NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
1898. !o. 6.
3afmfag 14 ©cfoöer.
flcftfsfe laargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
P. J. SIEGERS.
P. J. SIEGERS.
AAN DE KIEZERS
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
in het district Middelburg!
Schetsen ovc-r Middelburg.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Met aandrang steunen wij voor
de verkiezing van een lid der
staten in het kiesdistrict Mid
delburg, op Dinsdag 17 October,
a. s. de door de antirevolutio
naire kiesvereenigingengestelde
candidatuur van den heer
De Stembus is open van 9 tol 4 uur.
Id afwachting dat de antirevolutionaire
kiesverenigingen in een extra-verkiezings-
ncmmer u hunne voorlichting bieden, en de
gronden voor de candidatuur van hunnen
candidaat ontvouwen, wenschen wij een
enkel woord tot u te richten.
Een voorloopige herinnering aan den
stembusstrijd van a. s. dinsdag.
Een voorloopig blijk van instemming met
de door de kiesverenigingen gestelde can
didatuur.
h'en voorloopige aansporing om van uw
kiesrecht een nuttig gebruik te maken.
Ais zoodanig hebt gij het te beschouwen.
Ook over de verkiezing van den 17en
October ligt als over die vap den 8en
Mei daaraan voorafgaande, een waas des
doods. Kort geleden was het het overleden
sUterrlid mr. Lantsheer die vervangen
moestthans moet de zetel bezet die openviel
d»or het overlijden van mr.SnouckHurgronje.
Gaarne brengen wjj aan zijne nagedach
tenis de hulde als van een man die zgne
groote bekwaamheden heeft aangewend
ten nutte van stad en gewestschoon geleid
door beginselen die de onze niet zijn, ja
die wij om des gewetens wil moeten bestrijden.
Van dien strijd, dien noodzakelgken strjjd
geven wg ook thans getuigenis door ons
niet te vereenigen met de candidatuur van
den door de liberale kiesvereeniging aan be
volen plaatsvervanger, maar uwe stem te
vragen voor den man onzer richting den
heer Siegers.
Tot twee malen toe heeft het u bij een
tusschentijdsche verkiezing mogen gelukken
den man uwer keuze naar de staten te
zien gaan.
Eerst den heer Voorst Vaderdaarna den
heer Van der Meer.
Het bewgs werd daardoor geleverd dat
het met de hulpe Gods niet onmogelijk is
FEUILLETON.
SOCIALE TOESTANDEN.
IV.
Nauwelgke ia in onze dagen eenige uit
vinding, ook zelfs indien ze van weinig
beteekenis is, aan het eene eind der wereld
bekend geworden, of de telegraaf brengt
de tijding meestal nog op den zelfden dag
tot aan het andere einde der aarde. En
indien de uitvinding populariteit verwerft
dan is haar product in weinige jaren tot
zelfs op de meest afgelegen dorpen te vinden.
Denk slechts aan de naaimachine.
Alzoo was het in de vijftiende en zestiende
eeuw niet.
Meer dan een eeuw ging voorbg eer in
Middelburg de boekdrukkunst werd beoefend.
Het was ook in de jaren die op het
beleg volgden dat de eerste drukkerij werd
geopend.
De handel bloeide, het onderling vei keer
■was verlevendigd, de geest zocht ontspanning
en oefening. De boekdrukkunst, de arbeid
ie stof en geest zoo gelukkig vereenigt, nam
1,1 Middelburg haie plaats in, voldeed aan
eene beslaande behoefte.
d,e VÜDiende en drie kwart van de
o!,l! u e?UW .was het eenige boekje dat
het bereik van deze en gene kwam,
een der onzen de meerderheid te bezorgen,
en het ook gebeuren kan dat gij aanstaanden
Dinsdag, bjj vereende krachtsinspanning,
ook uwen candidaat er brengt.
's Heilands woord, schoon op an Ier terrein
bedoeld, mag ook iD dezen gelden, dat waf
bij de menschen onmogelijk wordt geacht,
mogelijk is bij God.
En wie de jongste verkiezing van een
lid der eerste kamer in deze provincie nog
niet vergeten is, die zal met te meer klem
het ook thans zijnen vriendeD op het hart
binden
Gaat nu toch getrouw ter stembuswie
weet, maakt gij daardoor de toevallige
meerderheid van vóór eenige weken tol
een meer betrouwbare meerderheid; maakt
gg biet mede de positie van den geestver
want die liet recht bepleit in den hoogsten
rang onzer volksvertegenwoordiging, een
weinig sterker.
Langzamerhand wordt ook onze provincie
wat haar bestuur en vertegenwoordiging
betreft aan het liberalisme ontwrongen
en wordt het de roeping onzer vrienden
in de Abdij om actief op te treden.
Nu daartoe zjjn zjj gewillig.
Maar dan is het hun ook niet onverschillig
welken collega gij hun aanst tanden Dins lag
zult aanwijzen, een die hen die taak helpt
verlichten ot een die hen liever niet aan
het werk zou zien.
Deze overweging geeft aan uw stembiljet,
aan de gebruikmaking van uw k'ezerrecht
een ver strekkende beteekenis.
Hoe vaak gingen niet uw vaders, uw
bloed erwanten of voorgangers, van wie
velen thans reeds gestorven zgn, tevergeefs
naar de stembus; tenminste dat het hun
scheen also! al hun loopert voor het goed
slagen der verkiezing ijdel was geweest.
Hoe vaak ging niet de tegenpartg slrgken
met den buit, die zoo allen hun plicht
hadden gedaan hun in den schoot ware
gevallen.
Hoe vaak was hun gang naar de stembus
niets meer dan een zwak protest tegen eene
richting op schoolgebied bijvoorbeeld waarvan
zij gevaar duchtten voor de toekomst.
Thans echter is dit eenigszins anders.
Dank zij het ontwaakte plichtsbesef en
gemeenschapsgevoel der kiezers, is er bg
eiken opgang ter stembus eenige kans op
goeden uitslag.
De gang naar de stembus is zelfs voor
hen die in een reehwreeksche meerderheid
het hoogste blgk van vooruitgang zien, geen
moeilijke meer.
Hoeveel meer dan toen moet dan u allen
het gewicht van den strijd, de mogelijkheid
van een overwinning, het inzicht in de
de almanak, kunstig pennewerk meestal,
voorzien van gebeden tot mengelwerk.
Bg het besluit van Weth. en Raet van
4 Aug. 1577 werd Jan Stel aangenomen
om de kunst en het ambt van boekdrukker
gedurende zeven jaren alhier uitteoefenen.
Hij mocht zoo werd uitdrukkelijk be
paald, niets drukken dan met willen, weten
I en toestemming van burgemeesters, schepenen
en raden. Hij zou 8 Pd. VI. als vergoeding
genieten «n vrij accijns van 15 tonnen bier
en een pijpe wjjo.
Uit dit besluit blijkt genoegzaam dat de
regeering er prijs op stelde een drukker
binnen zijne muren te bezitten. Zoovele
Zeeuwsche werken toch waren reeds buiten
Zeeland gedrukt. De «Keure van Zedandta
in 1541, Reigersberg's Chronyck van
Zeelandtin 1551 waren te Antwerpen
gedrukt. Het verdrag der overgaaf van
Middelburg tus'chen Prins Willem I en
Mondragon van 19 Februari 1574 was bij
Aarbrecht Hendrikszoon van Delft gedrukt,
eo drie jaren later was bij Jan Canin te
Dordrecht gedruktAd-des en Antwoord
van de Staten van Hollant en ïeelant,
over een eeuwig edictgedaan te Middelburg
19/30 1577.
De hoofdplaats van een belangrijk gewest
tot 1580 zonder drukkerij 1
Hoe het kwam dat zich hier niet vroeger
iemand vestigde die zich met dit belangrijk
beteekenis en de gevolgen van deze ver
kiezing, die de liberale meerderheid breekt,
bezielen.
Doch wij weten ook; niet het succes maar
de eere van Gods naam moet hel wit zijn,
waarop wg, ook bg deze verkiezing, aan
sturen.
Zoo heeft Groen van Prinsterer, de vriend
van Elout en v. Doorn van Westcapelle,
het ons altjjd geleerd.
In 1869, toen van het bezetten van zetels
in het geheel nog geen sprake kon wezen,
schreef hg
«Uw geweten met het volksgeweten een
roept u naar de stembus, ter bereiking van
een doel, dat reeds door de invulling van
het stembiljet wordt bereikt.
«Om uw gelool te belgden.
«Om te belgden, dat gij tegen de Revo
lutie, voor hei Evangelie partij hebt gekozen.
«Om, zooveel van u persoonlijk afhangt,
te doen uitkomen dat er, op dezen mar-
telaarsbodem, ook onder de kiezers, velen
zgn, ja meer dan zeven duizend, die de
knie voor den Baai van ongeloof en revolu
tie nog niet hebben gebogen.
«Om aan den «vermoed van de verdwaasde
wijsheid dezer eeuw het bewjjs te leveien,
dal er ook onder de kiezers nog een natie
voortleeft, die zich tegen de verbanning van
het Evange'ie op Staatkundig en maatschap
pelijk gebied verzet.»
Niet waar, deze redenen reeds moeten
allen, die ook op het Staatkundig erf Tan
het leven den driemaal heiligen Naatn dei
Heeren wenschen te beljjden, dringen, om
inet al den ijver en met alle trouw, die in
hen is, aan den stembusstrijd deel te nemen.
Er zijn echter ook stoffelijke belangen,
die er toe dringen.
De staten provinciaal bezorgen de zaken
der provincie en zgn tevens het voegt
wel niet saam kiescollege voor de eerste
kamer.
Wat het laatste aangaat, op dat punt
is de inspanning der kiezers reeds bekroond
.net de verkiezing van den oud-minister
Godin de Beaufort, een man tan groote
bekwaamheden, tot lid der eerste kamer.
En wat het eerste betreft, zou het u
dan onverschillig zijn of de arbeid, het
toezicht, de welsuitlegging, de wetgeving,
de voorstellen, verordeningen en begroo
tingen en alles wat tot de taak van gedepu
teerde staten behoort of van dit hooge
collegie uitgaat, door een kleine of door
een breede groep van bekwame geestver
wanten wordt gecontroleerd en beoordeeld
be Irjjf onledig hield
Vermoedelijk omdat het Spaan°chgezind
bestuur tot 1574 de plakkaten, ordonnantiëu
en mandementen op het drukken, verkoopen
en verspreiden van verboden boeken krachtig
handhaafde. Deze wetenschap zal den
drukkers niet zeer aangemoedigd hebben
om zich op een afgelegen eiland bloot te
stellen aan eene vervolging als zoo menigeen
hunner beroepgecooten had ondergaan.
De «.loffelijke constvan typografie was
wel door Middelburgers en nok door Zeeuwen
uit andere plaatsen geleerd. Henric Pietersen
van Middelburg had zich te Antwerpen
gevestigd, Mauricus Yemaotsoen ook van
Middelburg, te Delft, Matthgsvun der Goes
te Antwerpen, en Cornelius de Zyrickzee
te Keulen. Geen huuner of een hunner
nakomelingen heeft op zijn geboortegrond
de drukkunst uitgeoefend.
Het aanbod van Weth en Riet aan
Jan Stel gedaan schijnt ook zonder succes
gebleven te zijn.
De eerste drukker in Middelburg schijnt
geweest te zgn Richard Schilders, die
woonde in 't Lombaertstraetke en het eerste
boekje in Middelburg gedrukt draagt aan
den voet der voorrede tot datum 7 October
u Doekje was van keikelijken
inhoud. Het was een verzoekschrift der
Wederdoopers of Mennonieten aan de overheid
waarin zjj zoeken te bewyzen dat het
Er zal van de zijde der tegenpartg
vooral bg deze verkiezing niet worden stil
gezeten.
Geen eerljjk rnidde1 zal onbeproetd gelaten
worden om den opengevallen zetel voor
zich te behouden.
Dit is haar recht, en een heete, mits
eerlijke strijd is ons aangenaam.
En de namen van sommige leiders dier
partij zgn ons borg dat van hun zijde die
strjjd eerlijk zal gevoerd worden.
Doch de ondervinding heeft geleerd dat
ook wel eens een enkele turco zich in den
strg'd werpt, en dien ontsiert door een min
nobelen aanval.
En op een dergelgken atnval, kiezers
van Middelburg, dient gij verdacht te zijn,
al hopen wjj dat wjj ons vergissen.
Wacht u voor hen die anders uw open
lijke tegenstanders zijn, doch op het laatste
ooger.blik, als voor tegenspraak geen tijd
meer is, mei vriendelijk vermaan u aan
boord komen om u af te trekken van den
candidaat onzer kiesvereenigtngen.
Laat u, zelfs waar men den persoon van
den candidaat bg u in verdenking zal
trachten te brengen, niet weerhouden
van den duren plicht om thans zonder
dralen, als een eenig man, uw stem uit te
brengen op den heer
Met genoegen lazen wjj in de Middelb.
Couranl het relaas van de besprekingen in
de jongste vergadering van Middelburg's
Gemeen tebelang.
In een volgend nommer komen wjj D. V.
op deze belangrijke besprekingen door den
heer H. L. Gerth v. Wijk ingeleid, terug.
Vermelden wg alleen dat de vergadering
een motie aannam van den heerJ. de Vos
luidende
De vergadering van Gemeentebelang,
overwegende dat het voorstel van B. en W.
tot een verhooging van het cjjter der perso-
neele belasting haar minder billijk en recht
vaardig vooikomt;
Komt het wenschelijk voor in beginsel het
meerder benoodigde te doen dragen door de
belastingschuldigen in de inkomstenbelasting
met uitzondering van de vier eerste klassen.»
Ook ons komt, zij het ook op eenigszins
andere gronden, hel wenschelijk voor dat niét
de opcenten verhoogd wordendoch de
meerdere uitgaven uit den hooldelijken omslag
worden gevonden.
oorlogvoeren strijdt met Gods Woord.
Al spoedig, althans in den loop van tien
jaren, vormde zich hier een drukkersgilde,
en de uitgaven in Middelburg ondernomen
worden talrjjk. De Psalmberijming van
Marnix van St. Aldegottde op zijn kasteel
te West-Souburg bewerkt, Walcherens
nlantenschat van dr. Pelletier, de Neder-
iandsche en Fransche uitgaat van de Belijdenis
desgeloofs- Voorts scheepsjournalen, politieke
en theologische werden, catechismen er.z.
De bekende Middelburgsche predikant
Hermanus Fauckelius vertaalde het Nieuwe
Testament en bewerkte behalve eenige
theologische werken ook eene con
cordantie der Heilige Schriftde Middelburg
sche drukker Adriaen van de Koere bezorgde
de uitgave.
De politieke toestand der republiek was
hoogst gunstig ter populariseering van
drukkunst en drukwerk. Het twaalfjarig
bestand met zijn opgewekt leven en hoog
gaande twisten bracht strijdschriften en
pamfletten in menigte aan de markt.
Vooreerst de vredehandel met Spanje,
dan de Synode van Dordt, dan de dood
van Oldenbarneveld. Ziedaar zoovele ge
beurtenissen die stof gaven tot spreker, en
schrijven. En de kracht van de drukpers
om het geschrevene te vermenigvuldigen
was langzamerhand bekend en gewaardeerd
geworden,
Bij eiken nieuwen moord of moordaan
slag, hetzij langs dei stillen weg van
vergiftiging, hetzij langs den luidruchligen
weg van doodslag, komt de onhoudbaarheid
der moderne theorie aan het licht, dat de
moordenaar door gevangenisstraf te bekeeren
beter is dan het bevel des Heeren, dat
wie bloed vergiet, diens bloed zal vergoten
worden.
Wjj zien als het ware inet den dag het
getal moordenaren, om niet te spreken van
de aanranders, inbrekers en brandstichters,
vermenigvuldigen en al grooter wordt de
lijst van bekende woorden door onbekende
moordenaars gepleegd.
Het is de straf op het valsche humani-
teitsgevoel der eeuw, die in betoon van
grooter medeljj len voor den moordenaar,
dan voor den eerlijken aan het mes of den
knots Tan den moordenaar blootgestelde»
burger, ongebondenheid voor orde, ruw
gewe d vcor recht hebben in het leven ge
roepen.
De Merwebode zegt er van:
De mannen der Revolutie eischen voor
zich de eer op, van aan die stuitende
menschenafmakerg een eind te hebben ge
maakt. Zg zjj de profeten van een humaner
menschen- en wereldbeschouwing. Edoch
hun mag die twijfelachtige eer gegund
woiden.
Een enkele herinnering aan de guillotine
is voldoende, om te bewijzon, dat ze er
waarlijk niet tegen opgezien hebben, door
stroomen bloods to waden, ten einde hun
doel te bereiken- En denkt men daarbij aan
de besluiten op den Socialistiscken partijdag
te Zwolle genomen, dan blijkt het zoi noklaar,
dat ze er nog niet tegen op zouden zien.
Dat ze er toe gekomen zijn, om de af
schaffing der doodstraf door te drijven, vindt
zijn diepsten grond daarin, dat ze niet willen
rekenen met de zonde. Hun helderste
koppen, hun diepste denkers zeggen dan
ook ronduit, dat een misdadiger niet anders
kan zijn dan een krankzinnige en dus be-
schouwd en behandeld moet worden als
ontoerekenbaar. Ze zoeken dan de oorzaak
van het misdrijf niet in het hart maar in
de hersens. Iemand, die een moord doet,
kon volgens 'hen niet anders handelen.
De constructie zijner hersens was zoodanig,
dat hij er wel noodwendig toe komen
moest. En dies beklaag hem, maar ver
oordeel hem niet. Zet hem niet in de ge
vangenis, veel minder nog dood hem, maar
breng hem naar een gesticht voor krank
zinnigen ot voor zenuwlijders.
Op grond van dat Woord plaatsen we te
genover hun beschouwing de onze, nl. dat
elke zonde is een aanranding van de Maj'esteit
Gods en als zoodanig behoort gestraft
te worden door de Overheid, Gods Dienaresse.
En als de Schrift dan zoo duidelijk te kennen
geeft, dat de gerechtigheid Gods eischt, dat
De arbeid door de Mi.idelburg<che druk"
persen geleverd was zeer zelden van letter"
kundigen aard. Slechts éen een twintigjarig
tijdperk was er in de geschiedenis onzer
stad, waarbij meer bijzonder letterkundige
producten op deu voorgron 1 traden. Dat
waren de dagen toen Jacob Cats hier
verblijf hield 16031620. Adriaen van de
Venne was toen de uitgever van de verzen
van den Middelburgschen Raadpensionaris
Jacob Cats, van de Zeeuwsche Nachtegaal
en van Huygens' Oostelijk. Mal. Overigens
gold het geleverde door de persen te
Middelburg altijd deze drie dingen geloof,
bestuur en handel.
Toch zijnde overblijfselen der letterkunde,
of der uitgaven, zoo men wil, door onze
voorouders nagelaten en door de drukpers
voor vernietiging bewaard, als eene afspie
geling var. hunne ontwikkeling, van hun
geestkracht, van hun leven en streven,
van hun lijden en strijden.
Boeken en pamfletten zijn als photografieën.
Zij geven den indruk van den tijd van hun
ontstaan, zg openbaren de gedachten des
harten.
Zij zijn de memoires der geschiedenis.
De drukkunst, toen nog in hare kindsheid,
droeg de kiem van eene reusachtige ont-
wikkeling in zich. Haar belangrijkst onder
deel, de dagbladpers draagt nu ais koningin
in het tijk der geesten, de kroon.
