1393. No. 86.
Zaterdag 4 Maart.
Zevende jaargang
01% Z
01 v9
00% -
907/s -
2%
VERSCH IJ N
T
PRIJS WE ADVERTEXTIBM
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. irflUIJ, te Middelburg.
De leer van Maltlius.
Schetsen over Middelburg.
ONS BINNENHOF
18 Feb.
rig
84'Va 84%
99 V» 991/b
023/8 l0^3/8
02% -
om/2
83% -
993^ -
961/, 96%
.00%
88 -
83 l/g
84
81% 81%
81% SlS/8
82% -
81% 81%
81% 81
971/2 97%
90%
217/g 22%
203/4 21%
273/4 -
70
LOGl/4 -
71
65% 65 V»
06
92%
93% 93%
933/4 93%
921/a
97 97
97% -
81% -
481/»
98% 98%
100%
59% 59%
84 88%
91
22% 2*%
223/8 23
98% -
841/2 -
731/a
66% 667/s
37% 361/2
22l/o 23
34% 333A
eningen.
991/4
.00 993/4
•nemingen.
321/4 1261/g
1)5
527/8 -
001/s IOO3/4
98
02%
02 -
85
75
01 -
O2S/4 -
46
231/2
35%
>2% -
)6 -
'5% -
)6
14
293/4
54%
543/s 64%
55% 551/4
57 27%
12 112%
05
243/4 1247/8
[)2
18»;
923/s
84% 64%
973/4 -
951/4
52% 102
337/8 1033/4
102%
-
347/8 104%
'5%
74% 74%
901/4 90V4
11% U%
57% -
153/4 1053/4
'87/8 -
>7%
'8 107 Vs
'23/4 93V2
2%
'3% -
)2%
10%
'3 7*3/8
'2% 223/8
0% -
4% -
2
0% 110
2% -
7% 37%
5S/4 106
>6
1.
15
'8% 99
2%
:8%
7% -
8% 1077/g
7
31/2 1087/8
6% 66V4
03/4 1 007/8
01/2 101
6% -
1% -
23/j 1227/jj
6
5 145
2
33/4 144%
Sl/s 83%
2% 22%
r-
UITGAVE VAN
ei.ken MAANDAG- WOENSDAG- en
VRIJDAGAVOND
van 1 5 regels 25 cent iedere regel meer 5 cent
Pr jf per drie maanden franco p. p
f 0.95.
EN
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
Enkele nummers
0.02».
meer 10 cent.
Bij dit nommer behoort een bijvoegsel.
1.
In 1793 zag in Engeland een werk het
licht, geschreven door een geestelijke, T.
R. Malthus, waarin eene stelling werd ver
dedigd, die tot op dit oogenblik grooten
invloed heeft uitgeoefend op de leeringen
der Staathuishoudkunde en de beschouwingen
der sociale kwestie.
Die stelling luidde, dat de bevolking
toeneemt op eene wjze, die men kan
voorstellen door de getallen1,2, 4, 8,
16, 32, 64, 128, 256, terwijl de toeneming
der middelen van bestaan wordt uitgedrukt
door de reeks1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9,
zoodat waar nu voor één persoon levens
onderhoud gevonden wordt er na verloop
van een bepaalden tijd 256 personen zullen
zjjn en slechts voedsel voor 9.
Schijnbaar is voor deze theorie veel te
zeggen. Immers uit het huwelijk van één
paar menschen spruiten b.v. 6 kinderen.
Als elk dier kinderen huwt en evenveel
kinderen voortbrengt als zijne ouders, is
reeds in het derde geslacht |het getal na
komelingen van éen menschenpaar 36. Nu
moet men hierbij niet over het hoofd zien,
dat elk dier zes kinderen trouwt met iemand
uit een ander gezin, zoodat in het geheel
niet twee, maar acht menschen die 36 kin
deren hebben voortgebracht. Bovendien
sterven velen beneden den huwbaren leef
tijd, trouwen met alle volwassenen en is
menig huwelijk kinderloos. In weerwil van
dit alles meende Malthus toch, dat de be
volking van ons land in 25 jaar ver
dubbelde. Hjj grondde zich daarbij op wat
werd waargenomen in de Noord- Ameri-
kaansche koloniën en bouwde hierop zijne
schoonschijnende, maar verderfelijke theorie.
Waar dus heden b.v. 10 millioen menschen
wonen en een bestaan vinden, zullen na
25 jaar 20 millioen inwoners worden aan
getroffen, terwijl in dienzelfden tijd door
ontwikkeling van landbouw, handel en
nj verheid de middelen v in bestaan zoodanig
zjn toegenomen, dat 20 millioen kunnen
leven. Als weer 25 jaar zjjn verloopen zal
het aantalinwoners van dat land 40 millioen
bedragen, terwijl slechts 30 millioen hun
levensonderhoud kunnen vinden. Door het
aandeel dezer 30 millioen aanzienlijk in
te krimpen, kan men misschien aan
de 40 millioen nog een armoedig be
staan verschaffen. Maar als er weer
25 jaar zullen zjn voorbjgegaan is het
onmogelijk om 80 millioen in 't leven te
houden, waar slechts voor 40 millioen de
middelen van beslaan aanwezig zjn. Eén
uitweg bljit nog open: men kan emigreeren.
FEUILLETON.
XIX.
Voor we onze geschiedenis vervolgen gaan
weden geestelijken toestand der bewoners van
Middelburg in den tjd die ons bezig houdt
trachten eenigszins nader te leeren kennen.
Ik wensch bj mjoe lezers te introduceeren
de mannen die in de veel bewogen dagen
die we bezig zjn te bespreken, handelend
zjn opgetreden in Middelburg.
Ik wensch u in kennis te brengen met
de leiders der nieuwe gemeente, zoowel als
met de mannen die het bestuur der stad
in handen hadden, en van hooger hand
verplicht waren de beweging te keeren.
De Rederjkers-kamer te Middelburg, was
na de Kerk de iovloedrjkste co-poratio in
Middelburg. Zj was de oudste in de Noor
del jke Nederlanden en nog altjd bloeiende.
Haar blasoen was de spruit Jesse. Het
stelde voor den ouden Jesse of lsai te bed
liggende, terwjl uit hem een boompje tus-
schen David en Maria opgaat, op welks top
een klein kind zit. Het randschrift luidt:
«Uit den wortel van Jesse zal een struix-
scken rjzen,
En daaruit een bloeme waardigom teprjzen.»
Deze rederjkers, voor het grootste deel
jongelieden, waren de bitterste vjanden van
monniken en priesters. Zj zeiden lachende
niet zelden de waarheid en hunne vrylieit
van monde ontzctgh sich niet, daar pas
gaf den paapen op hun zeer te tasten.
24). verbeurden daardoor de gunst der gees -
teljkheid, maar hadden het volk op hunne
zjde. B j koninklijk besluit van 26 Januari
1559 werden wel alle kamerspelen, batte
menten, liedekens, comedies, refereinen en
balladen door de Kamers van Rhetorijke
uittevoeren, verboden, maar de leden der
Kamers wisten wel door de mazen van het
net te kruipen.
1 Doch als éénmaal want deze theorie geldt
natuurljk voor alle landen de gansche
aarde zoo zeer in bevolking zal zjn toege
nomen, dat voor landverhuizers geen plaats
meer overbljft, moet het tusschen de be
woners der wereld tot een vreeseljkenstrjd
om het bestaan komen, een verdelgings.
oorlog, waarin de zwakken ondergaan. Bj-
aldien in emigratie (landverhuizing) geen
heil gezocht wordt, begint die kaïnp reeds
binnen de grenzen van een zelfde land en
door de verdelging der minst krachtigen
herstelt de. natuur het verbroken evenwicht.
Deze onverbiddeljk harde leer viel zeer
in den smaak der bezittende klasse. Als
het een natuurwet is, dat na korter of
langer tjd meer menschen zich op eene plek
gronds bevinden, dan waarvoor levensonder
houd aanwezig is, is armoede geen abnormale
toestand, veroorzaakt door slechte maat-
schappeljke verhoudingen. Dan drukt den
welvarenden burger geen verantwoordeljk-
heid voor het ljden zjner medemenscben.
Dan kan men jubelend het stelsel der zooge
naamde vrjemededingingalsde ware wjsheid
verkondigen, want immers de natuur zelve
leert ons, dat bescherming der zwakken
slechts dezulken ia het leven behoudt voor
wie gecne plaats is aan den disch der
maatschappj. Ja, er zjn schrijvers, die
op deze theorie voortbouwend, gezegd heb
ben, dat juist de armoede der lagere klassen,
als vrucht van overbevolking, een spooi-slag
is voor de bezitters om hun rjkdom te
vermeerderen en zich ijveriger in te spannen
om toe te nemen in ontwikkeling. De vrees
voor de groote ellende, die zj rondom zich
aanschouwen, doet hen jagen naar meer
bezit. Vandaar die ophoopingen van kapitaal,
die nieuwe uitvindingen en verbeteringen
van middelen tot rijkdomvermeerdering. Dit
streven der bourgeoisie verhindert het monsch-
dom te bij ven staan op denzelfden trap.
De menscheid in haar geheel gaat vooruit,
maar aen koste van het ljden en den dood
van millioenen.
Het Darwinisme, die menschverlagende
leugenleer, kwam deze theorie te hulp.
Darwin toch leerde, dat in den strjd om
't bestaan voortdurend de zwakke en minst
geschikte planten en dieren verdelgd werden,
maar dat hierdoor ten slotte veredeling van
geslacht en ras plaats had.
Nu zjn er volgens Malthus verschillende
middelenom|desnelle|toeneming der bevolking
te verhinderen, althans te vertragen. Ondeugd
en ellende, volgens hem ontstaan tengevolge
van overbevolking, vellen hunne offers
pestilentiën, hongersnooden, oorlogen maaien
hunne duizenden weg; aardbevingen en
.overstroomingen leveren den dood menige
Mc. Culloch.
De geestelijke vader der Gereformeerde
kerk in Middelburg was Gelein of Lein de
Hoorne. Hj vergaderde, van 15591566
in alle stilte de gemeente rondom zich. Hj
predikte in de woelige jaren 1566 en 1567
met onverschrokken moed en grooten jver.
Hj vluchtte in 1567 voor de scherpe ver
volging naar Engeland, en keerde in 1574 tot
de gemeente terug. Hj opende de Kerke-
raadsnotulen, legde een register aan voor
gedoopten, getrouwden en leden en zorgde
voor het aanteekenen der begravenen.
Hj overleed, na een kortstondige ziekte,
op 24 Juli 1575.
Pieter Haeck verdient om zjne invloed-
r jke positie en werkzaamheid, nevens hem
als stichter der gemeente genoemd te worden.
Hj was Baljuw in Middelburg, dus verte
genwoordiger van het Grafeljk gezag iD
1552 en 1553. Eerst door zjn ambteljke
betrekking en omgeving weifelend, trad hj
langzamerhand meer werkzaam op en werd
1567, nadat hj eeo mislukten aanslag op
Arnemuiden had gewaagd, uit Walche
ren gebannen, terwjl zjne goederen werden
verbeurd verklaard.
Jacob Janszoon van der Meersch, was be
woner van het huis de Gouden Leeuw in
de Langedelft en gehuwd met een dochter
van Pieter Haeck. H j sch jnt mede een aan-
zienljk man geweest te zjn. Zjn huis werd
aangewezen als het gastvrje verbljf voor
predikanten en allen die de Reformatie
dienden.
Simpson de timmerman was «opleser van
de Salmen», Olivier Corbault, Jan van de
Veere, Claes Thujs, Simon in den Draeck
waren ouderlingen.
Ontvanger van het consistorie was Pieter
Buziel en onder de heftigste leden worden
genoemd Simon Janszoon van Romen, Pau-
wel Christofïels, Hans de beeldesn jder, Jan
Corneliszoon, droogscheerder, Jacob de Ques-
tere en Matthjs Janszoon, goudsmit.
En op de vraaghebben ook eenige van
de Oversten in hem geloofd kan men
prooi. Al deze dingen noemt hj «positive
checks.» Zj zorgen, dat wat er te veel is,
wordt opgeruimd.
Van anderen aard zjn de zoogenaamde
«preventive checks» d. i. middelen ter voor
koming. Daartoe behoort in de eerste plaats
het zich onthouden van het huweljk of
ten minste, het huwen op lateren leeftjd.
Zoozeer had het Malthusiaansche stelsel gezag
verkregen, dat zelfs een man als Dr. Chalmers,
een der vurigste strjders voor de vrijheid
der Schotsche Gereformeerde kerk en van
harte der rechtzinnige beljdenis toegedaan,
het zich ten plicht rekende van vroege
huweljken af te manen, alleen op grond
dezer leerstellingen. Dat zulks bj de meesten
toch geen doel treffen zou en in vele gevallen
aanleiding geven tot onzedeljkheid dunkt
ons duideljk.
De Schotsche predikant pleitte alleen voor
de «moral restraint» (zedeljke beperking),
doch materialistische schrjvers wilden ook
in het huweljk, door allerlei onnatuurlijke
middelen de vruchtbaarheid beperkt zien.
Een man als van Houten b. v. verdedigt
met veel jver de stelling, dat elk gehuwd
paar gemiddeld.slechts twee kinderen zou
voortbrengen. Dat bj toepassing van derge-
Ijke middelen, die het huweljk ontheiligen,
de hoererij in de hand werken, en lijn
recht tegen Gods ordinantiën indruischen,
de gansche maatschappj gedemoraliseerd
wordt, blijkt o. a. in Frankrjk waar deze
leer met hare immoreele consequenties veel
aanhangers heett gevonden.
(Een onzer l8raelietisehe lezers ves
tigt onze aandacht op een door ons begane
vergissing die wij b j deze gaarne herstellen.
Wij hadden namoljk volledigheidshalve
na gemeld te hebben dat de israelieten
tegen bovenbeschreven stelsel zjn achter
den naam Kerdjk geschreven„israeliet".
Bljkens mededeeling van onzen abonnent
is genoemde heer Kerdjk een geboren is-
raliet, doch later gedeopt zoodat wj nu
zonder reserve kunnen haDdhaven wat in
dit artikel door ons omtrent roomsche,
orthodoxe, israelitisclie en sociaaldemocra
tische lezers beweerd was. Red.)
De tjdingen deze week door ons uit
Rilland (Colorado) ontvaDgen zjn gerust
stellend.
De gezondheidstoestand is voldoende. De
koopbrieven zjn geregistreerd in 't bezit
der koopers, de omgeving is vruchtbaar en
heeft voldoende water, zoowel voor irrigatie
als voor drinken.
Op het erf van onzen correspondent ont
springt een wel, met het kosteljkste water
van een arm dik.
De burgerljke gemeente is, volgens de
antwoorden Andries Jacob Aartszoon, sche
pen Hugo Jooszoon, rentmeester der stad,
waar Petrus Dathenus had gelogeerd, Jan
de Niosa, raad der stad. Jan van Campen,
notaris, Jacques van der Goes, schepen, en
Aart Jansz. van Geneuchten oud-burgemeester.
Ziedaar de hoofden en bekenden der eer
ste gemeente te Middelburg.
En wie waren in Middelburg verplicht
de plakkaten op het stuk der religie te
handhaven en hoe deden ze dat
Baljuw was Jhr. Tsomme Rollema, hij
was een Fries van geboorte en was in
Sneek gevangen genomen in Maart 1559
en naar Brussel gezonden onder beschuldi
ging dat hj de bevelen des Konings niet
uitvoerde. Vrjgesproken werd hj naar
Middélburg gezonden, en betoonde zich ook
hier een zeer meegaand man. Hj maakte
het niemand lastig. Zjn eenige daad was
de karwei in het pakhuis en deze geschiedde
contre coeur.
Jhr. Philibert van Serooskerke, Heer van
Normont, raad des Konings en rentmeester
generaal van Zeeland, Bewesterschelde was
een zeer aanzienljk heer. H j was het hootd
der Justitie in Zeeland, voor zoover de eilanden
ten westen van de Schelde lagen. Hj was
de eenige die althans eene poging waagde
om uitvoering te geven aan 's Konings Plac-
caten, maar stuitte overal op onwil.
Quiryn Anthonisz. uyten Wjngaarde,
oud-burgemeester en weesmeester wist maar
zeer weinig van de zaken af. Hj hegheert
hem stille te houden ende te leven met
wede, naer sulckeende dyergelijke saecken
endenyeuwigheden nyet vernemende, noch
hem vele moeyten doende dan met zijnen
handel, neeringhe ende huisgezinne. Hj
verklaart nooit geweest te zjn in eenige
vergadering van de sectarissen dan alleen
in het pakhuis. Maar hj denkt het nooit
weder te doen, want h j werd zeer «anxie-
lijcktoen hij hoorde roepen «slaat dood».
Adriaan Claeszoon, raad der stad, heeft
van de zaken slechts bj gcmeene sprake
Amerikaansche wet, georganiseerd, de post
dienst zal weldra geopend worden. De
kerkeljke gemeente is medegeorganiseerd,
en op 13 Februari is, met eenige plechtigheid,
de school geopend.
De huizen zjn natuurljk allen van hout,
van buiten gezien bieden ze het oog weinig
bekoorljks aan, van binnen evenwel zjn
ze zeer solide en doelmatig. Nette, smalle,
gegroefde plankjes vormen de wanden,
Meestal twee tameljk groote kamers om
te wonen en twee kleinere om te slapen.
Grappig zjn somtjds de mines die de
elkander niet verstaande bewoners van
Alamosa en omstreken maken om duideljk
te maken wat zj verlangen.
Een staaltje.
Op zekeren nacht wordt een onzer, nog
niet met de Engelsche taal vertrouwde be
woners van Rilland opgeroepen, om met
paard en wagen den dokter te Alamosa te
gaan halen voor een buurvrouw die aan
liulp behoefte had.
Onze Hollander spant paard en wagen
in, rjdt lVs uur, en vraagt zich af waar
hj in het holle van den nacht den dokter
halen zou. Hj herinnert zich hem wel
eens een huis te hebben zien binnen gaan.
Dat huis opgezocht, eerst geklopt met de
hand, toen geschopt met den voet, nog later
met een knuppel de deur gerammeid.
Maar alles bleef stil.
Het bleek een onbewoond kantoor te zjn.
Intusschen het gerucht deed de buren
optsaan om te zien wat er gaande was.
Onder de omringenden was er een die hem
verstond en bj den dokter bracht.
De dokter verscheen in nachtgewaad en
wilde weten ot die juffrouw «stek» was.
cNo sicfe» was het eenige dat onze
Hollander zeggen kon.
Maar wat dan?
Ja, dat ging bezwaarlijk om dat den dokter
aan 't verstand te brengen.
Onze Hollander kwam op den inval om
het lichaamsdeel dat in crisis was te wrjven,
en die manoeuvre zoo lang vol te houden,
lot de dokter begon te lachen en hem begreep.
Zwjgende, omdat ze niet praten konden,
reden ze naar Rilland.
Welke is de indruk door het referendum
ten behoeve van het uitgebreid stemrecht
in België teweeggebracht 1 Het referendum
is in constitutioneels landen toch iels geheel
nieuws.
Verklaarbaar is het dat met belangstelling
dit versch jnsel aan den politieken hemel wordt
gadegeslagen.
Zal het als middel van propaganda zich
vestigen of als fata morgana voorbjgaan
Laat ons het oordeel van de liberale en van
en famegehoord. Hj zou de voorschriften
de» Konings wei gehandhaafd hebben,
maar hj «beoant dat deghenen die de
voors. predicatiën hanteerdenvoorzien
waren van zincroeren, bussen ende ander
geweer, ende zoo en dorsten zij de voors.
slooringhe nyet bestaan. Hj vond beter
om met Adam de lijndraaier, wonende bj
St. Pieterskerke, die «.men verslont te
wesen van heurlieder volcke ende sectent
eens te spreken. Adam had hem gezegd
dat zj buiten de stad in het padje van
Nieuwenhove zouden tevreden zjn. En de
Raad der stad had gezegd dat zj dan maar
«in cleynen getale» moesten opgaan.
Jan Turck, stadhouder van den rentmees
ter van Zeeland, uitgezonden om de predi
kingen der sectarissen buitenj de stad te
beletten, had het ongeluk steeds te laat te
komen. Hj kon slechts informatiën inwin
nen en door een notaris op schrift doen
stellen. Eens, het was onder Bredam
(Brigdamme) op zekere weide, waar hj
gezonden was om de vergadering te ver
storen en den predikant te vervolgen, dat
hj zag dat dezelve predicant terstont
naer de predicatie verduy&tert ende ver
steken werde onder tvolck, die waeren
wel in getaéle van vyff oft zes hondert,
evde voorts wech geholpen te peer de, heb
bende ontrent hem diversche persoohen
met waapenen ende geweer
Uit deze mededeelingen zal genoegzaam
blijken, dat, om in de taal van den niet
strengen Baljuw te spreken, de meestepart
van henlieden voor Geuzen of althans
voor den Geuzen zeer toegenegen konden
aangezien worden.
Na deze lange, maar noodzakeljke, uit
weiding, keeren we terug tot ons verhaal
van hetgeen er in de Oogstmaand van
1566 in Middelburg geschiedde.
Maar daartoe is een nieuw hoofdstuk
noodig.
