1891. No. 140.
Zaterdag 29 Augustus.
Vijfde Jaargang.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIES
YK.
EEN STAATSSCHOOL MET
EEN UURTJE CATECHESATIE.
ONMOGELIJK NEUTRAAL.
AMBACHTSONDERWIJS.
Y De jonge mannen van onzen tijd.
KERK- E\ SCHOOLSIE (J WS
s
3%
•O/a
3%
5
5
4
4%
5
nttis 5
5
fiOOO 5
|>g-
ipt.
li
t.
.1844
14
S-89
5
4
5
4
4
8
4%
5
5
'54 5
serie 5
5
100 41/2
O-IOOO 41/2
.at 100 4%
O-rOOO 4%
0-100 41/2
3-1000 41/2
625 Z.R. 4
4
[lope 4
Kotsch. 4
4
>9 4
100 3
6
5
ch. 4
5
;u D.
4
94
101%
101%
100%
85%
96%
89
99%
851/2
90
76%
78%
86I/2
77%
76%
93i/o
907/g
407/8
57%
75
108
00
62%
05%
00
00
00
00
92%
921/4
921/4
92%
00
96
87
99%
100
67%
78%
18%
941/4
101%
101%
00
00
88%
76%
77%
77%
76%
94%
407/8
56%
68
63
00
00
00
00
927/a
92%
00
96%
00
99%
100%
67%
781/4
18%
4 95% 95%
4% 74% -
4% 74%
4
6
69% 691/4
387/8
40
4% 19% 22
4
4 46% 46%
tedelijke Leeningen.
3% 99% -
3% 99% -
oiëele Ondernemingen.
130 180
Ibr. 41/2 1021/a 1011/j
lito 4 100% 100%
2 511/s 51
4% - -
4 IOOI/2
Aand. 591/4 593/4
41/2101
4 100% 101
3% 977/s
5 101
112
110
90
4 IOOI/2
4% 102
- 703/4
A
71%
238
- 25
25
4I/2 102
102
45
3 821/2
Ibr. 5
4% 91%
Obl. 7
yleenïngen.
laud. 135%
blig. 3 95%
31
3% 100%
31/2 100%
130
000
3
3
f.
5
5
5
5
5
3
5
4
*.0. 5
blig.
1.
ito
4.
100
160
63%
511/2
56%
1191/4
149
5 1211/4
4% 99%
4 9;%
3 633.
5 98%
4% 96I/4
5 1011/8
103
102%
102
101%
1021/.,
763/4
691/4
89%
17%
36%
6 IO61/4
5 104%
6 100
4 90
7 1117/8
28%
QQ
4 94%
- 71%
- 21%
52
6 104
- 104
112
6 110%
357/8
6 IO51/4
5
mischappijen.
4 100%
57
4 90
533A
41/2100
jeeningen
00 3 107
100 3 105%
3 102%
md. 65
100 21/2 92%
100 2% 92%
fl. 100 1217/8
250 116%
5 117
100 1523/4
100 I631/2
130
R. 100 153
100 159
fr. 100 45
400 I6I/4
92
1353/4
951/2
32
181
56%
1171/4
121%
v. A.
■g- 7
obl.
98%
96
161%
1013/4
1023/a
763/4
69%
a
31%
104
100
283/4
72%
22%
1041/4
111%
37%
100%
103%
66
92%
927/a
127
146%
451/4
3
Sl
u
ei.ken MAANDAG- WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND
Prjjs per drie maanden franco p. p. ƒ0.95.
Enkele nummers/0.02*.
UITGAVE VAN
T^m/ïi/r i
EN
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent. iedere regel
meer 10 cent.
Arneuraiden, ook voor Nieuw- en St. Joos-
land 29 Augustus. Oost- en West-Soabnrg,
ook voor Ritthem 31 Augustus. Vlissiugen,
1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 10, 11 en 12 Sep
tember.
Dr. Bronsveld en verscheidene andere
rechtzinnige predikanten in ons land be
weren dat de christelijke school niet noo-
dig isen dat de kinderen genoeg hebben
aan een paar uurtjes in de week godsdienst
onderwijs van de predikanten in de «openbare»
school tusschen de schooluren.
Hoe kunt gij dit zeggen, vraagt dr. Gun
ning in zijn «woord tot de Christelijke ge
meente over Schoolonderwijs». Het is mij
een gedurige smart leerlingen voor het
godsdienstonderwijs te ontvangen welke op
de staatsscholen onderwezen zijn. Hoe wei-
meenende pogingen de Kerkeraad óf gij zelf
of anderen ook aanwenden om aan die
kinderen buiten de school-uren godsdienst
onderwijs te geven, toch staan ze doorgaans
zeer verre en zeer kennelijk achter bij leer
lingen die van eene goede christelijke school
tot mij komen. En niet minder is het mij
telken jare gedurig eene smart, tot het
lidmaatschap der gemeente dezulken te
moeten toelaten bij wie het gebrek aau
goede christelijke opleiding in hunne j e u g d,
op later leeftijd door geene inspanning van
de zijde des leeraars is goed te maken. Op
welmeenende onderwijzers van de openbare
school wordt hiermede geen blaam gewor
pen. Wij vergen van hen niet dat zij de
bestaande schoolwet zullen braveeren of ont
duiken. Maar U wederom, U beschuldigen
wij, gemeente des HeerenZie, uwe leer
aren, met velerlei bezigheden en vermoeie
nissen beladen, zijn geroepen de z a a i j e r s
te zijn van het Woord Gods in de harten
en verstanden uwer kinderen. Dit sluit in
zich, dat de grond hun reeds bewerkt
en omgespit toegewezen worde. Ach,
waarom noodzaakt gij uwe leeraren dan,
ook nog ontginners en omploe-
g e r s van dien grond te wezen, en bij
uwe kinderen, alvorens aan het zaaijen te
kunnen denken, vooraf nog tot de aller
eerste beginselen te moeten de handen
aan het werk slaan Op hunne vermoeije-
nis, tijdbesteding, teleurstelling, machteloos
heid om in een enkel uur met zoo velen
iets aanmerkelijks uit te richten, op dit
alles wijs ik U niet in de eerste plaats
maar op uw eigen belang en dat van de
zielen uwer kinderen.
De Staatsschool wil onzijdig zijn, zoo
gaat dr. Gunning voort in zijn door ons
aangehaalde brochure. Van het standpunt
afgezien, dat naar de noodzakelijkheid onzer
dagen aan het Staatsbestuur eigen is, moge
zulk eene onzijdigheid het beginsel of ten
minste het doel der schoolinrichting zijn;
maar met het oog des Christens gezien is
zulk een onzijdigheid ondenkbaar. En de
feiten bewijzen het. De geschiedenis onzer
dagen doet het zien. Maar ik betuig na
mens de Gemeente: wij willen deze onzij
digheid niet. Wij kunnen en mogen er
niet mede tevreden zijn. Wij hebben
geen rust voor onze kinderen tenzij voldaan
zij aan het woord onzes Heeren Laat de
kinderkens tot Mij komen, en verhindert
ze niet want derzulken is het Koninkrijk
der Hemelen. Er gaan stemmen op in den
lande die met nadruk eischen dat ook in
onze koloniën niet slechts het stoffelijk
voordeel maar ook het geestelijk belang
van den inlander ter harte genomen worde.
Dit is noodig, deze aansporing is uitnemend
gepast. Maar noodig en dringend niet
minder is het ons, voor ons zelve datzelfde
belang te behartigen. Daarom vermanen
wij U met den diepsten ernstchristelijke
gemeente, christelijk volk van Nederland,
zorgt voor de christelijke opvoeding Uwer
kinderen, behartigt het christelijk onder
wijs Uwer jeugd I
Is het noodig, hierbij i te verklaren dat wij
geen strakke dorre rechtzinnigheid, geen
afgetrokken leerstellingen willen? O, het is
honderdmaal herhaald, maar wij willen niet
moede worden het telkens op nieuw te be
tuigen: de school is ons geene inrichting tot
gedwongen bekeering, maar eene plaats ter
vrije opvoeding in den christelijken, vollen,
gewjjden zin des woords. Want liet gees
telijk leven ontkiemt niet ten gevolge van
eenige menschelijke regelen, hoe welgemeend,
of bepalingen, hoe christelijk ook; maar het
is een werk des Heiligen Geestes.
De Nieuwe Rotterd. Crt. zegt in een
harer hoofdartikels
Het is sinds lang eene algemeene over
tuiging geworden, dat op den duur het
ambachtsonder wijs niet aan zichzelf kan
overgelaten blijven. Ook met den steun
van provincie en gemeente kan het zich
niet zóó ontwikkelen als gewenscht is.
Daarom is er bij de Regeering reeds sinds
jaren op aangedrongen, dat zij niet
'langer onverschillig blijve toezien, maar of
zelve de regeling van het ambachtsonder-
wijs ter harte neme, öf althans het steune
door subsidie.
Dit noemen wij een kostelijke bekentenis.
Men had gelegenheid gehad althans het
ambachtsonder wijs te steunen, Rijke par
ticulieren (de goeden niet te na gesproken),
liberale regeeringen en kamernqeerderheden,
zij hebben het kunnen doenzij hebben
liet niet gedaan.
Het liberale hoofd blad in Nederland er
kent het zelf en de liberale Amst. Crt.
bevestigt het in scherpe bewoordingen. En
de Midd. Crt, die anders zoo rond tooi
de waarheid kan uitkomen, is over dit aan
wijzen der wondeplek zijner partij door
twee zulke voorname bladen uit hare partij,
derwijs ontsticht, dat zij hen indeelt bij
de zoogenaamdei> liberalen.
Tegen deze onbillijkheid nemen wij het
voor deze bladen op. En om te bewijzen
dat zij waarheid spraken, doen wij hun een
betrouwbaar getuige aan de hand in den
persoon van professor Quack, geen zoo-
genaamd maar een onverdacht libeiaal.
(Zie Sociaal Weekblad 1888)
De liberale partij deed in den regel niets.
Niets voor de regeling van het arbeiders-
contract tusschen werkgever en werkman.
Niets voor instelling van arbeidsraden
ter beslechting van geschillen tusschen
patroons en arbeiders. Niets voor wettelijke
voorschriften betreffende de gezondheid en
veiligheid der werklieden in de fabrieken.
Niets voor vakonderwijs der werklieden.
Niets voor toepassing van een leerling
stelsel. Ni e t s voor werkelijke Zondags
rust. Niets voor al die onderdeelen der
Staatsbemoeiing.
Elders heeft de prof. ook over gebrek aan
belangstelling in 't ambachtsonderwijs ge
klaagd.
De veronderstelling daar tegenover dat
de lieer de Savornin Lojiman eerst tijdens
zijn ministerschap van ijver is gaan blaken,
en nooit een woord in het belang van
staatssubsidie aan ambachtsscholen sprak,
heeft tegenover deze feiten al heel weinig
waarde.
Zou echter hel bewijs niet te leveren
zijn dat de heer Lohman reeds jaren te
voren open oog had voor de belangen der
Ambachtsschool
Meesterlijk hekelde dezer dagen Het
Dagblad in zijn artikel Fin de Siècle.
(Het einde der 19e eeuw» de grijsheid en
geblaseerdheid onzer hedendaagsche jonge
mannen.
Ze zijn 25 laar oud en geblaseerd als
grijsaards van 72ze hebben alles geno
ten en niets heeft hen voldaan, zoodat
hun gemoed leeg is gebleven. Kennis is
een woord van parvenu's. Zy zyn geen
parvenu's en hebben dus geene wetenschap
noodig. Maar evenmin geloof aan het
goede in de menschelijke natuur: maar
evenmin geloof aan de godsdienstige waar
heden der massa. Zij weten niets, zy den
ken niets, zy eereu niets. Zy hebben geen
hartstocht ook. Als ze zich in den vinger
prikken komt er geen bloed maar bedorven
bessensap uit. Het eenige, wat mooi is
aan hen, is hun rok, hun rotting en hun
oogglas. De waarde van den menseh be
staat voor hen niet, en zoo al, dan ligt
?e iin t? uiterlijk, in de snede van hun
Irak. Er zijn er onder dezen, die zelfs aan
een huwelijk denken, maar zj zijn uitzon
deringen, en ze zouden er in 't geheel
en niet de noodzakelijkheid
medebracht naar eene goede partij om te
zien ten einde hun bloedeloos bestaan te
helpen rekken. Goed, - trouwen I
Maar hun vrouwen moeten niet zijn van
t vieux jeul Alles behalveI Geen huwe
lijksreis, geen jaloerschheden, geen intieme
dingen, dat is alles van „het oude spel
Ieder zijns weegs, ieder met zyne vrienden
en vriendinnen, eigenaar zijner dagen en
zijner nachten, van zyn genoegens en zijn
lusten t rè s f i n-d e-s i c 1 e.
En als straks de dood komt om onze
aarde van deze bedaagde jongemenschen
te verlossen, is er slechts één troost voor
den wijsgeer van het einde der negentiende
eeuw, de troost nl., dat het ras de kracht
mist om tot eene nakomelingschap te
geraken, zy zyn f i n-d s i c 1 e,
en niemand dezer vijf-en-twintigjarigen, die
vijf-en-veertig halen zal. Vóór 1900 zijn ze
allen te zamen opgeruimd.
Maar uu mag gevraagdAan wien de
schuld
Is het niet in menig opzicht het Chris
tenvolk dat ophield zout in zichzelven te
hebben en bij de goede belijdenis den op
rechten wandel uit het oog verloor
Is het niet in nog erger mate de libera
listische Staat die met zijne uitvinding van
neutraal onderwijs den Christus uit de
School, uit het Volksleven en van het
Staatserf wist te weren
Y Leger des Heïls.
't Is een bekend feit, dat in zekere krin
gen, die min of meer sympathetisch tegen
over het Heilsleger staan, vaak den Calvi
nisten bondgenootschap met de roomschen
wordt verweten.
Een katholiek blad, de Nieuwe Deljtsche
Courant, zegt echter
«Misschien, dat deze nieuwe vorm van
het Protestantisme in de toekomst zal blij
ken minder bevooroordeeld tegenover het
Katholicisme te zijn dan het steile Calvi
nisme. In Jat geval mocht men van het
vrije standpunt dezer Protestanten meer
toenadering verwachten tot de|Moederkerk,
de Kerk van Christus.»
Op deze bekentenis mag wel de aandacht
worden gevestigd, opdat niet alleen de sociale
lichtzijde, maar ook de kerkelijke schaduw
zijde van het in vele opzichten heilzame
Heilsleger gezien worde.
28 Augustus 189!.
»Wij kunnen niet meejubelen met
die partijgenooten, die tezamen zingen over
den val van het afgetreden ministerie.
«De eerlijkheid gebiedt den liberalen te
erkennen, dat op enkele uitzonderingen na,
door het nu afgetreden ministerie veel
goeds en geen kwaad voor het land
gesticht isdat wat actie betreft het
jn 4 jaren meer gedaan heeft voor het land,
dan zijn liberale voorgangers gedurende
25 jaren, en dat men van liberale zijde zal
moeten toegeven, dat het afgetreden Minis
terie deze groote verdienste heelt, dat het
door het opruimen van den steen des aan
stoots, de schoolwet, voor deze liberale re
geering althans een groote regeeringshin-
dernis heeft uit den weg geruimd.
«En practisch gesproken, er zijn weinig
Ministers geweest in de laatste jaren, die
zich als de heeren Mackay, Havelaar, Ber-
gansius en Rujjs van Beerenbroek zooveel
vrienden bij het publiek hebben gemaakt.
«Hun heengaan wordt dan ook door ve
len in den lande van allerlei kleur betreurd.
De populariteit, die zij zich bjj het Neder-
landsche volk, voor zoover het direet of
indirect met lien in aanraking kwam, ver
worven hebben, is wel de grootste lof dien
men hun brengen kan.
«Het is liberaal dit openlik uit te spre
ken. Mogen we het 11a vier jaar van de
nieuwe ministers kunnen getuigen, niets
zal ons aangenamer zijn.»
Wij hebben hieraan niets toe te voe
gen, dan dat het een liberaal blad
De Amst. Crt. is die zoo schrijft, Eere
den tegenstander die de'-wijs aan partyzucht
gespeend is, dat hij zoo het werk van den
andersdenkende kan waardeeren.
Wanneer een liberaal blad een dergelij-
ken geestverwant bij de «zoogenaamd» libe
ralen indeelt, dan strijkt het over zichzelf
een vonnis, en levert ons ongevraagd de
definitie van «eigenljjke» liberalen.
De lieer Noordtzrj, het onlangs nieuw-
gekozen Tweede Kamerlid uit Kampen, heeft
op de syi ode der chr. geref. kerk te Leeu
warden besloten, docent aan de theologische
school te Kampen te blijven en als Kamer
lid te bedanken.
In het belang van den oesterhandel
zal het rykstelegraaikantoor te Tolen I Oct.
tot 31 Maart op werkdagen open zijn van
8 uur 's morgens tot 9 uur 's avonds. De
dienst op Zon- en feestdagen blytt onver
anderd.
Naar bekend is, heeft de Nederland-
,sche regeering terstond na het spoorweg
ongeluk bij Möchenstein door een daartoe
afgevaardigd ingenieur een onderzoek doen
instellen naar de oorzaken van het bezwij
ken der brug, aldaar. Onafhankelijk echter
var, het door dien afgevaardigde uitgebracht
rapport, heeft men, naar de Haarl. Cl.
meldt, met loflijken ijver reeds terstond.
de bruggen nader onderzocht om mogelijke
gebreken zoo die gevonden werden, onmid
dellijk te verhelpen. Zoo werden aan het
ijzerwerk der spoorwegbrug te Zutfen niet
minder dan 6000 klinknagels onvoldoende
bevonden en vernieuwd. De opmerking
ordt echter gemaakt, dat het te wenschen
ware, dat van spoorwegbruggen ook niet
meer dan noodig is werd gevergd, en dus
het kruisen van spoorwegbruggen met groot
te spanning, gelijk nu en dan zelfs met
goederentreinen geschiedt, werd verboden.
Middelburg. In de raadsvergadering op
Dinsdag 4 September 1891, des namiddags
te 2 uren, worden onderstaande zaken be
handeld I. Beëediging nieuw gekozen
raadsleden. II. Voorstel van den heer de
Ligny betreffende oprichting van een abat
toir. III. Staat van te rooien boowien voor
zoover daaromtrent in de raadsvergadering
van 25 Juli 1891 Diet is beslist. IV. Be
noeming Wethouder. V. Benoeming amb
tenaar burgerlijken stand. VI. Benoeming
commissiën.
Goes. Met droefheid in het hart zetten
wij ons neer om een enkel woord te wijden
aan de nagedachtenis van den weleerwaarden
heer ds. D. de Pree, predikant bij de chris
telijk gereformeerde gemeente alhier, die
Donderdagmiddag te 5 uur in de eeuwige
heerlijkheid inging.
Sinds September 1890, toen hij door een
beroerte getroffen werd, was hij verhinderd
in de uitoefening van zijn ambt, wat hem
een oorzaak van diepe smart was, en waar
mede zijn altijd werkzame en ijverige geest
zich niet gemakkelijk liet vereenigen. Niets
was hem liever dan den Heere in Zijn wyn-
gaard te dienen, en de christelijke gerefor
meerde kerk, Wijngaardstraat, die hem
reeds van zijn jongelingsjaren als lid, en
in de laatste 20 jaren als leeraar gekend
heeft, zal het getuigen Jat het dezen god
zaligen dienstknecht de grootste eer ge
weest is te getuigen van Hem die hem ge
red had en een behoudenis'is voor zondaren,
«wachtende om hen genadig te zijn».
Langs den weg van veel lichaams- en
zielelyden (op jeugdigen leeftijd moest hem
een been worden afgezet) is ds. de Pree
tot het geloof gebracht, waarin hy zoolang
hij kon gepredikt heeft.
Maandag werd hij weder door eene be
roerte getroffen, die hem op het ziekbed
bracht en nog onverwacht ten grave sleepte.
Wat zijne bejaarde gade; wat zyne vrienden,
de gemeente te Goes, de Kerk des Heeren,
de christelijke school en de bewaarschool die
hij liefhad in dezen nederigen dienaar ver
liezen, beseft een iegelijk, die den overledene
heeft gekend.
Van ds. de Pree mag met recht gezegd
wordenhij had geen vijanden, en vele
vrienden. Op kerkelijk en staatkundig ge
bied was hy een man uit één stuk. Een
bewust verdediger der gereformeerde belij
denis, een beslist strijder voor de antirevo
lutionaire beginselen.
De christelijke historische pers had zijne
sympathie. Ook voor ons blad dat hij steeds
steunde met stoffelijke en geestelijke gaven,
is zijn heengaan een groot verlies. Hij was
tot voor enkele maanden voorzitter van de
commissie van redactie, en voor den redac
teur in menig opzicht een betrouwbare en
onwaardeerbare gids en raadsman.
Twee deelen van zyn geest namelijk «al
ler knechten knecht te zijn nooit te pralen
met zijn gaven, nooit om menschenroem
te slave 1» en die wijsheid met gebeden te
zoeken, mogen zyn op de gemeente, wier
stoffelijke en geestelijke nooden hy een half
menschenleven op het harte droeg.
«De rechtvaardigen zullen blinken als de
zon in het koninkrijk Mjjns Vaders», dit
zegt Hij dien de overledene zoo by voorkeur
aanriep als den getrouwen waarachtigen
getuige, en den eerstgeborene uit de dooden.
Ds. D. de Pree werd den 26 Oct. 1832 te
Sluis geboren hy bereikte dus den ouder
dom van ruim 58 jaren.
Hij was van 1853 tot 1858 lid en oefe
naar bij de gemeente van ds. Budding;
van 1858 tot '1860 lid en leerend ouderling
bij de chr. ger. gemeente, daarna student
aan de theologische school te Kampen van
4 November 1866 tot 31 Juli 1870 pre
dikant te Serooskerke en sinds 7 Augustus
d. a. v. te Goes.
Ned. Herv. Kerk.
Beroepen te Bunschoten ds. D. Meerburg
te Vreeswijk.
Chr. Ger. Kerk.
Bedankt voor Katwijk door ds. C. Kui
per te Katendrecht.