NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
1898. io. 15.
Safmftti} 4 HooemOec.
JlcUfsfe laarptig
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Geen geldquaestie maar een
rechtsbeginsel.
Buitenlaiidscli Overzicht.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
EN
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
De Amsterdamsche gemeenteraad heeft
in 188-2 op zich genomen twee kerkelijke
hoogleeraren, door de hervormde synode
benoemd, te bezoldigen, natuurlijk niet uit
de kas der raadsleden, maar uit die der
burgerij.
Jammer dat aan de zijde van de zonen
der Hervorming het minst gevoeld werd
hoe groot onrecht met dit j larlijks terug-
keerende geschenk uit de gemeentekas
gepleegd werd.
Gepleegd werd jegens dat overgroote deel
van Amsterdams burgerij, dat niet behoorde
tot het aldus bevoorrechte kerkgenootschap.
Joden, roomschen, oud-roomschen, onge-
loovigen, gereformeerden, lutherschen en
afgescheidenen, of hoe gij ze noemen wilt,
die allen toch werden verplicht het theoligisch
hooger onderwijs dat slechts de hervormde
kerk ten goede komt, te helpen bekostigen.
En daar de synode het altijd mannetje
naar mannetje deed, namelijk een orthodox
hoogleeraar naast een modernen professor
aanstellen, deed zjj daardoor den onmogelijken
toestand geboren worden, dat het geld aan
hun onderhoud besteed, eigenlijk weggewor
pen was. Immers wat dr. Gunning, later
dr. Muller voor waar en zeker hield, werd
door dr. Knappert veelal geloochend. Wat
de een opbouwde, brak de ander af.
Een bespottelijk dualisme werd aldus
bestendigd, allerminst passend in het kader
van onzen ,tjjd die naar mannen en daden
wit éen stuk vraagt.
De Amsterdamsche gemeenteraad,gedreven
door het voordeel voor de stad, heeft hierdoor
elf jaren lang de zaak der theologische
opleiding verlaagd tot een zaak van koop
manschap.
De heer Wormser wees er terecht op
dat loven en bieden, dat overwegen van
de geldelijke voordeelen voor bakkers en
kruideniers en kamerverhuurders, was de i
contractanten in cam de raad van Amster
dam en de her vormde synode onwaardig-
De theologische opleiding werd besproken
als gold het een water- en vuurnering.
Wij juichen het dan ook toe dat aan
dit onrecht, aan deze tweeheid, aan deze
politiek van den evenaar, aan dezen oneerbie-
digen ruilhandel een einde gema.kt werd-
Voortaan mag de synode der nederl.
hervormde kerk. zoo zij haar moderne
of orthodoxe professoren aan het werk
wil houden, ze zelve betalen.
De ïoomschen dragen de kosten van de
opleiding hunner zonen immers ook zeiven.
En de gereformeerden hebben door hun
ijver voor eene vrije universiteit genoeg
getoond, hoe zij over deze zaak denken.
De overheid van Amsterdam is de Rijks-
Regeering voor geweest met het vraagstuk
der gansch natuurlijke scheiding van kerk
en staat aan de orde te stellen. Een
vraagstuk dat van nu aan wel niet meer
van tafel af zal gaan.
Eindelijk zal men ook in Den Haag wel
recht doen.
De beslissingen in zake de gereformeerde
kerkelijke scholen in Groningen en Zeeland
een streep door de «anticlericale» rekening
van. menig gedeputeerde, ook in onze
provincie, zouden het tenminste doen ver
wachten.
Niet altyd zal men den fijnen of hoe
gij ze noemen wilt onrecht doenen
op wettelijk terrein bemoeilijken.
Maar wq zijn kieskeurig op dit punt.
Niet elke regeling tot losmaking Tan den
onnatuurlijken band tusschen Staat en Kerk,
zou ons welkom zijn.
Eene scheiding die tegelijk eene streep
door de historie haalde, die eenvoudig de
kerkeljjke goederen confiskeerde en de kerken
zonder uitkeering liet zitten, verwerpen wq
als revolutionair.
Neen, wil mer. billijk zijn dan regele men
deze zaak op den grondslag van artikel 20
van Ons Program - een artikel dat bij
zijn ontstaan de volle goedkeuring weg droeg
Tan onder anderen met name ds. Bui
tendijk.
Wij zullen afwachten of eene liberale
regeering artikel 20 van Ons (antirevolutio
nair) Program zal durven uitvoeren.
Hoe luidt dit artikel?
Wij hebben het reeds meermalen herinnerd.
«Zij» de antirevolutionaire partij
«verklaart dat noch voor het rijk in Europa,
noch vo >r de Indiën, door de overheid een
staatskerk, van wat vorm of naam ook, mag
worden in stand gehouden of ingevoerd
dat het den staat niet toekomt, zich met
de inwendige aangelegenheden der kerkge
nootschappen in te laten, en dat, ter
bevordering van een meer dan dusgenaamde
scheiding van staat en kerk, de verplichting
uit artikel 168 der grondwet voortvloeiende,
na uitbetaling aan de rechthebbenden van het
rechtens verschuldigde; dient te worden
opgeheven.»
Of met andere woorden:
Alles naar zijn aard.
De staat steke niet meer den neus in de
zaken der kerk, late de kerk zelve voortaan
alle zaken doen die uit haar aard tot haar
werkkring behoorenbegunstige niet langer
de eene kerk boven de andere en geve in
welken vorm dan ook aan de rechtheb
benden het van de kerken genaaste terug
zoodat niets Staat en Kerk meer in den
weg sta om vriendelijk gelijk eens Lot
en Abraham van elkander te scheiden en
elk zijns weegs te gaan.
En nu zijn wij altijd bevreesd geweest
voor liberaal-radicaal-sociale invloeden die 't
eenvoudig op scheiding van staat en kerk
zouden aansturen, zonder uitkeering aan
de Synode of welk ander door den rechter
aan te wijzen bestuur.
Daarom hadden wij gaarne het Kabinet
Mackay Lohman bestendigd gezien.
Doch nu ook het liberale ,Kabinet recht
vaardig tracht te zijn, durven wij nog een
weinig hopen dat ook dit desnoods bereid
zal bevonden worden om dit brandende
vraagstuk van de scheiding van kerk en
staat, naar recht op te lossen.
Naar recht.
Dit wil zeggen, dat er thans op dat terrein
onrecht geschied?
O, zeer zeker.
Mogen wij eenige cijfers laten spreken
Voor de opleiding van predikanten, rabbi's,
enz. zal weder in 1894 uit 's lands schatkist
betaald worden:
Ned. Herv. Zerk 2.200.000 zielen ruim f 100.000
R. kath Kerk 1.600.000 - 13.500
Isr. Kerkgen. 100.000 - 19.000
Ev. Lath. Kerkg. 65.00'J - 7.300
Remonstr. Kerkg. 15.000 2.400
Herat. L. Kerkg. 20.000 - 300
Aan tractementen voor de «Kerkleeraars»
wordt uitgegeven
Kerkgenootschap. Bedrag. Gemiddeld per „Kerk
leeraar"
Israël. Kerkgen. f 8.975 f997
Remonstranten - 20.000 - 833
Ned. Herv. Kerk -1.111.385 -752
Evang. Luth. Kerk - 37.535 -615
Oud-roomschen - 7.600 - 400
He.st. Ruth. Kerk- 4.325 -393
Hoopsgezinl gen. - 11.450 - 309
Roomsch-kath. - 521.269 - 30
En voor de onkosten door de kerkbesturen
gemaakt: voor de Haagsche Synode f 40.009,
f"1 kerkbestuur der Roomsch kath.
f21.000, de Evang. Luth. f4.200, de oud-
roomschen f21.000, het Israël, kerkgen.
f3.550, de Herst. Luth. f 1.400 en de
remonstranten f500.
De gereformeerde kerken komen op dit
lijfje niet voor. Dezen bezoldigen hunne
leeraren zeiven; zij begeeren geen staats
subsidie. Maar dat zij het ook niet krijgen
zouden, dat heelt de ervaring bewezen.
Wijlen het Kamerlid v. d. Berch v.
Heemstede stelde herhaaldelijk tevergeefs
voor om ook de (toenmalige; christelijke
gereformeerde predikanten door den staat
te doen bezoldigenzij t dan ook maar,
gelijk die van de andere kerkgenootschappen,
zeer gedeeltelijk.
En van hoe kaal eene reisde (vroegere)
doleerende kerken thuis kwamen, na de
verschillende procedures over kei kgebouwen
en kerkegoed, tot zelfs in plaatsen waar de
geheele kerk in doleantie was gegaan, ligt
nog te versch in elks geheugen.
Doch dit daa-gelatenhet feit dat een
breede groep van kerken in den lande geen
staatssubsidie heeft, moest den staat op een
middel doen zinnen om dezen misstand op
te heffen.
Vrees dat de nu bezoldigde kerkgenoot
schappen, bij inhouden der rijkssubsidie in
perikel van volslagen ondergang zouden
komen, behoeft niet te bestaan.
Reeds van 1834 af dagteekent de thans
bestaande wanverhouding, en de kerk of 't
kerkgenootschap dat er het slachtoffer van
is, verheugt zich in toenemenden bloei.
Betrekkelijk arme gemeenten als Nieuwdorp,
Bruinisse, Veere, Camperland om nu
maar eens in onze eigen omgeving te blijven
onderhouden een eigen kerkgebouw,
pastorie, schoolgebouw en onderwijzerswoning
en bezoldigen hun hoofdonderwijzer en zjjn
personeel, en den predikant, terwijl zij nog
betrekkelijk goede bijdragen veil hebben
voor de theologische opleiding van aanstaande
predikanten, de zending, de philantropie,
het diaconaal hulpbetoon en andere zaken
die haar op de hand gezet zijn.
In den Amsterdamschen raad is gezegd
dat bij een weinig goeden wil het
gekapitaliseerde tractement van den eenen
hoogleeraar, dat nu met 1 Januari niet meer
van stadswege zal werden uitbetaald
spoedig door particulieren kan zijn bijeen
gebracht.
Reeds ettelijke jaren geleden was door eenige
orthodoxe vrienden in de hervormde kerk
te Amsterdam aan de synode aangeboden
de tractementen voor twee orthodoxe hoog
leeraren zei ven te betalen, doch de synode,
die liever een orthodoxen en een modernen
hoogleeraar aan het werk zag, wees het
aanbod af.
Gevaar voor bankroet behoeft dus niet
te bestaan. Te meer dewijl de staat tot
dezen maatregel niet zou mogen overgaan,
alvorens de uitkeeringen aan de rechthebben
den hadden plaats gehad.
De ongunstige beschikking van gedepu
teerde staten door de hooge regeering
gelukkig afgewend heeft de oogen doen
opengaan voor het gevaar dat een christelijke
schoot van een kerk uitgaat.
Middelburg heeft zich gehaast een school-
vereeniging op te richten.
Terneuzen zal dit zeker ook wel van plan
zjjn.
Maar wat zal Nieuwiforp doen?
Wij zouden de vrienden ook daar willen
aanraden sticht een schoolvereeniging
zorgt dat die nieuwe vereeniging met 1
Januari de school van den kerkeraad der
geref. kerk kan overnemen en kiest u eeu
be tuur, dat de subsidie over 1894 aan
vraagt.
Gjj kunt ook de kerkeraadsleden weer
wel in dit bestuur kiezen, doch dan zjjn
zij dit niet meer qua kerkeraad.
Zorgt dat voor 1 Januari 94 deze zaak
in orde is; anders moet de aanvrage om
subsidie door twee lichamen geschieden. En
wanneer de tegenwoordige sclioolcommissie
z(j het dan natuurlijk onder een anderen
naarn bestendigd wordt, dan beschouwe
zij de school als een nieuwe school, en
geve van de oprichting terstond kenns
aan den districts-scho lop-iener door inzending
van model B en C. Dit is een van de
voorwaarden waarop subsidie verleend wordt.
Gelijk gisteren in een deel der oplaag
was meegedeeld, heeft Lampier een volledige
bekentenis afgelegd in zake den door hem
gepleegden moord op zjjne schoonmoeder,
vrouw en zuster, familie Bart.
Wij wenschen de justitie geluk met dezen
uitslag. Hebbe nu God alleen de eere, wiens
ook de gave der wijsheid is om de mis
daad op te spoieü. BrengeHij den moordenaar
tot zichzelvenen zij er maar veel gebeds
in den lande dat het ook in betrekking
tot de andere nog niet «bekende» misdaden
de justitie moge gegeven worden haar ernstig
zoeken met een goeden uitslag gekroond
te zien.
De zaak der Vrije Universiteit is van
bijzondere beteekenis in de geschiedenis
der volken. In geen land wordt vertoond
wat thans in Nederland valt waar te nemen.
Er bestaan in het buitenland wel vrije
hoogescholen, maar zij worden toch door
publieke lichamen gesteund. In Amerika
is dit wel niet het geval, maar zij worden
daar in stand gehouden door zeer rijke
Amerikanen. Noch van het een noch van
het ander is hier te lande sprake. De
«kleine luyden» moeten het hier doen. En
zij doen het, niet bij zekere opwinding
neen, zij hebben die taak op zich genomen
met de wetenschap, dat de Vrije Universi
teit lang moet bestaan, eer vruchten van
eenig® beteekenis kunnen worden verwacht.
Wanneer ons blad een dagblad ware en
iederen dag een buitenlandsch overzicht ten
beste gaf, dan zou dat overzicht niet ai ders
kunnen zjjn dan een flauwe weerkaatsing
van de verwaringen beroering en verbijste
ring, waarin de volken der aarde leven.
Of men de berichten uit Europa leest, of
uit eenig ander deel der oude wereld, dan
wel uit Amerika en Australië, alle getuigen
van spanning en strijd die de volken ieigen
boezem teisteren en van eene verhouding
tusschen dezen onderling, waarbij het staat
kundig evenwicht met den dag meer gevaar
loopt.
De moord op Chicago's burgemeester, het
eindigen der werkstakingen in Engeland, de
Fransch-Russische feesten, de opstand op
Sicilië, de moord op de Matabeles, de opstand
der Kabylen tegen Spanje, de burgeroorlog
in Brazilië, de val der zilverwet, het kies
rechtgekibbe! in sommige landen, de sluip
moorden in Nederland, dit en nog veel meer
ging in korten tijd voor het oog voorbij
en met iederen dag brengen de bladen nieuwe
tijdingen van het 's werelds schouwtooneel,
die een oogcnbük verbazing wekken, doch
Waarvan de indruk weder even spoedig
verdwijnt, gelijk de vallende steen in het
water, io zich verbreedeode, d ich tegelijk
verdwijnende kringen zich kortstondig gelden
doet, waarna t weer stil en effen wordt
aan de oppervlakte.
Wij wenschen at en toe als betrekkelijk
groote gebeurtenissen plaats hebben
hierop de aan'acht te vestigen. Af en toe
opdat het overzicht niet al te eentonig
worde.
Het optriden van de Chartered Company
it inderdaad walgelijk.
De moord op de gezanten van Lobengula
was het eerste bewijs van d- valschheid
van haar optreden, waarmede in de eerste
plaats uitroeiing der Kaffers en inpakking van
de rjjke goudmijnen van het Matabelenland
bedoeld wordt.
Van de Matabelen kan niet anders gezegd
worden dan dat zij zich jegens Jamesouispreek
uit Zjeemsen) den EngeDchen bevelhebber,
zachtmoedig en gedwee betoonden, gedwee
zelfs om zich als muizen te laten afmaken
Ongeloofelijk zijn de berichten van grove
wreedheden door de soldaten eener christen
natie op deze heidensche zonen van Cham
gepleegd.
De Matabeles die op de Mashowa's een
andere kafferstam hadden jacht gemaakt,
werden door hen naar de greos verwezen,
die zij in een onmogelijk korten Iqd moesten
bereiken, op straffe des doods. De ei?ch
bleek een uitvlucht, een stok om den Kaffer
te slaan. De arme menschen werden
achtervolgd en lieten zich zonder verweer
neersabelen. Dronken van bloeddorst wierpen
de blanken zich zelfs op stervenden en lijken
op wier hoofden zij de kolven der geweren
stuk sloegen.
Inmi idels komt bericht eener tweede
slachting door de blanken in het kafferland
aangerichtde Matabelen waagden namelijk
een aanval, die aan 500 hunner het leven
kostte. Zij waren niet bestand tegen de
nieuwer wetsche vuurwapenen. Lobengula
vluchtte naar de heuvelen. De «oorlog»
kan als geëindigd beschouwd worden wij
het bloedbad volkomen was. Natuurlijk
spreekt men er van het land in te palmen,
tegelijk met dat van de Mashowa's. De
karakterlooze Rhodes, de gouverneur, zal de
zaak zeker wel in orde brengen.
Doch wenden wij ons af, en spreken wij
onze ingenomenheid er mede uit dat het
liberale bestuur in Engeland van den beginne
aan geweigerd heeft de barbaarsch-egoistische
plannen der Company te steunen, al dient
erkend dat de Matabeles een afstraffing en
Lobengula levenslange tuchthuisstraf of iets
dergelijks, als loon voor hunne kaffersche
wreedheden hadden verdiend.
Het slot der Fransch-Russische comedie
werd deze week te Aj iccio op Corsica
afgespeeld. Daar kwamen zij voor het laatst,
de mannen «met hunne besneeuwde schou
ders hun ijzel smelten aan het vuur der
Fransche broederharten». Want Corsica,
schoon aardrijkskundig tot Italië behoorende,
is een Fransche bezitting, den republikeinen
te dierbaarder, wijl hun eerste keizer er
geboren werd.
Heel Ajiccio was in feestdos, toen
Avellan met zijn vloot verscheen. Er werden
weer heel wat vurige wen«chen ontboezemd,
en ware er aan boord van een der schepen
niet een groote mandflesch met naphta
gesprongen, hetgeen aan twee Russen het
leven kostte, de feestelijkheden hadden nog
langer geduurd. Thans eindigde zij in een
begrafenis, en met de herinnering van
de broosheid des levens, der vriendschap, der
staatkunde, der eer, kortom van alles wat
zich niet ongestraft voorwenden of op
smukken laat.
De Sherman-wet in Amerika is reeds
afgeschaft. Zoodra de Senaat beslist had,
hechtte het Huis van Afgevaardigden er
zijn goedkeuring aan, en teekende de presi
dent de afschaffingswet.
De gevolgen der wet kunnen wij die in
bankzaken geen inzicht hebben, niet in al
hun omvang doorzien doch te begrijpen is
dat door de beperking van zilveraanmunt
het goud in waarde zal stijgen.
Maar de toekomst voor het zilver moet
wel zeer donker zijn, r.u een vraag van
54 miljoen ounces zilver door deze beslissing
wegvalt; een blijvend gevolg van het drie
jarig bestaan der wet zal zijn de vermeer
dering van den voorraad zilveren munt en
zilver-oertificaten tot bijna 600 miljoen
dollars, welke voorraad naar De Telegraaf
uitlegt niet voor vermindering vatbaar is.
4 Nov. 1893.
De Staatscourant van heden bevat de
gewijzigde statuten der vereeniging «De
Ambachtsschool» te Goes.
De officier-machinist 2e kl. bij de
marine J. J. Knotter is te Vlissingen ge
detacheerd bij de fabriek "an de koninklijke
maatschappij «De Schelde» tot het houden
van toezicht bij den bouw van Hr. Ms.
pantserschip «Evertsen.»
De centrale kiesvereeniging te Veendam'
heeft den heer Mr. P. J. G. van Diggelen te
Zwolle, grootmeester-nationaal bij de orde
der vrijmetselaars camlidaat gesteld voor het
lidmaatschap der Tweede Kamer.
De antirevolutionairen stelden den heer
A. Brummelkamp, hoofdredacteur van Boaz
en van de Nieuwe Provinciale Groninger
Courant, candidaat.
De candidaat der radicalen is mr. Treub,
wethouder te Amsterdam.
Te Roermond is tot lid der Tweede
Kamer (vacature Ruijs) gekozen dr. W.
Everts, huis-prelaat en Eere-Kamerheer van
den paus, oud-Directeur van het Seminarie
te Rolduc, met 882 van de 1067 geldige
stemmen 99 briefjes waren in blanco.
De verandering in de uniformen der
brievenbestellers zal zich bepalen tot het
vervangen van een mantel door een overjas.
Een van de voornaamste bezwaren tegeu
de inwendige organisatie in de Weesinrich
ting te Neerbosch, schijnt wel te zijn, dat
het huishoudelijk karakter der opvoeding
