1893. No. 50.
Donderdag 28 Januari.
Zevende jaargang.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIES
KAMERS VAN ARBEID.
Schetsen over Middelburg.
uw.
eiken MAANDAG- WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND
Prjj? per drie maanden franco p.p. f 0.95.
Enkele nummers 0.02L
UITGAVE VAN
en
van 1 5 regels 25 cent iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
IJK.
Middelburg, ook voor St. Laurens, 26, 27
en 31 Januari; en 1, 2, 3, 7, 8, 9 en 10
FebrJ
Hot wetsontwerp tot het instellen van
Kamers van Arbeid is, dezer dagen ingeko
men. Het is ingediend door de heeren Pyt-
tersen en Schimmelpenninck v. d. Oye.
Aanvankelijk hadden beide heeren, ieder
voor zich, zonder iets van elkander af te
weten, een ander ontwerp gemaakt, en
bjjna gelijktijdig ingezonden. De sectiën
der tweede kamer vonden het echter beter
dat zij hun ontwerpen, ieder het zijne, in
trokken en tot overeenstemming kwamen
om een gemeenschappelijk voorstel te doen.
De beide kamerleden luisterden naar dezen
goeden raad en zoo werd thans uit het
huwelijk der wetsontwerpen Schimmelpen
ninckPyttersen een nieuw ontwerp ge
boren, dat beter is dan zijne ouders, welker
gebreken het althans niet mede ter wereld
bracht.
Over den inhoud een enkel woord.
De taak der Kamers is vierderlei
lo. Bevordering van de gemeenschappe
lijke belangen van patioons en arbeiders
in dien zin, dat de Kamers een arbeids
contract kunnen ontwerpen, waarbij alles,
wat in betrekking staat tot loon, werktijd,
veiligheid, leerlingenstelsel enz. zou kunnen
worden geregeld.
2o. Verzameling van inlichtingen en ge
gevens over arbeidszaken, die in de gemeente
of den ring waarin de Kamer is gesticht,
de aandacht verdienen, verbetering vragen
of als voorbeelden voor andere gemeenten
kunnen gesteld worden.
3o. Het geven van advies. Mededeeling
van alles wat de regeering nuttig acht te
weten of wat de Kamer acht haar te weten
dienstig te zijn op het gebied van den ar
beid ter plaatse.
4o. Bewaren, herstellen of bevorderen
van de goede verstandhouding tusschen
patroons en werklieden; waardoor duidelijk
blijkt het verzoenend karakter der Kamers.
In iedere gemeente kunnen op aanvrage
van het gemeentebestuur of van belang
hebbenden een of meer Kamers van Arbeid
opgericht wordenof voor meerdere ge
meenten bij elkander, één Kamer.
Zulk een Kamer kan verdeeld worden in
zoovele afdeelingen als er bedrijven zijn
die in de Kamer doelmatig vertegenwoor
digd zijn.
FEUILLETON.
ONS BINNENHOF.
X.
Na onze wandeling door het oude Mid
delburgder vijftiende eeuw met zijn poorten
en torens, straten en pleinen, kerken en
kloosters, gaan we thans beproeven u het
maatschappelijk leven te teekenen, geljjk
we hopen in een volgend hoofdstuk u een
kijkje te geven in het kerkelijk godsdienstig
leven van dien tijd.
Het stadsbestuur bestond uit een Baljuw,
vertegenwoordiger der Grafelijke regeering,
twee Burgemeesters en 10 of 12 Schepenen.
Ieder burgemeester kreeg per jaar 8 pd VI.
belooning en ieder der schepenen 4 pd
behalve de kleederen. Jaarlijks werden
aanmerkelijke sommen in rekening gebracht
voor de kleederen van stadsbestuur en
stedelijke beambten. Ontelbaar zjjn de posten
in de rekeningen opgenomen voor tabberd-
laken, en Ypersche lakens en gestreepte
lakens. De Burgemeesters, klerken en knapen
kregen «fof hare cousen voor den omme-
ghange der hallen».
Een belangrijken politiedienst verrichtte
de hondenslager. Ongeloofeljjk was het
aantal onbeheerde honden, dat de straten
van oud-Middelburg aan die van Konstanti-
nopel gelijk maakte. Eens, het was in
1408, werd een gevangene hondenslager.
Hij kreeg gratie van straf omd.it hij dit
onbegeerde baantje waarnam, en sloeg in
éen jaar 215 honden dood.
Zijn opvolger bracht het in 1415 tot 300,
en in 1497 werd het bijna ongelooflijke
cijfer van 1165 honden doodgeslagen, toen
was het niet meer een baantje opgedragen
aan gevangenen, maar werd 8 myten per
stuk betaald.
Geen wonder dat we de mededeeling uit
1407 vonden dat «de stad seer belast was
met honden-».
Het schoonhouden der straten was in
1490 aanbesteed voor 14 pd VI. en werd
bediend door kar en paard.
Dit, voor wat betreft de uitwendige reinheid
Gelijksoortige bedrijven kunnen saam één
afdeeling vormen.
Onder bedrijf verstaat deze wet alle
ambachten, handwerken, neringen, bedrij
ven, ondernemingen van scheepvaart, van
landbouw, van handel en van nijverheid.
Patroons zijn allen die gezag of toezicht
oefenen. De anderen zjjn werklieden.
Iedere kamer telt evenveel patroons als
werklieden. Zijn er dus 12 werklieden in
de Kamer dan moeten er ook 12 patroons
bij zijn; dus te zamen 24.
Het huishoudelijk reglement der Kamer
heeft de goedkeuring van Gedeputeerde
Staten noodig.
Omtrent het houden van hunne vergade
ringen stelt de heer Pyttersen voor dat
patroons en werklieden te zamen'vergaderen,
doch de heer Schimmelpenninck wenscht de
gelegenheid open te laten voor patroons en
werklieden, om ieder afzonderlijk te verga
deren in hun sectie, terwijl de adviezen der
Sectiën bjj die der Kamer moeten kunnen
wórden overgelegd.
Leden der kamer kunnen alleen zij zijn,
die niet bij rechterlijke uitspraak de be
schikking over hunne goederen hebben
verloren, minstens 30 jaar oud zijn en ge
durende de laatste 2 jaar hetzelfde of een
verwant bedrijf in hunne gemeente uit
oefenden.
De heer Schimmelpenninck vereenigt zich
met dit artikel niet. Volgens zjjn voorstel
is men eerst dan verkiesbaar, als men ge
durende ten minste 5 jaren op meerder
jarigen leeftijd patroon of werkman is ge
weest. Niet verkiesbaar zijn: drankverkoopers
met vergunning, bordeelhouders en de boven
genoemde rechterlijk gevonnisden.
Om kiezer te zijn voor een Kamer van
Arbeid, moet men 25 jaar oud zijn. De
heer Schimmelpenninck wil hierbij nog uit
gedrukt zien dat de kiezer gednrende ten
minste 3 jaren op meerderjarigen leeftijd
patroon ot werkman moet zijn geweest.
De heer Pyttersen wil, blijkens het boven
staande, ook vreemdelingen, vrouwen, tap
pers en bordeelhouders benoembaar stellen
of kiesrecht verleeneo, wat door de artikelen,
aangekondigd door den heer Schimmelpen
ninck, wordt uitgesloten.
De leden der Kamers hebben drie jaren
zitting.
De patroons, wier bedrjjf door een afdeeling
wordt vertegenwoordigd, doen jaarlijks op
gaaf aan de Koningin van alle in hun dienst
zijnde personen die den leeftijd en de ge
schiktheid bereikt hebben, om kiezer voor
de Kamer te zijn. Patroons die niet ot niet
der stad. Erger was het corrigeeren der
inwoners.
De rechtspleging dier dagen levert een
curieuse bladzijde in de geschiedenis.
Of wat dunkt u van eene instructie in
een geval van kindermoord als op 21 Januari
1404 voorkwam. Er was een kinderlijkje
gevonden in de stadsvest. Toen werden de
vrouwen uit alle wijken op het stadhuis
ontboden, en haar werd bevolen een onder
zoek in te stellen «an alle wive yeghelijc
in zijne wachten.
Op 27 October 1446 werd een poorter
der stad verbannen omdat hij het verbod
tegen het dragen van lange messen had
overtreden.
Op 18 December 1411 moest een vrouw
een bedevaart naar Aken doen, omdat zjj
een andere vrouw geslagen had.
Karei Pieterszoon moest 20000 steenen
als boete leveren en Jan Faut 25000, of
eene bedevaart naar Rome doen.
Het schoone geslacht schijnt in Middelburg
in de 15de eeuw niet geheel overeenkomstig
de poëtische beschrijving van Goethe ge
weest te zijn.
«Zij vlechten en weven, hemelsche bloemen
in het aardsche leven», zal althans bezwaar
lijk kunnen gezegd worden van «cle quade
wyven wien een steen aan den hals gehangen
werd omdat zij zegt het perkamenten
handschrift zoo schelden».
En met de revolutionairen wist men in
de vijftiende toch ook beter raad dan in de
negentiende eeuw. De houten huik (hoyke)
werd in 1490 gemaakt omme de rebellen
te corrigeeren en er werden sloten voor
gemaakt.
Met de mededeeling dat de Rentmeester
in 1469 een galg rechtte ev> daarbij getrak
teerd werd op een schaapsbuik, eindigen
we onze beschouwing over de rechtspleging.
Slechts zij nog aangestipt dat de poorten
waarschijnlijk' tot gevangenis dienden, althans
van de Zuiddampoort is dit voldoende bekend.
En hoe stond het met handel en nijverheid
binnen Middelburg? Uit de aanteekening
van 1492 dat iemand naar Vlaanderen werd
gezonden om timmerlieden, dewijl de stad
er hier geen krijgen kon, «mits dat de
behoorlijkaan dit voorschrift voldaan worden
gestraft met een boete van ten hoogste 100
gulden.
Iedere afdeeling vergadert jaarlijks min
stens driemaal. De leden benoemen een
voorzitter en een secretarisde benoeming
geldt voor een jaar. Is de voorzitter een
patroon, dan moet de secretaris een werkman
zijnen omgekeerd.
Elke sectie mag afzonderlijk vergaderen,
dat wil zeggen de sectie der patroons en die
der werklieden. Zij kiest uit haar midden
een voorzitter en een secretaris.
Het bestuur der Kamer bestaat uit een
voorzitter, ondervoorzitter en secretaris. Is
de voorzitter een werkman dan moet de
ondervoorzitter patroon zjjn en omgekeerd.
Tot secretaris kan benoemd worden iemand
geen lid der Kamer zijnde, deze heeft dan
een raadgevende stem en krijgt een kleine
bezoldiging door Gedeputeerde Staten te
bepalen.
In zake geschillen van allerlei aard is aan
de Kamers van Arbeid mede een vruchtbaar
optreden verzekerd. Bepaald is dat elke
afdeeling uit haar midden een verzoenings-
bureau benoemt, waarin evenveel patroons
als werklieden zitten. Het vergadert eenmaal
's maands tot het onderzof ken en afdoen van
alle geschillen welke aanzijn oordeel worden
onderworpen, en voorts zoo dikwerf het
wordt gevorderd. Geschillen van geringen
omvang brenge men mondelingoverige
geschillen schriftelijk bjj den voorzitter van
het verzoeningsbureau.
De commissaris der Koningin of de burge
meester zjjn ten allen tijde bevoegd de tus-
schenkomst van het verzoeningsbureau ter
plaatse in te roepen, waar eenig geschil
dreigt uit te breken.
Indien door het bureau geen overeen
stemming wordt gekregen tusschen de
geschilvoerende partijen dan wijst elke partij
een lid aan, uit de haar in de afdeeling
vertegenwoordigende categorie, dat als tijde
lijk lid zitting neemt in het bureau.
Het bureau doet alsdan na vernieuwd
onderzoek uitspraak.
Verwerft de genomen beslissing de goed
keuring van partijen niet, dan biedt het
Bestuur der Kamer, zoo het de zaak van
genoegzaam gewicht acht, zijne bemiddeling
aan en lokteenscheidsrechtelijke beslissing uit.
De vergaderingen der Kamers worden
in het openbaar gehouden, tenzij minstens
een derde der aanwezige leden sluiting der
deuren verlangt.
Het aantal uit te brengen stemmen moet
altijd zijn voor de eene helft van patroons,
timmerlieden dezer stad genoeg te doen
hadden» moet men wel opmaken, dat wer
keloosheid geen kwaal van dien tijd was
en dus ook werkverschaffinggeen medicament
behoefde te zjjn. En tochwaarom werd
de eenige brug in de stad, die tusschen de
Noord- en Zuiddampoort zdie logenbrugge
genoemd, indien het niet was omdat de
leegloopers daar hun rendez-vous hadden
In 1476 wordt melding gemaakt van een
oliemolen op der. Arnedjjk, en in 1472 van
een meestoot tusschen de Gortstraat en de
Geere. Jan Almar zeen stierman van een
harinckbuse en brochte hier binnen met
sine scepe in der stede sine harinc en Jan
Pauwelszoon maakte spiegels. In het huis
waar z'tpaert in de wyege» ('t paard in de
wieg) uithing verkocht men matten, touw
werk en zeeften. Ook de Wolzak en de
Scherminkel, de Catte en de Blinde ezel
waren hoogstwaarschijnlijk winkelhuizen.
Behalve het vleeschhuis was ook ergens een
lakenhal. Aan deze lakenhal werden ge
maakt «eene poirte en twee wynckelen
De winkels waren met riet gedekt, want
in 1438 werden er[275 schooven glui gekocht
om de hal te verdekkenopdat die luiden
droog zouden zitten met hun brood, want
er was bepaald dat men nergens brood mocht
verkoopen dan daar.
Met éene zoutziederjj, particuliere bier
brouwerijen, naast die in den Abdjj en
twee korenmolens, een buiten de Noord
dampoort on een buiten de Koepoort, is
het beeld van handel en njj verheid, dat de
oude hoofdstad van Zeeland te aanschouwen
gaf, naar de bronnen die ons ten dienste
staan, volledig.
Niet te verwonderen is het dat de oudste
geschiedenis der stad onophoudelijk van
brand spreekt. In houten huizen, met
riet gedekt, en zonder behoorljjke schoor-
steenen moest het brandgevaar wel groot
zjjn.
En wat deed men om te blusschen
In 1412, de week voor Paschen, brak
brand uit in den delft bjj Jan Vassenaers,
en eene in de Langeviele, bacht de Augus
tine, (naast het Schuttershof). Het duurde
te lang eer de leeren emmers kwamen,
voor de andere van werklieden.
Zjjn er dus enkele patroons afwezig in
een vergadering waarin gestemd moet
worden, dan moeten er evenveel werklieden,
te beginnen met den jongste, bjj de stem
ming hun mond houden, opdat er niet meer
stemmende werklieden dan stemmende pa
troons zouden zijn.
Door de Koningin kan een buitengewone
vergadering eener Kamer of van het bestuur,
of van de aideeling eener Kamer worden
opgeroepen, de vergadering wordt alsdan
bijgewoond door Haren gevolmachtigde, die
deel [neemt aan de beraadslagingen, doch
niet mede stemt.
De leden der Kamers van Arbeid ontvangen
geen andere bezoldiging dan voor het
bjj wonen der vergaderingen en der samen
komsten van het verzoeningsbureau.
Aan elke Kamer wordt uit 'srjjks kas
jaarljjks een toelage verstrekt ter bestrijding
der jaarljjksche uitgaven.
De gemeenten waar een Kamer gevestigd
is, zijn verplicht geschikte lokalen voor de
vergaderingen beschikbaar te stellen.
Stukken, verzoekschriften enz. van de
Kamers uitgaande, zjjn vrij van zegel en
registratierecht.
Het is een verbljjdend verschjjnsel dat
twee Kamerleden van tegengestelde richting,
de een liberalist, de ander antirevolutionair,
op dit gewichtig punt, rakende een der
voornaamste volksbelangen, den arbeid, tot
eenstemmigheid gekomen zijn.
Slechts enkele punten zjjn overgebleven,
waarop ieder van hen zich zjjn eigen weg
voorbehoudt.
Wjj noemden reeds de vergaderingen van
patroons en arbeiders samen en niet
elk apart geljjk de heer Pyttersen 't wil,
terwjjl de heer Schimmelpenninck voor
afzonderlijke sectievergaderingen pleit.
Wjj wezen ook op 'c verschil tusschen
de beide voorstellers, waar het betreft de
benoembaarheid voor de Kamers en de
uitoefening van het kiesrecht.
Ook in zake de verplichting om minstens
eenmaal 'sjaars te vergaderen, zjjn zjj het
oneens de heer Pyttersen ziet de nood
zakelijkheid eener dergelijke bepaling niet in
terwjjl de heer Schimmelpenninck ze wil
invoegen uit vrees voor slaperige Kamers.
Vooris kon deze laatste zich niet veree
nigen met het gevoelen van den heer Pyt-
sersen om een buitengewone vergadering
door den Koning te doen bijeenroepen;
terwijl de heer Pyttersen zoo noodig de wet
van toepassing zou willen zien op rijks-,
provinciale- |,of geweentewerken, acht de
men had aarden kannen gekocht. Zjj die
waakten bjj een brand in de Gorsstrate
in 1416 kregen 's nachts 20 stoop bier
en 4 grooten, en bjj een brand in 1443
die zeer zanxtelicwas werden van stads
wege aan de wakers eieren verstrekt.
Genoeg, wij hebben een kijkje genomen
in het bestuur der stad, in de straten
in de rechtspleging, in handel en njjver-
heid en bjj den brand. Laat ons nu nog
even zien hoe men zich vermaakte.
Reeds van de oudste tijden bestonden
de hand- en voetboogschutterjjen.
Jaarlijks werd eens een groot feest ge
houden waarbjj naar den papagaai geschoten
werd. Hij die dezen papegaai afschoot was
koning en de stad tracteerde. Meermalen
werden vreemde schutters tot zoo'n gaai-
schieting genoodigd of gingen de schutters
van Middelburg naar andere plaatsen proe
ven afleggen van hun kunst.
De Rederjjkers-kamer (gezellen van Re
thorïka) in 1483 met eenigen van de
Wet, in den Liebaard vergaderd, kregen
ook een maaltjjd. Willem Treurniet, op
perste gouverneur van de kamer van retho-
riks, kreeg vijf ellen rood en grauw laken
om daarmede met der stede liverei gekleed
te zjjn, en in 1494 kreeg de Kamer 2
poortkannen rjjnwjjn voor het spelen van
een spel van sinne.
Ziedaar zooal het eenige dat de maat-
schappjj, levende zonder dagbladen en zonder
straatverlichting, zonder vermogensbelasting
en zonder koffie- en bierhuizen, bewoog.
Of het moest zijn dat daar heidens
kwamen die door het stadsbestuur werden
buitengehouden ol uitgedreven of wel
het moest zjjn dat een jood of eene jodin
tot het christendom overging. Dan werd
aan dezulken een premie uit de stadskas
gegeven. In 1412 werd daarvoor 12 gr.
gegeven.
Voorwaar de Zending onder Israël was
toen niet duur
Maar om u een kijkje in den kerkelijk-
godsdienstigen toestand der 15de eeuw te
geven kies ik een nieuw hoofdstuk.
