1891. No. 99.
Dinsdag 26 Mei.
Vijfde Jaargang.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK. te Goes
F. P. DHUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIES
YR.
De Toestand.
"w
te
ia
Dl ZEEUW.
elken MAANDAG- WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND
Prijs per drie maanden franco p. p. /0.95.
Enkele nummers/0.02'.
UITGAVE VAN
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Goes ook voor Kloetinge,
's Heer Hendrikskinderen en
Van 26 Mei tot 2 Juni.
Kattendijke,
Wisse kerke.
De politiek in Europa, dit behoeft geen
nadere aanwijzing, is bezig een nieuwe ge
stalte te zoeken. De oligarchie(') der finan
cieel en intellectueel bevoorrechte klasse
heeft uit. De massa is in gisting geraakt.
Het sociaal belang is op den voorgrond ge
treden. En met dreigende taal en nog
dreigender gebaren vraagt het gedrukte volk
den Liberalist rekenschap af, waarom, in
dien dan het volk souverein is: dat souve
reine volk in zijn massale afmetingen nog
langer door deze oligarchen moet worden
vertreden. Niet het politieke spel trekt hen
aan, niet om de macht als macht is het
hun te doen: maar om macht als middel
om hun lot te verbeteren. Om brood, en
meer dan brood, roepen ze. Ze zijn van
oordeel dat van het «Vrijheid, Gelijkheid,
Broederschap», de Vrijheid te karig toege
meten, de Gelijkheid altoos uitgesteld en
de Broederschap ganschelijk uitgebleven is.
Drang van nood en ellende, maar zonder
heiliger bezielinghartstocht en verbittering
maar zonder hooger ideaal, stuwt deze
massa voort en verder. Ze doen niets dan
de beginselen der Fransche revolutie, dezelfde
beginselen dus als van het Liberalisme,
toepassen maar ze doen dit zonder een edeler
snaar in het hart te laten trillen met ijzeren
meedoogenlooze consequentie. Dit kwaad
nu jaagt onze politieke partijen als een
nachtmerrie. Ze zien de lawinef2) neerko
men en pogen haar te stuiten. Maar niets
baat. Ook deze lawine werpt alles neder
wat ze op haar weg ontmoet en drijft alles
wat weerstand biedt, voor 'zich uit. En
welke «doekskens voor het bloeden» onze
Liberalisten ook aandragen, de Sociaal-de
mocratie lacht er mee en holt voort.
Deze actie nu zal, althans in ons land,
nog niet zoo spoedig tot een gewelddadige
omwenteling leiden. Daar is onze volksaard
te kalm voor. Maar wel stuwt ze onze
politiek onverbiddelijk in de bedding der
Democratie. Onze Conservatieven verliezen
eiken invloed op den gang van zaken. De
Liberalisten stellen zich reeds zoo demo
cratisch mogelijk aan. De Radicalen zijn
het reeds op en top. En zoo gaat de stroom
voort en voort, die ook onze staatsinstellin
gen binnen korten tijd op het algemeen
stemrecht zal doen rusten, en het overwicht
brengen zal bij de min ontwikkelde massa.
Men moge het erkennen willen of niet, maar
het gaat aan op een heel andere Revisie van
onze Grondwet, dan Heemskerk knutselde,
en waarbij zelfs de Revisie van 1848 kin
derspel zal heeten.
Wat nu staat aan de Antirevolutionaire
partij in dezen stand en gang van zaken
te doen Zal ze zich er toe bepalen om
tegen te houden, wat te ver zou gaan Of
zal ze zich aan het hoofd der beweging
plaatsenom die te leiden in veiliger
bedding? Dus luidt metterdaad de hoofd
vraag, die onze vaderlandsche actie bepalen
moet. En dan zij het hier uitgesproken,
uitgesproken met klem, en uitgesproken
met al den gloed der innigste overtuiging,
dat wie in den Christus gelooft en den
Christus uit de hemelen verwacht, niet
mag stil zitten en zich niet mag bepalen
tot een meê kisten der dijken, maar van
Christuswege verplicht en gehouden is, om,
er kome van wat er van kome, moedig in
de bresse zijns volks te gaan staan, en een
Christelijke-democratische ontwikkeling van
onzen volksstaat voor te bereiden.
Nu kan dat nog. Maar als ge dit u van
God gegeven oogenblik verzondigten onge
bruikt voorbij laat gaan, dan zal op u de
schuld zijn, dat ge de toekomst van uw
vaderland verspeeldet en straks u te krom
men zult hebben onder dien ijzeren vuist
die u én in uw christelijke vrijheid èn in
uw geld en goed, zonder sparen zal aantasten.
Ik herhaal dus een c h r i s t e 1 ij k-
democratische ontwikkeling
moet aan onze staatsinstellingen gegeven,
juist om de ochlocratie!3) in a n t i-
christelijken geest tegen te houden. Want
weet wel, tusschen aristocratische bevoor-
reohting en democratische verbreedir.g hebt
ge geen keuze meer. Die ure is lang voor
bij. Met u of zonder uw toedoen, de ont
wikkeling in meer democratischen geest
komt toch. Die geest drijft ook de wateren
van ons volksleven voort als een stroom die
wast en aanzwelttot straks de dijken
breken en alle akker wordt overstroomd.
Dit nog te willen tegenhouden ware het
spel der onnooz'len. En waarom zoudt ge
dit ook? Of weet ge niet als Christenen
uit Gods Woord, hoe ook in Israël heel het
volk in al zijn stammengeslachten en
gezinnen zelfs over de Koningskeuze stem
had Ligt het niet in den aard van het
constitutioneele staatsleven, dat de volksin
vloed, eenmaal door de overheid in consult
geroepen, in steeds breeder kring moet
dijen, en niet kan rusten eer ze doorge
zonken is tot op den bodem? Predikt niet
heel de schrift, en leeren de historie en de
ervaring niet, dat de zedelijke macht van
het Geloof veel meer nog huist bij de «kleine
luyden», die elk jaar tekort komen, dan
bij de verrijkte burgery die elk jaar oplegt?
Was het niet zoo in den Spaanschen tijd
en is het niet steeds zoo gebleven, dat een
smalle zoom van fijner bewerktuigde aristo
cratie, gevoegd bij dat kleine volk, de
wezenlijke macht van de christelijke religie
in ons land representeerde Ja, is niet heel
de calvinistische ontwikkeling, gelijk ze in
Engeland, ten onzent en in Amerika aan
het woord kwam, erop aangewezen om in
verbreeding van den volksin
vloed de sterkte juist der overheid te
zoeken Gij weet toch, mijne heeren, hoe
de fijne aristocraat Groen van P r i n-
s t e r e r zich rusteloos op het «volk
achter de kiezers» beriep en op het
stuk van den census nog altoos een gulden
onder Thorbecke bood.
Het inslaan van dien weg is dus niet
een wijken voor pressie, noch het laf bestaan
om voor den waan van den dag een ons
heilig beginsel te verloochenen. Integendeel,
ge verloochent uw beginsel, zoo ge a n d e r s
kiesten ook al ware de tijdgeest anti
democratisch, dan nog moest g ij op ver
breeding van den volksinvloed bedacht zijn.
Doch nu te meer moet daar onzerzijds
heengedrongennu de democratische
strooming toch overweldigend is geworden,
en, zoo het christelijk beginsel geen richting
aan dien stroom geeft, in ruwe ochlocratie
dreigt te verloopen.
En vraagt ge dan ten slotte in wat
richting we dien stroom te leiden hebben,
dan steek ik ter af bakening deze vier staven
in den grondDe R e 1 i g i e in eere de
conscienti e-v r ij h e i d hersteld ons
volk weer in zijn organisch verband
gezet, en over geheel ons Staatsbestuur
uitgegoten de geest des ontfermens.
Uit Maranatha.
(1) Oligarchie wil zeggende regeering
van weinige personen die beheoren tot ze
kere bevoorrechte klasse of standen, bui
ten welke aan niemand eenig direct of in
direct aandeel in 's lands bestaan is vergund.
(2) Een lawine is een sneeuwklomp,
die in het nederrollen van hooge bergen
tot een verbazende grootte aangroeit en
dikwyls de grootste verwoestingen aanricht.
(3) Ochlocratie wil zeggen re
geering van het gepeupel.
V Zieriksee.
Nu ook de a. r. kiesvereeniging «Vader.
land en Oranje» te Brouwershaven den heer
mr. D. P. D. Fabius candideerde, kan gezegd
worden dat in het geheele kiesdistrict de
heer F. de gewenschte man is.
Zoo nu maar niemand den verkiezingsstrijd
met een <ihij komt er toch niettegemoet ga.
Immers van de overzijde denkt men er
heel anders overgetuige de onwaardige en
felle bestrijding van mr. F.'s candidatuur
door de Nieuwsbode.
Bovendien is de aanwezigheid van de
heeren ds. Keulemans en ds. Gunst op de
deputatenvergadering bewijs dat Zieriksee j daarin opgaan
liberalen. Dit zouden ook wy een ramp
achten. En daarom bedenke men zich
tweemaal, voordat men zijne hulp ontzegt
aan de antir. candidaten.
Men vrage hun, hoe zy over een of an-
der punt denken, indien men meent, dat t
zij hierin niet te vertrouwen zjjn. Want n
wij kunnen ook niet, inzien, dat het dr.
Kuypers toeleg is in den Hoogen Raad
personen te doen benoemen, die de reehts-
beschouwing der doleerenden zjjn toegedaan.
Ook wanhopen wij aan het tot stand
komen eener nieuwe party. Zy zou in vele 2
opzichten gelyk zijn aan de anti-rev., ja.
een werkzaam aandeel zal nemen in den
strijd tegen het Zierikzeesche modernisme.
Y Dit rijmt niet saam.
Dezer dagen werd door het classicaal
bestuur van Amsterdam, daartoe in een
buitengewone vergadering bijeengeroepen,
besloten de antirevolutionaire candidaten
bij deze verkiezing te bestrijden. Over dit
wel wat bisschoppelijk tucht oefenen over
broeders uit eenzelfde kerk, hebben wij
indertijd onze bevreemding uitgesproken.
Maar nog meer verwondering wekt het
feit dat onder datzelfde classicaal bestuur
van Amsterdam drie moderne broeders pre
dikanten ressorteeren, die veel meer dan
de antirevolutionaire kamerleden een geduch
te kerkelijke strafoefening verdiend hebben.
De eerste is ds. Bax, hervormd predikant
te Zaandam, candidaat voor de 2e kamer
gesteld door sociaal democraten enz. Hij
loochent de H. Schritt zoodanig dat zelfs
het liberale Rotterdamsche Zondagsblad hem
den raad gaf zijn toga maar aan den kap
stok te hangen.
De tweede is ds. v. Loenen Martinet,
hervormd predikant te Santpoort die te
Haarlem een rede hield ter verheerlijking
van den achtuurswerkdag.
De derde is ds. Tenthof, hervormd herder
en leeraar te Edam die onlangs in het
Sociaal Weekblad verklaarde dat de hoofd
artikelen van Doraela Nieuwenhuis hem
dikwijls dienen tot tekst zijner predikatie.
«Een waardig klaverblad», zegt «De
Hoop» terecht.
Maar waarin zijn dan nu deze heeren predi
kanten minder gevaarlijk dan b. v. de Voor
zitter der Tweede Kamer?
Een schoone verklaring.
Voor eenige maanden zijn met kwistige
hand verspreid twee brochureijes«Dy
de stembus van 1891» door een «Hervormd
Nederlander.»
Het eerste dier twee hebben wij in ons
blad besproken. Er werd onder anderen
in geleerd dat het dr. Kuyper er om te
doen is om den Hoogen Raad om te zetten.
Wij hebben den schrijver een nederl.
herv. predikant naar men zegt gevraagd
hoe dit omzetten van dat onafzetbaar col
lege dan wel zou moeten geschieden, doch
hij is er niet op teruggekomenzoodat
de belangstellenden op dat punt wel on
bevredigd zullen blijven.
Maar nu verscheen kort daarop een andere
brochure, eveneens van een «Hervormd
Nederlander»; getiteld «Politiek Panorama»;
waarin op kalme en waardige wijs de
verschillende bedenkingen zijner broederen
tegen de antirevolutionare partij werden
weerlegd.
Deze brochure heeft allerwegen een aan-
genamen indruk gemaakt -bij de oude of
reclameerende vrienden der antirevolutio
naire partij en werd ook door De Wa-
géninger met genot gelezen. Gevolg er
van is het volgende opmerkelyke advies
dat dit blad geeft.
„Wij moeten toestemmen, dat er ont
zaglijk veel waars is in datgene, wat hier
gezegd wordt. De afscheiding van velen
van de anti-rev. party kan medewerken
tot het bezorgen van den triomf aan de
Verder zegt de schrijver treffelijke din-
gen over de samenwerking met de Room-
schen. Zyne woorden verdienen gehoord
en overwogen te worden. Ja, wij moeten
zelfs verklaren dat vele bezwaren, die wy
er tegen hadden, gedeeltelijk zijn wegge-*
nomen. Maar daarom kunnen wij nog niet-
zelf besluiten, of aanraden om ooit een Room-
sche te kiezen.
Ten slotte waarschuwt deze brochure de'
anti.-rev. pary tegen exclusivisme,-
zoowel op godsdienstig als maatschappe-.
lyk terrein. Niet alleen Calvinisten behoo-,
ren tot haar, maar ook Lutherschen, syno-'
dalen enz., aristrocraten en democraten.'
Voorts moet zy waken voor de onaf-'
hankelijkheid harer pari e-'
mentsleden en voor de e e r 1 ij k->
h e i d bij de verkiezingen.
Al zagen wij in de laatste 3 jaren wei
nig van de practische houdbaarheid van
het Christ.-Hist.-Staatsrecht, wat wij ervan
leerden kennen, zegt de schrijver, doet
ons zien, dat die beginselen uitvoerbaar zjjn.
We zeiden het reeds, wy vinden deze
brochure allerbelangrijkst en bevelen de
lezing er van zeer dringend aan. Zy ver
dient herlezen en verspreid te wor
den, meer dan de twee nummers van „By
de Stembus van 1891."
Het zou te wenschen zijn, als de anti-
rev. partij weder éen geheel werd, waarvan
de twee deelen elkanders kerkel. richting
eerbiedigden en op politiek gebied vereenigd
streden tegen de liberalen.
Want zy die zich van de anti-rev. party
afwenden, staan haar toch het naast en
kunnen zich niet vereenigen met de libe
ralen. Zeer terecht wijst de schrijver op
't voorbeeld van den heer van Weede van
Dijkveld te Utrecht.
Maar zal dit kunnen geschieden, dan
moet de Standaard nimmer meer
de doleerenden voortrekken of begunsti
gen. Dan moeten alle anti-rev. haai
even lief zjjn op politiek gebied, 't Schelden
op onze kerk moet danjjook ophouden.
Moge de stem des vredes, die ons uit
deze brochure tegenklinkt, geene roepende
in de woestijn zjjn. De schrijver onthoude
ons volk ook verder zijn raadgevingen niet.
Zijn arbeid zij niet vergeefs geschied I"
Dank aan De Wageninger voor dit nuch
tere woord, dat niet nalaten zal indruk te
maken. Trouwens het is bekend dat deze
oude medestanders, hoe afkeerig ook var
de partij die zy eertijds zoo warm steunder
voor het meerendeel toch ook van de «li
berale» party niet gediend zijn.
Wel mogen wij den tegenstand dei
Bronsveld party, waarin vooral de jeugdige
predikanten zich kunnen vinden, niet lich
tellen. Maar de oude vrienden, die Groet
nog gekend hebhen, met Esser en v. Was
senaar en v. Loon en nog zoovele andere
getrouwe getuigen, zij vooral zullen di
beroep van een vriend op hunne consiëntii
niet zonder vrucht lezen.
Contingent.
Wij hebben indertijd gewaarschuwd tegei
de taktiek van sommige «liberalen» om doo
het op de dubbeltjes te werpen, ondank
hunne aanvankelijke sympathie voor d
legerwet, een motief tegen die wet te vinden
De aanneming van het amendement vai
Dedem heeft de juistheid onzer bewerin;
bewezendoch ook onder onze antirevolutio
naire Kamerleden is jdie knibbelgeest aai
het licht getreden.
Baron v. Dedem, voorzitter der club, heel
den minister van oorlog herhaaldelijk op d