1893, No. 82.
Donderdag 13 April.
Zevende jaargang.
VER8CH ij T
F. P. D'HUIJ. te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIES
YK.
Goes, ook voor Kloetinge, Kattendijke,
's Heer Hendrikskinderen en Wissekerke
tot 17 April.
Schetsen over Middelburg.
ONS BINNENHOF.
elk en MAANDAG- WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND
Prjj? per drie maanden franco p.p. f 0.95.
Enkele nummers10.026.
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
en
vaI1 5 regels 25 cent iedere regel meer 5 cea
Familieberichten van 1 5 regel? 50 cent, iedere reg
meer 10 cent.
Wolfaartsdjjk 18 April
heinker.szand, ook voor 's Heer Arends-
kerke, 19 en 20 April voormiddags
's Heerenhoek, ook voor Borssele en
Nieuwdorp 20 en 21 April namiddags.
Wij ontvingen het verslag over het le
ja ,r van het bestaan der jeugdige «vereeni-
ging tot bevordering van het vreemdelingen
verkeer in Walcheren», te Middelburg, over
het jaar 1892.
Na herinnerd te hebben aan de geschiede
nis harer oprichting en erkenning als
rechtspersoon, bij welke laatste omstandig
heid haar groei nogal vertraging ondervond,
wijst zij er met voldoening op, dank zij den
steun van den eere-voorzitter jhr. mr. L.
Sciiorer en de medewerking der vereeniging
te Vlissingen, in September een «Gids door
Walcheren» te hebben kunnen uitgeven,
die door verschillende binnen- en buiten-
latidsche bladen geprezen en tegen slechts
'10 cents verkrijgbaar gesteld werd. Een
kostelooze vertaling in het Fransch er van
Werd het bestuur aangeboden, en ofschoon
er nu geen gebruik van kunnende maken,
blijft zijne aandacht er op gericht, dat zou
mogelijk ook den bezoekers van Walcheren,
die de Nederlandsche taal niet machtig zijn,
ei.n betrouwbare Gids ten dienste sta.
Kosten van oprichting en van den Gids
verbruikten echter zooveel van de inkomsten
over 1892, dat voor andere doeleinden weinig
kon beschikbaar gesteld worden.
Hetbestuur heeft echter getracht den vreem
delingen van dienst te zijn door een 2090tal
biljetteu te doen drukken en in Zeeuwsch-
Vlaanderen en België te verspreiden, aanwij
zende de beste reisgelegenheden naar en in
Walcheren en de bezienswaardigheden van
Middelburg. Met de Maatschappij tot exploi
tatie van staatespoorwegen trad het in
overleg tot het laten loopen van een trein
in den laten avond van Vlissingen naar Goes;
wegens den onredelijken eisch der maat
schappij werd het plan opgegeven. Met de
hh. Lissone en Zn. trad het in contact om
in het door hen uitgegeven tijdschrift «De
Nederlandsche tourist» een aankondiging
over Walcheren te plaatsen.
Het verslag eindigt aldus
«Wij hebben goeden moed, dat later doel
en werking der Vereeniging beter zullen
b.ijken. Niet het minst, ja in de allereerste
plaats, zal dit mogelijk zijn door het wel
willend en zeer gewaardeerd aanbod van
onzen eere-voorzitter om een door hem
FEUILLETON.
XXVII.
Geen beter les ter verootmoediging dan
de les der geschiedenis. Geen beter opwek
kingsmiddel voor eene natie dan haar den
doop van haar eigen verleden te doen onder
gaan. Geen beter middel oai gevoel van
zellstandigheid en eigenwaarde te kweeken
dan de banden wederom aan te knoopen
met een glorierijk verleden.
De sententiën van Alva, geslagen in
zynen Bloedraad, de werken der Marnix-
Vereeniging die ons de geschiedenis der
vluchtelingen naar Keulen en Einden, naar
Londen en Norwich verhalen, zijn de eere-
kroon oazer vaderen, verworven in zeven
jarige ballingschap. Hier is geen geschiede
nis van brave menschen, akelig braaf en
sentimenteel, maar de geschiedenis van
wannen, aan wie niets menschelijks vreemd
was. Van mannen die leefden en stierven
voor een ideaal. Van mannen die smaad en
spot dien schrik van kleine zielen
konden verdragen. Van mannen, hoog
genoeg verheven boven de publieke opinie,
om het succes der wereld te kunnen ver
achten. Van mannen die, door hun leven,
het woord «mijn koninkrijk is niet van deze
wereld», op allerlei wijze variëerden. Niet
alleen hun koninkrijk, maar ook hun liefde,
maar ook hun wetenschap, ook hun uitzicht,
kortom heel hun inwendig leven was niet
van deze wereld. Een blijvende stau was
liun hier niet beschoren, maar die zochten
ze ook hier niet. Het Repos Ailleurs van
den weldra in Heidelberg de kerk der uit
gewekenen als ouderling dienenden heer
van St. Aldegonde was hun devies.
De vluchtelingen der zestiende eeuw
hebben hun spoor blijvend in de geschiedenis
gcteekeu 1. Niet alleen de gemeenten in
gekocht huis aan de Markt te doen inrichten
voor informatie-bureau voor vreemdelingen
en dat aan onze Vereeniging gratis in ge
bruik af te staan.
«Wij behoeven nauwelijks te verzekeren
dat dit aanbod door ons met groote dank
baarheid wordt aanvaard. Maar wij ont
veinzen het ons niet, dat die aanvaarding
ons den plicht oplegt om met ijver en
volharding te streven naar de bereiking
van het door de Vereeniging beoogde doel.
Daartoe zij het ons vergund, een beroep
te doen op den geldelijken, maar vooral ook
op den persoonlijken steun van allen, die
het wel meenen rnet de belangen van ons
eiland. De Vereeniging telde in het eerste
jaar van haar bestaan 207 leden, die te
zamen f375 contribueerden. Mogen deze
cijfers al niet onbevredigend genoemd wor
den, voor eene gemeente als Middelburg
moet de deelneming grooter zqn, tal de
Vereeniging met succes in de door haar
statuten voorgeschreven richting kunnen
arbeiden».
Onze redactie ontving van de Ned. Am.
Land- en Emigratie-maatschappij te Utrecht
een afdruk van haar schrijven aan den
Minister van Buitenlandsche Zaken.
Men herinnert zich dat door den Officier
van Justitie in Colorado een onderzoek is
ingesteld naar de handelingen dier Maat
schappij in zake de emigratie naar de San
Luis Vallei.
Dit rapport, zeer ongunstig voor de
Maatschappij, gaf twee harer commissarissen
(de heer J. den Boer heeft dit stuk niet ge-
teekend) en den Dirceteur P. J. Dekker aan
leiding om een schrijven te richten aan
den Minister van Tienhoven, teneinde te
betoogen dat de Officier van Justitie te Co
lorado eenzijdig was ingelicht en dat de
heer Henry de eenige schuldige is.
Toch verdient het de opmerkzaamheid
dat de ondtrteelcenaars op bl. 7 het volgende
laten afdrukken, naar aanleiding van het
beruchte, leugenachtige boekje:
«Al wordt ook door ondergeteekenden
met leedwezen erkend, dat de Agenten der
Maatschappij beter hadden moeten toezien
en op de schaduwzijden van landgehalten
en opbrengst wijzen.»
In deze woorden zien we een straal van
hoop, dat de Maatschappij op den ingeslagen
weg niet zal voortgaan, maar als een boet
vaardig zondaar, eenmaal haar peccavi
zal doen hooren.
Intusschen stellen we onzen lezers voor
deze mededeeling voor notificatie aan te
nemen.
Daar komt nog meer.
Immers de heer Noordtzij heeft bekend
gemaakt dat mr. Merriman, de officier van
de Paltz en in Austinfriars zijn de blijvende
monumenten van hun leven en arbeid en
geloof. Die kerk, gereformeerd van allerlei
schadelijks en bijkomstigs, verdreven van
hare erve,was schatbewaarstei' der goddelijke
waarheid, lichtbaak in eene aan eenvoudig
heid en waarheid gespeende wereld, maar
tevens akkergrond voor het ontkiemende
zaad der staatkundige vrijheid.
Het beeld van de klimop en den boom,
in ons vorig hoofdstuk geschetst, geeft op
juiste wijze de verhouding van Staat en
Kerk in de zestiende eeuw aan. De koning
van Spanje droeg als hoogste eerenaam de
titulatuur van Zijne Allerchristeljjkste Majes
teit, de Bisschop van Middelburg was eerste
edele van Zeeland. Aan den bisschop kon
de herdersstaf niet worden ontnomen tenzij
men hem ook den degen ontrukte. Gehoor
zaam zijn aan een Koning die zijne macht
ook uitstrekte over het geweten was onbe
staanbaar.
Het zijn de meest bevoorrechte tijdperken
in de geschiedenis waarin een volk voor
zijne rechtmatige vrijheid worstelt. En zulk
een tijdperk was thans aangebroken.
Het Calvinisme was oorsprorjg en waar
borg onzer politieke vrijheid, heeft mr.
Groen van Prinsterer gezegd.
Het Calvinisme door de vluchtelingen uit
Zuid- en Noord-Nederland voortgedragen
heeft in Engeland, nadat de bloedige ver
volgingen onder koningin Maria voorbij
waren, een wassenden stroom van vrijheid
doen ontspringen, welks al te stoute golven
iu hun onstuimigen loop zelfs den troon
meesleepten. De wijze hand van een lateren
Willem van Oranje herleidde dien wilden
stroom tot een weldadigen vloed, die alom
leven wekt en voorspoed brengt.
Het Calvinisme dat Genève tot middel
punt had, en in ons vaderland een wel
toebereiden akker vond, ging den bloedigen
kamp aan tegen het despotisme der Valois
en der Bourbons in Frankrijk. Een kamp
Justitie, vervolgd wordt om dat rapport.
We hebben reeds met belangstelling naar
dit proces uitgezien, en, maatregelen ter
plaatse zelf genomen, om onze lezers daarvan
op de hoogte te stellen.
Het eereherstel kan voor de Utrechtsche
Maatschappij dus slechts een kwestie van
tijd zijn.
Paedagogie is een wetenschap.
Maar, als alle wetenschap moet ook
deze zich gronden op de practijk.
Menigeen die dat vreemde couranten
woord, 't is me een taaltje die couranten
poespas niet vertalen kan, weet geluk
kig dat men opvoeding niet in de school,
tenzij dan inde christelijke school, ook niet in
de kerk geven kan, maar in het huisge
zin geven moet. Of er komt niets van te
recht.
Die zijn huis niet verzorgt i3 erger dan
een ongeloovige.
O, hoevelen zijn er naar dezen maatstaf
erger dan ongeloovigen.
Zelf uitgaan en de kinderen de straat
op zenden.
En dan vorderen van anderen wat men
zelf verplicht is te doen, en geregeld ver
zuimt.
Uithuizigheid is een bron van ellende,
ook in menig, in dit opzicht der wereld
gelijkvormig, christelijk gezin.
In de groote bladen komt eeqp gerechtelijke
samenraping voor van het vuilste vuil, het
minder in het oog loopende werd weggeveegd,
dat in de laatste weken den kantonrechter
baron v. Dedem naar het hoofd geworpen
werd in de Wageningsche Crt., sedert de
benoeming van den jongen heer v. Dedem
tot gemeenteontvanger te Wageningen.
Nu men al het vuil bij meikaar ziet,
het beslaat ruim 1 kolom klein gedrukt van
de Nieuwe Rotterdammer Crt., schrikt
men bij de gedachte dat zulks alles kon
voor den dag komen uit hoofden en pennen
van een paar beschaafde, liberale mannen.
Uit het hart komen voort booze beden
kingen, zegt de Schrift en wordt door de
ervaring zelfs van de besten bevestigd. Maar
vele dezer bedenkingen worden dan toch
op den langen weg door het hoofd in de
geboorte gesmoord.
Te Wageningen schijnt men ze ecl ter
alle ten papiere gebracht te hebben.
De lezing van al deze zwart op wit
staande hatelijkheden doet onaangenaam
aan. Wij zullen ze daarom onzen lezers be
sparen en dankbaar zijn dat de verspreiders
er van, althans in ons kalme Zeeland, hun
evenknie nog niet gevonden hebben.
in bloed gesmoord, en datzelfde calvinisme
stichtte de grootste republiek der aarde,
en schiep daar licht en vrijheid.
Alzoo wordt de locale geschiedenis een
nationale en de nationale een inter
nationale.
Alzoo wordt Middelburg en haar leven
een schakel in den keten die volken aan
volken, eeuwen aan eeuwen verbindt.
Maarkeeren wij tot onze plaatselijke geschie
denis terug.
Het werd in 1567 stil, doodstil in Mid
delburg. Allen moesten naar de kerk gaan,
en met zichtbaren eerbied alle uitingen
van den eeredienst bejegenen. Twee rech
ters van Mechelen kwamen op 's konings
last onderzoek doen naar het gebeurde.
Vonnissen zouden weldra volgen. Allen die
bekend stonden als aanhangers van de
nieuwe leer waren gevlucht. Aan hen die
niet als zoodanig bekend stonden schreef
volgens Boxhorn, de Hoorne van uit Nor
wich, waarheen hij gevlucht was, een
troostbrief.
In 1568 begon de Bloedraad zijn bloedig
werk. Maraaretha van Parma was naar
Italië vetrokken en dus had Alva de han
den vrij. Indagingen van personen, verbeurd
verklaring van goederen was nu aan de
orde. Op 23 Februari kwam de oudste
zoon van Prins Willem I die te Leuven
studeerde te Middelburg aan. Hij was door
de Spanjaarden weggehaald van Leuven
om zijne verdere levensjaren als gevangene
in Spanje te slijten. De stad voorzag hem
op zijne doorreis van wijnen.
Op 28 Mei 1568 veroordeelde de Bloedraad
achten dertig gevluchte Middelburgers, waar
onder ook de Hoorne.
Op 4 Juni daaraanvolgende werden de
Graven van Egmond en Hoorne onthoofd.
Op 17 Augustus werden weder veertig
Middelburgers met ban en verbeurte hun
ner goederen door den Bloedraad gevonnist,
en alzoo ging indaging en vervolging rus-
Opmerkelijk is het dat de corypheeën in
kunst en wetenschap altijd vierkant tegenover
elkander staan.
Lange, lange jaren waren twee artsen
afgevaardigden in onze Tweede Kamer.
Het waren de heeren Rombach en Idzerda.
En al die lange jaren iiebben deze afge
vaardigden elkander bestreden. Het was
gewis, dat als de eene iets beweerd had,
de ander onmiddellijk opstond om te zeggen
Mijnheer de voorzitter, ik moet u opmerkzaam
maken, dat mijn collega het mis heeft.
In het lijk der tonen waar harmonie
hoofdzaak is, heerscht niet zelden de ergste
disharmonie. Denkt maar aan den strijd
tusschen de Wagner-muziek en de classieken,
of ziet een of andere critiek over eene
muziekuitvoering in een onzer groote bladen
maar eens in.
Dat theologen het nooit eens zjjn is vrij
algemeen bekend. Zij deelen dat lot met
de journalisten die ook altijd zitten te pluk
haren, en alzoo dagen vol praten en veilen
vol schrijven, misschien tot heil der raensch-
heid, zeker niet tot meerdere stichting van
het menschdom
En de juristen
Het is juist naar aanleiding van hunne
grondwettige bezwaren tegen de kieswet,
dat wij deze regelen schrijven.
Enkelen ontleenen, gelijk mea weet, aan
de ingediende Kieswet grondwettige be
zwaren, terwijl vele anderen het bestaan
van zoodanige bezwaren ten stelligste ont
kennen.
Om een zaak goed te kunnen beoordeelen
moet men ze geleerd hebben.
En wij hebben dat niet geleerd, slechts
een weinig gezond verstand, en wat goede
wil leidt ons.
Daarom stellen wij onzen lezers voor deze
zaak door de geleerden te laten uitmaken.
Ieder zijn roeping!
8
Te Amsterdam is door het kantongerecht
een vrouw, die een niet-erkend bordeel
houdt, tot een gulden boete veroordeeld
wegens smaad en mishandeling. Zij had
namelijk o. a. met groote steenen gegooid
naar den middernachtzendeling die voor haar
deur had post gevat.
Tegelijk werd een arme man die zijne
waren uitstalt om in het onderhoud van
zijn talrijk gezin te voorzien, tot acht gulden
boete veroordeeld, wijl hij zijn waren op
verboden plaats had uitgestald.
Voor de bordeelhoudster nam de kanton
rechter in aanmerking de verzachtende
omstandigheid dat zij in haar «beroep» werd
tegengestaan.
Voor den koopman werden geene verzach-
teloos voort.
Al scherper wordt het toezicht, al die
per bukt het stadsbestuur. Het is uit met
de laksheid van vroeger dagen, de duim
schroeven worden aangezet. Nog eens wordt
op 6 November het bevel tot het bijwonen
der Hoogmis vernieuwd.
Op stadskosten werden bij den dood van
's Konings zoon don Carlos, zoowel als bij
het overladen der Koningin, plechtige en
kostbare lijkdiensten of uitvaarten gehouden.
De stad op het einde van '67 door een
zwaren brand geteisterd die vooral de Abdij
kerk trof, werd in 1568 door pest bezocht, en
moest zich ruineeren door het altijddurend
onderhouden van heen- en weder trekkende
krijgsknechten.
Eerst waren het de Duitsche soldaten
onder bevel van den heer van Waeken,
toen waren het tweehonderd krijgsknechten
van het regement van Graaf Jeronimo de
Lodron, hem volgde Don Pedro met
Spaansche soldaten en dan de Markies
Vitelli, kapitein Rafael Gorato, Roca
Boy ma en misschien nog al meer.
Gelijk Alva zoo menig martelaar deed
worgen, zoo worgde hij in letterlijken zin
de stad Middelburg Zijn ijzeren vuist deed
haar levensadem verstikken. Geen stem of op
merking werd meer gehoord.
Alles, alles boog.
En geen enkele star van hoop scheen
in dien donkeren nacht. De zwakke poging
der opposanten, Willem. Adolf en Lodewijk
van Nassau, was vernietigd. Er was zelfs
niemand waar men zijn klacht uitstorten kon.
Niemand dan God de Heer.
In November van hetzelfde jaar 1568
vergaderde de eerste Synode der gemeenten
onder 't Kruis te Wesel. Daar werden de
eerste grondslagen gelegd voor de Neder
landsche kerken der Reformatie,
j Maar wist men te Middelburg daar wei
I iets van