NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Db vervoermiddelen in
New-York.
VERSCHIJNT
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
1893. !o. 148.
Metifag 16 Scpfemfiet.
Scoentfe laat'oang.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Die zich met 1 October op
„de Zeeuw" abonneert, ontvangt het
blad tot dien datum GRATIS.
Heden, den 15 September, herinnert de heer
dr. Mezger te Domburg zich dat hij vóór
vijf en twintig jaren aan Leiden's hooge-
bchool doctoreerde in de geneeskunde. Doc
toreerde met een proefschrift over de kunst,
welke hij reeds voor dien tijd beoefend had
en waarmede hjj gedurende zijn 25 jarige
loopbaan voor honderden ten zegen mocht
z\jn.
Dr. Mezger is een levend voorbeeld in
ons midden van wat met de hulpe Gods
een goede wil vermagAls gymnastiekoa-
derwijzer, zonder middelen, des daags wer
kende, des nachts studeerende, wist hij zich
voor de studiën aan de .illustre school in
zijne geboorteplaats te bekwamen en op
nagenoeg dertigjarigen leeftijd kroonde het
met eere verworven doctoraat zijn vol
harding.
Sinds dien tijd hebben hoogleeraren van
naam zijn arbeid geprezen, machtige staats
lieden bjj hem genezing gezochtvorsten
en vorstinnen zich door hem laten knijpen.
Het doet het vaderlandseh hart goed te
Weten dat een vermaard man als dr. Mezger
Nederlander geboren w ird en de Zeeuwen
zijn er trotsch op, dat een Zeeuwsche bad
plaats den veel gezochten dokter te lcgeeren
heeft.
Bovenal Gode de eer, die aan een Neder
lander zooveel aanleg en bekwaamheid
schonk en aan zjjne eens zoo fel bestreden
methode de kracht der gezondmaking ver
bond.
Der gezondmaking althans van velen, die
door de gewone geneesheeren als hopeloos
waren opgegeven, of met een ongetoovig
schouderophalen «naar den knijpdokter.»
waien verwezen.
m
Twee liberale leden van den raad te 's
Bosch namen hun ontslag wegens de mis-
FEUILLETON.
De lezers zullen wel niet verwachten, dat
eene poging gedaan zal worden deze we
reldstad te schetsen. Het is onnoodig te
termeiden, dat men er hemelhooge huizen
aantreft van twee en twintig en meer ver
diepingen, waar tot acht elevators steeds op
en neer gaan om de personen op de ver
langde verdiepingen af te zetten, doch deze
wonderen der bouwkunst zijn uitzonderingen,
die gelegen zijn in de handelswijken, waar
velen op een punt nabij eene bepaalde beurs
hun kantoor wensehen te hebben.
Die groote huizen zijn kantoorpanden, die
huren opbrengen, waarvan men duizelt. Voor
twee gewone kamers, niet hoog van ver
dieping, 6Ü00 dollars per jaar, maar men
kan ook goedkooper vinden, al naarmate
het vak waarin men werkt. Dit is zeer
eigenaardigalle handelaars, die van het
een of ander artikel hun hoofdzaak maken,
vindt men bij elkaar.
In Wallstreet zijn de grootste bankiers
huizen gevestigd, op het einde van Broadway
vindt men alle trans-atlantische stoomvaart
lijnen, einde Washingtonstreet is de groot
handel in vruchten, in de Broomestreet
nabij de zevende Avenue vindt men alle
zijdehandelaarszeer practisch hebben alle
concurrenten hunne kantoren bij elkaar.
Daar in het groot!, handelscentrum heerscht
van 's morgens zeven tot 's avonds zes ure
eene beweging, gelijk alleen iemand zich
voor kan stellen, die in groote wei eldsteden
op de drukste punten, die krioelen van
menschen, rijtuigen en vrachtwagens zag.
Na zes ure sterft deze wijk echter grooten-
deels uit, de kantoorhuizeu worden gesloten,
de winkels van luiken voorzien en per tram,
elevated (trein boven de huizen) of ferry
(stoombootje i neemt de volksverhuizing een
lukking van het bekende kweekschoolplan.
De Zoom merkt naar aanleiding van hun
heengaan op: «Zoodoende zuiveren de libe
ralen zeiven den Bosschen gemeenteraad.»
Eene uitdrukking die ons denken doet aan
het onderschrift eener verkiezingscirculaire
van Goesche geestverwanten van dit roomsche
blad bij de jongste raadsverkiezing.
Toen dorst men schrijven «Als gij soms
uw biljet bevuild hebt met den naam van
deo antirevolutionairen candidaat.»
Men schijnt van die zijde de andersden
kenden in den gemeenteraad nogal vuil te
vinden 1
15 September '93.
Aan het verslag der vissclienjen is
het volgende ontleend.
Door de vroege warmte in de maanden
Mei en Juni waren de oesters vroeg rijp,
zoodat den 5 Juli reeds een broedje op een
proefpan werd waargenomen en op 11 Juli
d a.v. reeds 4. Op 12 Juli begon men al
gemeen met den meesten spoe l de pannen
te water te brengen; den 13 Juli kon men
op pannen in de vloeiputten, onder Yerseke
gelegd, reeds 20 broedjes waarnemen en op
den 15 Juli van 10 tot 15 broedjes op
pannen, uitgezet op perceelen der Yersche
bank. Waren op dit tijdstip alle pannen
te water geweest, dan zou de aanslag waar
schijnlijk beter zijn geweest, doch de weers
gesteldheid liep niet mede; half Juli daalde
de temperatuur soms tot 15° C en het
waaide dikwijls hard.
Het mooie weer in Augustus gaf sommigen
pachters hoop op nog een tweeden broedval
en, zooals bleek, terecht. Zelfs op 23 Augustus
werden nog pannen gelegd en sommigen
verplaatsten hunne pannen, op hoop van
beteren aanslagmen vond al spoedig zeer
klein broed, dat blijkbaar pas aangeslagen
was; gelukkig gaf September veel mooi
weer, waardoor het nog wat tot ontwikkeling
kon komen, hoewel er op enkele plaatsen
toch nog veel van het broed stierf.
Toen de pannen aan den wal werden
gebracht, bleek het dat er verbazend kleine
aanvang.
Een enkel woord over die middelen van
straat vervoer. Het is te Londen verboden
in de City met tramwagens te rjjden; de
bekende omnibussen links en rechts rjjdende
in de straten zijn daar de hulpmiddelen
voor het goedkoope personenvervoer. Die
vrees door trams het verkeer te veel te
stiemmen, bestond in New-York ook, totdat
een ondernemend man voor 120.000 dollars
de stemmen van de leden van den gemeen
teraad wist te koopen en hem werd de
concessie verleend voor een tram langs
Broadway, de eenige hoofdstraat, die zich
door New-York slingert, terwijl alle andere
Avenues lijnrecht zijn doorgetrokken.
De beroemde Broadway die menigen be
zitter van een klein huis bij verkoop milion-
nair maakte, is naar onze begrippen eene
straat, voor het reusachtige verkeer echter
te jsmal. Het moest dus wel eene sterk
vergulde overtuiging kosten om te verklaren,
dat het algemeen belang eischte, daar een
vervoermiddel te brengen, dat voorrang
zou genieten boven alle andere, want voor
de iram moet iedere wagen wijken, alle
voorbijgangers treden voor haar terug. Slechts
één man blijft pal staan zoo dit noodig
mocht wezen, want het is de bobby, de
politieagent, die met zijn stok het geheele
verkeer beheerscht, rijst de stok omhoog,
ailes wat zich op wielen wordt voortbe
wogen stopt; een horizontale stand wijst
de voetgangers terug. Ook voor deze geheim
zinnige macht heeft de koetsier van de tram
eerbied, anders scheldt hij iaderen koetsier
uit, die zich niet spoedig genoeg van de
rails weet te verwijderen.
Deze tram, diemillioenen dollars opbracht,
kon het verkeer niet meer het hoofd
bieden, en de spoorweg op de viaduct door
de verschillende avenues was een behoefte
geworden, vooral nadat het bestuur den prijs
van 10 Am. ct. 25 ct. had teruggebracht
op de helft, zoodat min-bemiddelden daarvan
gebruik konden maken. Deze spoorweg
broedjes onder dien laafsten val waren,
zoodat de vrees gewettigd was dat de winter
er velen zou doen sterven. Het broed van
den eersten val was goed gegroeid en
mooi van stuk.
Door de beste resultaten, vroegere jaren
nabij Kattendijke en langs den oever van
Zuid-Beveland verkregen, waren daar dit
jaar niet minder dan 8 000.000 pannen te
water gebracht6.000.000 lagen er van af
het Goesche Sas tot even voorbij het stoom
gemaal van Kattendijke en 2.000.000 van
daar tot Yersekenjam. Het resultaat was
evenwel teleurstellend, daar er gemiddeld
10 per pan op voorkwamen, tegen 20 per
pan op Iersekendam en 15 op de Iersche
bankslechts enkele partijen, geplaatst
onder de lantaarn van Wemeldinge en even
beoosten Kattendijke, leverden 25 broedjes
per pan. Io het Oostelijk deel der Ouster
Schelde was de aanslag zeer verschillend
zoo telde men in de Geul gemiddeld 5, in
het Windgat 10, in het Bergsche diep en
nabij Strienham 30 en in den Brundeman
slechts 8 broedjes per pan.
Kon men den aanslag op de pannen over
het algemeen dus tamelijk noemen, die op
de schelpen was uitmuntendmen consta
teerde in verscheidene kokhanenschelpen van
2--6 en op oesterschelpen 5, 10 en 15
broedjes, zoodat de zoogenaamde natuurper-
ceelen heel wat broed geleverd hebben.
De oorzaak van den goeden aanslag op de
schelpen, in tegenstelling met die op de
pannen, kan men veilig toeschrijven aan de
omstandigheid, dat eerstgenoemde zooveel
vroeger dan de pannen in 't water waren,
in verband met den vroegen broedval. Toen
men toch de pannen begon uit te brengen,
lagen de schelpen reeds voor het grootste
deel op de perceelen uitgezaaid.
Het totaal der uitgebrachte pannen bedroeg
pl. m. 15,009,000, waar-Van 7,000,000 in het
oostelijk en 8,000,000 in het westelijk deel
der Ooster-ScheMe. Onder deze laatsten
zijn ook begrepen die gebracht in deZand-
kreek en langs den oever van Noord-Beveland,
te zamen 30,000, en 20,000, geplaatst onder-
maakt het feiteiyk voor den werkman
mogelijk in Harlem, eene voorstad van
New-York en nog verder weg te wonen,
want in korten tijd brengt deze he.n voor
weinig geld Daar de werkplaatsen.
's Morgens tusschen zes en zeven ure
kan men ternauwernood eene staanplaats
krijgen en minstens per twee minuten
komt een trein al van vier en meer groote
doorloopende personenwaggons. De kaartjes
worden in kleine stations gekocht en daar
weer afgenomen, zoodatde conducteurs,
die op de beide platformen der aansluitende
waggons staanslechts het afsluitingshek
hebben te openen, voor het in- en uitlaten
van reizigers; het kost dikwjjls geen halve
minuut om te stoppen en den trein weer
in vollen gang te zetten.
Het volgende station wordt half luid afge
roepen, overigens zorgt ieder hier weer voor
zichzelf. In de benedenstad is dit voor een
vreemdeling lastig, daar men op de kaart
na moet gaan, welke stations het dichtst bij
de plaats der bestemming zijnwordt het
station zelf afgeroepen, dan is 't voor den
mingeoeferiden reiziger gewoonlijk te laat
daar uit te stijgen; in het nieuwe gedeelte
der stad, waar de straten zijn genummerd
van 1 tot 475 is dit veel gemakkelijker.
Moet men in de 34e straat wezen, zoo
staat men op bij het passeeren aan het
station van de 33e straat en stapt aan de
34e uit. Hoevele duizende personen op die
wijze ook verplaatst kunnen worden, het
bleek noodzakelijk nog sterker maatregelen
te nemen en alras was het plan gevormd
aan het oude omnibuswezen, dat nog in
aristocratische staten als de Fifth Avenue
bleef bestaan, behalve in tram en elevated
een concurrent te geven in een ondergrond
schen spoorweg.
Speculanten, die kapitaal verschaften om
proetuemingerr te doen, waren spoedig ge
vonden, de maatschappij reeds opgericht en
de bouw der tunnels aangevangen, doch
de bodem waarop New-York verreeg bleek
de Zuidhoek nabij Zierikzee, benevens 60,000
geplaatst nabij Stavenisse; gemiddeld was
de aanslag in de Zandkreek en langs Noord-
Beveland 9 broedjes per pan, onder Zierikzee
1 en nabij Stavenisse 9.
De jonge zeesterren, die meestal kort vóór
of te gelijk met bet oesterbroed te voorschijn
komen, veroorzaakten op enkele plaatsen
nog al eenige schade op de pannen o. a.
werden in de Boomkil 3 a 4 soms 6 roed-
jes, juist vau het grootste soort, per pan
gedood.
Gedurende dit jaar hadden de kweekers
gelukkig niet te kampen met den vil van
mosselzaad op hunne oesterperceelen en
waren de oesters goed gegroeid; de kwali
teit was over 't algemeen vrij goed, doch
niet uitstekend.
In Augustus begon er vraag naar groote
oesters te komen; er werden toen echter
slechts enkele duizenden verzonden, daar de
prijs, dien men vroeg, hoog was en de markt
in Engeland met Frar.sche oesters overvoerd
werd.
In dezen toestand kwam in de volgende
maanden geene verandering en de vraag
bleef flsuw, waardoor een aanzienlijk getal
oesters, zelfs naar evenredigheid van het
kleiner aantal voorradige leverbare oesters,
minder werd verzonden dan in het vorige
jaar. Wel steeg de vraag als gewoonlijk
in December, doch niet voldoende zoodat
aan het einde van dit jaar clechts 2/s van
de hoeveelheid van het vorige jaar was
verzonden het station Bergen op Zoom
verzond pl. m. 23 iKrabbendqke 80
Kruiningen 25% en Vlake ruim 50 oes
ters minder af dan in hetzelfde tijdvak van
1891. De weinige vraag oefende natuurlijk
een nadeeligen invloed op de prijzen uit,
zoodat einde November enkele handelaars,
vreezende hun oesters niet te zullen kwijt
raken, de prijzen verlaagdendit waren
echter meest lieden die oesters hadden ijan
minder kwaliteit, want zrj, die oesters van
prima kwaliteit i90 a 100 K. G. per 1000;
verzonden konden steeds dezelfde hooge
prijzen maken.
te bestaan uit zulk een harde rotsmassa,
dat de tunnelbouw te kostbaar was om ooit
te kunnen rendeeren.
Een ander middel om het verkeer te
versnellen is nu gevonden in de cable
cars, dit zijn uiterlijk gewone t arnwagens,
die onder aan den wagen een grijptoestel
hebben ingericht, om den kabel te vangen,
die steeds doorloopt in de gegoten ijzeren
kokers in de straat gelegd. De stalen kabel
wordt met eene machine van honderden
paardekrachten in beweging gehoudende
bestuurder van den tram grijpt die, wanneet-
de tram vooruit moet, doch kan deze laten
glippen en dan tegelijkertijd remmen, om
de wagens tot stilstand te brengen voor
het opnemen en uitlaten van personen of het
laten passeeren van rijtuigen.
Reeds daags na de opening waren de
juime wagens dezer nieu weexploitatie overvol;
het publiek zag er zich het beklimmen dei-
trappen bij de elevated door uitgespaard en
't goede onthaal, dat de onderneming
mocht ontvangen, deed de bestuurders
b sluiten zoovele wagens te laten loopen,
dat minstens in ieder block de straatlengte
tusschen twee zijstraten zich een wagen
bevindt. Wie zich dus van het trottoir naar
't midden der straat begeeft, is zoo goed als
zeker een tramwagen te hebben.
Deze «cable cars» verdrongen in andere
steden van Amerika gedeeltelijk .de paarden-
of muilezeltrams; waarlange afstanden zijn
te berijden, worden deze echter als stoomtram
geëxploiteerd. Voorop heeft men de engine-
wagen met zitplaatsen voor heeren rookers
in de vrije lucht en daarachter worden
zoovele wagens aangehaakt, als men voor
het verkeer noodig acht. In Chicago passeert
iedere vijf minuten zulk een trein van vier
tot zes wagens door de hoofdstraten.
Om vle plaatselijke vervoermiddelen af te
handelen, verneme men dat «cabs» en andere
rijtuigen wel voorhanden zjjn, doch zoo
duur betaald worden, dat weinigen zich de
weelde van zulk een vervoermiddel veroorlo-
De prijzen, die voor jonge oesters werde
besteed, waren vrij hoog; men gaf i
zaaigoed van 1 cent tot 1 gulden gr'oott
f 4, terwjjl voor oesters van een rijksdaalde
grootte f14 per 1000 betaald werd.
Op het laatst van het jaar was de han
del in zaaigoed slap, omdat vele kweekers
bang voor de gevaren van dan winter, lieve
in het vooajaar hooger prijzen besteedden
De mosselvisscherij leverde dit jaar voo
de meeste visschers nogal teleurstelling
over het algemeen was de kwaliteit slecht
matig en de hoeveelheid leverbare mossele
niet groot, evenmin de hoeveelheid mossel
zaad op de publieke banken waarin vee
visschers op andere jaren in het najaar goe
hun brood vetdienen, De vaart met mos
selen op Antwerpen en Mecbelen was dooi
het heerschen der cholera dit jaar ook vee
minder dan gewoonlijk hetgeen natuurlij
een nadeeligen invloed op den prijs uitoe
fende.
Van de We-ter-Schelde zijn er niet mee
dan 50 a 60,000 H L. afgeleverd; de kwa'
liteit was slecht, zoodat de prijzen slecht'
2V2 en 3 fr. en de beste 3Va fr, per to
waren.
Zooals het vorige jaar reeds is opgemerkt
gaan de mosselbanken in de Wester Scheldt
voortdurend en hard achteruit en zijn e
dit jaar ook weder vele onbruikbaar gewo
den e:t vele veel achteruitgegaan. Allee..
perceelen in het Hellegat maken hierop eene
uitzondering, doch het terrein is hier be
perkt, zoodat het zich laat aanzien, dat bi
eene volgende verloting het aantal goedt
perceelen zeer gering zal. zijn, tenzij e
spoedig verandering kome of nieuw terrei
ontsta. Doch hierop bestaat ook niet vee
kans; evenwel de stroomloop op de Wester
Schelde kan zich zoo spoedig mogelijk ver
leggen of wijzigen, dat de mogelij khei
niet uitgesloten is.
In verband met het hierboven vermelde
werd er weinig mosselzaad in de YVeste
Schelde gezaaid, doch men bracht belangrijk
hoeveelheden (men berekent 40,000 H.L.)
naar de Ooster Schelde.
ven, dan tot het maken van een rit door
het Central Park, waar 's middags de
liefhebbers van schoone snelloopende draver
en kostbare rijtuigen nun hart kunnen
ophalen. De livrei, vroeger hier zoozeer
verafschuwd, werd sedert enkele jaren weet
ingevoerd.
Nog een enkel woord over de ferry's.
New-York ligt op een ^eiland. Slechts de
New-York Central and Hudson River Railway
sloeg eene brug over de Harlem rivier en
bracht haar station in d« stad. De overige
groote spoorwegmaatschappijen hebben hare
plaatsing in de voorsteden, brengen hare
goederentreinen op groote vlonderschuiten
met sleepbooten over de rivier en stellen voor
hunne reizigers ferrybooten ter beschikking.
Deze stooonferrybooten zijn weinig diep
gaande vaartuigen, waar om de balansma
chine heen, ruimte is voor twee rijen rij
tuigen, waarnaast de salons voor voetgangers
aan de eene zij niet-rookers, aan de andere
rookers, terwijl het vrijstaat zich op dei
ruime platforms voor en achter op de boot
te bewegen of op vouwstoeltjes te zitten.
Vele deze kolossale vaartuigen hebben nog
een bovendek, waar men een prachtig
gezicht op de rivier heeft.
Deze vaartuigen zijn voor en achte
gelijk gebouwd, hebben zoowel voor als
achter een roer, doch desniettegenstaande
kwam het ons voor of deze niet gemakkelijk
in hare bewegingen waren, want telkenmale
wanneer een groot schip in Jiet vaarwater
kwam, werd even gestopt, De dienst me
die booten is anders goed ingericht; we!
gaat de vaart om het kwartier of hal
uur al naarmate den afstand, doen is d
boot aangekomen, zoo slaan bijvoorbeeld
op Staten Island drie treinen gereed om d
reizigers naar a'le richtingen te vervoeren
Voor duizend reizigers is op Zulk eeni
boot wel plaats.
Het Centrum
