VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
NIEUWSBLAD
HISTORISCH
1893. lo. 119.
dinsdag II lull.
3eoeu(fe laucgung.
VERSCHIJNT
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
Schetsen over Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,02
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
en
De geabonneerden die gewoon zijn per
kwartaal of per halfjaar te betalen kun
nen de uitgevers een dienst bewijzen,
door het verschuldigde bedrag te voldoen.
Hierdoor worden onnoodige iuningskosten
voorkomen.
Voor Walcheren betale men bij den
Uitgever D'HUIJ en de overige plaatsen
bij den Uitgever KLEMKERK.
DE AUGUSTUS COLLECTE.
Als naar gewoonte geven we plaats aan
de door het Bestuur der Unie rondgezonden
aanschrijving tot het houden der Augustus-
collecte (thans op 3 Augustus gebracht),
met de opwekkende woorden waarvan dat
schrijven vergezeld gaat.
Het luidt aidus
Aan
de Correspondenten en Besturen
van de Locale Comité s voor het
Volkspetitionnement.
Mannen Broeders I
Gaat het u als ons, dan ziet gij met ver
langen uit naar den dag, waarop door het
gansche land de vrienden van de School
met den Bijbel zich opmaken om het extra
offer der helde in ontvangst te nemen, dat
afgezonderd werd voor die School, waar
Gods Woord in eere is en waar de kinderen
onzes volks opgevoed worden in de vreeze
van Zijnen heerlijken Naam.
Die dag nadert met rassche schreden,
wat ons aan'eiding geeft om u tot de
voorbereidende werkzaamheden op te wekken.
Worden die werkzaamheden niet krachtig
aangegrepen of al te lang uitgesteld, dan
kunt gij u niet verlustigen in het vooruit
zicht op een verrassenden oogst.
En daarom, mannen broedersbegint
reeds nu uw hart te stellen op de a. s.
Augustus- of Unie-collecte en wendt onver
wijld alle pogingen aan, die gij weet, dat
noodig zijn voor die «voortdurende daukbare
herinnering aan het volkspetiticnnement
van 1878».
Zegt niet: «wij hebben nog den tijd»,
want gij weet niet, met welke bezwaren
gij nog kunt te worstelen hebben.
Welaan dan, de hand aan den ploeg
geslagen en niet gerust voor gij, onder
inwachting van Gods genadigen zegen, alles
hebt geregeld, wat voor het welslagen
onzer collecte noodig is. Laat er geen enkele
FEUILLETON.
MIDDELBURGSCHE PREDIKANTEN.
IX.
Vau Remonstrantsche zijde heeft men
wel eens beweerd, dat de nationale Syno-
jjë ten jare 1618—19 binnen Dordrecht ge
houden, den lande een millioen zou hebben
gekost. Eenetaktiek bij maniere van het «Lieg
er maar op los, dan wordt ge ten slotte ge
loofd.» Zelfs al rekent men de enorme
kosten der zoogenaamde Statenvertaling van
den Bybel mee, dan nog komt men in
lange niet tot de helft der beweerde som.
Naar juiste berekeningen zal het totaal der
onkosten voor de Synode gemaakt, ongeveer
drie tonnen gouds bedragen hebben. Rekent
men hier nu bij, uat de Synode veel lan
ger duurde dan men aanvankelijk verwacht
had, juist tengevolge van liet geweldig tijd
rooven der Remonstranten, dan vervalt voor
dien kant vanzelf alle recht tot klachte. Eq
dit springt te meer in het oog, als men er
maar even aan denkt, dat die Synode werd
bijgewoond door tal van de hoogstgeplaatste
buitenlander', die de Staten vanzelf zeer
luisterrijk wilden ontvangen.
En inderdaad ze zijn ook met eere in
Nederland geweest. Niet alleen, dat zy op
onbekrompen wijze werden gehuisvest en
onthaald, maar ook liet de regeering ve'e
gedenkpenningen in goud en zilver slaan en
gaf belangrijke geschenken in geld als
gratificatie voor een of ander, dat men had
verricht.
correspondent zyn, die werkeloos blijft ook in
de verspreiding der Unie-blaadjes, waarvan
wij u gaarne zooveel exemplaren willen
zenden, als gij meent noodig te hebben.
Verzuimt niet van het «Verzoekschrift»
gebruik te makenDe Heere heeft den
blij moedigen gever lief, maar hoort ook naar
het gebed van Zijn volk.
Moge God Almachtig uwen ijver aan
vuren, uwen arbeid zegenen, u menige
verrassing bereiden en tot verheerlijking van
Zijn driemaal heiligen Naam doen uitbopen
onze vijftiende jaarcollecte voor de Scholen
met den Bijbel.
Het Bestuur der Unie
3. E. N. Baron SCHIMMELPENNINCK
VAN DER OIJE te's Gravenhage, Voorz.
Mr. T. P. Baron MACKAY te 's Gravenhage,
Penningmeester,
Ds. J. W. A. NOTTEN te Ermelo, Assessor,
(2de Voorz.)
Jhr. mr. H. M. J. VAN ASCH VAN
WIJCK te Utrecht, Assessor.
J. DEN BOER te Almkerk.
Mr. C. LUCASSE te Middelburg.
Jhr. Dr. L. DE GEER te Velp.
Ds. J. VAN AN DEL te Leeuwarden.
S. T. DE JONG te Kampen.
Ds. T. BOS te Bedum.
Prof. Jhr. Mr. W. H. DE SAVORNIN
LOHMAN Az. te Amsterdam.
R. DERKSEN (Kievitsstraat 40) te Rotter
dam, Secretaris.
Rotterdam, 3 Juli 1893.
Hierop laat het Bestuur nog deze regelen
volgen
De XVde Unie Collecte.
IS zij noodig?
Voor wie is zij noodig?
Is zij noodig t
Dat weet ieder, die met eenige school in
aanraking is.
Gewis, wij ontvangen, bij voorheen] ver
geleken, veel. De liefde voor onze Christe
lijke Scholen, de milde zin van hare voor
standers is niet afgenomen.
Maar elk jaar nemen onze Scholen in
omvang toe, en elk kind, dat zyn schoolgeld
niet ten volle betaalt, kost aan het Christen
volk ten minste tien gulden. Van 1 Januari
1890 tot 1 Januari 1892 alleen steeg het
cjjter der leerlingen met 4373 Eene meer
dere uitgaaf dus van 43730 gulden. De
helft van eene gewone Unie-Collecte.
Och 1 onze onderwijzers ontvangen niet
Het was dan ook eene luisterrijke verga
dering, die in de toenmaals zoo rijke en
bloeiende republiek der Vereenigde Neder
landen werd eehouden als de Generale
Synode der Gereformeerde kerken. Niet
minder dan honderd en tachtig maal
kwam ze in zitting saam. Dinsdag, den
13den November 1618 werd zij geopend in
de bovenzaal van den Kloveniersdoelen te
Dordrecht, in naam der Staten-Genei aal door
den raadsheer Martinus Gregorii. Tevoren
was in de kerken een algemeene biddag
gehouden op 17 October. En vóór de
opening der Synode werd ook in Dordrecht
zelf op tweeërlei plaats godsdienstoefening
gehouden, de eene geleid door Balthazar
Lydius, predikant te Dordrecht, voor de
Nederlanders, en de andere, in het Fransch,
geleid door Lie Pours, Wualsch predikant
te Middelbuig.
Een meer bekenden Middelburger, onzen
Faukelius zien wij in de tweede zitting der
Synode plaats nemen in het moderamen.
By wyze van verkiezing werd hij uit de
ongeveer honderd leden der Synode aan
gewezen als assessor, terwijl de bekende,
vurige Johannes Bogerman, Leeuwarder
predikant, den presidentszetel moest innemen
en Festus Hommius van Leiden zien met
Sebastiaan Damman van Zutfen met het
scribaat zag belast.
Uit de Nederlandsche kerken waren
zeven en dertig predikanten en negentien
ouderlingen afgevaardigd, terwijl de regee
ring er vyf hoogleeraren had bijgevoegd,
nl. de professoren Polyander van Leiden,
meer daD voorheeDonze schoolbehoeften
zijn dezelfde; onze schoollokalen zijn eenvou
dig alles wordt op zijn zuinigst gedaan.
En toch overal te kert. Overal begeerig
uitzien naar elke bijdrageook naar die
onzer Unie.
Waarlijk de Collecte is noodig, broodnoodig 1
Maar voor wie is zij noodig
Voor alle Scholen met den Bijbel.
Voor alle Ook voor die waarvoor ik geen
sympathie heb die ik in mijn hart ver
afschuw
Ja, ook voor die.
Dat is onze zwakheid en dat is onze kracht!
Or ze zwakheid 1
Owij weten zeer goed, dat velen niet
willen geven voor allendat velen zich
ergeren over wie niet met hen meegaat
dat zij slechts geven voor hunne Scholen,
en de andere liever te gronde zien gaan
dan ze te steunen.
En als velen zoo handelen, dan trekken ook
de anderen zich terug; dan zeggen ook dezen
geeft gjj niets aan mij, dan krygt gij ook
niets van mij. Dan moet ieder maar voor zich
zeiven zorgen.
En zóó mislukt onze Collecte.
Eu zóo valt ook onze Unie uiteen.
Maar ook onze kracht
Een Protestant moet nu eenmaal de ge-
deeldheid, het verschil van richting, van
inzicht kunnen dragen. Hij moet dat rustig
en kalm aanzien, en, zelf zijn eigen weg
willende gaan, dit ook in anderen goedkeuren.
Die dat niet kan of niet wil, ga terug naar
de Roomsche Kerk. Daór is éénheid daar
is een goed geordend opperbestuurdaar
wotdt eigen inzichten de kop ingedrukt,
Maar daar regeert ook de Paus.
Wij echter hebben geen anderen regel dan
GodsWoord, Éénheid en samenwerking zijn
onmisbaartoch kan en mag ten slotte r,ie
mand anders handelen, dan zóo als Gods
Woord het hem zegt.
Moet er dan maar overal verdeeldheid
komen Leidt dit niet tot strijd en vijand
schap tot allerlei willekeur Helaas 1 Maar
al te zeer.
En moeten wy dan maar niet liever uit
eengaan
Neen, dat kunnen wij niet, omdat wij ons
ondanks alles, één gevoelen in Jezus Christus
den Zone Gods, ons Hoofd in de Hemelen.
Bij elk uiteengaan en bij elke samenwer
king is voor een ieder onzer de vraag acht
gij, dat uwe handeling, getoetst aan de
Heilige Schrift, strekt lot eer van onzen
Goinarus van Groningen, Lubbertus van
Franeker, Thy-ius van Hardei wijk en
Walaeus van Middelburg. Uit den vreemde
waren een vijf en twintigtal der beroemdste
geleerden naar Dordrecht gekomen, vao
Engeland, zoowel als van Zwitserland, uit de
Paltr, uit Hessen, uit Emden enz.
Aan zulk eene synodale bijeenkomst
bestond groots behoefte. De laatste veran
dering van den aard was in 1586 op last
van Leycester in den Haag bijeengeweest.
Doch sedert was, bij ruste van het zwaard
naar buiten, de strijd van binnen ontbrand,
heviger dan ooit. Gomarus en Arminius!
ziet daar de tegenstelling, die den strijd
beheerschte, met andere woorden de Schrift
of de rede, genade of werk, kerk of slaat I
Nog altijd, tot in onze dagen toe, is dit
geschil levendig gebleven, en daarom is het
der moeite zeker overwaard, om dit even
door de historie te laten verhalen. Doch dit
doe ik tnans niet; straks, als we gaan zien,
hoe Gomarus in Middelburg kwam, zullen
wij beter gelegenheid hebben om die zaak
eens onder de oogen te zien dan thans.
Maar dat geschil was van dien aard
geworden, dat eene besliste uitspraak van
de zijde der ^kerken volstrekt noodzakelijk
was geworden, wilde men althans de gemeente
des Heeren niet eene prooi doen worden
van verscheurende wolven.
Eerst in tegenwoordigheid der Remonstran
ten, later zonder hen omdat zij namelijk
weigerden de rechterlijke autoriteit der
synode te erkennen heeft de synode over
de geschilpunten in de leer gehandeld. De
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
gimrrarguauaanagyssfr
God
Wij, menschen, moeten van elkander
onderstellen, dat wij die eere bedoelen. Wel
kan ieder onzer dwalen, zelfs met opzet
grovelijk zondigen, ook dan als hij zich aan
samenwerking onttrekt«maar ieder valt
en staat zijn eigen heer.» En de Schrift
zegt ons overal en uitdrukkelijk, dat wij
elkander niet zullen veroordeelen, noch
oordeelen.
Daarom kunnen wy onzen tegenstander
rustig zien arbeiden in denzellden tuin waarin
wij zeiven arbeiden, gedachtig aan dit woord
des Heeren «wie tegen ons niet is, die is
vóór ons.»
Zoolang eene School met den Bijbel de
eer haars Heeren beoogt, mogen en moeten
wij haar steunen.
En als dan eene Collecte gehouden wordt
voor al die Scholen, zullen wij niet vergeten
dat al die Scholen gemeenschappelijke
belangen hebben.
Als wij rondtrekken om haar aan te
bevelen, dan spreken wij immers niet voor
de Nederlamdsch Hervormde, of voor de
Gereformeerden, of voorde Luthersche Scho
len, maar dan spreken wy voor de School
met den Bijbel, van wie die ook uitga.
En als wij die school te verdedigen hebben
tegen de neutralisten, dan staan wij niet
tegenover Nederlandsch-Hervormden of Gere
formeerden of Lutherschen, maar dan staan
wy tegenover hen, die ons volk buiten den
Christus om willen opvoedendie onver
schillig zijn of schijnen te zijn tegenover
onzen Zaligmaker, doeh van wie Christus
gezegd heeft«Wie met Mij niet is, die
is tegen Mijen wie met Mij niet verga
dert, die verstrooit.»
De strijd, dien wy te strijden hebben is
ondanks al onze gedeeïdheid een
gemeenschappelijke strijd inden dienst van
onzen Heer en Zaligmaker.
En daarom kloppen wij al dreigen
anderen ons afbreuk te doen -- met volle
gerustheid wederom bij u aan, en roepen
u toe
Geeft; geett met een koninklijk hart;
geeft veel of weinig, naarmate uwe middelen
het toelaten. Maar geeft!
Want wy komen iu den Naam van Jezus
Christus, onzen Heer 1
Beschaving is iets dat gladdedunne
planken geelt, en veel krullen.
Deze opmerking van dr. van Koetsveld
uitspraken en stellingen der Remonstranten,
zooals die in hunne geschriften te vinden
waren, werden weerlegd. En daarna werden
de belijdenis en de catechismus herzien.
Ten slotte stelde men dat kostelijk vijftal
«Leenegels» vast, dat men nog wel vindt
achterin onze oude kerkboeken waarom ook
niet in de nieuwere waarin door de kerken
der hervorming uit gansch Europa, de leer
der Schrift werd uitgedrukt, inzonderheid
rnet betrekking tot het machtig en troostrijk
feit en leerstuk der Goddeiijke uitverkiezing,
maar al te vaak kwalijk begrepen of schan
delijk verdraaid. En een iegelijk, die vastig
heid wil hebben voor de uitdrukking van
zjjn geloof zal wèl doen, met telkens en
telkens weer te genieten in deze klare uit
eenzetting der waarheid.
Den 9den Mei 1619 werd de synode ge
sloten, voor wat betrof het saamvergaderen
met de buitenlandsche godgeleerden. De
raadsheer Gregorii bracht aan de buitenland
sche leden den dank der Staten over voor
hun ijver en dienstbetoon, en Bogerman
richtte tot hen de afscheidsrede.
Daarop betuigden zij wederkeerig hunne
erkentelijkheid voor de goede ontvangst, hun
bereid, en vermaanden de Nederlandsche
kerken, dat zij zouden blijven bij de zui
verheid der nu beleden leer. Ten slotte zat
men nog broederlijk aan een «maaltyt,
aengerecht zijnde voir honderd en dertich
persoonen met drye trefïelicke ende statelicke
gerechten», welke maaltijd «heeft gecost
met alle deaencleven van dien f1219: 18
volgens de declaratie ende documenten».
den hofprediker, kwam ons onwillekeurig
in de gedachte by het lezen van de straat-
schandalen der jongste hagen in Parijs.
Daar is kabaal gemaakt om een lijk!
De bijzonderheden zijn te onbeduidend
om ze in kleuren en geuren te vertellen.
Onze lezers verliezenindien ze het uit
andere bron niet weten mochtenniets bij
de onwetendheid.
We memoreeren dit straatkabaai slechts
even om te doen zien dat een vernisje van
beschavinggelijk men in het moderne
Babelde hoofdstad der beschavingver
wachten magniet waarborgt voor de
gruwzaamste barbaarschheid waartoe onder
alle beschaafde volken het schandaal maken
bij een lijk gerekend wordt.
In een fransch schoolboekje kon men voor
eenigen tyd eenige vragen en antwoorden
lezen, die ons het bewijs leveren dat de
onwetendheid op hei punt van den gods
dienst daar een feit is, waarmede gerekend,
die bevorderd, ja zelfs schaamteloos
aangeleerd wordt.
Het boek is getiteldCatechismus der
Burgerlijke Zedenleeren voorgeschreven
door de I'ransche reqeering.
Men leest er dan onder anderen
Vraag Antwoord
Wie is God? Ik weet het niet
Wie heeft de wereld Ik weet het niet
geschapen
Vanwaar komt de Ik weet het niet
menschheid
Waarheen gaan ze Ik weet het niet.
Waarheen en hoe is de Ik weet het niet.
mensch op aarde ge
komen
Wat heeft er plaats Ik weet het niet.
na den dood
Schaamt gij u dan Men behoeft zich
niet over uwe on- niet te schamen
wetendheid? wanneer men niet
weet, wat nog nie
mand heeft kunnen
weten.
Ziehier, waarheen de zoogenaamde neutrale
openbare Staatsschool ons bjj slot van re
kening voert.
Evenals het beest, weet men eindelijk geen
antwoord meer te geven op de belangrijkste
levensvragenvan waar raeo komt en waar
men henen gaat.
Op de lagere school begint dat reeds,
Eene som, die door de Staten-Genei aal is
betaald. En diezelfde Staten-Generaal lieten
den volgenden dag door hunne politieke
gemachtigden aan de buitenlanders groote
schatten To geld en gouden gedenkpenningen
overhandigen. Geen wonder, dat men van
de zijde der vreemde gasten overvoldaan
was. Sommigen van hen deden, [inslee van
rechtstreeks naar huis terug te keeren, eerst
nog een reisje naar Den Haag, om de daar
vergaderde Scaten te groeten. En ook scheidde
men ter Syno ie niet dan na vele groete-
nissen en handdrukken. Men was in eens
gezindheid bijeen geweest, men ging nu in
liefde en vrede scheiden.
Reeds den 13 Mei 1619 hervatte de
Synode hare werkzaamheden. Had men te
voren, ter wille van de buitenlanders, Latijn
gesproken, thans bediende men zich van zijne
eigen taal. Ijverig arbeidde men aan de
nieuwe redactie derJierkenorde, die nu nog,
altijd van kracht is gebleven, uitgenomen
enkele bepalingen inzake de verhouding van
kerk en staat. Het overige van den tijd
besteedde men aan het regelen der verhou
dingen, uit den nieuwen stand van zaken
voortvloeiend. En 29 Mei 1619 werd e
Synode met vele plechtige formaliteiten ei
wederzijdsche dankbetuigingen gesloten.
verwisselde de drukte van
met den stillen arbeid in n
En na eene afwezigheid van volle zeven
maanden keerde ook Faukelius in Middel
burg terug.
A.