JJ
NIEUWEJAAR.
1892, No. 37.
Zaterdag 24 December.
Zevende jaargang.
a*
Lange Vorststraat, C 220.
a
88%
88^
VKRSCHIJ iY T
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. ITHUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIES
■3c* Wegens Kerstfeest verschijnt
Maandag geen no. van ons blad.
Wederom stellen wij, en wel
in het no. dat MAANDAG 2
JANUARI a. s. verschijnt,
voor belangstellenden de ge
legenheid open om tegen den
prijs van 25 CENTS (mits niet
grooter dan 6 regels druks)
hun nieuwjaarsgroet aau Fa
milie, Vrienden of Begunsti
gers als advertentie te doen
opnemen.
Den geabonneerden die
gewoon zijn met 1 Jan.
hun abonnement op dit blad te be
talen bij den ondergeteekende, zij
herinnerd dat het adres is:
Goes. G. M. KLEMKERK.
Schetsen over Middelburg.
ONS BINNENHOF.
sterdam, 20 Dec.
eningen.
Vorig
2% 83 83
3 97% 977/8
3/s 101% 102%
3% 1021/8 102%
fk 100% IOOI/2
5 841 /4 84
5 99 99
4 95% 956/8
41/s 996/g
5
5
1000 5
5
5
4
5
4
844 4
oonp. 3
ieket 3
l S7% 87V«
84!/2
92% -
81% 816/
OU J?
8l% 8lS/8
856/8
80% 807/g
S91/2 90
22 22%
19
5
4 5
erie 5
5
5 Z.R. 4
4
>pe 4
4
>tsch. 4
4
3
6
6
5
4
4
5
4
bbi. 6
21% 21%
4% 28% 28%
5 67%
5 107
10
60/
82»6
61% 61%
62 621/2
92% 92%
»3% 93%
93 92%
96%
93%
96%
813/4
44%
983A 983/4
99% 99%
O® 01%
82%
881/" 88%
217/8 22
22% 22%
104%
937/8 98%
80
41/s 72
4% 71% -
4 667/g 67%
6 35% 353/®
4% 21%
4 35% 35%
delijke Leeningen.
3% 98% 93
3% 99% 99
3% 99% 99%
ëefe Ondernemingen.
1131/4 113%
158%
4% 101%
4 101%
2 52%
4% 1043/4
4 100% 100
□d. 87% 87
4% -
4 1006/g 100%
3% - -
4% 102% 102
5 102 -
973/4 -
74
4 101
4% IO21/4
493/4 493/g
4 91
216
30
4% IO21/4 102%
3
5 95
4% 94%
leeningen.
rad. 1081/s
lig. 3 93
30%
3% 997/S
3% 997/a
00 1593/4
«3%
8 53%
8 55%
115
f. 130
5 128%
4% 983/4
4 91
8 68%
5 951/4
4% 947/g
94%
93
.0.
K-
102%
5 102%
4 86%
5 1036/g
5 101%
5 103
f 104%
3 75l/2
5 68%
4 883/4
5 8%
- 273/4
6 105%
5 97%
i 1067/g
106
93%
114%
35
5
a.
100
69%
!04%
7 1073/4
6 1121/8
38%
6 1051/4
5 93%
latschappijen.
190
97%
4 816/g
351/s
4% -
eeningen.
3 113
3 105%
3 103
67
2% 99%
0 21/g 99
100 121
4 1157/8
5 120%
100 1563/j
100 1651/4
jgg
100 144%
100 132
100 333/4
400 21%
/JD
8®6/8
1147/g
123
98%
90%
63%
95%
95
102%
86
101%
1027/g
276/'
97%
85%
95
100
693/4
104%
1077/g
37%
118%
1083/4
67
120
145
132
38
2X%
UW.
eiken MAANDAG- WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND
Prq? per drie maanden franco p.p. f 0.95.
Enkele nummers /0.02s.
UITGAVE VAN
ek
van 1 5 regels 25 cent iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Bij dit nommer behoort een bijvoegsel.
Als naar gewoonte zal in datzelfde no.
van ons bUd een Nieuwjaarswensch voor
komen: BIJ DEN AANVANG VAN HET
JAAR 1893 enz. onder welken een ieder
tegen betaling van 10 CENTS zijn naam,
beroep en woonplaats kan doen zetten.
DE UITGEVERS.
ADTERTENTIEN en NAMEN voor den
Nieuwjaarswensch worden ingewacht] uiter
lijk tot Vrijdagavond 30 December bij den
Drnkker-Uitgever, Lange Yorststraat C 220.
Goes, G. M. KLEMKERK.
Het Nieuwjaarsuo. wordt D. V. Zaterdag,
avond of Maandagochtend 3 Januari 1893 bij
al onze nbonné'sj bezorgd.
FEUILLETON.
II.
De Witte Heeren woonden alzoo in de
Abdij en genoten van de voorrechten der
Graven. Vooral Willem II, Roomsch Koning,
Graaf van Holland en Zeeland begiftigde
deze Abdij.
Het was dezeWillem II, wiens beeltenis, hoe
wel op popperige wijze, op de fontein in het
Haagsche Binnenhof prijkt, die de grondlegger
is geweest van vele onzer steden en dorpen. Hij
stichtte 's Gravenhage, dat op gelijke, maar
door gunstiger ligging krachtiger, wijze het
Binnenhof omringde, als Middelburg rondom
de Abdij gebouwd werd. Hij gaf Middelburg
en tal van andere steden Privilegiën. Zijn
gebeente, en ook dat van graaf Floris ,11,
■rust in Middelburg, de stad die zooveel aan
•deze Graven uit het Huis van Holland heeft
•te danken. Twee gedenksteenen in de
-Abdijkerk bewaren onder de Middelbur
gers van later eeuwen de gedachtenis der
Vorsten die hunne stad schoon en rijk
hebben gemaakt.
De Abdjj bezat in Willems dagen alleen
aan landerijen 3541 gemeten. De Abt had
de hoogste macht en het meeste gezag in
Zeeland. De Graven, als zij ingehuldigd
werden, waren gewoon aan de voeten van
den Abt een eed te doen op Gods heilige
Evangeliën. Bovendien had de Abt van
Middelburg het recht van voordracht voor
alle mogelijke en kerkelijke vacatures in
Holland en Zeeland.
De Abt was dus in het midden der
dertiende eeuw een zeer hoog en invloedrijk
man, en de Abdij was bet Paleis van
aardsche grootschheid, de sterke burcht van
het kerkelijk gezag.
Een schoone bouw, op ruime schaal
aangelegd was ons Binnenhof. Eéne hoofd
poort, die aan de Balans, thans gerestau
reerd, voor rijtuigen en voetgangers, toen
van deuren voorzien, gaf toegang. Daar was
de hoofdwacht gevestigd. De zjjpoort naar
het Koorkerkhof en de Muntpoort maakten
deel uit van de Abdijeerst in later eeuwen
is de Mant van Zeeland gevestigd en zijn
particuliere woningen onder de Abdijpoort
De directeur der Ned. Land- en Emigra
tie-maatschappij te Utrecht, thans de heer
F. J. Dekker, deelt naar aanleiding van het
in ons vorig nommer medegedeelde telegram
uit de N. R. C. mede dat moeilijkheden
zijn gerezen zijn bij de overdracht van gron
den met de kanaal-maBtschappij aldaar.
De gronden van den Staat Colorado ge
kocht door eene kanaal-maatschappij aldaar
gevormd, zijn geirrigeerd en tot cultuur ge
reed gemaakt.
Blijkens mededeelingen dor bekende bro
chure en van den heer Zoutman persoonlijk
is een uitgestrektheid grond ter grootte van
het eiland Walcheren in koop aan de N.
A. Land- en Emigratie Maatschappij gegeven.
Deze heeft op hare beurt aangekondigd
dat dit land voor kolonisten te koop was,
maar verkocht is hier niets. Ook uit de
mededeelingen van den directeur blijkt dat
niemand hier land heeft gekocht of gelden
daarin gestoken.
Van welken omvang de moeilijkheden zijn
is den directeur niet bekend, zoodat eerst
nadere inlichtingen opheldering zullen kun
nen geven.
De strijd tegen de Vivisectie.
Wq hebben reeds vroeger onze bezwaren
gezegd tegen een samen blijven in ééne
vereeniging met hen, die met de schrijvers
in «De Tribune» heidensche gevoelens
propageeren en niet al te vriendelijk zijn
jegens hen die daartegen opkomen.
Enkele persproducten van dat blad zijn
door den bond overgenomen en verspreid,
ofschoon niet onder alle orthodoxe leden
wat wel pleit voor zijne voorzichtigheid,
doch hem niet ontslaat van de verantwoor
delijkheid voor de uitgave, waarin bijvoor
beeld de stelling voorkomt «dat mensch en
dier wel in ontwikkelingsgraad verschillen,
maar derzelfde natuur deelachtig zijn, die
voor steeds toenemende volmaking vatbaar
is». Ook hindert ons de uitspraak eet.-er
dierenvriendin, kennelijk met instemming
aangehaald: aEen dierenziel is een men-
schenziel in wordings*.
Voorts wordt in bedoelde uitgaaf gepro
testeerd tegen de «ultra-behoudende» richting
in de Kerk die met een beroep op Genesis
de leer dat wij van,, de apen afstammen,
zoo maar klakkeloos verwerpt.
gebouwd. De poort tegenover de Botermarkt
met de letters S P Q M is eerst in 1592
door het stadsbestuur gesticht.
De Abt woonde niet in het huis waai
de Commissaris der Koningin verbliji houdt,
gelijk men meent maar in de Kamers,
thans ingericht voor de bureau's van het
Provinciaal bestuur. De Koorheeren bewoon
den de vertrekken ter weerszijden van de
hoofdpoort, bekend als de Rekenkamer van
Zeeland, en de Provinciale Bibliotheek en
het archief De monniken bewoonden de
Munt en hadden hunne eetzaal in de tegeu-
woordjgeGymnastiekschoolopdeGroenmarkt.
De tegenwoordige Staten-Zaal was toen
waarschijnlijk ook reeds de zaal waar de
Abt met de Edelen en Ridderschap tot het
bestuur van Zeeland vergaderde. Maar toen
een holle, kille zaal met witte muren.
Het huis thans door den Commissaris der
Koningin bewoond was het Logement van
die Graven van Zeeland. Dat huis herbergde
alleen den Graaf als hij te Middelburg ver
blijf hield of zijn gasten.
En vele vorstelijke gasten heeft dit «open
Huys des Graven» geherbergd. In 1478
Maximiliaan, Keizer van Duitschland; in
1496 Filips I Koning van Spanje; in 1515
Karei V Keizer van Duitschlandin 1556
Filips II, Koning van Spanje; in 1570
Anna van Oostenrijk, Koningin van Spanje;
in 1576 Willem van Oranjein 1588,
Maurits van Nassau; in 1688 Willem III,
Koning van Engeland; iu 1766 Willem V,
Stadhouderin 1809 Lodewqk Napoleon,
Koning van Holland; in 1810 Napoleon
Bonaparte, Keizer der Franschen, en later
de drie Koningen uit ons Oranjehuis.
Ziet ge wel dat de eeuwen dezen kloos
terhof tot een merkwaardig stuk vaderland-
sche geschiedenis hebben gemaakt?
Deel uitmakende van deze rijke Abdij
was de Abdij-kerk. Een kerk waarvan
naar de geschiedenis meldt, «de timmeraadje,
de outaaren, de schilderijen en het maakzel
der kerke, altemaal ongemeen prachtig en
kunstig was, en de oogen verrukte der
toekijkers, die van alle kanten kwamen
toegeloopen».
De Abdij-kerk kon geen Calhedraal zijn,
omdat het niet een Parochie kerk was,
maar privaat bezit van de Abdjj van onze
Lieve Vrouwe.
Wanneer de Bond dergelijk boed
dhisme en darwmisme te hulp roept om den
strijd tegen de goddelooze gruwelen dei-
wetenschap tegen de dieren daarmede te
wijden en te sterken, dan zal hij terrein
verliezen, want dan zullen de christen
strijders die zich onvoorwaardelijk houden
aan Gods Woord de gelederen verlaten.
Des christens devies, in Hugenholtz'
eerste brochure zoo juist geteekend, is
Spreuken 12 10a; zjjn wensch: de
zuchtende creatuur vrjjgemaakt te zien
van alle juk door de zonde hem opgelegd.
Zjjn drqfveer de onnoodige wreedheid te
fnuiken waarmede de «wetenschap» het
arme dier noodeloos en nutteloos foltert,
en lafhartig vermoordt met allerlei onge
oorloofde experimenten.
Op dat standpunt kunnen alle strijders,
van welke richting ook, elkander steunen.
Maar dan houde men alle dogmen van
zielsverhuizing, alle gefilosofeer over evolutie
theorie of iets dergeljjks, er buiten. Dat
behoort niet op het terrein van de Anti-
Vivisectie.
23 Dec. 1892.
Bjj de behandeling der begrootingen voor
waterstaat en justitie drong de heer Lucasse
aan, in het belang van den petroleum-
handel te Vlissingen, op de plaatsing van
dukdalven in de haven te Veereen de
heer Hennequin op betere regeling der
jaarwedden van de maréchaussée. De heer
Hennequin betoogde tevens de noodzakelijk
heid tot verbetering van de haven te Breskens
reeds nu. Hij wees op de, minder noodige,
groote kosten, die gedaan warden voorliet
havenstation te Vlissingen. Aan den heer
Conrad antwoordde de minister dat eon
voorstel zal gedaan worden om tot oplossing
te geraken van het geschil tusschen ge
deputeerde staten van Zeeland en de regee
ring omtrent de zeewering en oeverver-
dedigiog.
De post instelling van een Landbouwraad
samengesteld oit landbouwmaatscnappijen,
werd aangenomen, na bestrijding door den
oud minister Havelaar die de landbouw-maat
schappijen daartoe niet geschikt achtte.
De heer Tijdens besprak de heerschende
werkloosheid, en sloot zich aan bij het adres
van baron Tindal. Hjj noemde eenige mid
delen ter verhelping. Er zijn in Nederland
volgens hem nog 600 duizend hectaren
De St. Pieterskerk, staande op het ons
bekende Hofplein, was in naam de Hoofdkerk
van Middelburg, in werkelijkheid evenwel
was de Abdijkerk, de tegenwoordige Nieuwe-
en Koorkerk te zamen, de tempel van
Middelburg, de cathedraal van Walcheren
zelfs.
Daar, in die reusachtige ruimte, verga
derde zich op hooge feestdagen de menigte.
Daar was de Arke des Verbonds, het Nob
der woestijn, het Patmos van den Nieuwen
Dag voor menige vermoeide van ziel.
En als dan de christenheid de groote
feestdagen des Heeren, der heiliga Moeder
Gods, der heilige beljjders of maagden
vierde dan tooide zij haar kerk met het
stille wit, het symbool der geestelijke
vreugde, zoowel als der reine, onbesmette
onschuld.
Rood is de kleur der kracht, rood is
schitterend als het vuur, helder als het
bloed. Daarom sloeg de kerk een rooden
mantel om, als zij, gedenkende aan de
vlammende uitstorting des Heiligen Geestes
haai' Pinksterfeest vierde, daarom hulde
zjj zich in het rood, als zjj de heilige
martelaren gedacht, die hun bloed hadden
gestort, zoo kostbaar ter bevruchting des
geloofs.
Tusschen het stille wit, en het heldere,
krachtige rood ligt het zachte groen, helder,
vroolijk, frisch, levendig «Is de zoete hope
die het gemoed met blijde verwachtingen
vervult. Dan kleedt zich de kerk in 't
groen als geen feesten invallen. Van den
dag der heilige Drie Koningeu tot op Zondag
Septuagentis, en van Pinksteren tot den
advent.
Nog niet droef en donker, maar toch
somber en ernstig is het paarschof violet.
Niet de rouwe des doods teekent het, maar
de rouwe der boetvaardigheid. Niet het
onbezielde der gestorvenen, maar de bleek
heid der vastenden. Daarom wikkelt zich
de kerk in 't paersch als zjj boete- en
vastendagen houdt of quatertempers viert.
En als het koor der kerk geopend wordt,
de begraafplaats voor Edelen en Grooten,
dan ziet ge de kerk getooid in de somberste
der vijf kleuren het zwart
Zwart het symbool van treurigheid
en duisternis, van dood en boetvaardigheid.
Het zwarte gewaad der dienaars en
grond, min of meer geschikt om in cultuur
te worden gebracht
Inpoldering is als aangewezen, evenals
ontginning van heidegronden. Ook wees hq
op de tjjdelqk overstroomde gronden,
die men, door het graven van kanalen
uiterst vruchtbaar maken kan. Zjj zjjn
bijna onuitputbaar door hun groot stikstot-
gehalte. Voorts op de zandgronden, die
door zoigvuldige bemesting en aanvoer van
faecaliën door kanalen uit de steden geschikt
kunnen gemaakt worden voor de aardappel
teelt Dan is er nog da Zuiderzee, de Dollart,
enz. Hjj vroeg o. a. aan den minister van
binnenlandsche zaken of deze zoo spoedig
mogelijk een crediet wil aanvragen voor de
gemeenten, die in de werkloosheid willen
voorzien en daarvoor hun toevlucht moeten
nemen tot minder productieven arbeid, te
steunen.
De minister antwoordde dat het moeilijk
te zeggen is of de werkloosheid dit jaar
erger is dan 't vorige. Een middel tegen
werkloosheid in een paar woorden aan te
geven is moeilijk. Wat de gevraagde steun
aan de gemeenten betreft, waar het noodig
is, zal de Regeering, na voldoend onderzoek
en in verband met de bepalingen onzer wet
geving, niet aarzelen om die hulp te verleenen.
Doch dit moet bij bepaalde gevallen worden
beoordeeld en verschillende vragen dringen
zich hierbij op dpn voorgrond. Reeds bjj de
Begrooting van Binnenlandsche Zaken heeft
de Minister medewerking toegezegd voor
de ontginning van heidegronden.
De heer Tjjdens was met dit antwoord
niet bevredigd.; Hjj drong op spoedige hulp
aan.
Bjj kon. besluit van den 20en dezer
is bepaald dat het bedrag der rijksbijdragen,
die aan gemeentelijke en aan bijzondere
normaallessen en aan hoofden van scholen
zullen worden verleend, voor elk der door
hen in don loop van het jaar 1893 ter
opleiding tot onderwijzer aangenomen per
sonen, nadat deze in den loop van 1895
of later de akte, bedoeld in art. 57, onder
a, der wet op het lager onderwijs, wordt
vastgesteld als volgt:
lo. voor hen, die bjj gemeentelijke en
bij bijzondere normaallessen zjjn opgeleid
a. gedurende ten minste 2 jaren f 300
b. gedurende ten minste 3 jaren f 400,
en c. gedurende ten minste 4 jaren f500
2o. voor hen, die door hoofden van
in—Bgaea—g—mwi ■ommmmm——
priesters, het geopende graf, het weemoedig
flikkerende waslicht, de treurige en sombere
stoet die daar in het halfduister Tan een
Romaansch kerkgebouw voortschreden,
stemde dat alles niet tot somberheid?
Maar ook in die duistere Middeleeuwen
ruischte langs die stille gewelven, als langs
die prachtige tomben de stern van Christus
«Ik leef en gjj zult leven»en dat onze
voorvaderen de beteekenis van dit woord
hadden verstaaD, getuigt hunne onver
anderlijke gewoonte om te begraven met
het gelaat naar het Oosten van waar de
verrijzenis komen zou.
En nu tomben en ljjkgesteenten, graf
zerken en Mausoleums zjjn vergaan. Het
stof van hen die daar sluimerden is gansch
en al vermengd met het stof der aarde,
deze steenan zuilen en steenen gewelven
zijn stof geworden of zullen stof worden.
Dat alles predikt vergankelijkheid. Hier
beneden is niets wat blijft.
Dat is de les die we, wandelende tusschen
de graven, hebben meê te dragen.
Nog een monument blijft mjj ter be
schrijving over, eene beschrijving die langer
wordt dan ik mij had voorgesteld.
Het is de Abdjj-toren. Onze schoone,
ranke Lange Jan.
De oorsprong van dit bouwwerk verliest
zich als dat van de Abdij, vermoedelijk in
den nacht der tijden. De oudste afbeeldingen
uit de I3de eeuw doen dezen toren veel
kleiner zien met een naald gedekt. In
1476 brandde deze naald, door den bliksem
getroffen, tot op hetsteenwerk af. In 1512
herbouwd, trof hem in 1568 dezelfde ramp.
Door de ellenden van het beleg duurde het
tot 1590 eer hq van stadswege herbouwd
werd. Toen werd het klokkenspel [er in
geplaatst. Op 1 Augustus 1712 brandde
de toren nog eenmaal tot op het muurwerk
tegeljjk met het dak der koorkerk at.
Toen is bjj den wederopbouw het koperen
dak en de bliksemafleider daarop geplaatst.
Toen is de bekende, merkwaardige trommel
in de uurwerkkamer voor f 17000 geplaatst.
Toen zq'n de 41 klokken, wegende te zamen
34340 kilo ingehangen. En sinds dien tjjd
is de Lange Jan in zq'n tegenwoordigen
vorm door gansch Zeeland te zien.
Zjjn kruis en zijn kroon vormen als eertqds
het Centrum van Zeeland.