terveld
JIIETTEN,
Holloway.
e.
6 7
1892. No. 52.
Zaterdag 30 Januari.
Zesde Jaargang.
het woord
M
tgeperstis.
zers met
IN POCK.
VERSCHIJNT
G. M. KLEM KERK, te Goes
F. P. JEHUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIES
Lange Vorststraat C 220,
G. M. KLEMKERK,
Drie maanden fabrieksarbeider,
i
RECHTSZAKEN.
rnrant gratis.
AM,
fan., des avonds
i te treden voor
a te Middelburg
de winterlezing.
JMANITEIT.
ïn in de kerk
ngedelft],
Nieuwstraat.
odiging van lih.
meenten, leden
s.
moet in de
gestopt,»
te lezen
ïkt er aan,
EL" wezen.
UL AVIS.
namaak.
BAAR
'EN.
lente en tegen
ets meer alge-
oeer bedroevend
welke van eene
fhangen. Mis-
josheid, slechte
kend teekenen
welke men
le werking van
e brengen. De
senen heilzamen
dingen, en over
zijne koloniën,
en worden zij
genezen nadat
hen, die jaren
en leverkwalen
or deze pillen
en eene goede
n, ofschoon zij
genoten.
NST
tOTTERDAM.
gs, Donderdags
Vlissingen 7,15,
terdam 8,15 u.
n. u. m.
15 3,45 0,—
45 4,15 0,—
Woensd. en Zat.
1,-12,15 3,40
,2012,35 4,—
,30-,
5
-11- %-
oor 11,20 2,20
5,31
6,47
5,41
6,56
7,3
7,16
6,1
7,24
7,32
7,39
7,44
7,54
8,2
8,15
6,36
8,25
8,34
6,48
8,43
8,2
10,6
de
Til
tf
elken MAANDAG- WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND
Prjjs per drie maanden franco p. p. f 0.95.
Enkele nummers0.02s.
UITGAVE VAN
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 1 5 regels 50 eent, iedere regel
meer 10 cent.
Wij maken onze lezers
opmerkzaam, dat het
bureau van ons blad VERPLAATST is
van de Lange Kerkstraat naar de
naast het huis vroeger bewoond door
de firma Wed. J. C. Nlassee Zn., en
naast de «goedkoope Haagsche Win
kel» van J. C. DE BUCK.
Alle gelden voor abonnementen
en advertentiën uitgezonderd voor
Walcherengelieve men dus voortaan
aan bovenstaand adres te- voldoen.
Lange Vorststraat C 220, Goes.
De «Prov. N. Hollander» wqdde deier
dagen eenige artikelen aan bovengenoemd
onderwerp, aan de hand van eene beschrij
ving daarvan, door haar vertaald en bespro
ken en waaraan wij onderstaande ont-
leenen
Paul Göhre (zoo schrijft het blad), can-
didaat iu de theologie te Berlijn, heelt den
zeldzamen moed gehad, voor zijn openlijk
optreden drie maanden in een fabriek
als gewoon werkman een plaats in te
nemen.
Hiermede heeft hij op de meest degelijke
wijze in zich de studie en de ondervinding
vereenigd en hierdoor is hij iemand ge
worden, die voor wat de de sociale quae»-
tie aangaat, onze aandacht en sympathie
verdient.
Alles wat hjj in Saksen ondervonden
heeft, kan niet toegepast worden op onze
Hollandsche toestandenmaar het verhaal
van zijn ondervindingen is t ch ook voor
ons van zooveel belang, dat wq in het
kort den inhoud zullen weergeven.
Begin Juni van het vorig jaar, zoo ver
haalt hij hing ik mijn candidatenrok
aan den kapstok en werd fabrieksar
beider.
Op een vroegen morgen verliet ik mijn
tehuis en trad met kloppend hart het mij
onbekende Chemnitz binnen.
Hier in Chemnitz, het middelpunt der
uitgebreide Saksische industrie, heb ik drie
maanden, onbekend, als eenzaam fabrieks
arbeider geleefd en bijna geen verkeer met
mijns gelijken gehad. Hier heb ik met de
lieden in een groote machinefabriek dage-
lijks elf uren gearbeid, met hen gegeten en
gedronken, als een der hunnen onder hen
gewoond, de avonden met hen doorgebracht,
Zondags rnq met hun gezelschap verge
noegd en zoo een rijken voorraad gegevens
verzameld, om de arbeiderstoestanden te
beoordeelen.
Sedert jaren voor de studie van het sociale
vraagstuk uit godsdienstig en kerkelijk oog
punt met warmte bezield, had ik noodig
een blik te slaan in de werkelijkheid
der ellende, om mijne studiën over dit
onderwerp te voltooien.
Toen ik des middags te Chemnitz kwam,
vroeg ik iemand mq te zeggen, waar
arbeid zou te vinden zqn.
«Wat zijt gij vroeg hij mij op vrij
barschen toon.
«Ik ben schrijver en op de hoogte met
expeditie,» antwoordde ik.
«Dan zult gij wel geen werk in Chem
nitz vinden.»
«Ik verricht ook gaarne ander werk»,
zei ik.
«Ga dan naar het centraalbureau, daar
is nog wel werk te bekomen.»
Zoo was mij de weg gewezen. Na eenigen
tijd op het bureau gezeten te hebben,
kwam een beweeglijk mannetje dat aan
een tafel zat, op mij toe:
(Goeden dag, landsman.»
«Goeden dag, landsman», antwoordde ik.
«Ook een van het vak Tegelijk hield
hij zijn wijsvingers voor de oogen.
Ik wist niet, wat hij daarmede be
doelde; doch ik onderstelde, dat hjj mij
voor een kleermaker aanzag en zeide van
neen.
(Wat zijt gij dan?» vroeg hjj verder.
(Schrijver en werkman bij de expeditie».
«En waarom reist gij op uw vak Zeg
eens, het is met jou niet alles in orde,
dat kan ik je wel aanzien. Kom je soms
uit het tuchthuis?»
Dat was een goed begin.
«Domme kerel, gelooft gjj mjj dan niet?
Ik ben werkzaam geweest aan de verzen
ding van een courant, en de dokter heeft
mjj dat werk verboden, ik moest wat zwaar
der arbeid verrichten.»
Dat hielp. Het kleermakertje kreeg me-
deljjden. Er waren .echter nog andere wer-
keloozen en een gesprek met hen deed mij
reed» een eersten blik slaan in het maat
schappelijk leven.
De kleedermaker hernam het woord.
«Ja, wjj kleermakers», riep hjj uit, «zijn
toch veel beter ai dan een sehrjjver. Wjj
weten tenminste, wat wjj geleerd hebben.
Een kleermaker, die een jas kan maken, komt
overal terecht.»
Hjj was ook den vorigen dag pas zonder
werk gekomen.
«Ik zei zelf nijjn meester den dienst op,
want de man was een zuiper, en een pa
troon, die drinkt, raakt op lager wal, zoo
waar tweemaal twee vier is. En de ellende
in zulk een familie kan ik niet aanzien.
Hij was een goede man anders en vroom
ook, want hjj zei gewoonlijk:
«Wie aan God niet gelooft gaat verlo
ren.» De oude Frits heeft gezegd: «Jezus
lief te hebben is meer waard, dan veel te
weten.» Maar op hetzelfde oogenblik kon
hij soms staan te redeneeren over Darwin
van heb ik jou daar.»
«O, dat is de man, die zegt, dat wjj van
de apen afstammen», zei een metselaar, die
mede den kleermaker had aangehoord.
«Ik geloof daar niets van, apen blijven
apen».
«Neen; wjj stammen van de apen al»,
riep een dronken steenbakker, die zich ook
in het vertrek bevond.
De andere aanwezigen lachten maar zei
den niets.
Ik vraagde hen, of zij dachten, dat ik te
Chemnitz werk in een fabriek zon vinden.
Zij meenden van wel.
Mijn verblijf op het centraal-bureau deed
my in de aldaar werkzoekenden drie klassen
onderscheiden.
De eerste, bestaande uit zeventien- of
achttienjarige gezellen, die hun leerlingsjaren
pas achter den rng hebben en hun vakreis
zijn begonnen. Zq ziin goed gekleed, hebben
voldoende geld en blijven gewoonlqk maar
één dag en nacht op het bureau, dan zqn
zij geplaatst.
De tweede soort lijn eigenlqk de echte
luilakken, gewoonlijk tusschen de dertig en
vijftig jaar oud. Zuipers en drukke bezoe
kers van de Chemnitzer herbergen. Zij we
ten goede adressen, vooral bq dominees en
pastoors, die zij bq den neus nemen met
ondersteuning te vragen, terwijl zij zich
in de herberg vrooljjk maken over hun
goedheid. Zij werken op zijn hoogst twee
dagen in de week.
De aerde soort staat tusschen de beide
eerste klassen. Het zijn krachtvolle mannen
tusschen de twintig en dertig jaar, die hun
vak verstaan, maar daarin geen werk kun
nen vinden. Duurt hun werkloosheid lang,
dan is liet gevaar groot, dat zij op het lage
peil van de luiaard» zinken en dan zijn zij
voor hun werk gewoonlijk verloren.
Acht dagen vertoefde ik op het bureau,
doch kon geen werk vinden.
Eindelijk besloot ik de directeuren van een
groote fabriek in mijn geheim te nemen, en
het gelukte mij, als (gewone arbeider bij
hen te worden aangesteld. Ze beloofden mijn
geheim te bewaren, hetgeen zij ook trouw
hebben gedaan. Zij behandelden mij ook als
alle andere arbeiders.
Hetgeen Paul Göhre aar: de fabriek, waar
hq werkzaam geweest is, gezien heelt, komt
vrqwel overeen met de toestanden ouderde
Nederlandsche fabrieksarbeiders.
De loonen waren van ongeveer f7 tot fit).
Hiervan gaat ruim fl af voor ziekengeld,
eventueela boeten, enz.
Niemand zal kunnen zeggen, dat de laagste
loonen voldoende zijn om een huishouden te
onderhouden, en toch rnctt ook in ons land
zoo menigeen het er mede doen.
Nu wordt van Christelijke zijde wel eens
opgemerkt, dat, naar het beginsel van Gods
Woord, het de plicht is te arbeiden, niet
om loon, maar den Heere, terwql Jan, naar
's Heeren belofte: «Uw brood en water zal
gewis zijn,» het loon ons uit genaJe wordt
toebedeeld.
Geen enkel Christen zal dit in twijfel
trekkenmaar er wordt vaak vergeten, dat
dit juist den patroon of fabrikant de ver
plichting oplegt, in den naam des Heeren
het loon zoo te regelen, dat de werkman
zijn leven niet in bange zorgen behoeft door
te brengen, gespeend aan alle gemakken
des levens.
Wat is het gevolg van te lage loonen?
Velen, die een handwerk verstaan, en
een talrijke familie, zorgen en schulden
hebben, en daarbij ijverig zijn, zoeken door
nevenverdiensten hun inkomen te vergrooten.
Na een langen dag in de fabriek, gaan
zq opnieuw thuis of bq anderen aan den
arbeid.
Behoeft er Zondags niet bq den patroon
gearbeid, dan verleidt de zorg voor zqn gezin
menigen arbeider, ook dien dag wat ver
dienste te zoeken.
De vrouw en de oudste kinderen moeten
ook geld inbrengen.
Door de lage loonen zoekt men ook met
kostgangers en slapers er wat bij te ver
dienen. Het een met het ander zqn gevol
gen van te weinig verdienste, waardoor bij
den hoogen prqs van woninghuur en levens
middelen een arbeider met een beetje talrijke
familie niet zonder zorg voor het dagelijksch
brood leven kan.
De woningen, die zq moeten betrekken,
omdat zij geen betere kunnen verkrijgen
van hun inkomen, zijn slecht.
Zij, die buiten de muren der stad wonen
in vrije huisjes, hebben wel de frissche lucht:
maar gewoonlqk bitter kleine vertrekjes.
Terwql in de stad de arbeiderswoningen als
kazernes worden gebouwd en toch ieder ge
deelte, voor éen familie bestemd, veel te klein
is, vooral met veel kinderenen kostgangeis.
Deze kostgangers en slapers zqn de ruïne
van de arbeidersfamilie. Het is echter voor
de meesten een noodzakelijkheid, ze er op
na te houden.
De kleeding is over het geheel genomen
niet slecht en vooral de Zondagskleeding
tracht men zoo goed mogelqk te doen zijn.
Het eten laat meer te wenschen over,
en het is vooral veikeerd, dat een groot
deel der arbeiders door den geringen tijd,
die hun voor den maaltqd geschonken wordt
niet naar huis kunnen gaan en in de fabriek
of een naburig kosthuis hun eten moeten
gebruiken.
29 Jannari 92.
Wolfertsdijk, 27 Januari 1892. In de
heden namiddag ten 2 ure gehouden raads
vergadering werd voorlezing gedaan van
een ingekomen kennisgeving van de wed.
J. op 't Hof, berichtende hot overlijden van
haren echtgenoot, in leven lid van den ge
meenteraad en voorzitter van het burgerlijk
armbestuur.
Door het Armbestuur was ingediend een
aanbevelingslijst van 2 candidaten ter ver
vulling der ontstane vacature; hierop waren
geplaatst de heeren F. van der Bliek als
lste en G. Slabbekoorn als 2e candidaat,
waarvan heden de eerstgenoemde door den
raad is benoemd, terwijl de voorzitter mede
deelde dat ter vervulling van de opengeval
len plaats in den gemeenteraad eene ver
kiezing zal plaats hebben op 24 Februari
a. s. en de herstemming zoo noodig op 9
Maart d. a. v., waarvoor een stembureau
wordt benoemd.
Vervolgens werd rnededeeling gedaan
dat de verleende concessie tot heffing
van haven- en liggeld voor het gebruik
van de haven en kade aan het Wolfaarts-
dijksche veer, met 3 jaren is verlengd, zqnde
tot Januari 1895;
dat de gemeentebegrooting over 1892 is
goedgekeurd in ontvang en uitgaaf tot een
bedrag van f 13574,51 met een post voor
onvoorziene uitgaven ad 1341,48.
dat het Armbestuur door Heeren Ged.
Staten is gemachtigd tot verkoop van een
nominaal bedrag van f 2300 van net kapitaal
der inschrijvingen in het Grootboek, tot be
taling van gekocht vast goed (landerijen)
dat ingekomen is een brief van den Ji-
strict-schoolopziener, waarin de aandacht van
het gemeentebestuur wordt gerestigd op
eenige voorbereidende maatregelen in 1892
te nemen, opdat met ingang 1893 in het
vak «de vrije en orde oefeningen der gym
nastiek» onderwijs kan worden gegeven.
Wordt besloten aan den onbezoldigd rijks
veldwachter C. Castel alhier en aan den
brigadier Buteijn te 's Heer Arendskerke
eene gratificatie te verleenenaan Castel
f10 en aan Buteijn f5.
Daar verschillende posten in de begrooting
dienst 1891 ontoereikend zqn het daarop
verschuldigde te kunnen betalen wordt be-
•loten van Hoofdstuk 10 (onvoorziene uit
gaven) f239,125 af- en op bedoelde artikels
over te schrijven.
Ten slotte komtter tafel een adres van de
Christelijke Geref. Gem. houdende ver
zoek dat, ingeval onder hare behoeftige
leden, een geval van krankzinnigheid zich
voordeed, hetwelk verwqdering naar een
gesticht noodzakelijk maakte, en zij zulk
een lqder te Veldwijk; wilde doen verple
gen, of zij dan van het gemeentebestuur de
gelden zouden mogen ontvangen welke voor
het geslicht te Delft worden betaald.
Op voorstel van Burgemeester en Wet
houders werd met algenceene stemmen be
sloten dit verzoek intewilligen.
Door ingelanden van den polder Oud-
Noordbeveland is tot lid van den dqkraad
van het calamiteuse waterschap Leendert
Abraham benoemd de heer M. de Regt Jz.
en zulks met het lot tegen den heer P.
W. Swemer, beiden te Colijnsplaat.
De St. Cf. bevat de statuten van de
vereeniging De Soepkokerij, te Brouwers
haven.
Deze vereeniging heeft ten doel, gedurende
den winter warme spijzen uit te deelen aan
behoeftige gezinnen te Brouwershaven. De
vereeniging is samengesteld uit twaalf leden,
allen ingezetenen van Brouwershaven.
De vereeniging is aangegaan voor den tijd
van negen en twintig jaren.
Ierseke, 27 Januari 1892. UitgenooJigd
door de vereeniging lot behartiging van de
belangen der Militairen tehuizen alhier trad
voor eene talrijke schare op de iieer van
Vessem, consciërge van het militair tehuis
te Bergen op Zoom.
De geachte spreker wees op beteekenis
en doel van de militairen tehuizen in het
algemeen, en op de behoefte aan deze
inrichtingen wegens het diep bederf van
het kazerneleven, vooral op Godsdienstig
gebied. Onze Militairen tehuizen vinden bij
de vijanden van Jezus bespotting; hoog
stens wordt er van gezegd: laat ze maar
begaanliet kan geen kwaad. Toch zijn
deze inrichtingen in beteekenis zoo ver
gevorderd, dat zij ook al onder de vraag
stukken van den dag kunnen gerekend
worden daar ook liet ministerie en de tweede
kamer er hunne aandacht aan wijden. Door
hen echter die belangstellen in het heil
van de zonen onzes volks worden ze hoog
geroemd, daar de soldaat in het tehuis
hoort van het heil in Jezus, wijl hem aldaar
gesproken word, over dood en leven, over
zonde en genade, over redding door het
bloed de» kruises.
Spreker behandelde vervolgens het Mili
tairen tehuis te Bergen op Zoom, waar
van hij de inrichting en de werkzaamheden
schetste. In populairen vorm gaf hq voor
beelden omtrent de verschillende bezoekers
van het Tehuis.
Generaals zelfs hadden hunne belang
stelling getoond en hun lust om tot heil
der Militairen werkzaam te zijn. Ook
noemde spreker gevallen van hen die kwa
men om te spotten maar door de omstan
digheden genoodzaakt waren met de aan
wezigen een psalmvers te zingen ter eere
Gods. Maar ook sprak hij van onderofficie
ren ei minderen wier lust het is om in
den strqd van liet kazerneleven als ge
trouwe getuigen te staan voor hun Heere
en Heiland, en sieraden zijn voor het Mi
litairen tehuis. Spreker eindigde met een
opwekkingswoord tot deelneming in deze
belangrijke zaak, die niet alleen onzen mi
liciens, maar ook de uitbreiding van Gods
Koninkrijk ten goede komt.
Met aandacht werd deze boeiende rede
aangehoord, terwijl nog een tiental der aan
wezigen zich als lid der vereeniging aan
meldden zoodat zij thans 66 leden telt.
En daar deze rede der moeite waardig
is om ook door anderen gehoord te wor
den, zoo roepen wij de hulpvereenigingen
in Zeeland toenoodigt den geachten spre
ker uit ze ook in uw midden te komen
houden.
De vereeniging te Ierseke althans roept den
geachten spreker een hartelijk tot weer
ziens toe.
-- Bq kon. besluit benoemd tot bewaar
der der hypotheken, kadaster en scheepsbe-
wijzen te 's Hertogenbosch W. J. Berdenis
v. Berlekom, ontvanger der registratie te
Zwolle.
Het getal der te Zierikzee, van 1 tot
26 Januari overledenen, beloopt 50, een daar
sedert menschengeheugen, nooit bereikt cijfer.
In 1876 is door den minister van Ooilog,
Beijen aan de officieren verboden met een
parapluie te loopen, wanneer zij gekleed
waren in bui nou.
Natuurlij k werd daar hartelijk om gelachen
maar dat belette niet, dat de order zestien
jaren van kracht bleef.
Thans echter heeft de minister Seyffardt
het verbod ingetrokken.
De 2e luit. v. Hombracht van het 3e
regt. 2e bat. le comp. te Vli«singen, wordt
met 1 Febr. voor 3 maanden te Terneuzen
gedetaeheerd.
De rechtbank te Heerenveen eischte tegen
ds. Gravemeijer te Gorinchem, vroeger te
Olileboorn f25 b. s. 10 d. h. wegens be-
leediging van den burgemeester in een
openbare godsdienstoefening.
Het gerechtshof te 's Gravenhage be
vestigde het vonnis der rechtbank te Zierikzee»
