1891. No. 32.
Zaterdag 12 December.
Zesde Jaargang.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. IFHUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIE»
AAN RE ORDE.
elken MAANDAG- WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND
Prjjs per drie maanden franco p. p. 0.95.
Enkele nummers10.02s.
UITGAVE VAN
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
De sociale quaestie, dat wil zeggen, de
vraag naar voorziening in de schreiende
behoeften der maatschappij, inzonderheid
van den arbeider, is eene zaak, die aan de
orde blijft, en waarvan de oplossing in
christelijken geest moet worden gezocht en
aanbevolen.
Het is een gelukkig teelten dat de ver
tegenwoordigers der natie, die maar al te
lang over dit onderwerp hebben gezwegen,
zicli thans met alle kracht tot het bestu-
deeren van het maatschappelijk vraagstuk
hebben gezet, en daarvan in de Tweede
Kamer ruimschoots blijk gaven.
Wij zijn het dan ook lang niet eens met
bet liberale kamerlid uit Amsterdam, den
heer Rutgers, die deze belangstelling in de
nooden des volks wilde betitelen met den
naam van stijl. Het is stijl, zoo zei de heer
Rutgers, veel belang te stellen of althans
te toonen in het lot van den arbeider.
Veel liever luisteren wij dan naar een
ander liberaal kamerlid den heer Poelman,
als hij een zeer donkere schilderij laat zien
van de allerjammerlijkste misstanden op
maatschappelijk gebied, die hij, de blinde
onder al deze met de gave van het gezicht
gezegenden, als met eigen oogen aanschouwd
heeft.
Ook de heer v. Alphen heeft, gelijk wij
te voren reeds met een enkel woord aan
stipten, met de regeering van gedachten ge
wisseld op dat punt. Hij had er alleszins
recht toe, door zijn veeljarig lidmaatschap
der enquête-commissie, dat is de commissie
die onderzoek doet naar den toestand der
werklieden in ons land.
De heer v. Alphen besprak de arbeids
wetgeving. Hij wees er op dat de vorige
minister van Justitie de zaken wel wat
veel van den strafrechtelijken kant had
bezien, wat tot eenzijdige regeling kon leiden.
De sociale wetgeving toch is in de eerste
plaats een volksbelang en dus niet alleen
«justitie»maar ook binr.enland-xhe zaken»
heeft daarin een woordje mee te spreken.
Nu heeft de regeering in de troonrede,
om een begin van oplossing aan de sociale
quaestie te geven, beloofd maatregelen in
het belang van de veiligheid in fabrieken
en werkplaatsen maatregelen ook tot ver
zekering van het lot van oude of verminkte
werklieden.
Maar dit weinige acht de heer v. Alphen
lang niet genoeg. De sociale quaestie omvat
heel wat meer. Wij hebben
Wfj hebben inderdaad niet te doen met
enkele feiten betreffende strafbare hande
lingen op het gebied van den arbeid die
gestuit, misbruiken waartegen waarborgen
gesteld moeten worden, maar door de ont
wikkeling der tijden en der maatschappe
lijke toestanden met hen, is het geheele
vraagstuk van den arbeid zoozeer op den
voorgrond getreden dat het, ik zou bijna
zeggen het vraagstuk geworden is, waarop
de Regeering de aandacht heeft te vestigen.
Wanneer echter de jongste Troonrede
ons mededeelt, dat maatregelen in het be
lang der veiligheid en gezondheid in fa
brieken en werkplaatsen, en tot verzeke
ring van het lot van oude of verminkte
werklieden ontworpen zullen worden „naai1-
mate het door den wetgever bevolen on
derzoek vordert", dan geeft dat m\j nog
met den indruk dat de Regeering op den
ganschen omvang van het vraagstuk
haar oog gevestigd houdt.
Wat de details aangaat, zoo is er meer dan
het ovengenoemde. Ook duur van arbeid,
rusttijden en rustdagen, het leerlingschap en
niet het mmst het arbeidscontract, zijn pun
ten die evenzeer de aandacht vragen.
De arbeid is gedesorganiseerd ge
worden door de toepassing der begrippen
'van den nieuweren tijd (door den gang van
zaken helaas voor een goed deel ook het
huisgezin). Dit bewjjst zich, de oorzaken
voor het oogenblik daargelaten, reeds vol
doende door het verschijnsel der tallooze po
gingen om te komen tot organisa
tie. Daar is de menigte in latere jaren
ontstane vakvereenigingen; daar zijn de ver-
eenigingen van patroons en van werklieden
in speciale takken van bedrijf, de algemeene
werkliedenvereenigingen op uiteenloopende
grondslagen gevestigd; in den allerlaatsten
tijd verrezen zelfs verzoeningsbonden, die
op reeds gebleken strijd van belangen, ja
reeds gevoerden strijd om belangen wijzen,
en ons voor de zóoveelste maal in het licht
stellen dat wij in de maatschappij niet heb-
TJl zien .een aggfegaat van individuen
i„een noop zielen op een stuk grond") maar
n,nt.'Sk °r§anfeme' waarvan wij èn de
natuuilqke function èn de gebleken storm
en nfTv?ona^er?ingen door overwicht van
opte sporen™ °pde °Verigen' hebben
Dit moet echter niet uitsluitend regee-
ringïzorg zijn. En ook de enquête, waar
van spreker veel goeds verwacht, houdt
altijd nog een punt van bezwaar. Zij werkt
slechts voor den tijd, waarin zij in gang is
en toch het rijke leven staat niet stil, in
onzen rusteloozen, ja fel bewogen tijd. Wij
moeten hebben Kamers van Arbeid, een
«permanente enquête»dat wil zeggen een
lichaam dat voortdurend op de hoogte houdt
van den toestand en behoeften van den
arbeid.
Geen herhaling telkens van het onderzoek
in den trant van de taak der huidige com
missie van Enquête, maar
Er is behoefte als het ware aan eene
„permanente enquête", aan een mede voort
levend orgaan dat de beswaren, de mis
standen, den gedurig in nieuwe vormen zich
openbarenden strjjd van belangen tusschen
de verschillende deelen der maatschappij op
het terrein van den arbeid in het oog kan
vatten, daarover raadplegen, door de Re
geering geraadpleegd worden, een college dat
wellicht ook eenigermate bemiddelende of
zelfs arbitrale (scheids rechterlijke) functiën
zou kunnen uitoefenen. En daarom, nog
altijd bly ven duizenden in den lande nevens
mij roepen om kamers van arbeid.
Waar de Regeering deze zaak in over
weging wil nemen, wenscht spreker haar
eenige bouwstof aan de hand te doen. Zij
leze namelijk het referaat over dit punt
geleverd door prof. W. H. de Savornin
Lohman (zoon van den oud-minister) op het
Sociaal Congres; welk referaat gunstig be
oordeeld is door liberale rechtsgeleerden,
onder anderen door mr. Elias.
Dit Congres beval hij dringend in de
aandacht der regeering aan.
Ik mag aannemen dat de Regeering niet
onbekend gebleven is met het houden van
dit Congres, waaraan drie dagen lang ge
regeld werd deelgenomen door circa 600
personen uit alle rangen en standen der
maatschappij, vele patroons en werklieden,
250 afgevaardigden van het christelijk werk
liedenverbond „Patrimonium" dat thans
bijna 9000 leden telt. Van hoog belang
zou ik het achten zoo de Regeering kennis
nam van het daar verhandelde. "Wel deed
een bindende gemeenschap de vergaderingen
besloten zijn, doch or werd niet m het ge
heim beraadslaagd, maar ten aai.hooren van
de verslaggevers der pers, en het Congres
heeft zich niet te beklagen over gebrek aan
waardeering van degenen onder hen die
niet op denzelfdenj.grondslag staan.
Ook de openingsrede van dr. Kuyper be
val spreker de Regeering ter kennismaking
aan, en eindigde met de hoop uit te spreken,
de regeering door dit alles te hebben over
tuigd dat met eenige regelingen op het stuk
van werkplaatsen en werktijden, met eenige
voorzieningen voor den ouden dag der
werklieden alleen, de oplossing der «sociale
quaestie» niet verkregen zal zijn, evenmin
als lezen, schrijven en rekenen alleen een
voldoende vergoeding zullen blijken voor
gestorven geloof en gezonken levensmoed
bij wie den druk der tijden ondergaan.
Voor wie de lezing van dr. v. Gheel Gil-
demeester te Middelburg hebben gehoord
zal het wel niet noodig zijn te wijzen, op
de treffende overeenstemming hier en daar
tusschen den volksvertegenwoordiger en den
predikant waar te nemen.
«Protestantsche christenen hereenigt u!»
heeft dr. Kuyper op het chr. Sociaal Congres
gezegd. Ook van de denkbeelden en mee
ningen dier Christenen geldt dit, op zoo
menig gebied, niet het minst op dat van
de Sociale Quaestie.
11 December 1891.
Middelburg. Voor een talrijk publiek
trad Donderdagavond te half acht uren in
de Scliuttershofzaal Dr. F. van Gheel Gil-
demeester op, om te spreken over Chris
tendom en Socialisme. Zonder inleiding
behandelde de spreker dadelijk de vraag:
Wat is Socialisme
Is het de leer, van alles gelijk te ver-
deelen, waarbij vergeten wordt, dat mor
gen de ongelijkheid van gisteren weer
noodwendig zichtbaar wordt? Onnoozele
meening! De socialisten op hun vergade
ringen, en die hebben hier toch wel het
eerst recht van spreken, geven die voor
stelling niet. Zij achten hun leerde
theorie ter oplossing van het sociale vraag
stuk, het vraagstuk waarbij de maatschap
pij, tot zelfonderzoek gedrongen, zich de
vraag stelt, of zij werkelijk een moeder
voor haar kinderen is, dan of het ook zou
mogelijk zijn, dat zij den meesten een stief
moeder is van de onbarmhartigste soort.
Tot zelfonderzoek gedwongen, waarom? Is
daar reden toe? Hoe zoo die vraag, of zij
wel een moeder zich betoont Knarst er
dan wat in de machine Die vraag is reeds
bewijs genoeg, d a t er wat hapert. Is een
goed gevormd paard, zegt Carlyle, niet 200
a 300 guinjes waard En is soms een
goed gevormd mensch niet eenvoudig over
compleet, zoodat men nog wat toe zou ge
ven, als hij opgeruimd was? Ja, de spreker
liet ons het knarsen en schrijnen hooren
Twee oorzaken zijn hier voornamelijk in
het spel. Vooreerstde veranderde pro
ductiewijze bij de ongewijzigd gebleven ver-
deelingswetten hoe kan nu toch een schoen
maker concurreeren tegeneen machine,die
11 man per dag 400 paar schoenen laat
leveren?
En dan de toepassing van de ellendige
leerarbeid is koopwaarals ik goedkoop
werkkrachten kan bekomen, waartoe dan,
die duurder betaald moeten? 't Ts onbe
schaamd, maar een EngePch werkgever heeft
voor de enquête-commissie getuigd, dat hij
zijn mannen wegdoet en vrouwen neemt,
liefst moeders en vooral moeders van veel
kinderen die zijn zoo leerzaam, zoo volg
zaam, want voor haar komt het er zoo op
aan En dan de mannen, wat moet daar
van komen Ja dat liet hij over aan den
natuurlijken gang van de maatschappij.
Kaiu spreekt ook nog, nadat hij gestor
ven is.
Maar in ons vaderland is het nu toch
zoo erg niet 1 Nu, die zoo vraagt, mag de
schandalen van de fabriek van Regout ver
geten zijn, en niet weten, wat nog aan
't licht komt. Hier een moeder, die be
tuigt geen raad te weten, als het graf haar
niet te hulp kwam; daar maar er zijn
toestanden te ijselijk om te noemen.
Zeg nu nietde voorstellingen der soci
alisten zijn zoo overdreven. Ga dan kijken
en zoek u de ware te vormenerken in
allen gevalle de feiten
"VVelke middelen geeft nu de Socialisti
sche partij aan de hand om hierin veran
dering te brengen
Zij wil gemeenmaken van den grond en
de productiemiddelen daar arbeid de bron
is van rijkdom, eiseht zij bij algemeenen
arbeidsplicht verdeeling van de opbrengst
veor ieders behoeften. In 't bijzonder wil
v.ijdoor alle «wettige en geoorloofde» mid
delen algemeen stemrecht ook voor vrouwen
'iki'ijgen (dé twee bijvoeglijke naamwoor
den zijn tegenwoordig op nonactiviteit ge
steld) voorts één belasting, ten progres
sieve inkomstenbelasting; een onbeperkt
recht van vereeniging verbod van kinder
arbeid en van dien arbeid van vrouwen,
die de gezondheid of de zedelijkheid be-
leedigttoezicht op mijnen, fabrieken,
werkmanswoningen door beambten, welke
door de| werklieden zeiven gekozen worden, en
vrij beheer door het volk van alle pensioen
fondsen en ondersteuningskassen.
Door een groot aantal goedkoope geschrif
ten wordt nu in ons land in dien geest op
het volk gewerkt; wordt getracht hun «de
oogen te openen» worden de arbeiders ge
wezen op het gevaar van die «beroerde
ziekte der tevredenheid» wordt epenlijk
haat in plaats van liefde gepredikt.
Ja de taal, de taal der anarchisten wordt
ook uit den mond der socialisten vernomen
eh met instemming vernemen deze den
prijs van het gehalte der werktuigen, die
hen met geweld tot hun heilsstaat den weg
zullen banen. Zulk gif verderft de men-
schen, wien de «eenige troost» eerst ont
nomen is, om er een wissel voor in de
plaats te krijgen, die toch ook niet betaal
baar is op zicht. Want men zou dan zoo
denken, dat zij «vanen morgen aan den dag
reeds het te grijpen «Tel de hoofden maar,
evenals David,» zeggen ze, «en gij zult
zien dat ge machtiger zijt dan uw uit
zuigers».
Iets anders is dus dringend noodigde
arbeiders zijn veel te goed voor het Socia
lisme. Zoo kwam de - spreker na een
korte pauze tot zijn tweede punthet
Christendom en wel tot de beantwoording
der vraag
Wat moet der Christenen houding tegen
over het sociale vraagstuk zijn
Ofschoon de socialisten in theorie den gods
dienst bijzaak noemen en met het geloof
niets van doen beweren te hebben, zoo
roeren zij zelf het toch aan in hun «troon,
altaar, geldzak» en hebben ze wel degelijk
gesproken over een uittocht uit de kerk.
Maar dit bepale onze houding tegenover
hen niet. Ook behooren de Christenen niet
op ondergeschikte punten af te dingen:
dat raakt de hoofdzaak niet en is niet nobel.
Niet afdingenniet het jenevergebruik
voorhouden als de groote rampheel een
voudig, de socialisten hebben vierkaDt front
gemaakt tegen Schiedam: in Schoterland
heeft alleen de herbergier, die geen ver
gunning heeft, kans op een socialistische
vergadering in zijn zaal. Niet afdingen: niet
aankomen met dat ongelukkigeJa maar,
ziet ge, een goed arbeider heeft immers
wel werk.
Evenmin zich zenuwachtig maken als
men der socialisten groot geschreeuw hoort.
Neen, de roeping der Christenen is veel
ernstiger, veel heiliger.
Allereerst verbanning van de Kainsge-
dachte: Ben ik mijn broeders hoeder. De
rijke man, die Lazarus aan zijn poort liet
liggen, woont overal en allen doen we op
onze beurt den priester en den leviet na.
Hooren we dan de jammerklachten niet
is ons gevoel verstompt? 'tls dwaasheid
van den socialist het privaatbezit te willen
afschaffen goed laat het dwaasheid zijn
maar een ontzettende vloek is het als de
rijke van zijn privaatbezit geen afstand
wil doen. Dan heeft hij den ganschen Bij
bel. het boek des armen en verdrukten,
tegen zich, en mag hij zien, waar hij zich
bergt tegen diens wee uTer illustratie gaf
de spreker ons hier van dat wee een echt
Amerikaansche vertaling, die aan duidelijk
heid niets te wenschen overliet. Maar
de prediking van het Christendom moet
zich dan toch ook niet tot zoetigheden be
palen, zij moet mannelijk zijn.Zion zal door
recht verlost worden. Recht tegenover den
arbeider, niet barmhartigheidniet van
mijnheer 40 cent dagloon en van de freule
een aalmoes! En wat nu recht is in het
socialisme, moet de Christen aangrijpen
hij onderzoeke toch de dingen. Is er geen
Nederlandsche Association pour 1' Etude
pratique des questions sociales op te richten?
't Is heel gemakkelijk te zeggen de socia
listische eisch is uit den Boozemaar het
jubeljaar dan en dat is toch type van
den tijd als gerechtigheid op aarde heer-
schen zal!
Zoo is dan deze eisch aan de Christenen
te stellendat zij door het Socialisme zich
laten bestraffen; want schaamte moet
hen bedekken, wanneer zij van zooveel
ellende hooren en van rijkaards, die hulp
weigeren, omdat dat volk anders nog za!
gaan denken, dat ze van dezelfde soort zijn
als zij. En «dat volk» is niet los van het
Christendom, hun hart gaat uit naar een
parades; 't is hun oorsprong. Wat jam
merlijk lot zou hun deel worden, als het
lot eene uitbarting komen moesthet zou
een oordeel Gods zijn, maar elke revolutie
heeft zich nog tegen de aonleggers gekeerd.
Daarom het socialisme in de rechte banen
geleid! In Den Haag is men met dat
werk begonnen: theoretisch en practisch.
Alle standen behooren daartoe de handen
in elkaar te slaan en geen afstanden teken-
nen; de Christelijke Volksbond wil bepaald
de klove tusschen de standen overbruggen.
De rijke behoort te weten, hoe de arme
denkt, strijdt en bidt. Handelende in den
geest des bijbels, werkt zq naar beide kan
ten en wijst zij zoowei de heeren als de
knechten op hun roeping (Ephesen 6). Ten
slotte deelde de spreker ons nog belangrijke
punten uit de practijk van genoemden
Bond mee, wekte Middelburg tot handelen
op voor de 200 gezinnen, die niet weten,
waarvan zij leven moeten en eindigde in de
opwekkende klanken van het Bondslied.
Met onverdeelde aandacht werd dr. v.
Gh. G. aangehoord. Zelfs als men gedwon
gen is, een verslag op te maken, is het een
genot hem te hooren.
Maar we wenschen den spreker praeti-
scher nut toe op zijn werk, dan dat men
zich nog een poos verwondert over de aan
gename woorden, die uit zijn mond voort
kwamen.
Dat ieder Christen, die geen heilrepubllek
wil invoeren, maar zijn Heer verwacht, iets
rondom zich vertoone van wat het eens
wezen zal. 'tls voor hem zelf ook voor-
deelig: Gemis van stoffelijk goed is een groot
gemak, om zich hier niet thuis te gevoelen
en sterk te verlangen naar de openbaring
van Gods koninkrijk, naar de komst van
Hem, die alles in orde zal maken. Dan
zal ook de vloek der groote steden wegge
nomen zijn, want Jeruzalem zal dorpsgewijs
bewoond worden.
De Staatscourant bevat een over de
landverhuizing handelend uittreksel uit een
algemeon verslag van den consulgeneraal te
Buenos-Ayres, waarin wordt gewezen op den
toestand, die op bijna elk gebied treurig
is, en vele landverhuizers weder deed vertrek
ken. Maar al zijn de loonen gedaald, toch
kan de flinke werkman er nog steeds zijn
brood verdienen. Voorts dat het niet waar
is dat de landverhuizers op valsche voor
spiegelingen gelokt zijn. De groote stroom
landverhuizers kwam dan ook vanzelf.
Het eerste in 1888 ingevoerd stelsel van
crediet-passage deed echter menschen komen,
die niet geschikt waren voor vestiging in
Argentinië, zoodat reeds spoedig, zelfs in den
tijd van hooge loonen, geklaagd werd.
Tegenover de lage loonen van thans staan
echter zeer lage prijzen van levensmiddelen.
Het verslag maakt verder melding van ge
sloten overeenkomsten in de landbouwdistric
ten en deelt verder verschillende statistieken
mede. Daaruit blijkt dat in 1889 en 90
