1890. No. 99.
Donderdag 22 Mei.
Vierde Jaargang.
V E IIS C H IJ A T
G. M. KLEM KERK. te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
!>I11JS DER ADVERTENTIES
„DE DAGERAAD."
BlITEALim
II ER li- E X iSEHDOLVIElWS.
elken MAANDAG- WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND
Prijs per drie maanden franco p. p. /0.95.
Enkele nummersƒ0.025.':
UITGAVE VAN
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Er bestaat in ons land onder bovenstaan-
den schooneu naam een vereeniging van
vrijdenkers, mannen van onverdacht liberale
en radicale beginselen, die het niet langer
wenschen te verzwijgen dat zij van den
godsdient in Huis en School meer kwaads
dan goeds verwachten. Hunne nieuwerwet-
sche leeringen, van Katholieke zijde als
leeringen van de «Loge» bestempeld, be
doelen niets mindtr dan de ondermijning
van de grondslagen des Christendoms. Voor
■wie in hen gelooft zal de dageraad eens nieu
wen levens aanlichtenen eerst dan zal
de Natie gelukkig zijn, zoo zij de «nye leer»
van dit nieuwste modernisme als de alleen
zaligmakende aanvaardt.
Men zegt dat tal van onderwijzers aan
de staatsscholen lid van deze Vrijdenkers-
vereeniging zijn. Althans te Amsterdam
moet door eene openbare onderwijzersver-
eeniging voor deze nieuwere denkbeelden
met tamelijk goeden uitslag zijn gepiopa-
geerd.
Wij zouden niet gaarne beweren dat
onder de openbare onderwijzers, die tus-
schen de Scheldemonden wonen, veel sym
pat hie voor deze predikers van <t De Dage
raad» gevonden wordt.
Wel tiert, het Christelijk onderwijs niet
op Zeeuw-chen bodem, doch ook voor de
mannen van «De Dageraad*» is Zeelands mid
delste deel het e chte arbeidsveld niet. Onder
de openbare onderwijzers zijn er velen, nie
om welke redenen dan ook, hun school
onderwijs inrichten naar de godsdienstige
gevoelens der ouders.
Toch achten wij het noodig tegen de
beginselen dezer vereeniging te waarschuwen.
Te meer, nu zij enkele boekjes in het licht
gaf, die de ontchristelijkiiig der opvoeding
zoo in huis als in school bedoelen.
Na het boekje c Dominéé, Pastoor of
Rabbi» verscheen een geschrift getitel
«Mozus of Darwin dat volgens de katho
lieke pers botheden debiteert, die gij met
de klompen voelen kunt.
Op haar gezag wijzen wij op de volgende
uitspraken uit dit bedenkelijke boekske
«Onze seholen» zoo zegt het «staan
nog altijd met heur eenen voet in de mid
deleeuwen. Mozes, Mazes en nog eens Mozes
als grondslag voor het godsdienstonderwijs.
«De school moet van de kerk worden
vrijgemaakt.»
«Er wordt in de volksschool aan het gods
dienstonderwijs te veel plaats geschonken.
Het is een zonde tegen de wetten der ont
wikkeling aan onvolwassen kaïderen, <iie
nog niet in staat zjjn over abstracte be
grippen na te denken, in de eerste school
jaren godsdienstonderwijs te geven. Een
zonde is het onvolwassen kinderen vol te
stoppen met begrippen en lessen, waarvoor
een gezonde volwassene al zjjne krachten
moet inspannen om daarin te slagen.»
Nu dit is ook zoo. Maar op welke school,
op welke openbare school (zelfs voor haar
neinen wij 'top; gebeurt zulks? En zoo
gij de bijzondere school in dezen verdenkt,
jhoe weinig toont gij die school te kennen.
Maar de beschuldiger heeft blijkbaar de
openbare school op het oog, want tegen
deze «volksschool» heeft hij nog een grief,
die hij met vette letter laat afdrukken
„ln de volksschool wordt het tegenover
gestelde als waarheid verkondigd van hetgeen
wetenschap en natunr leeren. Dat is een
ongehoar e. een onzedelijke, een onhoudbare
toestand. Wie zal ons uit de kaken van
dien dood redden
Luister ook nog eens naar den volgenden
nonsens.
Wij stian midden in den strijd tusschen
dwaling en met moeite opgespaarde waar
heid en de verschijnselen onzer dtgen geven
in hun geheel het beeld van een chaos te
zien, op welks aanblik de ziel van den
versaagde met beving, de geest van den
vriend der waarheid met vreugde en met
weemoed te gelijk vervult wordt
«Een zware, zwarte, loodkleurige wolk
is de tweespalt der wereldbe
schouwing, die zoo vreeselijk dreigend
in het voertuig van ons geestesleven, op het
schoolgebied, heerschappij voertboven:
waarheid, beneden: dwaling!
Daarop berust het hedendaagsch gejammer
over de volksschool, het verwarde oordeel
over de gebrekkige resultaten der nieuwere
staatsschool.
Voorts wordt eene zielroerende klachte
geklaagd «over den kreeftengang, dien het
thans gaat, en zal blijven gaan. net zoo
lang, tot dat de ondei wijzers der lagere
school een betere, met den tija overeenstem
mende opleiding zullen krijgen. En met
het oog daarop geeft deze prediker van het
staats-socialisme, ter verbetering van het
openbaar onderwijs de volgende wenken
aan de regeering, die krachtens haar beginsel
op de meeste wel nooit zal ingaan
tenzij zij, ter uitvoering van artikel 33 (het
christelijke-deugden artikel in de schoolwet)
het eens op de in punt I aangegeven wijze
wilde beproeven, gelijk door Groen v. Prin-
sterer, die voor totale afwezigheid van chris
tendom in de staatschool minder bevreesd
was dan voor het onchristelijk anti-christelijk
modern «Christendom boven geloofsverdeeld
heid» zooals Thorbecke 't noemde en waar-
meê zells de Israëlieten err andere niet-
christenen vrede hebben, werd gewenscht.
Bedoelde punten luiden
1 Alle confessioneel godsdienstonderwijs
zal om de wille van den godsdienstvrede
uit de staatsschool verdwijnen.
Godsdienst is privaat-eigendom '.van het
individu en de staat heeft zich daarmede
niet te bemoeien. Het is een gemoeds
zaak en het moet aan het particulier
initiatief overgelaten worden, hoe en wat
er van die gemoedszaak te maken is. Het
verstand evenwel van den burger is staats
eigendom, is z(jn grootste vermogen. Dit
laatste aan te kweeken, te vergrooten,
verder te ontwikkelen is plicht van den staat.
2. Alle onderwijzers moeten een grondige
natuur-wetenschappelijke opleiding genieten,
die hen in staat stelt op school een deugde
lijk ep aanschouwing en proefneming, d. i.
op ervaring (niet alleen op theorie) ge
grondvest onderwijs in de natuurkennis te
geven en bij voorkomende gevallen ook aan
volwassenen over de belangrijkste vor-
deiingen der natuuronderzoekers rekenschap
te geven in openbare voordrachten, waartoe
ieder belastingbetalend burger en elke bur
geres gratis toegang moet hebben. Hieraan
kan slechts voldaan worden door opheffing
ran de op de meeste plaatsen nog klooster
aclitig ingerichte en in middeneeuwschen
geest gedreven k weekscholen vooronderwijzers
en rloor wetenschappelijke opleiding van
onderwijzers op de hoogescliool.
3. In de plaats van het confessioneele
godsdienstonderwijs van staatswege, moet
een op natuurwetenschappelijken grondslag
rustend onderricht in zedeleer en zedekunde
komen.
4. Alle onderwijs in de staatsvolksschool
moet in overeenstemming zijn met de door
feiten gestaafde wetten der natuur. In alle
verscheidenheid moet de eenheid de waar
heid zijn.
Er mag niet in het eene uur een won
der, in het andere een natuurwet, de ijzeren
noodzakelijkheid onderwezen worden.
In alle dingen heerscht de wet, de orde.
Het geloof aan wonderen is de leer der
wetteloosheid, van de verbreking der na
tuurwetten, van de wanorde, waarvan geen
natuurwetenschap iets weet. De wonde
ren hebben onder de leerstof der toekom
stige school geen plaats meer, en de volks
school zal eerst dan tot volle ontwikkeling
geraken, als zij het geloof aan wonderen
overboord geworpen en aan particuliere
liefhebberijen overgelaten zal hebben."
„Deontwikkelingsleeriszoo rijk aan waar
lijk verheven vergezichten, zoo oneindig rijk
aan beloften van ware gelukzaligheid, als j
vóór haar geen enkele wereldbeschouwing
oplevert. Zij geeft geen vage hoop op iets,
dat geen menschelijk oog ooit gezien, nog
minder berekend had, maar de zekerheid
van een voortschrijden naar gröoter geluk,
eene zekerheid, die uit de kennis van het
verleden en het heden der levende en
doode natuur met wiskundige zekerheid af
te leiden is".
Welk een bombast I Maar ook welk een
vijandschap tegen het christendom bezielt
zulken, dat zij zelfs het christendom der
openbare school nog te positief en der
uitroeiing waardig vinden.
België. Minister v. d. Peereboom heeft
in de Kamer meegedeeld dat hij ten aanzien
van den postdienst maatregelen genomen
heett om allen brievengaardeis de Zondags
rust te verzekeren Echter niet door be
perking van den Zondagsdienst, zooals het
beginsel van Zondagsheiliging dit zou eischen,
maar door aanneming van reserveamble-
naren.
Ook verklaarde hij dat de strafwet hem
machteloos liet tegenover de zedelooze
boekjes in de bibliotheken der stations-
wacht kamets, zoodat hem geen andere uit
weg bleef dan den geheelen. verkoop van
boeken aan de stations te verbieden.
Engeland. Met een meerderheid van 73
stemmen heeft het Lagerhuis de wet aan
genomen waarbij het aantal tapperijen ver
minderd wordt door uukooping. Dat wil
zeggenvan sommige pachters zal tegen
schadevergoeding de verguning worden in
getrokken.
Zoowel de Belgische als de Engelsche
maatregelen verdienen toejuiching, al zijn
het slechts halve, weinig prineipiëele maat
regelen. Ook op dit gebied is een half ei
beter dan een ledige dop
I rank rijk. Generaal Boulanger heeft
begrepen dat hij op staatkundig gebied
heefi uitgediend. Hij heeft aan den onder
voorzitter van het zoogenoemde nationaal
comité waarvan hij, de balling van Yersey,
voorzitter is, geschreven dat de politieke
nederlagen zijner vrienden wel niet zoo erg
zijn, doch dat de tijd beter dan eeuig tus
senpersonen in staat zal zijn, de goede
zaak te bevorderen. Zelf wenscht hq zoo
zegt I ij ten minste «zijne gedachten te
verzamelen, na te denker, over de lasten
der voldongen feiten, en op ernstige wijze
de vraagstukken te bestuoeeren die aan de
arbeidende klasse belang inboezemen, ten
einde daardoor de achting te verdienen,
hem tot nog toe van die zijde geschonken.»
Het is niet te denken dat Frankrijk den
hraven generaal in zijne re trospectieve (rug-
waartsche)overpeinzingen en nuttige studiën
storen zal.
21 Mei 90.
In de Maandag te Borssele gehouden
vergadering van ingelanden van den Ko
ningspolder werd bij de behandeling der
begrooting voor 1890/91 besloten tot ver
hooging van het djjkgeschot met f0,15 per
hectare voor de uitvoering van delfwerk en
herstelling van heulen. De heffing werd
daardoor bepaald op f 3,75 per hectare.
Na hei benoeming van den heer L. Rottier
tot dijkgraaf en van den heer B. op 'tHof
tot plaatsvervangend dijkgraaf werd in be
handeling genomen een schrijven van het
gemeentebestuur van Driewegen, houdende
verzoek tot het verleenen van eene bijdrage
van f 0,10 per hectare in de kosten van
wegsvei'betering ten behoeve van een steiger
te Boissele, gedurende 40 jaren. De slotsom
der beraadslagingen was het besluit om-
wegens daarbij aangevoerde redenen, afwij
zend op het verzoek te beschikken.
(M. C.)
Z. M. heeft herbenoemd tot burgem.
van Zoutelande W, H- dy Bruin van Melis.
en Mariekerkeen van Biggekerke L.
Simonse.
Z. M. heeft aan irir. C. W. Opzoomer
op zijn verzoek eervol ontslag verleend als
hoogleeraar in de rechten en wijsbegeerte
aan de Rijks Universiteit te Utrechten
in zijn plaats benoemd jhr. mr. B. H. C.
K. v. d. Wijk hoogleeraar aan de Rijks
Universiteit te Groningen.
In de Maandag morgen gehouden
vergadering van Ingelanden van den polder
Oud-Noord-Beveland werd door den ont
vanger griffier rekening gedaan over het
afgeloopen dienstjaar, waaruit bleek, dat de
ontvangsten bedroegen f 26118.32, de uitga
ven f25492.52 en er dus een hatig saldo
was van f626.40. De begrooting over
1890/91 is vastgesteld in ontvang en uitgaat
op f 37250 en het d(jkgeschot op f 16.
Opgemaakt werd verder een drietal voor
gezworen des poldersdeze bestaat uit de
heeren M. de Regt Sz. (aftredend lid;, P.
Verhulst en J. Heijboer. M. C.
De minister van waterstaat heeft een
kon. besluit uitgelokt, van niet weinig belang
voor onze visscherij. Voortaan nl. wordt voor
visschersvaartuigen, bekend onder de namen
von hoogaarts, blazer, her.gst, botter of
schokker liet product ter bepaling van het
aantal tonnen met 1/3 verminderd. Als
men in aanmerking neemt, dat patentrecht,
haven- en kadegelden enz. berekend worden
naar den tonneninhoud, dan begrijpt men
ook, dat dit besluit van beteekenis is voor
onze visschers. (IV. li. Ct.)
Tot plaatsvervangend dijkgraaf van
den Mortierepolder is herbenoemd de heer
A. Philipse, te Nieuw- en Sint Joosland.
Vrijdag hielden de leden der Land-
bouwvereeniging in Noordbeveland te Cort-
gene in hun gewoon lokaal eene vergadering
onder presidium van den heer H. Meulenberg.
Tegenwoordig waren 20 leden. Aangenomen
werd het voorstel om rechtspersoonlijkheid
voor de vereeniging aan te vragen.
Vervolgens wjrd ter sprake gebracht het
aanwenden van pogingen bij de bevoegde
autoriteit om op den steiger te Coitgene
eene overdekte standplaats te verkrijgen
voor het vee, dat langs dien weg wordt
vervoerd. Na eene drukke bespreking dezer
zaak werd echter besloten vooralsnog fiiertoe
niet over te gaan.
Door de meeste leden der vereeniging zal
op een nader te bepalen dag van dezen
zomer een rijtoer gehouden worden door
Schouwen-Duiveland. MC.)
Ned. Herv. Kerk.
Beroepen te Schipluiden ds. D. Bax
te Bunnikte Nieuwvliet dhr. C.
Broekhuijzen, cand. te Neerboschte
Bruinisse ds. J. C. Bolkestein te Ter Aar
te Oosterland dhr. A. M. Bloem, cand.
te Beekbergen;te Oudelande dhr. A. F.
C. Pont. cand. te Utrecht; teStavenisse
dhr. F. Ch. Geerling cand. te Utrecht.
Bedankt voor Vlaardingen door ds. P
S. Meerburg te Kethelvoor Dreischor
door dhr. R. H. Offerhaus, cand. te Ulrum
voor Sirjansland en Borsele door dhr. A.
J. Roozemeijer cand. te Arnhemvoor
Hemmen door dhr. J. P. van Melle cand. te
Groningen.
Drietal te Rotterdam dr. L. Heldring
O. G. Zn. te Middelburg, O. Schrieke te
Zandvoort en J. M. Snetlage te Haarlem.
Viertal te Vlissingen A. J. v. Wjjn-
gaarde te Mijdrecht, P. J. Steenbeek te
Lochem M. Göpner te Harderwijk en H.
J. ter Haar Roineny te Haren.
Ned. Ger. Kerk.
Drietal te Tolen ds. W. Siedeis chr.
ger. pi ed. te Vlaardingen en de oefenaars
v. d. Voet eu Haverkate te 's Gravenhage.
Benoemd tot directeur van het op te
richten Christelijk Tehuis te Amersfoort ds,
J. Enijerlé te Scharnegoutum.
