it Goes,
SSEN,
IEN,
Visser
1892. No. 21.
Donderdag 17 November.
Zevende jaargang.
ii geleverd.
DER.
eunge,
ende
goed
'oman.
iloo.
mets.
raaf
MIDDELBURG.
ETTEN f2,50
-1,50
-1-
dienst
Midd.-VIiss.
LEGRAAF."
veer—goes,
ing van Dinsdags,
dienst).
V ER8CII I.I NT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIES
Schetsen over Middelburg.
ijn van
HEM,
aderstaande Dépot-
ST.
HENDRIKSE.
RUIJNE.
ZANDEE.
J. GOEDHALS.
NHOUWER.
lN sprang.
,NS.
)ER MADE.
SCHURE.
•ratis verkrijgbaar
ïpots gerestigdj zijn
vra igd
ndhoudende kleur
SlOTEH.
inMiddelbar;.
ertrekuren
rtjjd)5,25, 6,30,
nra. 12,35, 1,20,
20, +5,05, 6,-,
10,20, 11
kte uren rijdt de
Alle treinen rijden
tijd)vm. 4,55,
r 11,40, nm. 12,30,
30, 4,15, 5,
>,15, 10,15.
smerkt wordt van
/erige treinen rijden
DIENST
en Zierikzee.
Spoorweg Goea.
Greenwich.)
!C
[an
ler.
Van
Zierikzee
'smorg. 'smid
asd. 15 6,40 1,30
oens.16 7,30 1,30
nd. 17 7,30 1,30
ijd. 18 7,30 1,30
19 7,30 1,30
ad. 20 7,30
ran. 21 7,30 1,30
nsd. 22 6,40 1,30
oen8.23 7,30 1,30
ind. 24 7,30 1.30
25 7,30 1,30
26 7,30 1,30
nd. 27 7,30
lan. 28 7,30 1,30
B.-ROTTERDAM,
'adsklekken.)
i Zondags, v. Vlia-
delburg 8,45, van
na. 6,30, 7,55,9.15,
10, 4,10, 5,50, 7,20.
11. 7,15, 8,30,9,55,
5, 4,50,6,35, 8,—
tan Antwerpen
asd. 15 's morg.4,
nd. 17 4,30
nd. 20 5,30
nsd.22 6,
ENST
sche Veer 6.40f
8.1+, 2,34f (Slot
0.
J ags:
he Veer 9.—,5.
istende) 2.30,6.30
elken MAANDAG- WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND
Prijs per drie maanden franco p.p. f0.95.
Enkele nummers/0.02f.
UITGAVE VAN
en
van 1 5 regels 25 cent iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 1 5 regel? 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
De Dubbeldam passeerde Maandagmorgen
1.15 kaap Lizard, de uiterste grens van
Europa.
Op den verjaardag van ds. Hasebroek
schreef de Nieuwe Prov. Groninger Crt.
t. Jonathan
Wie kent de Waarheid en Droomen niet
Al had «Jonathan» nooit iets anders ge
schreven dan dezen eersteling uit zjjnüber-
sprudelnde jeugd, dan zou hij reeds door
dit boekske vol poëtische opvattingen en
diep menscheljjk gevoel, zich een eereplaats
verworven hebben in de Nederlandsche fraaie
letteren.
Maar Hasebroek is niet enkel humorist
in den edelen zin van het woordhjj is ook
dichter gebleken, en heeft zijn plaats op
onzen zangberg tot op tachtigjarigen leeftijd
met eere gehandhaafd.
Zijn dichterlijk talent, dat in alles wat
hjj schreef doorschemerde, in zijn meesterlik
kanselwerk zoowel als in zjjn losse letter
kundige schetsen, is nog van dat oude echte
gehalte dat helaas schijnt uit te sterven,
en tegen het radicalisme van het jonger
geslacht uitkomt, als een weemoedig avond
rood tegen grauwe regenwolken.
Hasebroek als dichter roept dien gelukki
gen tjjd in het geheugen terug, toen de
poëzie nog hoog stond in de schatting der
beschaafdentoen de dichters als bevoor
rechte wezens werden beschouwd, om den
too verstaf waarmee zjj u in hunne schoone
wereld overbrachten en het ideale waas,
dat hun bezielde woord over de werkelijkheid
wierp.
Waar zjjn, o eeuw van materialisme en
gouddorst, die gulden dagen gebleven
In zjjn Vesper, een bundel uit het jaar
1887, komt een Dichterklacht voor, waarin
Hasebroek den aanvang dezer eeuw con
trasteert met dezen haren cndichterlijken
afloop. Toen «een goudrivier van poëzie»
die Europa doorvloeide; terwijl men nu,
als men kon, Pegasus tot een trekpaard
zou maken en Hooft's zilveren snaren munten
tot zilvergeld
Wie dergenen die zich het leven niet
FEUILLETON.
VII.
Een bladzijde uit de Kerkgeschiedenis.
Weinige dagen na de opzienbarende ker
kelijke handelingen van de classis verspreid
de zich in Middelburg een gerucht, dat
de aandacht van de kerkelijke quaestie
afleidde.
Prins Willem III zou Middelburg be
zoeken.
De groote Oranjevorst, toen in "een
oorlog met Frankrijk gewikkeld, was'nog
slechts twee jaren stadhouder. Hij die voor
't oog van Europa Lode wijk XIV vernede
ren en dertien jaren later de kroon
van Engeland dragen zou, stond nog niet
op het toppunt van zjjn roem. Toch,
behalve het prestige dat in alle Neerlands
steden en dorpen den naam van Oranje
omgaf, was de Prins-Stadhouder reeds be
kend als een kundig diplomaat en een
bekwaam veldheer.
Zijn komst werd met belangstelling
verbeid.
Op 29 November, des avonds te negen
uren kwam Z. H. te Middelburg aan in
een «bootje met een lantaarntje» onder het
losbranden van het geschut.
De Prins kwam hoofdzakelijk om de
kerkelijke geschillen bjj te leggen, en maakte
dan ook korte metten.
Op 30 November kwamen verschillende
burgerlijke en kerkelijke collegiën hem
begroeten. De Magistraat kreeg onmiddel
lijk eon uitbrander over het verzet tegen
zijn wil. De vergadering der Staten besloot
op denzelfden dag om van af 1 December
aan Momma het prediken te verbieden.
Op Woensdag 2 December was het
maandeljiksche biddag. De Prins en de
geheele hofstoet woonden de voormiddag
godsdienstoefening in de Nieuwe Kerk bij,
waar ds. Gravius predikte over Openb.
18 4. Deze maakte het echter zoo slecht
naar den zin van den Prins, dat hij des
namiddags in de Oude Kerk reeds op den
predikstoel staande dooreen bode een brief
van den Prins ontving, waarin deze hem
zijn misnoegen over de gehoorde predicatie
betuigde, en beval des namiddags een
anderen toon aan te slaan.
Intusschen ging de prins des namiddags
ter keik bij ds. Hoornbeek.
Vrijdag daaraanvolgende werd de zaak
in een plechtige vergadering der Staten
denken kunnen zondei het '1riondelijk geleide
der Poëzie, is die klacht niet uit het hart
geschreven
Het moet den tachtigjarigen Dichter wel
eenzaam te moede zijn geweest, geen Da
Costa, dien hij zoozeer vereerde, geen Ten
Kate, die zijn tweelingbroeder naar den geest
was, op zjjn feestgetij meer de hand te
kunnen drakkeD, en bij de ledige plaatsen
om hem heen, geen jonge dichters met het
wordend lied in de borst welkom te kunnen
heeten, om hem en de vrienden zijner jeugd
te vervangen.
Toch had hjj zjjn Hildebrand nogen
zoolang deze beide patriarchen nog onder
ons omwandelen, zijn we gelukkig dit dich
terlijk verleden niet geheel kwijt.
Op een dichterfeest is kritiek een wanklank.
Toch dringt bij het staren op dit tweetal
de vraag zich onweerstaanbaar op, wat
vruchtbaarder is gebleken voor onzen letterhof
het geloof dat hun levensstaf en de ziel
huaer verzen is geweest, of het overmoedig
ongeloof, dat onze latere dichters tot een
vleugelloos, gelijkvloersch realisme, indien
maar niet tot een soms walgelijk pessimisme
heeft geleid?
«Jonathan» althans mag het weten, dat
op zjjn feestdag velen nog dankbaar gevoeld
hebben, dat die dichters de ware opvoeders
huns volks zijn, welke hun genie gedoopt
hebben in de bron de eeuwige waarheid
en der eeuwige jeugd en die de wereld
hunner schooue idealen niet losgemaakt
hebben van God.
Voor elk lied dat op zijn lange loopbaan
zijn God hem gat te zingen, tot opheffing
van de geesten uit stof en draf, tot heen
voering der gedachten zijner tijdgenooten
naar het oord «waar 't eeuwig schoon zjjn
vormen zal onthullen», ontvange hjj, ook nu
zjjn feest reeds gevierd is, een woord van
oprechten dank; met den wensch dat zijn
levenszon niet moge dalen, eer hij in het
steeds stiller wordend dichterwoud, den
nachtegaalsslag opnieuw gehoord hebbe. dir
in «antieke zangen op nieuwe melodieën» een
herleving der Poëzie spelt
Tot veler verbazing werd dezer dagen door
beslist. Momma werd afgezet, en van der
Wayen evenzeer van zijn dienst ontzet, en
gelast ten spoedigste de stad en de provincie
te verlaten.
Hij kreeg van dit vonnis bericht door
het volgende briefje van Z, H.:
Eersame bijsondere!
Nademael U E. een van de voornaemste
autheuren is geweest, die de bevestiginge
van Ds. Momma tot predikant binnen desa
stadt voortgedreven heeft, niettegenstaende
onse serieuse aanschrijvinge ende contrarie
gegeven order, waerdoor ghjj 't recht van
de hooge overheijt ende kereke, ende onse
authoritejjt ende hoogh gesach als stadt-
houder, niet ontsien hebt te violueeren ende
te vilipendeeren, soo hebben wij, op expresse
ende speciale authoriteijt van de heeren
Staten van Zeelandt, goedgevonden;; U E.
bjj desen van doszelfs bedieninge als pre
dikant binnen dese stadt Midde'.burgh te
deposteeren, ende vervolgens te gelasten
sich tot rusten van de goede gemeijnte
der voorschreven stadt, uijt dese provintie
ende stadt tot onse nader order te begeven,
waertoe ons verlatende, beveele U E. hier
mede, eersame bjjsondere, in de protectie
Godes.
G. H. PRINCE d' ORANGE.
Van der Waijen deed nog eene poging
om bij den Prins toegelaten te worden,
ten einde zjjne zaak te bepleiten, maar
slaagde niet.
Momma en van der Wayen vertrokken
per scheepsgelegenheid op Zondagmorgen
13 December, begeleid door een groote
menigte, die hare tranen niet weerhou
den kon.
Momma zou Middelburg niet weerzien,
hg overleed reeds op 10 September van
het volgende jaar te Delft, waar hjj als
ambteloos burger leefde.
Van der Wayen predikte in later jaren
nog eens te Arnemuiden en ook zelfs te
Middelburg, toen hij als hoogleeraar aan de
Franeker Academie als leeruur in de He-
breeuwsche taal en iri de theologie roem
had verworven.
De Meg, de bevestiger van Momma werd
in zijn dienst geschorst. Hjj schreef echter
den volgenden brief aan den Prins
Doorluchtige, Hooghgeboren Vorstl
De gedurige en overgroote pjjne, welke
mij nu heeft negen Dagen opgehouden,
heeft mjj de gelegentheijdt ontnomen om
de Prev. Staten van Noord-Brabant tot lid
van de Eerste Kamer gekozeneen
liberaal, Mr. A. Sassen. De 'lijd, Maas
bode en Noord-Brab. Dagblad zjjn daarover
ontstichtmaar het Centrum verbaast zich
over de verbazing dier bladen. Van de
bekende leidende kringen in Brabant toch
is de nieuwe leer uitgegaan, dat een liberaal
nog zoo kwaad niet is, mits hg een voor
stander zjj van het plaatsvervangingsstelsel
bjj het leger.
«Hun orgaan, dat in zjjn meest rumoerige
periode beweerde, lange lijsten van abonné's
te krijgen onder Noord-Brabantsche Staten
leden, burgemeesters en andere autoriteiten,
beval zelfs liberalen aan voor de Tweede
Kamer en deed al het mogeljjke, om
beproefde Katholieken tegen te werken met
behulp van liberale candidaten. Daar weten
de getrouwe lezers van de Tijd, helaas,
weinig, bitter weinig van en nu staan
ze ontnuchterd, hoewel de leiders, die het
Noord-Brabantsche kiezersvolk zoolang hun
nieuwe politiek hebben voorgepreekt, eigen-
Ijjk niet anders hebben gedaan dan een
voorbeeld geven, hoe ze moet worden
toegepast.
«Welk een deceptie! Maar ook welkeen
na'ieveteit bjj een blad als de Tijd, dat eerst
door een inzender tot ontnuchtering moet
worden gebracht.
«De heer Sassen is liberaal en heeft
dit openlijk getoondhem dus treft, naar
onze meaning niet de blaam, dat hjj een
liberaal-Katholiek zou zjjn. Als liberaal
gekozen, vertegenwoordigt hjj nu de katholie
ke provincie Noord-Brabant in ons Hoogerhuis.
En hij is niet gekozen door opgezweepte
of misleide kiezers; hij is geen product van
het algemeen kiesrecht, maar dankt zgn
zetel aan de Noord-Brabantsche élite, aan
wie men nog altijd de politieke leiding des
volks toevertrouwtdie bjj moties en ma
nifesten het ostracisme toepast op alleman,
welke zich eenige vrjjheid voorbehoudt in
zijne handelwijze, om te komen tot wat
hg het rechtvaardigste en billijkste acht
In Noord Brabant schijnt men zelfs op
de nuchterheid der statenleden niet altijd
UE. Doorl. Hooghejjdt te komen mjjnen
schuldigen plicht van Congratulatie, en
vertoogh van eerbiedinghe te bewjjzen.
UE. Doorl. Hoogheijdt gelieve aan te
nemen dese mjjne oprechte verklaringe, dat
ik niet alleen nojjt de handt gehad hebbe
in de hedendaagsche geschillen ende be
roerten, maar ook na mjjn vermogen desel.e
hebbe genoogt te voorkomen. Of als er
waren, rnet alle gevoeghlijkhejjdt wech te
nemen.
Wat de Bevestiginge van Ds. G. Momma
aengaet, ik ben door de burgerljjke capi-
tejjnen, Collegium Qualificatum en d'
Achtbaere Magistraet, soo eendrachteljjk,
met soo veele redenen, soo langen en soo
hardt overdrongen geweest, dat ik niet
langer haer versoek en konde afsetten. Ende
alsoo alle dese dingen mg geljjekeljjke over
vielen op den Saterdagh voor de Bevestiginge
tot laat in den avondt, soo en heb ik geen
tjjdt gehadt om mg selven nader te beraden.
Voorts heb ik ik al op dien selfden tjjdt
in de oprechtighejjt voor God en 't C. Q.
verklaert, geljjk ik noch doe bjjdesen,dat
ik geen de alderminste ghedachte, veel min
intentie, ghehadt hebbe van iets te doen
't geen UE. Doorl. Hooghejjdt mogte eenige
reden geven van misnoegen; maerin tegen
deel wierd mg van alle sijden met sterke
assurante redenen aengeseght, dat hoewel
de Bevestiginge mochte geschieden tegen
de letter of Aenschrjjven van Z. H. dat
men nochthans niet en konde andersints
oordeelen van UE. D. H.'s goedertierenthejjdt
wjjshejjdt ende voorsigtighejjt, of in gevalle
UE. D. H. geweten hadde den staet onser
stadt en kerke op dien tijdten hoe dat
S. D. H.'s missive was geschreven op on
waarachtige en quade informatiën, dat
U. D. H, selfs de Bevestiginge soude ge
last hebben.
Dese en veele andere redenen meer, heeft
men mij op het gemoedt gheleght in de
volle vergaderinge, en bij aldien dat door
het nalaten der gemelte Bevestiginge, eenige
merkelijke onheilen en misnoegen onder het
volk tegen U D. H. mogten ontstaen, dat
men mij dat soude imputeeren, geljjk in
de Acte hier over gestrekt, bljjken mach.
Indien echter mochte gheoordeelt worden
dat van mij in desen iets mochte wesen
misdaen, soo betujjge ik andermael in op-
rechtighejjt, dat het niet alleen van mjj
is geschiedt door onwetenhejjt, maar ook
tegen mijne intentie. Versoeke derhalven
aan te kunnen. Te oordeelen althans naar
de wjjze waarop dit collegie, waarin geen
enkele liberaal zitting heeft, den heer Sassen
in de Eerste Kamer binnenloodsde.
In een roomsch blad lezen wjj dat mr.
Sassen een eerljjk liberaal niet eens
geweten heeft dat hij gekozen zou worden.
Vóór de Staten bjjeenkwamen, schenen zjj
niet gereed met de voorbereiding hunner
keuze. Wat te doen? Op den dag der
verkiezing werd hem tweemaal getelegrafeerd
of hjj de candidatuur aannamen tweemaal
werd den afzender teruggeseind dat mr.
Sassen niet thuis was.
De afzender gaf van dit tweede telegram
geen kennis aan de ledenen toen hebben
dezen, zonder nader antwoord af te wachten,
eenvoudig maar op mr. Sassen gestemd en
hem een derde telegram gezonden met de
boodschap dat hij gekozen was.
Eerst eenige dagen later toen het nieuwe
Kamerlid persoonljjk werd bezocht, moet
hij gezegd hebben: «Nu ze mij toch be
noemd hebben, zal ik het maar aannemen;
doch had men het mg te voren gevraagd,
dan zou ik er voor hebben bedankt.»
«Een lid der Staten» verklaart in De
Tijd dat de beweegreden bjj deze roomsehe
heeren tot het kiezen van een liberaal ia
geweest een hak te zetten aan de partjj
van het Verbond met de antirevolutionairen
en haar den genadeslag te geven.
Over zooveel beginselvastheid zoo er
ooit eenig staatkundig beginsel in deze
menschen is aanwezig geweest zullen zjj
eens zeiven verbaasd staan. Ons verwondere
zjj echter niet. De roomschen hebben ten
vorigen jare voor de tweede kamer, en
nog dit jaar voor de provinciale staten de
liberale candidaten openlijk aanbevolen en
bjj monde van het kamerlid Haifmans hunne
«bljjdschap als der engelen» betuigd over
het welslagen hunner pogingen. Deze liberale
keuze voor de eejste kamer is de kroon op
het werk en de benoeming van den heer
v. Nunen tot minister in een liberaal kabinet,
waarvan zekere Haagsche correspondent
reeds droomde, zal eens een parel in die
kroon zjjn. Als in 1830 geldt ook thans
leve de roomsch-liberale coalitie!
seer demoedeljjk, dat UE. D. H. mjj in dese
saeke gelieve, na sjjne goedertierenthejjdt
te excuseren, en 't selve gunstelijk .te
oversien.
UE. Doorluchtige Hoogheijts en
Hooghgeboren Vorst, verplichtsten
en geaffectioneersten Dienaar,
J. DE MEIJ.
Middelburgh, den 9 December 1676.
De Prins nam met deze verklaring ge-
noegen, en toen de Meg schrifteljjk de
Opperhoogheid der classis had erkend, kon
hjj in zgn ambt big ven 't welk hjj tot zjjn
dood vervulde.
In de week die volgde op het ontslag
der predikanten werden door den Prins ook
zever, leden der ovetheid en vjjftien of zestien
officieren der burgerwacht afgezet en door
Voetianen vervangen.
De gisting in de stad was dientengevolge
zeer groot. Men iging sommige leeraars
naroepen, terwjjl sommigen versierd met
kleine houten «Stejjle oortjes» langs de
straat liepen.
Een poging door eenigen beproefd om de
afzetting ongedaan te maken gelukte niet,
al had men ook om Sjjne Hooghejjt het
verzoek smakelijk te maken, een kasse met
appelen van China mede genomen.
De laatste echo van den strgd kwam
voor op Zondag 20 December, toen ds.
Hoornbeek in de Vismarkt-kerk preeken
moest. Deze brave, maar onbeduidende
predikant scheen door de algemeene agitatie
aangegrepen. In psalmen en preek gaf hjj
zijn overkropt gemoed lucht over het afzetten
en uitbannen sonder reden.
's Avonds in de Koorkerk predikende bad
hjj dat sjjne Hooghejjt mochte bedenken,
dat hjj geen heerscher was van de kereke,
maar een dienaar des levendigen Gods,
opdat onse vjjanden haer over ons niet mogen
verblijden, maar willen sjj haer verbljjden,
dat sjj haer in Godt verbljjden. Bjj het
uitgaan onstond confusie, waardoor sommighe
onder malkander handtgemeen wierden.
En alzoo eindigde eene geschiedenis die
de gemeente van Middelburg een geheel
jaar in beroering gebracht heeft.
Het verhaal van deze gebeurtenis wensch
ik te besluiten, met mijne lezers in herin
nering te brengen de woorden te vinden in
Prediker 710.
Zeg nietWat is er dat de vorige dagen
beter geweest zijn dan dezel Want gij zoudt
naar zulks niet uit wijsheid vragen.
M. d. Kj