392- No. 15.
Donderdag 3 November,
Zevende jaargang.
V E R S C IÏ U N T
G. M. KLEMKKKK. te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS ÖER ADVERTENTIES
Politieke partijen.
v.
Schetsen teer Middelburg.
ei ken MAANDAG- WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND
Prgs per drie maanden franco p.p. f0.95.
Enkele nummers - f 0.02®.
UITGAVE VAN
EK
van 1 5 regels 25 cent iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
De drijfkracht van het beginsel dringt
aan de eene zyde tot terughouding, aan de
andere zijde tot voortgaan op den ingeslagen
weg.
Zoo vertoont iedere party hare uitersten,
hare linkèr- en rechterzijde, die tijdelijk,
hoewel uit dezelfde ideeën levende, een
aparte opvreding vertoonen.
Tijdelijk was b. v. voor een kwarteeuw
de opkomst en bloei der conservatieve party
ten onzent. Zy verdient evenwel den naam
van partij niet, gel ij a de geschiedenis der
laatste vijf en twintig jaren overvloedig
heeft be weien. Talentvolle mannen verzet
ten zich tejen het, voor dien tijd, vooruit
strevend drjven van het bekwame hoofd
der liberale party, den minister Thorbecke,
en vergaderlen rondom zich allen die vrees
den voor utersten, maar vormden geen
party, omdat er geen bodem was.
Zy leefden in het vorleden en van het
verleden.
Maar die dtyddurende övolutie die de
maatschappij beheerroht en van daag voor
zeer gewoon det aanzien wat gisteren vanjzich
schrikken ded, dreef hen voort. De dood
van het emirsnte hoofd waartegen de pylen
gericht werdta brak de kracht der oppositie,
en al is het onservatisme nog altijd een
macht waarmde te rekenen valt, de con
servatieve partj is ondergegaan.
De liberale prtij wint steeds aan kracht
door altyd nieuvea toevoer van hare rechter
zijde. Maar deliberate party verliest ook
altijd aan kract door het voortdringen van
hare linkerzijde
Blijft zij bij d toepassing harer beginselen
ter halver wegt staan, daar zyn er die
voortdrijven tot e uiterste consequentie toe.
Radicalisme, deiocratie, communisme, soci
alisme, zyn allerreemde woorden voor stel
sels waarmede ten de maatschappij tracht
te hervormen.
Verschillende tkken van éen boom.
Twee klassen de middenstand en de
volksmassa wrden door de revolutie
van '89 van de ;ehoorzaamheid aan twee
andere klassen - de kerkelgken en de
aristocraten berijd. Beiden verklaarden
den oorlog aan hi gevestigde gezag, en be
ijverden zich om le bestaande orde om te
keeren. Het stansverschi! evenwel maakte
scheiding tusschei die beide. Da eerste
trachtte, door zelfehoud gedreven, de uiter
sten te vermijdende laatste, door drang
FEILLETON.
IV.
Een bladzijde ui de Kerkgeschiedenis.
De deputatie, samengesteld uit de leden
van de beroepingsommissie en van den
Magistraat, van w«en in ons vorig nom-
mer sprake was, kam 15 Mei, daags na
Hemelvaartsdag bijds. Momma aan, om
hem te bewegen de dubbele roeping van
predikant by de gaeente en leeraar aan
het gymnasium aar te nemen.
Dat schynt niet ioeilyk gegaan te zyn,
want 23 Mei zei Je iy reeds vrienden en
leerlingen te den Hoi vaarwelreeds 30
Mei vinden wy hemte Middelburg.
Zijne vrienden zegen dat hy met een
«soodanige toegenegadheid verwelkomt is,
als nooit in Middelbrg geschied is: ieder
betuigde even grooteblydschap».
«Ieder toonde zich genegen, niet alleen
om de E. classis vtgens haar regt en
wettige authoriteit g-ust te stellen, maar
ook wegens het gepaieerde alle mogelijke
contentement te gevn», daarom zal de
beroepings-commissio an getrouw verhaal
van de zaak opstellenen door den druk
tot nauwkeurige kenis der gemeente
w l.i U1C tXjiöGÜ
kleijne ontsteltenis heefgebaart en die ae E.
vergaderinge (der beroeingscommissie) niet
heeft kunnen horen hen sonder schrick
en grouwen van haer pmoet».
In dien brief van de classis werd ds.
Momma gedrongen aai het beroep geen
verder gevolg te geven, als zijnde dit een
onwettig beroep, en bijaldien hy toch
voortging, «hem verklaartvoor een huerlingh,
die door de rechte deire van Christus'
schaepsstal niet is ingeioraen, voor een
verbreker van classicale en synodale reso-
lutiën».
Kerkeraad en Magisraat deden hun
uiterste best om rust ec vrede in de ge-
troebeleerde Kerk van Middelburg te doen
wederkeeren, de classis evenwel bleef op
tot invloed uitoefenen, de uitersten tebereiken.
Radicalen en democraten verlangen geen
constitutioneele monarchie maar de republiek
geen census-kiezers maar algemeen stem
recht.
Socialisten gaan nog een stap verder, en
zeggen, uit de leer dat de menschen van
nature vrij zyn, en dus aanspraak op de
regeering hebben, volgt van zelf dat de
menschen die van nature voedsel en kleeding
noodig hebben, ook aanspraak hebben op
die goederen.
Wat beteekent gelijkheid en recht ais
wy door gebrek van dut recht geen gebruik
kunnen maken?
Wat baat het iemand kiezer te zyn als hjj
niets heeft om zyn ho-nger to stillen of om
zijne naaktheid te dekken
Natuurrecht en volkssouvereiniteit, ziedaar
de ljjn die we van af 1789 over 1848 zien
beenloopen.
En aan het einde onzer beschouwing
vat) de eepe der politieke partyen, rust op
ons en alle anti-revolutionairen die in de
Zeeuw hun geestesrichting terugvinden de
plicht zich rekenschap te geven van de reden
waarom zij zich in den strijd onzer dagen
scharen aan deze en niet aan gene zijde.
Die reden is alleen omdat de antirevolu
tionair, or.danks alle mogelyke waardeering
voorde persoonlijke talenten aan de overzijde,
met éen enkel feit rekent. Eén feit, dat,
we merkten het reeds op, aan de overzyde
niet in rekening wordt gebracht. Eén feit,
dat, naar het oordeel van alle antirevolu
tionairen niet één maar de machtigste
factor is in het leven.
Dat feit is de zonde.
Hy die niet gelooft «in zonde geboren
en in ongerechtigheid ontvangen» te zyn
kan geen antirevolutionair zyn, en geen man
der overzijde, hy behoore dan ook tot de
gematigdste liberalen of tot de meest voor
uitstrevende socialisten, die niet gelooft dat
het kwaad ontstaat uit de omstandigheden,
uit den nood der maatschappy.
Dat is de groote scheidingslijn tussch.-u
de twee politieke partyen.
Geen antirevolutionair gelooft dat nood
of ellende zonde en onrecht baart, al is ze
daartoe eene verzoeking. Niet een gelooft
dat eerzucht, hoogmoed, wraak, nijd en
andere zonden zullen afnemen als algemeen
stemrecht alle vryen tot mederegeeren roept,
of als de menschen meer te eten en minder
to drinken hebben.
Geen antirevolutionair die niet behoort
in te zien dat het lot van den mensch en
haar punt staan, en liet zich de machten
het recht niet uit de hand nemen. Indi a
het dan hard gaan moest, welnu dan. De
kerkeraad besloot ds. Momma door eei e
commissie van zijnentwege te doen geluk
wenschen met zijne behouden overkomst,
hem leedwezen te betuigen over de gerezen
geschillen, hem de verzekering van hun
liefde en hoogachting voor zyn persoon te
g»ven, en eindelyk hem uit te noodigen
op Zondag 7 Juni roet zyne proefpredikatie
een aanvang te maken.
Tot recht verstand van die proefpredikatie
diene het volgende
Langen tijd was het de gewoonte in
Middelburg dat een predikant, vóór hij
intreê deed in al de zes kerken der stad
twee preekbeurten vervulde, hetgeen
men proefpredikatiën noemde, zonder dat
uit het mislukken der proef de niet-beves-
tiging kon volgen.
Het was, naar het ons voorkomt, een
voudig een voorstelling, eene beleefdheid
gewisseld tusschen leeraar en gemeente
vice - versa.
Maar keeren wy tot ons verhaal terug.
Ds. Momma trad voor 't eerst op den 7
Juni in de Oude of St. Pieterskerk. Hjj
legde zyne gemeente, gelyk te begrypen
is. in nv^rcrrnni <vatal
w **ut ueseu witieuea overgeven niet
De ziel uw es tortelduyfkens demoedig;
Wilt ook niet eeuwigh vergeten, Heer,
goedigh,
Uw arm volck, 't welck men nu trooste
loos siet»
en sprak over de woorden van 1 Petr. V 2
Weijdt de kudde Gods die onder u is»
De spreker toonde aan ter eener zijde
zijn plicht omtrent de gemeente, en aan de
andere zijde den plicht der gemeente omtrent
hem, en liet, zonder het in ronde woorden
te zeggen, genoegzaam doorschemeren dat
hjj zich, ondanks alle kabaal, geroepen ge
voelde de kudde te weiden die hem geroepen
had tot haren herder.
Burgemeesters en de voornaamsten der
stad gingen na deze predicatie den nieuwen
zijn levensbestemming een wanhopige iv,
indien hjj in deze wereld slechts een strijd
perk om het bestaan ziet, of een tooneel
voor den eerzuchtige, en niet een roeping
erkent hem door Hooger opgedragen.
Door dit geloof beljjden we de antire
volutionaire beginselen op staatkundig gebied.
M. d. K.
Het vertrek van onze landgenooten naar
Colorado is bepaald op 12 November, per
stoomschip Dubbeldam van Amsterdam.
De redactie van de Zeeuw heeft maat
regelen genomen tot het onderhouden tan
eene geregelde correspondentie tusschen
onze vertrekkende bloedverwanten en vrien
den en de hier bljj venden.
"Voor zoover belangstellenden in die nieuwe
nederzetting nog geen lezers van de Zeeuw
zijn, raden wy hun aan dit te worden.
-f
De spoorwegen in Dakota, Nebraska,
Jo WA, drie der Staten van de Vereenigde
Noord Amerikaansche, zitten verlegen met
den overvloed van graan. Alle entrepots
zitten vol, zoo vol dat tien duizend waggons
te Chicago op het lossen staan te wachten.
Ziet ge wel, zou Fourier als hy nog
leefde, zeggen, ge herinnert u den socialist
we! met wien we de vorige week kennis
maakten ziet ge wel dat God voor a'le
monden voedsel geschapen heeft. Maar hoe
komen ze er aan?
Dat zou nu eens een goed werk voor
onze socialisten zijn, om te trachten dat
probleem op te lossen.
Dat krabbelen en knagen en afbreken
van het bestaande geeft niets.
La critique est aisée, mais Vart est
difficile.
Hetwelk beteekentDe beste stuurlui
staan aan wal.
Onze wereld is een wereld van reclame.
Dat was de oude wereld niet. Toen was
het winkelhuis voorzien van in lood gevatte
ruitjes, daarbinnen was geen étalage. Het
neergeslagen blind diende tot uitstalling van
de te verkoopen waar. En die waar werd
voor regen en zonneschijn door een luifel
beschut. Nu is de annonce een meer en
meer gebruikmiddel om de waar aan den
man te brengen.
Eerst de annonces in couranten, daarna
leeraar bezoeken en verwelkomen. Heerea
schepenen en raden kwamen mede en de
hoofdmannen der burgery volgden. Op
merkelijk dat niet van kerkeraadsleden of
predikanten wordt gesproken.
Wilden zy afwachten de dingen die ge
beuren zouden
Op Maandag 8 Juni hield ds. Momma
zyn inaugureele oratie als docent aan het
gymnasium in tegenwoordigheid van allen
die in Middelburg in ambt en aanzien waren.
Ook dit schjjnt weder een half kerkelijke
plechtigheid geweest te zjjn. Wij lezen
althans dat de geheele regeering met de
burgemeesters Schorer en Munnicq aan 't
hoofd zich van liet stadhuis naar de Nieuwe
kerk begaven om die oratie aan te hooren.
Zeker is het in ieder geval dat de classis
in deze gebeurtenis van 8 Juni een nieuwe
grief zag,
De classis gevoelde zich vernederd, en
zy scheen den kelk der vernedering ten
bodem toe te moeten ledigen, toen op den
II Juni, in hare vergadering, expresselyk
om de onrust in de Middelburgsche ge
meente bijeengekomen, een stadsbode ver
scheen met de sommatie aan den scriba
der classis ds. Smittman om orimiddellyk
voor den Magistraat te verschijnen.
j
gaat alleen.
Het bleek weldra dat de scriba der classis
alleen geroepen was, opdat de Magistraat
zou kunnen te weten komen wie de steller
was der stukken van de classis uitgaande.
Ds. Smittman verschuilt zich achter zjjne
betrekking als scriba van de classis maar
noemt den steller der stukken niet.
Zoo gaan de dagen onder haspelen en heen
en weer schryven en vergaderen voorbij
zonder dat de zaak in kwestie een stap
verder komt.
Omstreeks hetzelfde uur waarop de scribe
('er Classis voor den Magistraat geroepen
was, was ook de krijgsmacht der burgery
(de schutterij) samengekomen. Majoor van
Goethem trok met vijftig of zestig welge
wapende mannen naar de vergadering der
jj
op muren en vervoermiddelen nu in de
wolken.
Is het u bekend dat in het Berner-
Oberland de bekende aankondiging van
Van Houten's cacao te lezen staat, evenals
aan de kromming van den spoorweg bjj
Konstantinopel
Weten onze lesers dat in een hotel aan
den voet van den Olijfberg, tegenover het
station van den spoorweg Jeruzalem—Jaffa
ds reclame-kaart voor de Chicago-wereld-
tentoonstelling opgehangen is?
Ziet, dat is de reclame onzer eeuw.
En nu meldt men uit Londen, dat de
toepassing van het vernuftig denkbeeld is
gevonden om, door middel van electrisch
licht te adverteeren op de wolken 1
Dat is nu in Londen, maar vertoont niet
overal de maatschappij sporen van gejaagd
heid en abnormale verschijnselen?
Het rustige, kalme, antirevolutionaire
leven verwijdert zich al meer en meer, en
om dat terug te vinden zou men wenschen
boer in de San Louis te kunnen worden.
Daar is wel electrisch licht maar nog
geen reclame.
Wittenberg.
Er liggen 375 jaren tusschen den dag
toen Luther zjjne 95 stellingen aan de deur
barer slotkerk aanplakte, eu dien waarop
keizer Wilhelm II zijn merkwaardige rede
uitsprak van dit oude, pas vernieuwde
bedehuis.
De tegenstelling is ontzaglijk.
Toen een Habsburger op den Keizerstroon,
een vervolger der broederen, thans een Ho-
herzollern, beschermer der Evangelische
kerk in Duitschland. Toen een machtig
«Romendom» door bijna al de Duitschevorsten
gesteund, pogend de teedere plant der
Reformatie te verstikkenthans een Paus
die machteloos, althans werkeloos den voort
gang der hervorming aanziet, en tal van
Duitsche Vorsten de wjjding der Lutherkerk
vierend.
Tusscheu dit toen en nu ligt een lange
lijdensgeschiedenis, een reeks van geweldige
stormen.
Over de slotkapel van Wittenberg zijn
èn in letterlijken èn in figuurljjken zin de
stormen der eeuwen heengegaan. Niet alleen
dat de oude kerk, reeds vóór 1500 gebouwd,
in 1760 door Oostenryksch en in 1813 door
Fransch vandalisme, zwaar geteisterd werd
doch ook hoe menigmaal was de rook der
kettervervolging over haar heengegaan. Ook
de kerk naar Luther genoemd, kon niet
classis op hot Koorkerkhof. Zij kloppen aan
en verlangen binnen gelaten te worden. De
koster zegt dat niet meer dan vier of vyf
kunnen binnenkomen, maar zestien of zeven
tien gewapende mannen dringen den koster
op zjj, en de vergadering der classis binnen.
De praeses stamelt iets onverstaanbaars,
sommige leden blijkbaar niet van de
Gideonsbende willen heengaan maar
worden bij «de mouw» vastgehouden ma
joor van Goethem zegt, dat niemand zal
heengaan voor hy zyn boodschap gebracht
heeft of hjj zal hier een bloedblad aanrichten.
Die boodschap is dat de vernietiging van
het beroep tegen de borst der gemeente is,
dat de burgery part noch deel wil hebben
aan al de opstokerij, mondeling of schrifte
lijk, tegen de wettige handeling van ker
kenraad en magistraat ingebracht, en dat
zij de classis aansprakelijk stelden voor alle
onheilen door de houding der classis ver
oorzaakt of te voorzien.
Majoor van Goethem wees de eerwaarde
vergadering op zijne manschappen in slag
orde rondom de consistorie geschaard, en
verklaarde dadelyk te willen weten, voor
zijne lastgevers, of de classis op deze wijze
zou voortvaren al dan niet.
v-
„cen aan die afspraak echter
nooit voldaan. Op denzelfden middag werd
in hare vergadering besloten om, «van wege
de groote ontsteltenisse de gemeynte tot
Middelburgh, de verklariogen der keeren
capiteinen in facie classis, de oproerige ge
moederen des volks etc. opdat de E, vergade
ring veijlig en buijten alle bedreygingen
rnochte seker wesen, de vergaderingen naar
Vlissingen te verleggen».
De classis Walcheren vluchtte alzoo naar
Vlissingen.
Gelijk eenmaal Pius IX in later dagen
voor de Fransche bajonetten vluchten zou
uit de heilige stad naar Ajacco, zoo vluchtte
de Eerwaarde classis van Walcheren voor
de bajonetten der schutterij, uit het kapi-
tool der kerkelijke macht in Zeeland naar
de Scheldestad.
Wordt vervolgd.)
