NIEU WSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
1893. lo. 17.
i Goes.
-Maldeghem,
•lijke kleuren geschil-
aar ELZINGA oi^^Ê
LDERD portret/
mschip „Schelde"
:ee-Rotterdam
utramdienst
L
1,
1,-
V
V
- a
10,
4,20,
l) en
VERSCHIJNT
Do vroegere verhouding van
Staat en Iverk in betrekking
tot flooger Onderwijs.
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
3)oniMag 9 loi)em6cc.
Iclixste Inat'gaag.
m
i
November.
Van Rotterdam:
ee:
9,-
0,-
7-
7,30
7,30
7-
Woen. 8'smorg.
Vrijd. 10
Maan. 13
Woen.15
Vrijd. 17
Maan. 20
9.301
9 3)
10,-
9,3)1
9,3)1
9,301
MBOOTDIENST.
en gelegen plaatsen.
November.
Van Rotterdam:
Dinsd. 7'smorg.lO,30|
Woen. 8 10,-
3e:
8,—
7.—
7,30
7,30
7-
9,-
7,-
Dond. 9
Vrijd. 10
Zat. 11
Zond. 12
Maan. 13
RGEN-OP ZOOM-THOLES
-Zoom naar Tholen, 5,30,s
3.05-j-, 5.30, 7.40-}-.
iar Bergen-op-Zoom 6.10, i
3.50f, 6.15, 8 30f.
ergen-op-Zoom n. Halsteren
ilsteren naar Tholen 15 min,
et altijd.
IBUSDIENST
[JKSCHE VEER-GOES,
uitzondering van Dinsdag,
.45-}-, 1.5-}- en 5.— uur,
tation) 8.21f,2,54f, (Slot
Des Dinsdags vertrek Veer-
.rek Goes (Slot Oostende,
lags geen dienst.
ich-tijd.
van Greenwich.)
raar Draaibrug 6,23, 8,28,
15, 7,13.
naar Maldeghem 5.31,
54, 2,35, 5,20, 8,26.
naar Draaibrug7,
25, 6,35.
naar Bresken»6,1
7, 5,28, 7,40.
Sluis: 5,31, 6.09, 7,43,
>5, 2,32, 5,25, 7,40, 8,24,
raaibr.5.51, 6.29,8.15,
10, 5.01, 7.20, 8.3, 8.43.
;ge: 8,5,10,13, 2,58,6.55,
Sluis6,-, 12.28,5,8^
MBOOTDIENST
Idelburg en Zierikzee.
Zierikzee Spoorweg Go»
irdamsche tijd.)
November.
Van Zierikzee'.
'smorg. 'smid
Dinsd. 7 7,50
Woens. 8 7,50 V
Dond. 9 6,30
10 7,50
11 7,50
12 7,50
13 7,50
14 7,-
15 7,50
16 6,30
17 7,50
18 7,50
19 7,50
20 7,50
smid.
1
1
1
,30
1,
1,
1
1
.30
Vrijd.
Zat
Zond.
Maan.
Dinsd.
Woen.
Dond.
Vrijd.
Zat.
Zond.
Maan.
2-
V
2,-
2-
„TE LEG RAAK."
November.
Tivan Antwerpej
3,30
4,-
6-
7-
7»
Dinsd 7 's morgei"
Dond 9
Zond. 12
Dinsd. 14
Dond.16
3,Zond. 19
MBOOTDIENS1 lU
V1IDDELB.-ROTTERDA»'
tolgens stadsklokken.)
November.
gezonderd Zondags, v. -
.8,45, v. Rotterdam fM^,'
7 R A
EN—
n
I, 12.
5i
(Zeilm
1 M D 1 E S S
MIDDELBURG,
..j.,: 4,50, 6,-,°<45
!,30, 1.15, 2-—2'-"
,55. 6,55, 7,45,
8,30'
naar
1VI i ss i n ge n Ze i h£a 1
15, 11,45, 12,35,14
5,5, 6,-, 7,-,
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers„0,02".
Toen ik voor eenige weken de geschiede
nis van het Hooger Onderwijs in betrekking
tot de opleiding van predikanten, van het
ontstaan der Gereformeerde Kerken in deze
landen tot op hedea in een tweetal artikelen
behandelde, eindigde ik met het voornemen
uit te spreken a in deze artikelen een toe
te voegen betreffende de verhouding van
Staat en Kerk.
Aan dat voornemen te voldoen is nu
mijn plan.
Bekend is het dat de zorg die de regeering
voor de Kerk had, oorzaak was van de
stichting der Leidsche Universiteit, maar
ook bekend is het dat de Kerk zich beijverde
om die zorg aan de regeering op te drager».
Het verlangen was dus wederkeerig.
En ziedaar al dadelijk de oorsprong der
verhouding vau Kerk en Staat in betrekking
tot de opleiding van predikanten. De Kerk
weuschte eene school tot opleiding van
kundige en waardige leeraars.; en Prins
Willem wenschte die, bij de grondl egging
van den onalhankelijken staat, te Leiden
otn welbekende redenen te vestigen
Uit niets blijkt, zoover mij bekend is, dat
de Universiteit te Leiden, met gelijke inten-
tiën is gesticht als de Sorbonne te Parijs
door Krans I werd gesticht, n 1. tot beoefening
der wetenschap, zuiver en zonder bedoeling.
Het ideaal bij de stichting der Leidsche,
was veeleer de Louvensche Universiteit.
Daar was de kweekplaats voor het Ka
tholieke Nederland geweest, hier zou de
kweekplaats zijn voor het Gereformeerde
Nederland. Daar was de faculteit der
letteren en der geneeskunde aan de faculteit
der godgeleerdheid toegevoegd, hier zou
evenzeer de vorming van Gereformeerde
predikanten hoofdzaak zijn en blijven, en
de andere faculteiten daaraan toegevoegd
worden.
Van kerkelijk toezicht of van invloed
der Kerk op het Academisch onderwijs is
geen spoor te ontdekken.
Waarom niet
Indien ik het mij goed voorstel om deze
twee redenen:
1. De Roomsche kerk had zich beijverd
om alles in de macht der kerk te brengen.
Tot dit alles behoorde wel in de eerste plaats
de wetenschap. Ook in onze dagen is de
invloed van talent en wetenschap0 hoog t*
schatten. Buigt men zich ook al een
oogenbltk of daartoe door de omstandigheden
gedwongen voor stoffelijk goed, duurzamer
is de invloed van wetenschap en talent
Waar de meerdere in geestelijken zin komt
wijkt van zelf de mindere, indien die mindere
althans reeds zoover gevorderd is in zelfkennis
dat hij zijn minderheid gevoelt.
Zoo is het in onze dagen, maar hoeveel
sterker moet dan wel de superioriteit der
wetenschap in de Middeneeuwen zijn geweest,
toen een wetenschappelijk man een eenling
was onder duizenden zijner medeburgeis.
En die wetenschap deelue de kerk uit. Zij
stelde doctoren aan, en benoemde professoren
in de theologie.
Zij alleen.
Maar toen het licht der Hervorming
doorbrak gevoelden onze vaderen maar al te
zeer het onvrije, het onfrissche van het
onderwijs gebonden aan de kerk. De kille
adem der Middeneeuwsche kerk was gegaan
over het veld der wetenschappen, en gestorven
machten die wetenschappen onder dien
verstijvenden adem al r.iet zijn, van bloeien
®n groeien was toch ook geen spiake.
Ln gelijk de Renaissance met haar weel
derige orneonentuur de Gothische bouworde
met haar kruisvotin h <1 vervangen, toen
de geuzenploeg onze landen had geëffend,
zoo werd ook op geestelijk gebied het terrein
er wetenschappen voor de kerk gesloten,
om het te geven aan de Overheid, die op
aie beuit de verzorging toevei trouwde aan
ene vrije corporatie, bekend onder den
imam van «de Senaat of de Staten van de
Academie te Laden».
De Staten van Friesland volgden in 1585
liet voorbeeld van Holland, stichtten een
Hooge-chool te Franeker, met het oogmerk
om zooals hun publicatie van 15 Juli 1585
luidt: «het vaderland te maken tot een
kweekschool voor Gods kerk, en een zetel
voor bunsten en wetenschappen». Maar ook
Liet blijkt niet dat de Staten der kerk
eenu'en invloed toelieten op het godgeleerd
onderwijs, dat hen vormen moest van wier
geloof en wetenschap het lot der kerk voor
een groot deel afhing.
De eerste reden waarom zonder protest,
op vei zoek en met instemming des volks
zelfs, de Overheid eene taak aanvaardde die
eigenlijk de hare niet zijn kon, was dus
het misbruik tot veler ergernis door de kerk
van haar macht en invloed gemaakt.
Naast het lorscheweg met het kruis,
het is afgoderij, klonk niet minder ernstig
weg met de kerk als heerscheresse.
Maar er was m. i. nog een tweede, niet
minder gewichtige reden. Opgevoed in
de begrippen dat eenzelfde leer voorwaarde
was voor de eenheid des volks, werd geen
middel verzuimd om eenigheid en eenvormig
heid te bevorderen. En zou daartoe wel
een beter zijn, dan de verzorging van
wetenschap en kerk door de overheid,
optredende als centraal gezag?
Doodelijk bang voor scheurkerken, zocht
men angstvallig het onvereeuighare bijeen
te houden.
Men weet met welk gevolg.
Daarom verlangden de Staten en de Prins
geen kerk die zich zelf regeeren zou. Zij
trachtten het bestuur der kerk aan zich
te houden, en ook het bestuurder Universiteit.
Eu de beroemde Synode van 1618 en 1619
heeft in beginsel dat recht niet opgeëischt
v„or zich zelt of betwist aan de Oveilieid.
Dit, als vervolg op onze vorige artikelen,
even in het lichttestellen, achtte ik als een
kleine bijdrage tot de kennis van de ge
schiedenis der op 't oogenblik in een
eeoigszios uitgebreider: kring, besproken zaak,
vari eenig belang.
M. d. K.
In Engeland heeft men het denkbeeld in
toepassing willen brengende wetenschap
te populariseeren. Men houdt daar lezingen
voor de arbei Iers over allerlei wetenschap
pelijke onderwerpen in populairen vorm.
Die dergelijke lezingen met vrucht hebben
bijgewoond, ontvangen een attest en
zoo wordt daar dus het hooger onderwijs
min of meer onder het volk gebracht, Dit
heeft evenwel zijn zeer bedenkelijke zijde.
We hebben trouwens in ons land met dat
populariseeren van da wetenschap onder
vinding opgedaan. Het «Nut van '1 Algemeen»
was öök voor dergelijk doel opgericht.
Maandelijks werden lezingen gehouden door
geleerden over allerlei wetenschappelijke
zaken voor de welgestelde en de notabele
burgerij in een plaats. En het resultaat
Er weiden menschen gevormd, die met de
grootst mogelijke oppervlakkigheid over de
wetenschap redeneerden. Het is dan ook
verwonderlijk hoe de gevestigde burqerij
bevooroordeeld is tegen alles wat iudruischt
tegen hetgeen hun door de Nutssprekers
was voorgepraat; en de verwaandheid waar
mede men in die kringen o<er de geloodgen
over de gereformeerden spreekt, is in één
woord ergerlijk. Altijd moet men zich ver
bazen over de volslagen onbekendheid bij
het grootste deel der liberale partij met
Groen en onze beginselen. Die met zeker
vertoon van voornaamheid het Woord Gods
bestrijden, zijn de leiders van die menschen.
Gelukkig daarom, dat wij door de goedheid
Gods leiders hebben, die zich aan het Woord
des Heeren onderwerpen.
Doch wat werd met dat alles beoogd
Natuurlijk: verhooging van het peil der
beschaving en geleerdheid van de maat
schappij. Men poogde om d t te bevorderen
enkele personen uit de ééne klasse in de
andere te brengenen dat dikwijls op
geheel willekeurige wijze. De beteeken is
daarvan is duidelijk. Door telkens uit één
UITGAVE VAN
en
klasse de beste elementen te nemen, wordt
uitgesproken dat enkele klassen geen knappe
elementen noodig hebben.
De gebroken vensterruiten.
Op huisbezoek uit zijnde kwam een predi
kant in Oost Zwitserland eens bij een zeer
arm huisgezin in een verwaarloosde woning
waarvan de gebroken ruiten met lompen
toegestopt, of met papier dichtgeplakt waren.
Daar hij wist, dat deze lieden nooit in de
kerk kwamen, vroeg hij hen naar de oorzaak
daarvan. «Onze huisheer gaat er iederen
Zondag heen, zeide de vrouw. Zoo gauw
als hij onze ramen in orde laat brengen, zullen
wij er ook heengaan.»
l)it antwoord w s blijkbaar voor hen slechts
een voorwendsel, maar bevatte toch een
welgegronde aanklacht tegen den bezitter,
die het zelf goed had, en te gierig was om
de woning van zijn huurder te laten opknap
pen. Zijn geregeld kerkgaan was voor deze
behoeftige familie een steen des aanstoots,
omdat hij daarbij zijn plichten jegens he»
niet vervulde. Het gaf hun een verkeerd
begrip van vroomheid, en bracht er hen toe,
het zoo dikwijls gehoorde woord te herhalen
«Spreek mij niet van naar de kerk gaan,
want die daar komen zijn niet beter dan de
anderen.»
Beproevp een iegelijk zichzelve ernstig in
dit opzicht, om te weten of hij zijn mede-
menschen ook reden tot ergernis geeft, want
noch spotters, noch ongeloovigen bezondigen
zich zóo tegen het Evangelie, als zij, die den
schijn van godsdienst hebben, maar het wezen
missen,
O, gij alleszins kerksche en rechtzinnige
huisjeskoopers van Zoeknietver, gij bezitters
van poorten en sloppen, die u 10 a 12
procent rente opleveren - denkt eens aan de
gebroken vensterruiten (en nog we 1 wat
meer)van uwe bleekwangige huurders en
bekeert u van uwe schrapige vroomheid.
Want zij is den Alwetende een gmwel!
Pnièl.
De eerste proef om het Elberfeldsche
stelsel in betrekking tot de Armenzorg toe
te passen zal te Leeuwarden genomen
worden.
De gemeenteraad nam het initiatief.
Reeds zijn buuncommissaiisvennpgetreden.
Over de taak van dergelijke commissa
rissen hebben wij ons vroeger reeds uitgelaten.
Hoofdzaak is dat zij onderzieken in de hun
aangewezen buurt ol in een aangewezen
gezin nood is en van hun bevinding verslag
doen, van welk verslag het al of niet
toestaan van ondersteuning at hangt.
Wij vernamen niet of de taak verplichtend
is. Te Elberfeld kan men haar afkoopen, of
liever men kan dit nietmaar men betaalt
een liooge boete hij weigeriDg.
Wij kiezen voor het bovengenoemd stelsel
geen partijnog altijd beschouwen wij de
Aimenverzorging tot de roeping van de kerk
en van particuliere vereenigingen te be-
hooren.
Doch van de Kerk in de eerste plaats.
Ja zelfs zou haar inspanning zoo het
geloof haar niet ontbrak voldoende zijn
voor een goede armverzorging. Haar almach
tige Koning zou haar iri de uitvoering dier
taak niet alleen laten.
Evenwel door den desolaten toestand der kas
van zoo menige zoogenaamde kerk, is tijde
lijke atwijking van deze lijn misschien ge
boden en mag ook het «Elberfelder stelsel»
punt van overweging zijn.
Volgens den heer Rethaan Macaré,
president van het Ned. Genootschap tot
zedelijke verbetering} -,an gevangenen in de
jaarvergadering van Mei 1893, kw.m de
politie en justitie gedurende het jaar 1891
in aanraking met bijna 500J kinderen. Van
deze jeugdige personen werden slechts 141
opgenomen in opvoedingsgestichten, de overi
gen maakten beueden den leeftijd van 16 jaar
kennis met de gevangenis.
Ziet, als iets bedenkelijk en zorgvol voor
van 1 5 regels 25 centiedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 centiedere regel
meer 10 cent.
de toekomst mag heeten, dan is het de
verwildering der jeugd.
Maar kan het anders in een maatschappij,
die zelve aan het verwilderen is, omdat reen
dank zij de «beschaving» en «verlichting»
der 19de eeuwGod en Zijn Woord verlaat
De hygiëne is de afgod onzer dagen.
(Pierson, directeur der Heldringgestichten).
8 Nov. 1893.
Najaarsvergadering van de Provinciale
Staten van Zeeland.
Zitting van Dinsdag 7 November 1893.
Tegenwoordig de hevren Pompe van
Meerdervoort, vanjDeinse, van Woel leren,
van Voorst Vader, Thomae*, Snijders, Ka-
kebeeke, Hammacher, de Casernbroot, van
Rompu, J. A. Bolle, ie Smidt, Fokker, Moes,
van Lijnden, van Teijlingen, Moerdijk,
Hennequin, Buteux, van Waesberghe Jans
sens, de Bats, Heijse, den Boer, Nuordijke,
de Jonge, Huvers, Vader, Fruijtier, IJsebaert,
van Uije Pieterse, van der Beke Cailenfi-ls,
Lacasse, M. Bolle, Hollestelle, van der ilave,
van Buren, van iler Meer, van der Bilt en
van der Lek de Clercq.
Afwezig de lieer Rüseeuw.
I11 naam der Koningin wordt de ver
gadering door den Voorzitter geopend.
Alvorens de werkzaamheden aan te
vangen, wijdt de Voorzitter een woord van
hulde aan de nagedachtenis van wijlen mr.
N. J. C. Soouck Hurgrorije. Een hoogst
verdienstelijk lid, zegt hij, is sinds onze
laatste vergadering ons door den dood ont
vallen. Acht en twintig jaren maakte hij
deel uit van de Staten van Zeeland en was
sinds 1871 lid van het collegie van Gede
puteerde Staten onzer provincie. Was hij
voortreffelijk in zijn omgang als rneusch en
sierden hem verschillende burgerdeugden,
niet het minst mag hier een woord van
hulde aan zijne nagedachtenis ontbreken,
voor de gewichtige diensten, die hij aan
ons wingewest bewezen heeft. Hq be/.at
eene zeldzame mate van werkzaamheid, ge
paard aan groote scherpzinnigheid. Van
daar ook dat zijne adviezen, die hij steeds
met een onbetwistbaar tdent wist te ver
dedigen, zeer gewaardeerd werden. Men
kan ven hem getuigen dat hij zijn leven
lang werkzaam is geweest voor onze pro
vincie. Ik vertrouw dan ook dat alle leden
met mij instemmen, wanneer ik hier ver
klaar dat wij den dood van ons verdienstehjkt
medelid ten zeerste betreuren.
Het applaus dat volgde was een klaarblij
kelijk kenteeken dat alle leden zich met
het door den Voorzitter gesprokene ver
eenigden.
De geloofsbrieven van het nieuw gekozen
lid, den heer P. J. Siegers, worden hierop
door den Voorzitter'tot onderzoek iu handen
gesteld van eene commissie, bestaande uit
de heeren Hammacher, Lucasse en M. Bolle
Lzn., en de vergadering gedurende dat
onderzoek geschorst.
Na heropening brengt die commissie, bij
monde van den heer Hammacher, rappoit
uit; zij verklaart de geloofsbrieven in orde
bevonden te hebben en concludeert tot
toelating.
De heer Siegers wordt hierop door den
griffier der Staten binnengeleid en legt de
gebruikelijke eeden af' iu handen des Voor
zitters, die hem met zijn benoeming geluk
wenscht.
Hierna volgt de mededeeling des Voor
zitters, dat zijn ingekomenlo. een
Koninklijk besluit, houdende goedkeuring
van het besluit der Siaten tot vaststelling
der enkel provinciale en huishoudelijke
inkomsten en uitgaven over 18912o. eeD
Koninklijk besluit, houdende goedkeuring
van de be.duiten der Staten a tot wijziging
der begrooting van de enkel provinciale
en huishoudelijke inkomsten en uitgaven
voor 1891. b. tot intrekking van het besluit
betreffende eene geldleenit g ad f60000 ea
tot hel aangaan van eene geldieening van
120000, c. tot het doen uitzetten van
kasgeld op prolongatie 3o. een Koninklijk
besluit, houdende goedkeuring der begrooting
van de enkel provinciale en huishoudelijke
inkomsten en uitgaven voor 1394 4o.
een Koninklijk be-luit, houdende goedkeuring
van het gemeenschappelijk besluit der Staten
van Zeeland en Noord-Brahaut tot opricht ng
van het waterschap «de Damespolder» en
tot vaststelling van een reglement voor dat
waterschap; 5o. een brief van den minister
van Binnenlandsche zaken, houdende mede
deeling van hetgeen is uitgetrokken op de
Rijksbegrooting voor 1894 voor kosten van
het provinciaal bestuur, voor zuove.l het
Rijksbestuur is.
De stukken bovengenoemd worden voor
notificatie aangenomen, dat sub. 5 ligt op
de giiffie ter visie voor de leden.
Van Gedeputeerde Staten worden bjj
monde des Voorzitters de mededeeliiigen
ontvangena. dat de post voorkomende
onder Hoofdstuk IX der uitgaven op de
provinciale huishoudelijke begrootingen van
1892 en 1893, ad l50U, ter bestrijding van
behoeften, welke hare omschrijving niet
vinden in de artikelen dier begrootingen
ongebruikt is gebleven en b. dat geene
onderhandsche aanbestedingen hebben plaats
gehad, welke mededeehugen aangenomen
worden voor kennisgeving.
De Voorzitter stelt thans aan de orde
de volgende voorstellen van Gedeputeerde
Staten
a. om diligent verklaard te worden in
zake het adres van J. Mulder c. s., amb
tenaren bij den provincialen waterstaat, om
bij overlijden aan hunne weduwen en
weezen een pensioen te verleenen. Ged.
Staten vragen deze diligentverklaring aan
omdat zij bij eenige solide maatschappijen
een onderzoek hebben ingesteld naar het
bedrag der te betalen premiën om eenigszins
eene raming te kunnen maken op welke
offers de inwilliging van het verzoek aan
de Provincie te staan zou komen.
De diligentverklaring wordt zonder discussie
verleend.
b. Om dilig-nt verklaard te worden ten
aanzien van het adres van het Bestuurder
Afdeeling «Zeeland» van de Yereeniging
«het Nederlandsch Rundvee-Stamboek», om
een jaarlijksch crediet van f 1100 gedurende
drie jaren. Gedeputeerde Staten hebben bij
schrijven van 14 Juli aan genoemd bestuur
mededeeling gevraagd van het te ontwerpen
reg'ement voor keuringen en het daarbq
verleenen van prijzen en premiën. Wel
was dezer dagen een door dat bestuur in
zijne te Goes gehouden vergadering van 23
Jetober jl.J opgemaakt concept reglement
voor stierenkeuringen ontvangen, doch het
kwam te laat in om, na grondig onderzoek,
een bepaald voorstel in te dienen.
Niemand had bezwaar tegen de diligent
verklaring.
c. Om diligent verklaard te worden
aangaande het adres van den Gemeenteraad
van lerseke, om subsidie en renteloos voor
schot voor wegverbeiering. Gedeputeerde
Staten hebber. Burgemeester en Wethouders
van lerseke er opmerkzaam op gemaakt
dat aan hun adres ontbraken de stukken,
omschreven in punt 9 vin het besluit der
Staten van 10 November 1882, no. 15,
Prov. blad no. 117. Die stukken werden
eerst den 1 November jl. ontvangen, dus
te laat om eer» goed voorbereid voorstel
aan de vergadering voor te leggen.
Alle leden stemden in de diligentverklaring
stilzwijgend toe.
d. Betreffende het bouwen van een steiger
bij Borssele, alsmede het verleenen van een
renteloos voorschot voor wegsverbetering aan
de gemeente Driewegen.
Conform het voorstel des Voorzitters wordt
het voorstel van Gedeputeerde Staten naar
de afdeelingen verzonden.
e. Omtrent het verzoek van de vergade
ring van ingelanden van het calamiteuse
waterschap Nieuvt-Bommenede, om vrijver
klaring van dat waterschap.
Dit voorstel wordt mede verzonden naar
de afdeelingen. tot onderzoek.
Tot het verleenen van een subsidie
11,
