande
kroegen tot. drie uren in den morgen en
de hacchanaliën waren zooals nu.- Men
mocht er tegen waarschuwen zooveel men
wilde en tegen preeken zoo hard men wilde,
de karmis werd steeds drukker bezocht. Op
alle gebied ontwaakte nieuw leven, nieuwe
vormen, kwamen allerwegen de oude ver
dringen. Maar de kermis bleef bestaan als
een schildwacht die onafgelost bleet, als het
beeld van het C vnservatisme.
Opmerkelijk is het dat in de rangschikking
der Middelburgsche kermis nog steeds, mis
schien onbewust, de traditie van het verleden
bewaard blijft. Sommige kramen, en wel
de kostelijkste, werden van oudsher opge
slagen in een zaal van het stadhuis of eenig
stadsgebouw. Iets wat nog steeds gebeurt
op de Heerenbeurs of Botermarkt te Mid
delburg In de schaduw der oude linde is
sinds onheuglijke jaren de fine fleur dei
per uuren was hij drie volle jaren lid
der kolonie, dan deelt hij tevens in de winst
die de kolonie in dien tijd gemaakt heeft
Men zegt, dat in deze kolonie, waaromen
geen armoede kent, de menscben zeer te
vreden zijn.
Hoe zoo iets mogelijk kan zijn in een
staat waar gestraft wordt wie over eenig
punt van godsdienst spreekt, zal menigeen
onzer lezers wel moeilijk vallen te begrijpen.
Aan de hand van de feiten aan een
Amerikaansch blad, De Standaard van
Grand rapids, ontleend, meenden wij op
bovenstaande proeve van een socialistischen
staat de aandacht te moeten vestigen.
Er is nog wel een en ander ir, dat op
zichzelf aanbeveling verdienen zou doch
de hoofdzaak ontbreekt.
13 November '93.
Oude maten. In een artikel van de
Arnh. Crt. wordt er de aandacht op geves
tigd, hoe weinig de bij de wet van 1869
vastgestelde vreemdenamen van ons metrieke
stelsel ingang nog hebben gevonden in het
dagelijksch leven. Wij, Nederlanders, die
anders zoo tuk zijn op vreemde woorden,
schijnen afkeerig te blijven van de namen
kilometer, decastère, deciliter enz,en bewijzen
dus weder de waarheid van het spreekwoord:
als men een rat op het spek bindt, wil het
dier niet eten.
Hoe diep de oude benamingen bij het,
volk ingeworteld zijn bljjkt uit de volgende
aanhaling.
«Are» is DM2 Zeker. De notaris,
beëedigd man der wet, leest zoo vaak af
van Hectare, Are, Centiare, daft men. willens
of onwillens het wel moet onthouden. Doch
niet onmogelijk helpt hjj dadelijk daarop ten
vrager, die zegt: «Nu, maar zeg ons nu
liever, hoeveel bunder en roeden en ellen in
't vierkant dat is, dan hebben wij er wat
aan I»
In Friesland leeft ook nog in blakende
gezondheid het pondemaat. Dat heet nu
363A are, maar, let well Er zijn groote
en kleine pondematen en zoo is het mogelijk,
dat dit kon lojpen, of in goed Hollandseh
variëeren, tnsschen 32 en 40 are. Op die
manier 1
Zoo is in het Zuidoosten dier provincie ook
de maat loopendal. Loopen is een oude
Hollandsche maat, ik meen een inhoudsmaat
groot 87.5 liter en die hoeveelheid graan
heette benoodigd voor de oppervlakte lonpens
kermis te vinden. Een tweede eigenaardig
heid is dat de kramen niet in bonte
verscheidenheid dooreen gemengd zijn, maar
in dezelfde soort steeds bij eldander op eene
rij staan. Dat is geheel in den geest van
den tijd der ontwikkeling der kermis, toen
ook de lieden van 't zelfde beroep in dezelfde
straat bijeenwoonden.
Eigenaardig is het ook dat van de dagen
der Hervorming af, doorloopend en met
onge eer gelijke argumenten op afschaffing
der kermis is aangediongeil, en in vroegere
dagen althans altijd zonder vrucht. In de
negentiende eeuw hebben gemakkelijker
vervoermiddelen, andere uitspanningen en
minder bezoek de kermissen uit enkele
steden en van vele dorpen verdreven, geens
zins opgewekte moraliteit.
Een geval als te Wemeldinge is zeldzaam
in de geschiedenis. Daar veiklaarde de ker
keraad op 6 Juni 1^48 goed te vinden tot
wering der kermis de christelijke tucht te
zullen oefenen. Van den predikstoel werd
afgelezen dat het de gemeente verboden was
kermis te houden, in de kramen iets te
koopen en kermi logés te ontvangen, op
straffe van afhouding van het H. Avondmaal.
De kermis stond dat jaar leêg.
En toen in 1649 de kermistijd weder
naakte kwam de kerkeraad er op terug, eri
zoo wendden de Wemeldingers het kermis
houden af, en zij kwamen er niet meer
op terug.
In 1672 was het een gedenk waardig jaar
in dit opricht. In gansch Nederland was
het geen ksrmis om den oorlog, maar
nauwelijks was de oorlog voorbij of de
tal. Die is groot 33Vs are of juist'/3 bunder
of i/3 hectare. Maar vertaalt hier nu liever
are niet met roeden en zeg maar niet: dat
komt uit op 33[/s roede. Wel neen 1 een
loopens-tal is 200 (tweehonderd)oude roeden
Waaruit vermoedelijk volgt, dat een vierkante
Nederlandsche roede is IX 6 oude roeden.
Het pondemaat hierboven wordt in de
zandstreek van dat gewest in 18 deelen
ingedeeld en elk deel heet een lepsen. Even
verder is de indeeling van een pondemaat
in twintigen en elk deel heet een spie. De
gemeente 't Bildt kent morgenseen morgen
iieet 2Vs pondemaat. Ook bestaat een
mèd of made, dat heet een oppervlakte
van de grootte als een maaier éen dag heet
te kunnen afmaaien. Zoo'n mêd of made
is Vd morgen of ook wel s/5- Och, niet
ieder is even handig, en ijverig is de een in
meerdere maat dan de ander. Waarom
zouden maaiers het ook niet kunnen zijn?
Heel eigenaardig rekenen houthandelaars
en voorts z(j, die met hen in dadelijke
aanraking komen, b. v. wagenmakers, klom
penmakers enz Ze meten fc-(j voeten en
duimen en schatten de waarde van 't hout
bij duiten en penningen. Het is niet
onaardig, eens een lijst van houtprijzen bjj
den wagenmaker in te zien.
De Kamerleden hebben een heel afzonder
lijke studie van het volksleven, welker diepe
waardij we wellicht nooit genoeg naar
waarde schatten, en zoo houden ze waar
schijnlijk niet van de leer«de rat op het
spek binden» en wat dies meer zij.
StèreDit woord ontmoet ik in boeken
en op aanbestedingen vanwege gemeente
besturen gedaan, stel van het leveren van
grint-, zóo en zóóveel stère. (Dat deze het
woord stère hebben, is te vatten, anders
is het wisse bij hout of kubieke el, hoogstens
kubieke meter, dus werkelijk M3).»
Andere inhoudsmaten heelt het volksleven
genoeg. Graar. gaat bij zakken (75 L.of
bij mudden (HL voorts bij schepel (DL.);
olie, petroleum, siroop enz. bij vaten. Maat-
flesschen en voor medicijnen maatfleschjes
of buisjes zijn er ook al. Sterkedranken
azijn gaat wel bij dikkoppen (2L.); een
dikkop is 2 miatjes. Boter in Friesland
bij 't vat. Een vat boter is 80 pond, dus -
•tO KG.
Gram wordt overigens trouwst gelegd
door postbeambten (en alweer is da'reden
voor de hand): «die brief is over <yde 15
grammes. 10 cent port». Dus; ook tien
kermissen volgden elkander ojj zooals de
zomer den winter doet. NooR hadden de
afschaffers van de kermis b£sër hoop dan
in 1795. Wat aan de Reformatie mislukt
was zou de Revolutie/vei mogen. Nu zou
het met de kermis gedaan zijn. De Revolutie
was immers gekomftli oin alle misbruiken
af te schaffen, en 'was er erger misbruik
dan kermis hoqjden De Revolutie brak
met alle middeleëuwsche traditiën, de kermis
was middeïfèéuwsch en dus zou de Revolutie
haar den schop geven. De Revolutie wilde
van het menschdom iets goeds maken. Met
den fakkel der waarheid het voorlichten en
leiden op het spoor van algemeen geluk en
voor 't licht van dien fakkel de verleiders
der volken doen vlieden. Welnu onder de
volksverleiders was immers de kermis de
allereerste.
Maar besluiten noch protesten konden
helpen. Ook de guillotine en de Revolutie
vermochten tegen de kermis niets. De
elkander zoo snel opvolgende tentoonstellin
gen, het badleven mogen den glans der
kermis al eenigermate hebben doen tanen.
Maar nog lang, vermoedelijk nog zeer lang,
nadat deze schetsen zullen zijn geschreven,
zullen op de dagen volgende op den 22en van
Hooimaand op de Middelburgsche markt (ie
tenten en kramen worden opgeslagen, waar
van alles te koop is wat de smalle gemeente
be°ecrt, waar kunstenmakers aan sommigen
pret verschaffen waar caroussels en dikke
vrouwen en kleine menschen te zien zullen
zijn, en waar ookdejenevei niet zal ontbreken,.
Het zal nog lang kermis zijn in Mi kleiburg
want het is er al zoo lang geweest 1
