Spectaculair
programma van
de Amerikaanse
ruimtevaart
D'
Zaterdag 7 april 1962
ZEEUWSCH DAGBLAD
Pag. 11
Om de zon
De maan
«looi* James E. Webb,
BIJ DE FOTO'S
Doel gemist
Weer en verbinding
Successen
Nimbus
Ballonnen
Televisie
X-15
Zonder gewicht
Nieuwe brandstof
RUIM DUIZEND IN VIJFTIEN JAAR
DIT JAAR: DE MAAN
E ruimtevaart in de
Verenigde Staten is
iets meer dan vier
jaar oud. Het was op
31 januari 1958 dat de Explorer
1, een bijna 14 kilo zware cylin
der, in een baan om de aarde
werd gebracht. Aangezien de
voorgangers van de Explorer 1
in de dampkring zijn vergaan
is de Explorer 1 de oudste
kunstmaan die om de aarde
draait. De Explorer 1 zendt
niet meer uit. Het interessante
eraan is dat deze kunstmaan
vermoedelijk nog om de aarde
zal draaien wanneer de eerste
mensen op de maan zijn geland.
De eerste vier jaar van het Ameri
kaanse ruimteonderzoek hebben bij
zonder veel activiteit te zien gegeven.
In die spanne tijds heeft Amerika met
succes 65 ruimtescheepjes gelanceerd.
Het breed opgezette Amerikaanse pro
gramma voor onderzoek en verken
ning van de wereldruimte houdt grote
beloften voor de toekomst in.
Nu wij het vijfde ruimtevaartjaar
zijn ingegaan heeft het zin een over
zicht te geven van hetgeen ons in de
naaste toekomst te wachten staat. Wat
staat er op het gebied van de ruim
tevaart in Amerika in de komende
twaalf maanden te gebeuren?
Het komende jaar zal de introductie
te zien geven van enkele geheel nieu
we ruimtevaartprojekten en de voort
gezette uitvoering van een aantal an
dere waarmee in de afgelopen jaren
werd begonnen Tot de belangrijkste
nieuwe grote projekten benoren.
een nieuwe serie kunstmanen en
ruimtesondes voor wetenschappelijke
onderzoekingen,
verdere ontwikkeling van kunstma
nen die maatschappelijk nut kun
nen afwerpen,
de eerste onderzoekingen-op-korte-
afstand van de planeet Venus.
vorderingen bij het verkennen van
de maan,
verdere ontwikkeling van de be
mande ruimteschepen.
Het Amerikaanse burgerlijke ruim
tevaartprogramma, dat wordt uitge-
voerd door de rijksdienst voor lucht-
vaart en ruimtevaart (NASA)kan on
derverdeeld worden in drie algemene
werkterreinen:
1wetenschappelijk onderzoek, dat
uitsluitend is gericht op vermeer
dering van 's mensen kennis van
de wereldruimte,
o nuttig gebruik van kunstmanen,
waarvan in de toekomst de gehele
mensheid moet kunnen profiteren,
o. verkenning van de wereldruimte
door de mens, in bemande ruimte
schepen.
Hoog op onze lijst voor 1962 staan
de wetenschappelijke kunstmanen en
ruimtesondes met inbegrip "van
sonderingsraketten waarmee de
onmiddellijke omgeving van de aar
de onderzocht zal worden, en ruimte
sondes voor het onderzoeken van de
maan, de planeten en de interplane
taire ruimte.
Tot de eerste categorie behoren
een nieuwe serie ruimtesondes in
strumentencapsules die ver de we
reldruimte ingezonden zullen worden
zonder in een baan om de aarde te
komen Dan zullen er verscheidene
kunstmanen, Explorers, in een baan
om de aarde worden gebracht, die ge
gevens moeten verzamelen over de
kosmische straling, het aardmagnetis
me het voorkomen van micrometeo
rieten en andere natuurkundige ver
schijnselen. Deze kunstmanen zullen
alle uiteenlopende banen om de aar
de beschrijven en verschillend geïn
strumenteerd zijn.
Een wetenschappelijk onderzoek
van groot belang werd ingeluid met
de eerste lancering van de OSO, de
eerste van een serie astronomische
kunstmanen, op 8 maart. Deze kunst
maan stelt de sterrenkundigen in
staat voor het eerst in de geschiede
nis de zon buiten de dampkring te
bestuderen. Tot die nieuwe serie gaan
ook behoren kunstmanen van het type
OAO en OGO.
(OSO is de Engelse lettel-afkorting
van* om de aarde draaiend zonneob-
servatorium; OAO betekent om de
aarde draaiend sterrenkundig ob
servatorium. en OGO om de aarde
draaiend geofysisch observatorium.
Red J
De eerste OSO is 92,5 cm hoog en
weegt 198 kg. In deze kunstmaan zijn
vele instrumenten aangebracht waar
mee de ultraviolette stralen, de gam
in astr alen en de roentgenstralen die
de zon uitzendt gemeten worden. Die
stralingen worden grotendeels door
de dampkring geabsorbeerd. De in
tensiteit ervan kan daarom op aarde
niet gemeten worden. De OSO is zo
danig gestabiliseerd dat de instru
menten altijd op de zon zijn gericht.
De eerste OSO beschrijft op onge-
veer 485 kilometer hoogte een cirkel-
baan om de aarde. Latere kunstma
nen van dit type zullen banen om de
zon gaan beschrijven.
Dit jaar zal ook een uitbreiding te
zien geven van het onderzoek van
de maan met kunstmanen van het
type Ranger. De Ranger is ongeveer
drie meter hoog en weegt circa 325
kg. Het ligt in de bedoeling dat een
Ranger vlak bij de maan een capsule
zal uitstoten die op de maan moet
neerstorten. De Ranger zelf zal onder
weg naar de maan per radio allerlei
gegevens naar de aarde zenden, zo
als televisieopnamen, van zeer dicht
bij genomen, van de oppervlakte van
directeur van de Amerikaanse rijksdienst
voor luchtvaart en ruimtevaart (N.A.S.A.)
Een panorama van
de voornaamste onder
delen van het Ameri
kaanse ruimtevaartpro
gramma van dit jaar,
met het eeuwige uit
spansel dat ook dit jaar
weer iets, ai is het wei
nig, van zijn geheimen
aan de vorsende mens
moet prijsgeven.
Van links naar rechts
en vervolgens van bo
ven naar beneden staan
afgebeeld:
Al, de Aiouette, een
kunstmaan van Cana
dese makelij, die door
een Amerikaanse raket
in een baan om de
aarde zal worden ge
bracht.
A3, de eerste kunst
maan met Engelse in
de maan. en eventueel aanwezige
straling. De uit te stoten capsule moet
de landing op de maan kunnen door-
Na de uitstoting zal een remraket
de valsnelheid van de capsule sterk
vertragen. Bovendien is de capsule
omgeven met een dikke laag schok-
brekend materiaal. De capsule, die
ongeveer 135 kg weegt, bevat een
seismometer, voor het registreren
van eventuele maanbevingen, en een
apparaatje voor het meten van de
temperatuur aan de oppervlakte van
de maan.
De Ranger zal de capsule op onge
veer 24 kilometer van de oppervlakte
van de maan uitstoten. De Ranger
zelf zal daarna op de maan te pletter
slaan. Zodra de capsule op de maan
is geland moet deze gegevens naar
de aarde beginnen te seinen. Men
hoopt die gegevens dertig tot zestig
dagen lang te kunnen opvangen.
De eerste Rangers werden in 1961
in de richting van de maan gelan
ceerd. Voor dit jaar stonden drie
Rangers op het programma. De eer
ste van deze drie, in januari gelan
ceerd, miste het doel en ging de maan
op 37.000 km afstand voorbij. On
danks die mislukking werd men een
schat van technische ervaring rijker.
Ofschoon de in 1960 gelanceerde
Pioneer 5 al veel wetenschappelijke
gegevens over de interplanetaire ruim
te opleverde, heeft men het in Ameri
ka toch nuttig geoordeeld dat onder
zoek uit te breiden, en. wel met een
verkenning van de omgeving van de
planeet Venus. Daarom staan dit jaar
twee lanceringen op het programma
van ruimtesondes van het type Mari
ner R. Die moeten zodanig in een
baan om de zon gebracht worden dat
zij de planeet Venus zullen passeren
oö minder dan 26.000 km afstand. De
Mariner R, ongeveer 4.950 kg zwaar,
moet de interplanetaire ruimte tussen
de kringlopen van de aarde en Venus
om de zon onderzoeken en zal ook in
strumenten bevatten voor metingen-
op-afstand van de temperatuur van de
dampkring en de oppervlakte van Ve
nus en van het magnetische veld van
Venus.
Verder gaat Amerika in 1962 begin
nen aan een programma van interna
tionaal onderzoek met kunstmanen. De
eerste internationale kunstmaanlance
ringen zullen worden uitgevoerd in sa
menwerking met Engeland en Cana
da. Amerika levert de lanceerraketten
en de kunstmanen, neemt de lancerin
gen op zich en zorgt voor het opvangen
en doorgeven van de gegevens die de
kunstmanen naar de aarde zullen sei
nen. Engeland en Canada leveren de
instrumenten die in de kunstmanen
geplaatst zullen worden.
Dit jaar zal ook een verdere perfec
tionering te zien geven van de maat
schappelijk nuttige kunstmanen waar
mee sedert 1960 proeven zijn geno
men: de meteorologische kunstmanen
en de communicatiekunstmanen.
De experimenten met de meteorolo
gische kunstmanen van het type Tiros
zijn gericht op de ontwikkeling van
een stelsel van kunstmanen die kun
nen bijdragen tot een verdere vervol
making van de weersvoorspelling.
Deze kunstmanen zenden televisieop
namen van het wolkendek naar de
aarde en gegevens over de mate waar
in de zonnewarmte door het aardop
pervlak wordt geabsorbeerd of terug
gekaatst. Aangezien minder dan een
vijfde deel van de aarde kan worden
bestreken door waarnemingsstations
te land, op zee en in de lucht kunnen
dergelijke kunstmanen de witte plek
ken helpen vullen die er nu nog altijd
zijn op de wereldkaart van de weer
kundigen. De weersverwachtingen zul
len daardoor sterk in betrouwbaar
heid kunnen toenemen.
Met deze kunstmanen zijn al grote
successen geboekt. Op de Tiros 1. die
werd gelanceerd in a Dril 1960, volgden
in november 1960 de Tiros 2, in juli
1961 de Tiros 3 en in februari van dit
jaar de Tiros 4. Die kunstmanen heb
ben de weerkundigen duizenden goede
foto's van het wolkendek verschaft
waarvan zij dankbaar gebruik hebben
gemaakt. De foto's worden geanaly
seerd in twee laboratoria van het
strumenten; ook deze
wordt op Cape Cana
veral gelanceerd.
BI, de ruimtesonde
Mariner, waarmee de
omgeving van Venus
zal worden verkend.
B2, de astronomische
kunstmaan OSO, die al
enige weken om de
aarde draait.
B3, de ruimtesonde
Ranger, waarmee de
Amerikanen een seis
mometer op de maan
hopen te brengen.
Cl, de communicatie
kunstmaan Syncom.
C2, de commerciële
televisiekunstmaan Tel
star.
D, de communicatie
kunstmaan Relay.
El, de meteorologi
sche kunstmaan Tiros.
E2, de meteorologi
sche kunstmaan Nim
bus.
F, de tweemanskunst
maan Gemini,
G, de eenmanskunst-
maan Mercury, die de
astronaut John Glenn
al drie maal om de
aarde voerde.
Hl, de nieuwe lan-
ceerraket Centaur.
H2, de reuzenraket
Saturn.
Amerikaanse weerkundige instituut.
Aan de hand van die foto's maken
meteorologen uitvoerige weerkaarten
die worden overgeseind naar het na
tionale weerkundige centrum in Wash
ington waar zij worden gebruikt bij
het opstellen van weersverwachtingen.
Die laatste worden ook ter beschik
king gesteld van de voornaamste
weerkundige centra in het buitenland.
De waarde van deze kunstmanen
werd onlangs gedemonstreerd door
David S. Johnson, de directeur van
de afdèlitig meteorologische kunst
manen van Het Amerikaanse weerkun
dige instituut. Hij noemde als voor
beeld de foto's van de tropische
storm Liza, genomen door de Tiros 3
in 1961. „Die lieten ons zien", aldus
Johnson, „dat wij ongeveer 500 kilo
meter er naast waren geweest bij het
bepalen van de plaats van het storm-
centrum aan de hand van de gebruike
lijke waarnemingen."
Johnson noemde meer opmerkelijke
successen, zo- bijvoorbeeld de juiste
voorspelling door de Australische
weerdienst van een onderbreking in
de heersende periode
van grote droogte, dank
zij de gegevens die wa
ren geleverd door de
Tiros 2, en de tijdige
ontdekking van de or
kaan Esther door de
Tiros 3.
In de loop van dit jaar
zullen nog drie kunst
manen van het type
Tiros gelanceerd worden.
Bij de verdere vervol
making ervan wordt ge
bruik gemaakt van de
technische ervaringen
die zijn opgedaan met de
eerste vier. Uiteraard zal
de Amerikaanse weer
dienst ook de stroom
van weerkundige ge
gevens gebruiken die
deze nieuwe kunstmanen
gaan opleveren.
De Tiros heeft een
groot bezwaar: de came
ra's zijn niet voortdurend
op de aarde gericht. De
stand van de lengteas
van de Tiros ten op
zichte van de aarde is
altijd gelijk. Bij het be-
schrijwén van een kring
loop om de aarde zijn de
camera's dus de helft
van de omlooptijd van
de aarde afgewend.
Dit bezwaar zal de op
volger van de Tiros
de Nimbus niet meer hebben. De
camera's van de Nimbus zullen altijd
op de aarde gericht zijn. Twee kunst
manen van dit nieuwe type, op gelijke
afstanden van elkaar over de noord
pool en de zuidpool heen om de aarde
draaiend, kunnen elke zes uren ge
gevens verschaffen over elk deel van
de dampkring. Tegen het einde van
1962 gaat NASA de eerste Nimbus lan
ceren. Onderwijl gaan de gedachten al
uit naar een derde type weerkundige
kunstmaan, de Aeros, die op ruim
35.800 kilometer van de aarde om de
evenaar moet gaan draaien. De Aeros
zal op die hoogte in 24 uur een baan
om de aarde beschrijven en dus schijn
baar aan de hemel stilstaan. Drie van
deze kunstmanen, op onderling gelijke
afstand ronddraaiend, kunnen de ge
hele oppervlakte van de aarde per
manent met hun waarnemingsinstru
menten bestrijken, en de nukken van
het weer permanent registreren.
Amerika gaat dit jaar ook voort
met de vervolmaking van twee soor
ten communicatiekunstmanen de
passieve en de actieve. De passieve
dienen voor het overbrengen door
weerkaatsing van radioboodschap
pen en andere signalen van het ene
continent naar het andere. De actie
ve zullen voorzien zijn van onvangst-
en zendapparatuur voor het doorge
ven van die signalen. Het gaat daar
bij om overbrenging van radio- en te
levisieprogramma's, telefoongesprek
ken, telegrammen, foto's e.d.
De Echo 1, gelanceerd in augustus
1960, is een passieve communicatie
kunstmaan. Het is een ballon van ge
metalliseerd plastic, met een doorsne
de van ongeveer 30 meter. Met de
Echo 1 als spiegel in de wereldruim
te zijn bij bet overbrengen van aller
lei signalen over zeer grote afstanden
al opmerkelijke resultaten bereikt.
Dit jaar staat de proeflancering op
het programma van een grotere Echo.
Die zal een doorsnede van ruim 40
meter hebben en op 15.250 km hoogte
opgeblazen worden. Deze nieuwe Echo
moet, ook al wordt de huid door mete
orieten doorboord, de volmaakte bol
vorm kunnen behouden. Deze reuzen
ballon zal geen baan om de aarde be
schrijven. Slaagt de proef dan volgt
later de lancering van verstijfde"
Echo's in banen om de aarde.
In de tweede helft van 1962 gaat
NASA de eerste proeven nemen met
een actieve communicatiekunstmaan
van het type Relay. De Relay is een
nog geen 45 kg wegend ontvangst- en
zendstation, voorzien van twee zenders
en tal van andere apparaten voor het
opvangen en doorgeven van seinen.
De kunstmaan heeft de vorm van een
bus met acht zijkanten. De hoogte is
72,5 cm.
(De Relay zal ook worden gebruikt
voor metingen in de stealings gordels
die de aarde omgeven, en voor me
ting van de uitstralingen van de zon.
Aan de hand van die metingen hoopt
men in Amerika vast te kunnen stel
len in hoeverre die stralingen in de
wereldruimte van invloed zijn op de
electrische "apparatuur van communi
catiekunstmanen. Red.)
Een ander type communicatiekunst
maan dat op het lanceerprogramma
van dit jaar staat is de Telstar. Dat
is de eerste commerciële communica
tiekunstmaan ter wereld. Bij de lan
cering van deze ongeveer 76,5 kg we
gende bolvormige kunstmaan is de
American Telephone and Telegraph
Company financieel geïnteresseerd.
AT&T is voornemens de eersté Tel
star te gebruiken voor hetrelayeren
van televisiebeelden, telefoongesprek
ken, radioprogramma's en telegram
men over zeer grote afstanden. NASA
zal zorgen voor de lancering van de
Telstar en voor het opvangen en door
geven van de seinen die deze kunst
manen gaan relayeren. Het program
ma voor dit jaar voorziet voorlopig
in de lancering van twee van deze
commerciële kunstmanen.
De Relay en de Telstar zullen in el
liptische banen op betrekkelijk gerin
ge hoogte om de aarde gaan koersen.
Zij komen tot ongeveer 4.800 km
20 februari in de Friendship 7 drie
maal om de aarde draaide en bijna
vijf uren na de start weer veilig land
de.
Dit jaar staan nog enkele van deze
vluchten op het programma, en boven
dien twee vluchten die ruim een et
maal zullen duren. In die twee laat
ste gevallen zal een astronaut acht
tien banen om de aarde beschrijven.
Uit die langdurige kunstmaantochten
moet blijken hoe de mens lange perio
den van gewichtloosheid kan door
staan.
Onderwijl zal achter de schermen
gewerkt worden aan de perfectione
ring van bemanbare kunstmanen die
na de Mercury in gebruik komen.
Daar is bijvoorbeeld het projekt-Ge-
mini (genoemd naar het sterrenbeeld
Tweelingen). In de Gemini moeten
twee astronauten verscheidene dagen
achtereen om de aarde kunnen cirke
len. Ter zelfder tijd zal een begin wor
den gemaakt met het werk aan de
Apollo, het eerste echte Amerikaanse
ruimteschip. In een ruimteschip van
dit type zullen over enkele jaren drie
astronauten de wereldruimte in gaan.
Eerst zullen tochten in de Apollo óm
de aarde worden gemaakt. Daarna
volgen tochten om de maan heen, en
ten slotte een retourvlucht naar de
maan.
Dan is er de X15, het raketvlieg
tuig dat gebruikt wordt voor de ver
kenning van het grensgebied tussen
dampkring en lege wereldruimte. Het
vorige jaar steeg een X15 tot ruim
65 km hoogte, bereikte daar een top
snelheid van ruim 6590 km per uur en
doorstond in duikvlucht naar de aar
de een hitte van 1200 graden Fahren
heit. Dit jaar zal de X15 nog hoger
stijgen, nog groter snelheden berei
ken, aan nog grotere wrijvingshitte
worden blootgesteld. De bestuurder
zal zijn lichamelijke, geestelijke en
technische ervaringen doorgeven aan
experts die deze gegevens nodig heb
ben bij het ontwerpen van supersoni
sche verkeersvliegtuigen, bemande
kunstmanen met vleugels die in glij
vlucht naar de aarde moeten kunnen
terugkeren, en de ruimteschepen van
de toekomst. De X15 houdt grote be
loften in.
Ook zal er dit jaar druk worden
gewerkt aan een uitbreiding van het
aantal beschikbare lanceerraketten en
hoogte. Op veel grotere afstand van
de aarde ongeveer 35.800 kilometer
zal de Syncom, een ander type ac
tieve communicatiekunstmaan, om de
aarde gaan draaien. Dat 22,5 kg we
gende zend- en ontvangststation zal
anders dan de Aeros waarover ik
hierboven vertelde niet op een
vast punt aan de hemel staan. Dat
komt omdat de baan van de Syncom
nog niet in het vlak van de eve
naar kan komen te liggen. De Syncom
zal permanent aan de hemel staan bo
ven de Amerikaanse oostkust tussen
33 graden noorderbreedte en 33 gra
den zuiderbreedte. Het zal lijken als
of deze kunstmaan gedurig een acht
baan beschrijft boven dat gebied.
Bij de Echo, de Relay, de Telstar
en de Syncom zal in de naaste toe
komst nog de Advent, een verbindings
kunstmaan van het Amerikaanse le
ger, komen. Met deze vijf soorten
communicatiekunstmanen kan de tech
nische basis worden gelegd voor een
net vgm verbindingen dat de gehele
wereld omspant.
Bekijken wij nu de verdere voorbe
reiding op de bemande ruimtevaart.
In de loop van 1961 hebben wij -bij
zondere successen geboekt. Met door
Redstones gelanceerde kunstmanen
van het type Mercury maakten twee
Amerikaanse astronauten kogelbaan-
vluchten. Aan het einde van het vori
ge jaar werd een soortgelijke kunst
maan met de chimpansee Enos erin
door een Atlas in een baan om de
aarde gebracht. Enos keerde na een
omloop naar de aarde terug, als weg
bereider voor de eerste astronaut die
in een kunstmaan de aarde zou om
cirkelen. Het was John Glenn die op
aan verdere verbetering van o'e lan
ceerraketten die al in gebruik zijn.
De lanceerraket Centaur wordt dit
jaar voor het eerst beproefd. 1-Iet is
een nieuwe tweetrapsraket, bestaan
de uit een Atlas, en een tweede trap
die een nieuwe ontwikkeling in de
voortstuwingstechniek gaat inluiden.
Voor het eerst komt daarin een ge
heel nieuwe brandstof vloeibare
waterstof in gebruik. Er staan ver
scheidene Centaurs op het lanceerpro
gramma van dit jaar.
Een andere nieuwe lanceerraket, de
Titan 2, die de kunstmaan Gemini in
een baan om de aarde moet bren
gen, heeft dit jaar de eerste lanceer-
proef al met goed gevolg doorstaan.
Meer proeflanceringen van deze ra
ket zullen dit jaar volgen.
Driemaal dit jaar zal op Cape Ca
naveral het startsein worden gegeven
voor de reus onder de lanceerraket
ten, de Saturn van dr. Wernher von
Braun. De acht motoren van de eerste
trap van deze raket ontwikkelen sa
men een stuwdruk van 675 ton.
Ofschoon aan NASA de uitvoering er
van is toevertrouwd, zal het mede van
de Amerikaanse industrie, de strijjd-
krachten, veie universiteitslaboratoria,
en overheidsdiensten zoals het weer
kundig instituut afhangen of het met
succes zal worden bekroond.
Het is een zeer ambitieus program
ma, vooral wanneer men bedenkt dat
het in een jaar uitgevoerd moet wor
den. Ik heb de indruk dat wij al deze
taken kunnen volbrengen. De appara
tuur die ons ten dienste staat is be
trouwbaar gebleken. Mijn vertrouwen
berust, uiteraard, ook op de technische
kennis die wij ons in de eerste vier
ruimtevaartjaren hebben verworven.
JAMES WEBB
vertrouwen op
technische kennis
Van onze redacteur wetenschappen
AT Amerika dit jaar op het gebied van de
ruimtevaart wil gaan presteren is zeker
indrukwekkend. De verscheidenheid van projekten
groeit gestadig, en de directeur van de Amerikaanse
rijksdienst voor luchtvaart en ruimtevaart (NASA),
James Webb, heeft zeker alles vermeden om de
nadruk te laten vallen op de spectaculaire onderdelen
ervan die tot de verbeelding van de massa zullen
spreken.
Indrukwekkender nog zijn de verwachtingen die de
Amerikaanse industrie heeft van de toekomstige ont
wikkeling van de ruimtevaart in Amerika. Aviation
Report gaf daarover het vorige jaar cijfers waarvan
men in Moskou wel even moet zjjn geschrokken. Die
Amerikaanse uitgave kwam met een opsomming van
de aantallen kunstmanen en ruimtesondes en ruimte
schepen, die in de periode 19601975 de wereldruimte
ingezonden zouden worden. Die opsomming omvatte
25 verschillende typen. Het was niet dat cpfer dat
verbazing wekte, maar dat van het totale aantal. Dat
totaal was 1036, waarin begrepen enige honderden
militaire kunstmanen.
