NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
1893. lo. 13.
Dinsdag 31 ©cfoBcc.
Ecfifsfe faarpng.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
LOTING.
Onze Kinderen.
Schelsen over Middelburg.
d*» w
elkïn MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p.0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
EN
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Goes. Donderdag 2 November voor de
lotelingen van 's Gravenpolder 9 u. voorm.,
voor Kattendijke 9,30 u voor Wolfaartsdijk
10,10 u., voor Hoedekenskerke 11., voor
Baarland 11,20 u., voor Oudelande 11,30 u.,
voor Ellewoutsdijk 12 u. midd., voor
's Heereohoek 1 u. nam., voor Driewegen
en 's Heer Abtskerke 1,15 u., voor N.sse
1,30 u., voor Ovezar d 1,45 u.
Kapelle. Vrjjdag 3 November voor de
lotelingen van Kapelle 9 u. voorm. Voor
Wemeldinge 9,45 u. Voor Ierseke 10,30 u.
Voor Schore 11,45 u, Voor Kruiningen 1 u.
nam. Voor Krabbendgke 2,15 u. Voor
Rilland-Bath 3 u. Voor Waarde 3,45 u.
VI.
In aansluiting en ter aanvulling der
artikeltjes onder bovenstaanden titel nemen
wjj over wat Ds. Tazelaar van Weesp in
de Roepee schreel over: «De schadelijke
invloed van verkeerde boeken»:
«Nu de lange winteravonden weder aan
komen worden de volksbibliotheken weder
geopend, en voor een schuitje kan men elke
week een boek lezen van eenige honderden
bladzgden groot. Het ware te wenschen
dat er boven den catalogus van zulk een
boekverzameling met groote, dikke letters
gedrukt stond«Zie toe wat gij lee-t 1»
Doch daartoe zouden de bibliotheekhouders
zich niet laten vinden, wjjl het de meeste
te doen is om geld te verdienen, en niet
om het volk gezonde, degelijke lectuur te
verschaffen. Daarom is, cu de deur der
volksbibliotheeken zich weer omsluit, een
waarschuwend woord niet overbodig.
Gewoonlijk is er in een volksbibliotheek
zeer veel dat zeker van hoogst schadelijken
aard is en daarom niet gelezen moest worden.
Niet genoeg kan het den ouders op het
gemoed worden gedrukt, dat zij toch nauw
lettend zullen toezien op de boeken welke
door hunne kinderen worden gelezen. Want
als zij van de opwindende en prikkelende
romans hebben geproefd, is hun smaak voor
degelijke en meer voedende lectuur bedorven.
En als dit kwaad er eenmaal in zit, krijgt
gij het niet gemakkelijk er weer uit. Pro
leS'ir Iholuck verhaalt dat hg in zijn jeugd
een onverzadelijke begeerte tot lezen had.
Maar die onverzadelijke begeerte werd een
ziekte, en die ziekte stortte hem in he tongeluk.
Hij was geheel verslaald aan het lezen van
romans. Zijn ouders vermaanden en waar
schuwden hem daarvoor; ze deden alles om
FEUILLETON.
SOCIALE TOESTANDEN.
VII
Hoe zal ik aan geld komen Die vraag
is eeuwen lang, zoolang het geld als ruilmiddel
is gebezigd, op allerlei toon en in allerlei
vorm herhaald.
Hoe zal ik aan geld komen Dat vraagden
de kruisvaarders, en zg gaven pind aan de
Joden en de Italianen, toen de kooplieden
van Europa Dezelfde vraag deed zich ook
bg anderen als de kruisvaarders op, en zoo
verspreidden zich, vooral in de I3de eeuw
de ltilianen, die inzonderheid geldhandel
dreven door geheel Europa. Omdat zg mee«tal
uit het toenmalig Lombardqe kwamen,
werden zij met den na >m van Lombarden
aangewezen, een naam die nog steeds voort
leett in den mond des volks als nde lommerig.
In Frankrijk en België noemde men deze
instellingen monts de piété, berg van barm-
b*r,,'ghe\(L Die Italiaansche geldwisselaars
neuen een open tafel, (een bancovóór of
?Me Ruizen. Gingen zij failliet, dan
tmti ^a' hunne tafel of bank gebroken
rechT \elft ^er vÜfti«nde eeuw werd het
Vercnn.o en Middelburg te mogen
VeiCu'Te"' »'«d, tafel van leeninghe te
hem daarvan terug te brengen, doch niets
hielp. Soms overlaadde zijn vader hem met
allerlei huiselijke bezigheden een enkele
maal kreeg hij zelfs een duchtige kastijding,
maar er kwam geen verandering. Integendeel
dit alles maakte hem boos en onverschillig.
Eens dreigde hij zichzelven te zullen ver
moorden, als zij hem niet toelieten zijn
dorst naar het lezen van romans te voldoen.
De ouders wisten niet meer wat zij beginnen
moesten. Met diepe smart zagen ze dat
hun zoon op den weg der goddeloosheid
voortging, spottende met God en zijn dienst.
Doen de Heere heeft op zijn tjjd, door zjjne
almachtige kracht en ontfermende genade,
hem stil gehouden en tot inkeer gebracht,
en hem gesteld tot een helder schijnend
licht in het midden zijner kerk.
Deze herinnering uit het leven van Prof.
Tholuck deed ons denken aan een plaat,
die indertgd voor het raam van een boek
winkel higg. Die plaat stelde een jong
meisje voor, dat gretig en opgewonden in
een boek zat te lezen, terwijl haar gelaat
duidelijke sporen droeg van gemoedsbeweging.
Achter die schoone, jeugdige gestalte zag
men de afgrijselijke gedaante van den Satan,
die met een grijnzende lach en vuurstralende
oogen haar over den schouder keek, zich
de handen wrijvende van genoegen, als
iemand, die een grooten buit verovert. En
onder die voorstelling «tond met groote
lettersEen slecht boek.
De jeugd van Tholock bewijst dat deze
schrikkelijke teekeniug volkomen waarheid
bevat.
Niet genoeg kunnen ouders daarom toezien
op wat door de kinderen gelezen wordt
Helias, dat vele jongelui het toezicht hunner
ouders op allerlei wijze trachten te ontduiken.
Menige jongedochter heeft op een verbolgen
olaats een boek verstoken, datzg niet gaarne
onder de oogen van vader en moeder zou
zien. En rnenig jongeling is er, die, als
allen rustig slapen, verscheidene uren van
den nacht doorbrengt lezende in boeken,
die voor hem zeer schadelijk zqn. Terwijl
hunne ouders bidden dat zij bewaard mogen
blijven voor de verleiding, werpen zg, die
zoo doen, zichzelven in het midden van
haren machtigen stroom.
Het is echter niet te ontkennen dat vele
ouders in dit opzicht zear onachtzaam zijn.
Dit komt, wyl ze van verre niet beseffen
welk een schrikkelijk gevaar er in het lezen
van een verkeerd boek steekt. Als uwe
kleine kinderen een mes grypen, 2ult gij
het hun ontnemen, en als ze te dicht bij
het vuur komen, waarschuwt gij ze. Maar
veel dieper dan een me' ons lichaam, kan
een verderfelijk boek den geest wonden.
houden en met hueren penningen te winnen
in alle manieren als zij mochten en megnden
te winnen, verpacht, eerst voor de geringe
som van 20 p. gr. 's jaars.
Langzamerhand was het geldleenen eene
maatschappelijke behoefte gewotdeii,en het
leenen op panden aan hen die anders geen
crediet bezaten, moest daarom een geliefde
vorm blijven, nu de landzaten meer en meer
aan net bedrijf der Lombarden waren gewoon
geworden. Maar de keerzijde van de medaille
was dat de klachten over den woeker der
tafelhoudeis steeds erger werden Bij reso
lutie van 17 Nov. 1571 werden door de
Staten het recht tol regeling der banken
van leeninh aan de stedelijke besturen
opgedragen. Middelburg maakte spoedig
gebruik van haar recht tot het stichten van
een leenbank. In 1606 bracht de pacht
van die bank 1400 's jaars op, in 1622 was
dit cijfer reeds geklommen tot f 1000 's jaars.
In 1636 werd besloten tot oprichting van
een stadrieenbank, omdat zulke bank nood-
zanelijk tot bevordering van de commercie,
groot pn-fljt aan de stad en hare inwoners
zou toebrengen, en 'f lluis van leening,
gelijk nog in de poort te lezen is die toegang
geeft tot het gebouw, kwam tot stand in
de St Jansstraat, in een locaal dat deel
uitmaakte van het Engelsche huis.
Het geld vloeide der Leenbank in de eerste
20 jaren van haar bestaan van alle kanten
toe. Men had in deze instelling, voor welker
Welk ouder zou er ooit in bewilligen zijne
kinderen te laten drinken uit vergiftigde
bekers? Immers niet een 1 Welnu, slechte
boeken zijn zulke vergiftigde bekers en
helaas, velen drinken er dagelijks uit.
Boeken zijn voor de jeugd een bron van
aanvuring en bezieling. Daarom zijn ze
zoo gevaarlijk. Er zijn misdadigers geweest,
die erkend hebben dat zij de aanprikkeling
tot hunne schanddaden gekregen hebben
door het lezen van goddelooze geschriften.
Uuiiersgeeft daarom ernstig acht, op
de boeken welke uwe kinderen in handen
krijgen. Het is niet genoeg dat gij tracht
ze van de straat en uit verkeerde gezelschap
pen te houden, gij moet ze ook alle schadelijke
boeken onthouden, want die brengen hen
met de gedachten vaak op plaatsen en in
kringen, waar ze nog van terug schrikken
zouden om er zich met het lichaam heen
te begeven.
Het beste boek is de Bybel. Dit is ons
van God gegeven, en wijst den weg des heils
en der zaligheid aan voor verlorene zondaren.
Gelijk in alle dingen, zoo moet de Schrift
ook in de keuze van boeken onze maatstaf
zijn. Geschriften, die er ons toe kunnen
brengen om den Bgbel beter te leeren
verstaan, die ons kennis geven van het
menschelijs hart en leven, maar ook van
Gods rijkdom en goedertierenheid in het
rijk der natuur en der genade, zijn nuttig
en heilzaam.
Een onzer goede kennissen had de gewoonte
om in de lange winteravonden, op een
bepaald uur, al de leden van het gezin in
de huiskamer te vereenigen, om met elkander
een stichtelijk boek te lezen. Elk der
kinderen moest, op zijn beurt, overluid een
stuk daaruit voorlezen. Als er zoo een
uur gelezen was, werd er njet elkaar over
gesproken. Ieder kon dan vrijuit vragen
en mededeelen, wat onder het lezen hem
in de gedachten was gekomen.
Dit is een zeer nuttige zaak, waardoor
menige gepaste gelegenheid zich voordoet,
om een ernstige waarschuwing of onderwijzing
te geven. Waarlijk dat waren gezellige
winteravonden. De vader zat aan het hoofd
van de tafel en rookte zijn lange duitsehe
pijp, waaruit hij met welgevallen, dikke
rookwolken omhoog blies. De moeder en
de dochters van het huis hadden eenig brei-
ol naaiwerk bij de hand. Ook stond de
gezellige koffiepot in het midden van ver
scheidene kopjes op de tafel, die straks in
het vlotten van de gesprekken een belangrijk
aandeel had.
Nu weten wq wel, dat dit lang niet in
alle huisgezinnen zoo kan plaats hebben.
Maar wij weten ook, dat het bij velen niet
oblL*'.iën alle stadsbezittingen en in
komsten aansprakelijk waren zóo groot ver
trouwen, dat men zijn geld liever haar tegen
minder intrest toevertrouwde dan aan
anderen tegen hoogere. Zij kon zooveel
geld krijgen als zij wildein 1656 zelfs tegeri
3Va pOt. Geen wonderdot zij in staat was
groote zaken te doen, en dat de stad in haar
een gereed middel bezat, om allerlei onder
nemingen van handel en njjverheid geldelijk
te ondersteunen en zichzelf in ge\al van n od
aan geld te helpen.
De eerlijkheid der beambten schijnt van
den eersten tijd van het bestaan der st ids
leenbank aan twijfel onderhevig geweest te
zijn. Bij eene inventarisatie op 15 Nov.
1673 gehouden, bleek dat niet minder dan
1285 stuks verdwenen waren waarop een
som van 7122 pd. Viaamsch geleend was.
In 1661 werd gerapporteerd dat de boek
houder 6000 pd. VI. voor zijne privé had
gebruikt. Bij de opname der rekening van
1782 bleek dat 1000] pd. te weinig ontvangst
en 1000 pd. te veel uitgaven waren geboekt.
In 1785 bleek bij het overlijden van den
ontvanger een tekort van f 26.200 te bestaan.
Alzoo is de financieële geschiedenis der
Leenbank niet eene van deugd en goede
werken. Integendeel het is éene doorloopende
geschiedenis van misbruik van vertrouwen.
Én ook de tijdsomstandigheden oefenden
geweldigen invloed uit op deze oudste en
grootste bankinstelling in Middelburg.
gebeurt ofschoon de gelegenheid er zeer
goed toe bestaat.
In menig huis, lezen des avonds allen
voor zichzelven, ieder in zijn eigen boek.
Doch dit is lang niet zoo gezellig en ook niet
zoo vruchtbaar.
Goede boeken behooren ook goed gelezen
te worden. Men moet niet te veel op een
maal, en niet te lang achtereen lezen. Het
beste voedsel verteert niet goed, als er te
veel in eens van gebruikt wordt. Men moet
over het gelezene nadenken, opdat het goed
verstaan worde. Het is hiermee evenals met
den Bijbel. Eén vers wel overdacht en
verstaan, zal heilzamer wezen, dan een
geheel hoofdstuk, dat haastig, zonder na te
denken, wordt doorgelezen.
Deze goede en alleen vruchtbare methode
van lezen, zal, dunkt ons, bevorderd worden
als in gezelligen kring, allen bij éen boek
zich bepalen, waar ieder op de beurt eed
poo je uit voorleest, ter wijl daarna gelegenheid
is om met elkaar over het gelezene te
spreken.»
D. K.
De Nederlander verneemt dat mr. T. C.
Henry, president van de Empire Land and
Canal Company te Denver, eerstdaags naar
Nederland zal komen, in het belang der
Hollandsche kolonisten. Hij is van de noo-
dige aanbevelingsbrieven voorzien, als van
de Chr. Ger. Gemeente te Rilland, van den
Gouverneur van Colorado, enz Het voorloo-
pig adres van den heer Henry is ten huize
van v. d. Beck en Marsoly te Antwerpen.
Een der redacteuis van De Nederlander
de heer J. van Boven, is zelf ter plaatse
geweest en is dus bevoegd over de zaak der
landverhuizing een woordje mee te spreken.
Hij zal echter niet te vroeg zijn oordeel
zeggen, en wij zullen niet haastig zijn om
te luisteren.
Wij moettn voorzichtig zijn. Belangstelling
is iets anders dan baatzucht, en men kan ook
te goedtr trouw iemand op den dwaalweg
brengen.
Wij lezen in de Prof. N. Brabant et
Het Bestuur der Vereenigirig tot chris
telijke verpleging van krankzinnigen stelde
in zijne jongste Algem. Vergadering, op
Veldwijk gehouden, de bouwplannen vast
voor de derde Stichting te ZuidLaien.
Men zal daar beginnen met den bouw
van een administratiegebouw, 4 pavilloens
3e klasre, keuken, doctorswoning, zieken
barak, lijkenhuis met sectiekamer, werk-
De Zeeuwen waren van oudsondernemende
kooplieden en zeevaarders, zij namen ijverig
deel aan de ontdekkingen in Oost en West
en in den handel op die gewesten. De
Zeeuwsche Kamer van de O. 1. compagnie
had Va in haar bestuur en beheer, Zeeland
bracht '/s van haar kapitaal bg. En toen,
20 jaren later, de West-Indischecorapagnie
werd opgericht meteen kapitaal van7.108.U00
nam Middelburg daarin voor Va deel. De
vaart op West ludië, vooral op de rivier
Essequebo was meestal iu handen der Zeeu
wen. De schepen brachten welvaart aan,
hunne uitrusting en binnenkomen bracht
veel geld in omloop. Middelburg schijnt
omstreeks dien tqd 25000 inwoners geteld
te hebben. In 1616 werd naast de Leenbank
de Wisselbank geopend, omdat de koophan
del des stadts dagelijcx toenemende ende
verre en wijdt haar uytstreckende was».
Werd door de Oost-Indische compagnie som
migejaren 20 tot 25 pet. uitgedeeld, de West-
Indische wilde voor hare zuster niet onderdoen-
Ook zij deelde hetzelfde bedrag. Eens klom
zelfs hare uitkeering tot 50 pet. Maar die
boom was een wonderboom zonder vol
doenden wortel. Toen de West Indische
compagnie opgeheven werd had de Leenbank
aan haar ongeveer zeven ton gouds verloren.
De oorlogsverklaring iloor Engeland en
Frankrijk in April 1672 aan de republiek
gericht, en de bema luiging van sommige
onzer steden bracht groote ontsteltenis le-
plaat«en en watertoren. Zoodra de Ko
ninklijke goedkeuring daarop is ontvangen
zal men tot aanbesteding overgaan. Men
hoopt daar met 1 Januari 1895 weer ruim
100 patiënten te kunnen opnemen. Ook
besloot men tot den bouw van een nieuw
pavilloen op Veldwijk voor mannelijk#
patiënten le en 2e klasse.
De aanvrage tot opneming van patiën
ten zijn zoo veelvuldig en zoo dringend,
dat het Bestuur zich geroepen achtte al
het mogelijke te moeten doen om aan de
aanvragen te kunnen voldoen.
Verleden week las men in onderscheidene
bladen het volgende
De Provinciale Staten van Overijsel zullen
in de wintervergadering behandelen eea
voorstel van Gedep. Staten, o.ii te besluiten
lo- dat aan personen, die, bg de uitvoering
van eenig provinciaal werk door een .onge
luk worden getroffen eene vergoeding zal
worden uitgekeerd, volgens de, regelen, ver
vat in een bijgevoegd ontwerp2o. in ver
band hiermede jaarlijks op de provincial#
begrooting een memoriepost uit te trekken;
8o. bij de uitvoering van werken, waarbij
de kans op ongelukken grooter wordt
geacht ter beoordeeling aan Gedep. Staten
op te leggen, om zijne werklieden tegen
de geldelijke gevolgen van ongelukken to
verzekeien, op den voet vervat in bijge voegd
voorstel.
Wij noemen dit een voorbeeld ter na
volging. Zal de provincie Zeeland dit volgen
Of zijn de werklieden reeds in onze provincie
tegen ongelukken bij de uitvoering van
eenig provinciaal werk verzekerd?
Het schoooe, doch verarmde Italië loopt
gevaar in een burgeroorlog te worden ge
wikkeld.
Tenzij krachtige politiemaatregelen
o neen, krachtige sociale verbeteringen
den slag verhoeden is ,'t niet onmogelijk dat
Sicilië zich mettertijd losscheurt om een
afzonderlijken staat te vormen.
In den laatsten tijd hoorde men in dat
land van rooverijea en nogal op klaarlichten
dag.
Doch thans blijkt met steeds bedenke
lijker klaarheid dat deze rooftochten een
staatkundige bedoeling hebben. Het zqn
oproeren niet van boven af verwekt, doch
van onderen op aangekomen. De gansche
bevolking is ontevreden, wijl het groote
Vaderland onmachtig bleek zijn beloften na
te komen en Sicilië al meer achteruitgaat.
Het onderwijs is er slecht geregeldtt De
wegen zijn slecht. De zwavelhandel, die
weeg, en moeilgke dagen voor de Wisselbank
en de Leenbank braken aan.
De Wisselbank moest gesloten worden,
want zij was buiten machte om aan de
specieaanvragen te voldoen. Ook van het
bankroet der Bank van Leening werd veel
gesproken maar met vele besognes redde
zij zich.
Eenmaal hoe is het mogelqk kwam
de kerk met de Leenbank in conflict. Het
was in 1679 toen ds. Horenbeek in de
Vischmarktkerk tegen de bank van leening
had gepredikt, als zou daar woeker jegens
de armen gepleegd worden. Daarover kwamen
klachten bij den Raad, en deze besloot
deswege een van de secretarissen naar den
predikant te zenden, om dezen het misnoegen
van den Raad te kennen te geven en hem
te verzoeken zulke zaken niet meer op den
predikstoel te brengen.
En alzoo leert ons ook de financiëele
handelsgeschiedenis van Middelburg in oude
dagen, dat de vormen mogen veranderd zqn
maar dat het wezen hetzelfde is gebleven.
's Werelds goed is ebbe en vloed.
De een verhoogd, de ander vernederd.
Ook op stoffelijk gebied was het uitne-
mendste op aarde moeite en verdriet, gelijk
het nog alljjd is.
Alleen daar waar geen stofwisseling meet
zijn zal, houdt ook deze moeite en dit ver
driet op.
