CHRISTELIJK-
NÏEUW SBLAD
HISTORISCH
VOOR ZEELAND.
1889. No. 144.
Zaterdag 7 September.
Derde Jaargang.
VERSCHIJNT
G. iVI. Klemkerk, te Goes
F. P. D'huy, te Middelburg.
PRIJS DER AD VERTE ATI EN
MET TWEE MATEN.
TWEEDE KAMER.
DE
ZEEEW,
elken MAANDAG- WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p.
Enkele nommers
f 0,95
-0,02s
UITGAVE VAN
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Kapolle ook voorSchore6 Sept. Weineldinge
7 Sept. Yerseke 9 en 10 Sept. Erninin-
geii 11 en 12 Sept. voormiddag. Krabben-
dljke, ook voor Waaide 12 Sept. namiddag
en 13 Sept. Billand-Bath 14 September.
Het Kameroverzicht, van de Nieuwe
Rotterdammer Courant laat zich io den regel
prettiger lezen dan de verslagen van de
Kamerzittingen die in een ander gedeelte
van dit blad voorkomen.
Het is van de bekwame hand van dr.
Zaaijer, die zelf lid der Kamer, in de ge
legenheid is naar de natuur te schilderen
en dus niet behoeft te copiëeren.
Daarom hebben die Kameroverzichten dan
ook dubbele waarde. Zij hebben tenminste
den schijn van waar te zijn.
Jammer nochtans dat het ook niets meer
is dan schijn van waarheid, die deze «Over
zichten» aankleeft.
Een voorbeeld.
In het tweede blad A van Woensdag
lezen wij het volgende, waarvan wij enkele
gekleurde opmerkingen van dezen onpar-
tijdigen verslagge/er spatiëeren
Art. 16 zou, meende men, zonder debat
onder den hamer van den voorzitter door
gaan; maar men had daarbij niet op de
oogenblikkeljjke opwelling van den
heer De Savornin Lohman gerekend. Aller
minst had men vermoed, dat een liberale
gemeenteraad, die de openbare school zelfs
het kind van den staat noemde, den heer
Lohman verleid zou hebben tot het
voorstellen van een amendement, dat de
Kamer langen tijd bezig hield, tot eene groote
mate van animositeit (geprikkeldheid) aan
leiding gaf, en ten slotte door den voorsteller
werd ingetrokken. Dat amendement
van beroering had ten doel om te be
palen, dat, indien elders genoegzame gelegen
heid voor de schoolgaande kinderen bestond
om voldoend onderwijs te ontvangen in de
nuttige handwerken, het onderwijs daarin
op de openbare school niet zou behoeven te
worden gegeven. Het was de gemeenteraad
van Westdongeradeel, die in een pas inge
komen adres den heer Lohman op het denk
beeld van dit amendement had gebracht, dat,
in de afdeelingen niet eens behandeld, de
Kamer pas in den loop van den ochtend be
reikte.
Wij willen nu den heer Lohman niet van
boo ze bedoelingen verdenken; maar
in elk geval gétuigde het voorstellen van
dit amendement dan toch van bijzonder
weinig tact en doorzicht. Een ver-
beterings-amendement teh behoeve ^an het
openbaar onderwijs heette het! De redevoe
ringen van de heeren Verniers van der
Loefï, Kerdtjk, De Beaufort, Van Kerkwijk,
Van der Peltz, Heldt en Liettinck stelden die
„verbetering" in het rechte licht.
Lees t ierbij nu als tegenhanger het
volgende uit het 'Kamerverslag van dezelfde
hand in het Tweede Blad A van Donderdag.
Het betrefd een dergelijke «misdaad» als
door den heer Lohman gepleegd, namelijk
oen wijziging voor te stellen, die van te
voren niet was aangekondigd. Bedenk daarbjj,
dat de zondaar no. 1 Lohman heet, en
zondaar no. 2 is v. d. Feltz een liberaal,
een der febten onder onze tegenstanders.
Van hem heet het
Ware het regeeringsartikel ongewijzigd ge
bleven, zeker zou het aantal stemmen van
liberale zijde daartegen groot geweest zijn.
Daar kwam echter de heer Van der Feltz,
door eene opmerking van den heer Roëll ge.
ïnspireerd, met een amendementje, om
niet meer voor het getal leerlingen het ge
middelde te nemen van het getal, dat op
vier verschillende tijdstippen als school
gaande bekend stond; maar om het getal
onderwijzers, evenals thans, te berekenen
naar het aantal leerlingen, dat op 15 Jan.
schoolgaat; een tijdstip, waarop de school
het drukst is bezocht. Een deel der rechter
zijde volgde de handige taktiek om vóór
dit amendement te stemmen, dat daardoor,
met de vereenigde stemmen der linkerzijde
er bij, werd aangenomen met 52 tegen 43
stemmen.
Let nu eens wel op.
Tegen de gewoonte, om zoo veel mogelijk
de wijzigingen, die men wenscht voor te
stellen, van te voren kenbaar te maken,
is nocii door dhr. Lohman, noch door dhr.
v. d. Feltz gezondigd. Beiden maakten
gebruik van een hun bij de grondwet
toekomend recht. Natuurljjk heeft hetveel
voor, als men van te voren de wijzigingen
weet, dan kunnen belanghebbenden er hun
gedachten over laten gaan. Doch voorge
schreven is het niet. En terecht: men
kan immers altijd nog onverwacht, ter
elfder ure van de noodzakelijkheid eener
wijziging overtuigd worden, door een alsnog
ingekomen adres, of door nader onderzoek
en waarschuwing, of als vrucht van nader
overleg.
En in een dier gevallen nu verkeerde
de heer Lohman. Er was namelijk let
wel, van den liberalen gemeenteraad van
Westdongeradeel een verzoek ingekomen
b\j de tweede kamer, om toch vooral artikel
16 niet ongewijzigd aan te nemen.
In dat artikel staat namelijk«Het
onderwijs omvat al de vakken, in artikel
2 vermeld onder a k.» Dus moet op
elke school een onderwijzeres zijn in de
nuttige handwerken voor meisjes. En hier
tegen nu heeft evengenoemde liberale ge
meenteraad bezwaar. In zijn adres zegt
deze gemeenteraad dat het onderwijs in
dit vak niet op de lagere school behoort.
Luistert even naar wat, blijkens Lohmans
rede, deze liberale gemeenteraad als alleszins
geldige beweegreden tegen dat verplicht
stellen van de nuttige handwerken als leervak
aanvoert
Ten platten lande is het bovendien hoogst
moeielijk dit onderwijs zoo te regelen dat
het eenigszins aan billijke eischen voldoet.
Een goede regeling zou zeer kost
baar z\jn. In dorpjes als b. v. Hiaure,
Betterwird en Raard is slechts één onder
wijzer in elke school werkzaam. Daar
zoude dus voor dat eene vak in iedere
school een afzonderlijke ondeiwijzeres
dienen te worden aangesteld. Deze gemeente
bestaat uit verspreide dorpen, waarin elf
scholen zijn gevestigd.
Te Holwerd bestaat een uitnemende school
voor nuttige handwerken, door het Depar
tement der Maatschappij tot nut van 't al
gemeen gesticht en grootendeels onderhou
den. Het dorp steunt die inrichting met
subsidie. Te Ternaart is door v r ij w i 11 i g e
bijdragen van ingezetenen een dergelijke
inrichting in het leven geroepen. Te Brant-
gum is door de kerkvoogdij een soort
gelijke school geopend. Bovendien bestaat
te Nes, Wierum, Hantumhuizen en Hantum
goede gelegenheid voor meisjes om bij naai
sters in nuttige handwerken te worden
onderwezen.
Wij zouden meenen dat dergelijke klach
ten ook in Zeeland kunnen en zullen ge-
sla ikt worden. Maar hoe het zij, de heer
Lohman vistigde er de aandacht open
met te minder kans voor partijdig gehouden
te worden, dewijl 't adres van liberale zijde
kwam en hij er juist dien dag verslag over
had uitgebracht als voorzitter van de com
missie van rapporteurs (verslaggevers). Er
was dus aanleiding tot het voorstel. En
dat het nu pas inkwam, was begrijpelijk.
Immers men had billijkerwijze mogen ver
wachten dat de liberalen op deze klacht
hunner broeders in Friesland zouden gelet
en o,. middelen tot wegneming der bezwa
ren zouden gepeisd hebben. Nu zij dit
niet deden moest wel iemand uit de rech
terzijde het doen. En de heer Lohman
deed het niet, alvorens 'tverslag te hebben uit
gebracht: en deze zaak in de commissie
\an voorbereiding te hebben besproken.
Zie, dat alles had in het verslag van de
Rotterdammer moeten staan. En zie nu
welk een verschil van mededeeling I
Lohman luisterende naar een oogenblik
keljjke opwelling, verleid tot het doen van
een prikkelend voorstel, een amendement
van beroering, bjjna met booze bedoelingen,
zonder tact en doorzicht.
En in plaats van daarbjj te voegen dat
de wortel der bitterheid niet inliet amen
dement, maar in de ergerlijke bestrijding
an zeven liberalen lag, die over dit eene
voorstel het woord voerden en den tjjd
doodden, zoodat de heer Lohman het om
des lieven vredes wil maar introk, zegt
deze waarheidlievende verslaggever, dat de
heeren v. d. Loefï tot Lieftinck (er ligt
zelfs een afdaling in de opsomming) die
«verbetering in het rechte licht» stelden
En voor zjjn tigen geestverwant, die ook
met een voorstel kwam, maar waarvoor
nu geen aanleiding bestond en waaraan
niemand dacht, heeft diezelfde onpartijdige
geschiedschrijver een woord van lot en
vergoelijking. Hjj kwam met een amende
mentje, en de rechterzijde die er voor stemde,
deed maar aan handige tactiekZulk een
manier van geschiedenis schrijven doet
denken aan meten met twee maten. Indien
hier, overdrachtelijk gesproken, van diefstal
sprake mocht zijn, dan kon hier het spreek
woord van toepassing zijn, waarin de een
eene koe stelen mag, en de ander zelfs
niet over het hek mag kijken.
En dit geschiedt in het hoofd blad der
liberalenHoe zullen dan de kleintjes wel
doenEr zijn er die er het plechtigst stil
zwijgen bij bewaren. Gezwegen van het
gemak hetwelk hun dit bezorgt, kozen zij
nog wel de verstandigste partij. Beter
geen voorlichting dan zulk eene.
Het debat over deze quaestie deelen wij
later mede.
6 Sept. '89.
Door aanneming van het amendement
v. d. Kaaij is de uitdrukking «vergelijkend
examen» in de wet vervangen dour verge
lijkend onderzoek naar de geschiktheid der
candidaten. Ook bepaalt de wet nu dat
de voordracht voor de benoeming van een
hoofd der school minstens uit drie personen
zal bestaanhet meestens (maximum)
wordt vrjj gelaten.
Zij die zoo elk lettertje haast in 's
ministers ontwerp napluizen,omhet toch maar
te kunnen afbreken (lees verbeteren), den
tijd te dooden en de wet onmogelijk te
maken
Met de behandeling van de wijziging Va:
Houten in betrekking tot de neutraütei
in art. 33 der wet, liep het niet zoo'n vaart al
wij gedacht hadden. De heer V. Houte
wilde voor het vervolg voorkomen dat man
nen als Poppink gestraft worden wegen
of ondanks mededeeling van feiten, zooa
dat Luther ijverde tegen den «verderfelijke
aflaathandel», geljjk het in de leerboeke
staat. De heer Rooyaards uit Utrecht vei
klaarde zich daarbij, in den geest van rn
uister Six voor betrekkelijke neutraliteit oj
de openbare schooldat wil zeggen o|
Walcheren en Noord Beveland orthodox
op Schouwen modernin de Zaanstreel1
socialistisch, in Limburg streng Katholiek
Een schipper-politiek onder anderen doo
ds Laan op deq. Zeeuwschen Uniedag in 1881
te Goes, terecht veroordeeld.
De heer Lohman bestreed de wijziging
echter alleen op grond van het feit, dat d<
tweede kamer, en met name de liberal
partij, bij de behandeling der zaak PoppinI
«lezen in't ongelijk gesteld en de beteekeni
der openbare school zooals die thans noj
bestaat, vastgesteld had. Het voorzichtigst von< i
hij het de quaestie der onzijdigheid van hei
openbaar onderwijs nu niet te behandelen. Df
I eer v. Houten trok hierop zijn wijziging in,'
Bij artikel 45 ontwikkelde de heer Hubei
zijne bekende bezwaren met het oog oj
den gedrukten toestand der gemeentegeld
middelen. Hij wees op de onbillijke gewoonteI
van Friesche liberale gemeenteraden, dit
kosteloos onderwijs gingen geven, zoodn
een christelijke school met schoolgeld were
opgericht. Bovendien is schoolgeldheffing
lot aanzienlijk bedrag daar onmogelijk. Het
aantal gegoeden vermindert en op sommige
plaatsen wordt reeds 10 percent van de
belastingschuldigen geheven. Hij hoopt dat
de regeering een hoogere rijks- bijdrage
zal voorstellen, en waarschuwt tegen den
tijd dat wijziging weder noodig zal zijn,
en zij dan misschien geschieden zal door
een regeering die het christelijk onderwijs
niet gezind is. Of anders, hoe denkt de
minister in den nood der gemeenten te
voorzien
De heeren Hartog, v. Houten en Rutgers
hebben een heel ander artikel 45 voorge
steld, naar zij zeifin de «toelichting» zeggen/
teneinde ruimere tegemoetkoming aan alle
gemeenten in de uitgaven voor het open
baar lager onderwijs te verkrijgen. Zij
wenschen de rijks bijdrage aanzienlijk te
verhoogenen wel in plaats van «Ie tegen
woordige 30% die de minister wil afschaf
fen, wenschen zij 50% van het rijk aan de
gemeenten uit te keeren. Ziehier een be
ginsel geheel tegengesteld aan dat van den
minister. Overgehaald socialistisch, en geheel
onaannemelijk. Waar blijven dan toch deze
heeren met hunne bezwaren, dat Mackay's
wet zooveel meer zal kosten dan de wet
van '78 Of rekenen zij de door hen
voorgestelde verhooging niets?
De Rotterdamsche Waterweg gaat,
blijkens de Statistieken der Scheep,raartbe-
weging in ons land voortdurend in leven
digheid vooruit.
Er zjjn al wat millioenen aan besteed
om dien zeeweg te verbeteren. De laatste
aanzienlijke verdieping had plaats in 1886.
Sinds dien tijd is het mogelijk, dat schepen
van 74 en 76 d. M. diepgang nog vóör
hoogwater aan den Hoek van Holland
