1893. No. 60
Zaterdag 18 Februari.
Zevende jaargang
VERSCHIJNT
PRIJS DER ADVERTENTIES
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
Bij dit nommer behoort een bijvoegsel.
„Om de kwestie heen draaien".
Schetsen over Middelburg.
ONS BINNENHOF.
Goes. Ia de donderdag gehouden ver
gadering der antirevolutionaire kiesvereni
ging waren door het gelijktijdig vergaderen
van andere vereenigingen slechts 26 leden
aanwezigbij de bespreking van verschillende
candidaten voor den gemeenteraad bleek
dat verschillende ingezetenen voor een
mogelijke candidatuur hadden bedankt. Ten
slotte werd uit een drietal candidaten met
meerderheid van stemmen benoemd de heer
J. DONNER; deze is dus de candidaat
der kiesvereeniging.
Kapelle. Dinsdagavond trad voor een
talrijk publiek in de zaal der Chr. Jonge-
lingsvereeniging op uitnodiging van de
antirevolutionaire kiesvereeniging alhier op
de heer C. J. Huvers, lid der provinciale
staten, met een rede over «De sociale
quaestie».
Kerk, School en Zending.
BE ZEEUW.
UITGAVE VAN
si.kin MAANDAG- WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND
van 1 5 regels 25 cent iedere regel meer 5 cent
Prgs per drie maanden franco p. p. 0.95.
en
Familieberichten van 1 5 regel? 50 cent; iedere regel
Enkele nummers f 0.02®.
meer 10 cent.
Wie doet dat? Wel de redacteur der
Middelburgsche courant. Deze had, sprekende
over een verkiezing in Leeuwarden, daarbjj
gehaald de verkiezing in het district Mid*
delburg. Nu antwoordde hierop, zooals nog
al voor de hand ligt, de ondergeteekende;
deze zeide«ragnheer de redacteurde
gevallen staan niet gelijk, dat vergeet ge,
en daarmee vervalt uwe geheele redeneering.»
Wat had nu een logisch man, als de
redacteur der Middelburgsche courant is
moeten doen Immers moeten aantoonen
dat zjj wel gelijk staan, of andere gronden
voor' zijne beschuldiging, indien hij tot de
fierheid niet komen kon om haar in te
ti ekken, moeten aangeven. Hg doet echter
het een noeh het ander; maar schrijftlVs
kolom, om alles heen draaiende als een
mug om de kaars. Van speculatie slechts
loopt voor ingewijden zijn schrijven over.
In den aanhef reeds heet ons blad «het
Goesche Christelijk Gereformeerd Kuype-
riaansch orgaan». In deze woorden hebt
ge, als van iemand, die zjjne beschuldiging
niet goedmaken kan en alzoo den slag
verliest, maar nu boos wordt, drie hatelijk
heden tegelgk. «De Zeeuw» heet, zooals
altijd als de redacteur der Middelburgsche
boos is, «.het Goescheorgaandan «het
Christelijk- Gereformeerddaarna nog erger:
«het Kuyperiaansch» orgaan. Het is voor
de antirevolutionairen «der Nederlandsch
hervormde Kerk» om het weg te smijten
en het voor altoos in te ruilen voor de
Middelburgsche courant.
Mocht dit gebeuren dan had de Middel
burgsche haar doel bereikt en voor den heer
Fokker, die nu al meer dan eenmaal op
het schild gedragen wordt, den weg gebaand
tegen eene aanstaande verkiezing voor de
Tweede Kamer.
Op al de logische redeneeringen van den
redacteur in te gaan nu het punt in kwestie
daaronder begraven is, zal ik niet doen.
Het is duidelijk genoeg dat hij van den
heer Smeenge en van eigen vroegeren ijver
voor den persoonlijken dienstplicht thans
liefst zwijgt Slechts deel ik den redacteur
dan ook nog mede, dewgl hg daarin veel
belang blijkt te stellen, dat de woorden:
«Christelijk historisch» alleen weggenomen
zijn, om eenige plaats te winnen en dat
zg weer boven ons blad komen zoodra het
vergroot of meermalen uitgegeven wordt.
Voorts, dat ik over Colorado niet geschre
ven heb, om bgv. Prof. Noordtzjj te sparen;
immers door mg is gezegd dat ik van
eerst af geen vertrouwen in de zaak had
FEUILLETON.
XVI.
«Dit compt al 't samen ivt Luthers
Doctryne
Wglen Mevr. Bosboom-Toussaint koos dit
woord van Anna Bjjns, ah motto voor haar
beroemd werk «Het huis Lauernesse» en
ik weet geen korter en kernachtiger woord
om het verloop derf Middelburgsche geschie
denis van 15501575 te teekenen dan dit.
Luther! wat vreeselgke naam indeooren
van iederen katholiek, opgevoed in de vreeze
van Paus en Priesterschap.
Luther! was hjj niet de verpersoonlijking
van Satan op aarde, de aartsketter, de
afvallige Augustijner.
Luthers doctryne 1 Was zijn leer niet de
revolutie 1 Had hg niet met stoute hard
nekkigheid den Paus, het zichtbare hoofd
der kerk, den vertegenwoordiger van Christus
op aarde, de gehoorzaamheid opgezegd 1
Luthers doctryne! was dat niet het inbegrip
van ketterij en scheurzuchtEen God
tergende leer die ten bloede toe moest
worden tegengestaan
Geen naam zoo gehaat in Europa als die
van dezen Hervormer.
Maar voor hoe vele duizende harten wees
Luthers doctryne niet den weg des behouds,
en daarom was dan ook in Europa geen naam
zoo geliefd als die van den monnik van Erfurt.
De doctryne van Luther!
Onze koninklijke dichter da Costa vertolkte
ze in deze schoone woorden:
't Geloof. De zaligheid wordt door geen
doen verkregen
Van menschen. Ze is Gods werk. Ge
rechtigheid en heil,
Voor schat nosh wijsheid, voor geen boete
of aflaat veil,
li gave van Zjjn liefde aan zondaars, 't
Eeuwig leven;
Geloot in Christus en Zgn zoenbloed is
gegeven.
Er werd op gewezen om te doen uitkomen,
dat gij in uwen tuin veel meer vuil hebt,
en dAt wees ik daarna aan.
Maar gij, redacteur der Middelburgsche
Couranti wilt het niet erkennen eu kunt
het niet tegenspreken.
En ben ik «onbevoegd» om over Colo
rado mee te spreken welnu laten we dan
zeggen, dat gij bevoegd zjjt over alles te
schrijvendoch vergun mij de vrijheid om,
waar gg de rol van den zedemeester ver
vult en mjj een tekst uit onzen Bjjbel
voorhoudt, te zeggen dat, wanneer een zeker
iemand, die een zeer leeljjken naam heeft,
ons belijdend volk met een tekst uit den
Bijbel tegemoet treedt, altijd gezegd wordt:
«Dat loopt op misleiding uit.»
En hoewel gij u blijkbaar bevoegd
rekent om mg uit de Heilige Schrift te
onderwijzen, verzoek ik u evenwel het mij
ten goede te houden dat ik niet zonder
vrees voor dergelijke misleiding ben, en
het daarom van de hand wijs. Misleiding
toch is nog erger dan om eene kwestie heen
draaien.
Daar komt bjj dat zij die met teksten
uit den Bgbel als zedemeester optreden
zich ook als theoloog voordoen. De redacteur
van de Middelburgsche Courant, note bene
de theoloog en de zedemeester, waar het
de vraag geldtmogen de dienaren van
Jezus Christus ook werkzaam zijn om het
Koninkrijk van hunnen Heer, als het zuur-
deesem van het leven, in al zijne geledingen
te doen gelden en werken. Hij, de bevoegde,
theoloog en zedemeester, die niet slechts
Ds. Littooy, maar Groen v. Prinsterer,
Dr. Kuyper, Dr. Rutgers, Ds. Donner,Otto
Funcke, Spurgeon, Dr. Bronsveld en zoo
velen meer als daar anders over denken, les
geeft met den Bijbel in de hand 1
Dat is niet «met Homerus indutten»;
maar met Nebucadnezar een zekere hoogte
beklimmen.
Doch het denkend deel dat geen andere
bladen dan die van het denkend deel leest
verkneutert zich en bewondert, en zie, dat
is al veel gewonnen.
Middelburg L.
17 Februari 1893.
Ziedaar de strgd die het tijdperk be-
heerschte waarheen nu de geschiedenis ons
heeft geleid.
Bisschop de Castro zag er blijkens zijn
schrijven nog weinig van.
En de aanzienlijken?
Simon Simonszoon Cost, scepen der stede
van Middelburch, noemde de kleine gemeente
die (Luthers doctryne liefhad «een hoop
rabbauwen ende vyle personen, die nyet
te verliesen en haddien».
Straks zullen we zien dat reeds sinds 1523
de vervolgingen tegen de aanhangers der
nieuwe leer in Middelburg aangevangen zgn,
dat de kleine gemeente zich onder ver
drukking en lgden heeft ontwikkeld, en,
deelgenoote in den algemeen en strijd en
nood, in 1566 voor 't eerst de kerk der
Hervorming tot openbaring heeft gebracht.
Maar vóór we dit belangrijk deel onzer
geschiedenis gaan behandelen, eersteen woord
over de geschiedenis van Middelburg in *t
algemeen, gelijk die thans voor ons open ligt.
De geschiedenis van Middelburg is ook
daarin aan de vaderlandsche geschiedenis
gelijk dat zg de opening harer verzegelde
boeken aan de negentiende eeuw dankt.
Geljjk mr. Groen van Prinsterer de Archieven
van het Huis van Oranje-Nassau heeft ge
opend en John Lothrop Motley de archieven
in Spanje en de Zuidelijke Nederlanden
heeft doorwerkt en daardoor de opkomst
der Nederlandsche Republiek heeft kunnen
teekenen, zoo heeft dr. van Vloten het
Proces-verbaal over de beroerten in Middel
burg in de jaren 15661567 der vergetel
heid ontrukt. Mr. J. H. de Stoppelaar heeft
het oud archief der gemeente Middelburg
geopend en de heer M. H. Kesteluo heeft
in de oude stadsrekeningen van af 1365
eene bijdrage geleverd tot de kennis van
onze oude stad, die in belangrijkheid beide
voorgaande stukken evenaart, voor allen die,
naar da Costa's zinrijk woord, zich niet
hebben gespeend aan de kennis van historie
en ruïnen.
Tot het begin onzer eeuw waren voor den
Mogen nu al onze vrienden maar getrouw
opkomen en zich niet door persoonlijke
ingenomenheden laten terughouden.
De heer D. Cappon heeft bedankt als
lid van het bestuur der kiesvereeniging.
Als rechtspersoon is erkend de «Ver-
eeniging tot stichting en instandhouding
eener school met den Bgbel aan den Oostdgk
behoorende tot de gemeenten Krabbendgke
en Kruiningen te Krabbendgke. Hare statuten
zgn opgenomen in de «Staatscourant» van
16 dezer.
Spr. toonde aan dat gelijkheid niet be
staanbaar is in de maatschappij, evenmin
als in de natuur.
De zonde is oorzaak der sociale quaestie,
wat uit de Schrift wordt aangetoond. Zoo
ontstond het recht van den sterkste. Spreker
herinnert aan Heloten, Plebejers, Kaas- en
Broodvolk.
Tegenover de zoogenaamde heidensche
oplossing der sociale quaestie door slavernij,
strenge tucht en geldregeling, staat de
aanvankelijke christelijke oplossing met haar
vrijwillige bijdragen. Maar in de middel
eeuwen was de kerk uitgevallen uit hare
vastigheid. De hervorming bracht verademing,
doch de mishandelingen die tot den Boeren
krijg leidden waren niet op eens gestuit.
Spr. stond achtereenvolgens stil bij
Wederdoopers, Thomas Moores, Luther;
schetste de treurige toestanden, o. a. op
Zuid Beveland; de godsdienstlooze overheid,
de volkssouvereiniteit, de fransche revolutie
ook in Nederland overwinnende, de Ency-
clopaedisten, de Société des Egaux, Saint
Simon, Bazarre, Enfantin, Fourier, om ten
slotte de illusiën te beschrijven van den
sociaal democratischen staat zooals die o. a.
door mr. Troelstra geleerd wordt.
Spr. bestreed het socialisme op vele punten
doch wees op tal van verbeteringen ook
op landbouwgebied, die broodnoodig zijn
ten slotte al zijnen hoorders, ook die droomen
mochten van aardsche gelijkheid, toewen-
schende eenmaal de gelijkheid te mogen
kennen, als het woord vervuld wordt«dat
wjj Hem zullen gelijk zijn».
De heer Oele dankte den spreker die met
belangstelling was aangehoord.
Naar gemeld wordt, heeft de heer
Oppedgk, lid der Tweede Kamer voor het
geschiedvorscher slechts enkele losse aan-
teekeningen over de geschiedenis van Mid
delburg toegankelijk, een bepaald, meest
al klein tijdvak behandelende.
Het belangrijkste van deze stukken ver
scheen in 1774 van de hand van den pre
dikant Adrianus van 's Gravenzande en had
dezen verbazend langen titel
«Tweede Eeuwgedachtenis der Middelburg
sche Vrijheid zoo in den godsdienst als
burgerstaat. Historische aaneenschakeling
van gebeurtenissen der stad Middelburg in
Zeeland, ten tijde der Nederlandsche be
roerten. Doch, inzonderheid gedurende de
benauwinge en beleegeringe dier stad, be
nevens het daaropgevolgde overgaan derzelve
aan den Heere Prinse van Oranje en Nassau,
Willem den Eersten. Glor. Ged. den XX
Febr. MDLXXIV. Bg gelegendeid der
tweehonderdjarige nagedachtenisse. Gods
dienstig gevierd XX Febr. MDCCLXXIV.
Uit gedrukte, en veelerlei ongedrukte stuk
ken, alsmede uit de stads-archieven te zamen
gebracht, door Adrianus 's Gravezande, Be
dienaar van 't Heilig Evangelium te Middel
burg, en lid van 'tZeeuwsch Genootschap
der wetenschappen te Vlissingen. Te Mid
delburg bij Pieter Gillissen MDCCLXXIV».
Zoo schreven onze vaders de titels hunner
werken.
Wij zijn het korter gewoon.
De eerste, woelige helft der negentiende
eeuw, de Fransche overheersching, de Re
stauratie en het conflict met België was
voorbij en nu kwam een rustige tijd die
gelegenheid gaf tot onderzoek. Tusschen de
grauwe muren van ons stadhuis zaten de
muffe paparassen van vorige eeuwen opeen
gepakt en door elkander.
Mr. J. H. de Stoppelaar toog aan den arbeid,
hij arbeidde jarenlang, eerst aan de Schelde-
boorden, later in het zonnige Nijldal en legde
in een lijvig boekdeel de vruchten van zijn
arbeid neder, die tqdgenoot en nakomeling
de weg zullen wijzen op het duistere gebied
der Zeeuwsche oudheidkuude.
Van de oude stadsrekeningen waren die
kiesdistrict Harlingen, weder een aanval
van beroerte gehad, en hebben de genees-
heeren hem thans bepaald aangeraden om
voor die betrekking te bedanken.
Bg koninklgk besluit tot burgemeester
van Domburg benoemd E. L. Baron van
Hardenbroek van Lockhorst, rentmeester
van het kroondomein Middelburg.
Geref. Kerken.
Bedankt voor Rotterdam door ds. C. v.
Proosdjj te Baarn.
Utrechtsche Zen dings vereeniging.
Zendeling Jens te Doreh meldt van maan
den van strjjd, zorg en krankheid, doch tevens
van uitredding en zegen. Had tens zijn
gezin ternauwernood voedsel meer door
vertraagden maildienst werd een zijner
kweekelingen zelfs krankzinnig, moest op
een zijner helpers tucht geoefend, wegens
overtreding van 't 7de gebod de Heer
hielp, sterkte en zegende hem. Zijne school
kwgntzjj telt soms maar een paar leer
lingen. Jens laat zjjn helper thans vooral
materiaal voor een kerkje verzamelen. Eeni-
gen tijd heerschte in Dofbh een oproerige
geest, doch sedert is 't rustiger geworden.
Veel belangstelling voor 't Evangelie vertoont
zich echter niet. 't Volgende ontleenen
wij aan een brief san Br. Van Balen
Windessij. Is 't voor alle menschen noodig,
dat zg in hunnejeugd geho irzaamheid leeren,
voor wilde volken niet 't minstzjj toch
zijn op later leeftjjd meestal geheel of
grootendeels vrjj in hunne handelingen en
wil men van hen geordende gemeenten
vormen, zoo heeft men hen in hun jeugd
aan tucht en regel te gewennen. Vooral
geldt dit van de Papoea's, die altijd tot
losbandigheid genegen zjjn en immer moeten
nagegaan worden. Van Balen heeft onder-
andere een 40 jarige vrijgekochte slavin in
huis, die, met een knaap van 9 jaar, telkens
en telkens hem tracht te bestelen of te
beliegen. Bedoelde vrouw, die eens haar
«man» en kind ontvluchtte in eene prauw,
wijl men haar had uitgescholden, hoort
reeds 9 jaar 't Evangelie, doch onthoudt er
niets van hoewel zjj oveiigens geen slecht
geheugen heeft. Een jongen, mede een
vrijgekochte, (eert vlug, doch is mede niet
eerlgk. Van enkele meisjes heeft de zende
ling meer genoegen. Vooral Zr. Van Balen
weet dezen te leiden en aan zich te verbinden.
Zij houdt schooi. De zendeling begint nu
wat meer gemakkelijk in 't Windessisch
te spreken. De inlanders luisteren met
aandacht en spreken samen over 't gehoorde.
Soms bewgzen huune gebaren, dat zg eenigs-
van at 1450 bekend. Enkele mannen, die
de historie hadden beoefend, vooral de heer
de Pon die in 1780 en volgende jaren de
stadsrekeningen excerpeerde, en de heer
'sGravesande maakten zich op dit gebied
verdienstelijk. Toch was hun arbeid, wellicht
door gebrek aan hulpmiddelen, onjuist en
onvolledig. In 1841 werd het archief ten
stadhuize aanwezig, naar andere lokalen
overgebracht, en toen kwamen in een toren
van dat gebouw de rekeningen 13651449
te voorschijn.
Mr. G. N. de Stoppelarr, destijds secrel
taris der gemeente, had zich de moeite
gegeven deze rekeningen na te zien, te
bestudeeren, en eene bloemlezing uit deze
rekeningen lag nagenoeg voor de pers gereed,
toen een brand in 1870 zjjne woning en
bibliotheek, en ook dezen jarenlangen arbeid
vernielde.
De heer H. M. Kesteloo, secretaris van
Domburg is tot dezen arbeid ingegaan, en
heeft in de Archiven van het Zeeuwsch
Genootschap der wetenschappen eene bloem
lezing gegeven van deze stukken die vee-
belangrijks bevattei
In den nazomer van 1566 zond Koning
Filipe twee hooge rechtsbeambten, de heeren
mr. Anthonis de Meulenaere en mr. J.
Auxtruges, raadsheeren te Mechelen, naar
Middelburg, om een onderzoek te doen naar
de troebelen daar voorgevallen. De pro
cessen-verbaal van hunne verhooren rusten
onder 't stof der eeuwen in het
Belgische Staatsarchief te Brussel. Het was
daar dat dr. J. van Vloten deze vond, en
als belangrijke bijdrage tot de kennis van
het rumoerigste tijdperk der Middelburgsche
geschiedenis deed uitgeven. Mr. J. H. de
Stoppelaar, de heer H. M. Kesteloo en dr.
J. van Vloten hebben den weg gebaand tot
meer volledige kennis van het verleden, en
het is, door deze heeien voorgelicht, dat
wij onzen lezers gaan verhalen wat daar
in Middelburg «comt tvt Luthers doctryne.»
