Abdij complex:
van Zeeuwse
Oogappel
bevolking
ROTTERDAMSCHE
STEENHOUWERIJ
A. RUYMGAART
Schoonder opghetimmert
dan ooit tevoren
Geen zwaar afscheid
NATUURSTEENWERKEN
WANDELINGEN IN DE ZEEUWSE HISTORIE
Geschiedenis
herhaalt zich
N.V. DORDTSCHE GLASHANDEL
amsterdam
„ring
Unieke
Spel met klank en licht
albert jaspers
Zaterdag 14 mei 1960
ZEEUWSCH DAGBLAD
Pag. 7
Bouwwerk in vele
talen bezongen
Rijk en Provincie
ROTTERDAM ELECTROWEG 51 TEL. 0.10—18.02.50
GERINGSCHATTING
Bibliothecaris
vraagbaak
ca. 600 m2 glas in lood.
Bisschopszetel
St. Nicolaas
Bezittingen
Hof van Zeeland
in ere hersteld
Praalgraf
Kunstwerk
Rembrandt-expositie
RIjNGRIJDERIJ
Advertentie
De hoogbejaarde, altijd
junior blijvende dr. P. H.
Ritter, die waar het de aard-I
rijhskunde betrof wel eens senti
menteel kon zijn. heeft zich in
zijn mijmeringen laten verleiden
tol het volgende: „ff ie het Abdij
plein mijdt, zal nimmer ingaan
tot Zeelands wezen. Ik weet niet
of er op heel de wereld één plaats
ts ah deze, een toegeböuwde zaal
onder een open hemel, waar hel
stadsleven door gewelfde poorten
voorzichtig wordt toegelaten en
aanstonds binnen haar stemmige
sfeer tol inkeer komt". Dr. Ritter
plaatste liet Abdijplein wel heel
hoog op de lijst van aardse para
dijsjes. In lyrisch proza heeft hij j
verder in allerlei toonaarden de
schoonheid van dit stukje Middel
burg bezongen.
Dr. Ritter is in de loop der
eeuwen niet de enige geweest,
die onder de bekoring kwam van i
de oogappel van de'Zeeuwen: het
Abdijcomplex. Duizenden voor
hem en duizenden na hem, toen
hij kwam voor een inspiratiebe-
zoek voor zijn boek „De hoorn:
der Schelde", hebben reeds het
oog welgevallig laten glijden
over de ranke torens met alsl
trotse coryfee de Lange Jan, het;
baken op het land voor iedere
Walcherse boer. Kunstenaars van de nazificering van dit oude wereld
naam hebben gepoogd hun in- deel.
drukken van het verrukkelijke Middelburg vvas in zijn hart getrof-
Abdijplein vast te leggen op doe- ten. maar niet dodelijk, want met nooit
ton in hnnt nf nok in nnëzip An- aflatende volharding hebben de Zeeu-
ken, m nout ot ook in poezie. m wen na de bevrjjding hun sch0uders ge-
deren maakten toto S, filmden Of fet onder dit ene machtige werk: de
schreven lange brochures, waar- restauratie van dit hart, dat tot bloe
i j-, dens toe geleden had, om dan nog maar
in het mensenwerk dat dit tot'^e zwijgen van de slachtoffers van de
stand bracht, in vele graden werd:Duitse tyrannie. Groots werd het her-
,,-roerr! 'Xtel aangepakt, totdat de belangrijkste
gebouwen weer in oude stijl waren op
getrokken. Er restte toen nog een ge
deelte aan de Sint Pieterstraat en een
stuk tussen Statenzaal en de ambtswo-
- ning van de Commissaris der Koningin.
Er waren er echter ook, die in de Qeze gapende plekken bleven ettelijke
meidagen van 1940 spotten met alle jaren na de bevrijding herinneren aan
kunst en kuituur, met alle menselij-ide verwoestingen die werden aangericht,
ke waardigheid en waarden, «et ai- Maai, de k>rghei„ ,s niet ^bleven.
1® geestelijke schatten van vroegeie, voegen barstende provitieia-
«eslachten. Terwijl Middelburg in die je griffie op de Dam, welke overheids-
woelige dagen schudde op zijn grond-i instelling toch uiteindelijk een zetel zou
Testen verschenen Duitse bommen-moeten krijgen in het grote complex,
werpers boven de eeuwenoude stad.'vulde een der gapende plekken. En zo
verrees opnieuw een groot architecto-
Weinige ogenblikken later was het nisc,h ?P ho»e "iv,ea« staa"d bauJf"
- werk, dat over enkele dagen door H.M.
prachtige Abdijcomplex veranderd in de Konjngin persoonlijk in gebruik zal
een rokende puinhoop. Zo vonden de worden gesteld. Dan blijft er nog slechts
Duitsers de Abdijgebouwen bij hun een hoekje over aan de overzijde. Maar
binnenkomst. Zij hebben er geen de tijd zal niet ver meer zijn of ook
traan over gelaten en geen hand uit- deze hoek zal bouwtechnisch worden
gestoken om de wederopbouw te be- opgenomen in het grote geheel. En met
werkstelligcn. Zij hadden andere be- de. nieuwe ambtswoning van de Com-
missans zal de ruig dan weer geslo-
langrtjker dingen aan hun hoofd.... (en zijn Een ring uniek h, Nederland
de vernietiging van de werkelijk Een ring met een vermaardheid over
Christelijke beschaving in Europa enheel de wereld.
Voor de oorlog was het de gewoonte,
dat gelovigen samenkwamen op het eeu
wenoude Abdijplein om Gode lof te zin
gen. Die traditie is er af. Er klinken
geen gezangen meer rondom de oude
pomp. Verstomd zijn de stemmen van
hen, die hun liederen lieten schallen te
gen do muren van de omringende ge
bouwen. Zou het geen aanbeveling ver
dienen die traditie weer te herstellen?
Of geeft men de voorkeur aan de
Markt? Dan staat men weliswaar meer
open voor de wereld, maar het Abdij
plein herbergt zoveel sfeer, zoveel stem
ming.
Waar verder de kloosterlingen afzon
dering zochten van het wereldse leven,
daar zwoegen nu de ambtenaren van
rijks- en provinciale diensten. Ja ook
rijks-, want ofschoon de Abdij de naam
heeft gekregen van zetel van het pro
vinciaal bestuur, biedt dit toch ook gast
vrijheid aan tal van rijksoverheidsinstel
lingen. Men vindt in het complex de
Rijkspolitie, de Rijkswaterstaat, het
Rijksarchief, Invoerrechten en Accijn
zen, de Rijksgebouwendienst, een in
drukwekkende verzameling.
levering en bewerking van de
aan de Provinciale Griffie te Middelburg.
Mannen van Gemeentewerken sjou
wen met kruiwagens de oude stenen
weg van het vroegere plaveisel.
Stratenmakers zijn nu bezig het Abdij-
plein van keurige gele steentjes te
voorzien. Dit werk is onderhand
klaargekomen.
De bibliothecaris van de Provinciale
Bibliotheek, de heer H. Pieters, die sa
men met de heer M. v. Empel een lij
vig boekwerk schreef over Zeeland door
de eeuwen heen, geldt in de wandeling
als de vraagbaak voor iedere Zeeuwse-
historievorser. Men kan hem dagelijks
vinden ergens in de Abdij achter zijn
met boeken gevulde balie, steeds klaar
staand voor elkeen, die zijn kennis wil
verrijken. Tijdens het honderdjarig be
staan van de Provinciale Bibliotheek,
nog maar een aantal maanden geleden,
liep het hoofd van de heer Pieters bijna
om, maar ondanks alle drukte toonde
hil zich een warm, geduldig en geïnte
resseerd toehoorder, die voor iedereen
de tijd nam en geen mens met een
kluitje in het riet zond.
door L. v. Wallenburg
Precies twintig jaar na de ver
zengende brand van 1940 op
17 mei aanstaande - zal er weer
een fase in het herstel van de
Abdijgebouwen zijn afgesloten.
Dan zal in tegenwoordigheid van
H-M. de Koningin bet nieuwe
gebouw van de provinciale griffie
officieel worden geopend. Het be
treft in dit geval geen restauratie,
maar totale nieuwbouw'. Mooi aan
gepast aan de stijl van de andere
bouwsels, fraaier nog dan het ge
bouw dat er vóór de oorlog stond,
het tot ver in het buitenland be
kende Hotel De Abdij, dat sinds
1836 een grote plaats in de Zeeuw
se hoofdstad heeft ingenomen en
vroeger dienst deed als de bakkerij
en brouwerij van de Abdij.
Reeds in 1938 begon het Rijk een
onteigeningsprocedure met de bedoe
ling hier een provinciehuis te vesti
gen. In meimaand 1940 was deze pro
cedure nog niet tot een oplossing ge
bracht. Het was toen trouwens niet
meer nodig, want het hotel brandde
tot de grond toe af.
Wanneer we op het Abdijplein voor
het nieuwe provinciehuis staan, dan zien
we aan de tegenoverliggende westkant
nog een lelijke gaping: de plek waar
vroeger de woning stond van de com
missaris der Koningin. Tot op heden is
aan dit punt nog niets gedaan. Oor
spronkelijk was die woning het Lo
gement van de graven van Zeeland",
waarin ook de Oranjevorsten logeerden
wanneer ze in hun kwaliteit van Eerste
(Advertentiën)
Voor het NIEUWE PROVINCIEHUIS te MIDDELBURG leverden wij
Dordrecht
Kuipershaven 44-45
Tel. 01850—7345*
Electriciens en klank
deskundigen kon men
dezer dagen op het
Middelburgse Abdij
plein op ladders zien
klimmen om lampen
en luidsprekers op te
hangen en draden te
bevestigen. Als ruim
tevaarders in hun
eigen genre bestorm
den zij de leertjes,
gedroegen zij zich als
ware artiesten, niet
bevreesd voor een
waaghalzerijtje. Overi
gens was het de heren
wel toevertrouwd. Niet
voor de eerste keer
pleegden zij een der
gelijk karweitje. Hun
taak was nu om de
attributen voor klank
en lichtspel netjes op
de plaats te krijgen.
Het klank- en licht
spel zelf zal van een
bijzonder karakter
zijn. De sfeervolle
kloostergangen, de
crypte en de binnen
pleinen, zij zullen alle
betrokken worden bij
de levensloop van
Vader Tijd, de hoofd
rolspeler in dit door
de heer S. de Vries jr.
geregisseerde evene
ment. Daarbij zal zeer
sterk het accent wor
den gelegd op de soms
indrukwekkend gedra
matiseerde lichteffek-
ten. Er is heel wat
nodig om dit alles te
bewerkstelligen: niet
minder dan 25C
persglasspiegellampen
moesten worden ge
ïnstalleerd, alsook 80
-soeklichtlampen van
1000 Watt en ongeveer
100 spotlights. Om de
Lange Jan in het spel
te betrekken werd de
bestaande verlichting
daarvan uitgebreid
met twaalf zoeklicht
lampen van 1000 Watt.
Een blik in de richting van het Rijks
archief. De foto werd genomen vanaf de
zogenaamde stille hoek van het Abdij
plein. Fraai steken de ranke torentjes af
tegen de lucht. Bü de nieuwbouw van de
griffie heeft de architect ar.?stvailig ver
meden af te wjjken van de bestaande
stijl ter plaatse.
Met de ingebruikneming van het nieuwe provinciehuis kan
Middelburg zich eigenlijk pas echt weer Zeeuwse hoofdstad gaan
voelen. Want misschien wil men hierover twisten men kon
de gebouwen aan de Dam, waarin de provinciale griffie jarenlang
gezeteld heeft, toch niet als representatief laten gelden als „harte-
klop" van het Zeeuwse overheidsleven. De „Posthoornf en de
„Roeybaerse" waren voor de buitenstaander te onaantrekkelijk
wat ook van toepassing was op het ernaast gelegen pand Dam 6.
Dit laatste bouwwerk had bovendien nog de herinnering van het
bewind van Middelburgs Ortskommandant, die het pand had uit
gekozen omdat dit voor de Duitsers zo ideaal gelegen was. Nee,
die gebouwen aan de Dam waren niet je dat voor het provinciaal
bestuur, dat verlangend uitkeek naar de dag, waarop de in aan
bouw zijnde griffie als onderdeel van het Abdijcomplex, gereed zou
komen. Nu is het dan zover. Het afscheid valt niet zwaar. Van be
dompte, ouderwetse kamers komen de ambtenaren nu in lichte,
sfeervolle ruimten, waarin het werken een genoegen moet zijn.
Edele de vergaderingen van de Staten
van Zeeland bijwoonden.
De zuidzijde van het complex is
fraai gerestaureerd. Beneden zien
we „de galderije van 't witte steen-
werk", waarboven vroeger de abt
woonde. En ook enkele jaren bis
schop Nicolaas de Castro heeft ge
zeteld, toen Zeeland een bisdom
werd en Middelburg bisschopsstad.
Van eind 1561 tot zijn dood in mei
1573 heeft hij hier gewoond. De
Castro stierf tijdens het tweejarig
beleg van de stad door de Water
geuzen.
De noordzijde heeft in de laatste
oorlog weinig geleden. Hier woonden,
waar nu het Rijksarchief is gevestigd,
destijds de kanunniken. Het plein van
de Abdij was reeds eeuwen geleden,
ook toen het nog de naam Hof van
Zeeland had, met bomen beplant. In de
schaduw van die bomen hield men tot
1940 in augustus een grote ringrijderij
en op zomerzondagmorgens hoorde
men er gewijde muziek. Sinds 1784
staat er een pomp midden op het
plein, maar water komt er niet meer
uit.
De stichtingsdatum van het oude
klooster ligt in het duister, maar
algemeen wordt aangenomen dat het
oudste gedeelte uit de twaalfde
eeuw dateertDe eerste kloosterlin
gen waren reguliere kanunniken, die
evenwel zulk een losbandig leven
leidden dat zij op aandrang van
bisschop Godebald van Utrecht door
Norbertijnen of Praemonstratensers
uit Antwerpen werden vervangen.
Het klooster was gewijd aan Maria,
later wordt ook Sint Nicolaas ge
noemd, de patroon van schippers
en kooplieden. Spoedig werd het
klooster tot abdij verheven en reeds
in 1147 lezen we van de abt Wal-
terus.
Er is later heel wat veranderd aan
het oorspronkelijk kloostergebouw,
noodzakelijk door uitbreiding of ten
gevolge van verwoesting door brand.
Vermoedelijk hebben een of meer le
den van het bekende bouwmeesters-
geslacht Keldermans eraan meege
werkt Die uitbreidingen en aanbouw
sels leidden echter ook wel eens tot
knoeierijen met de oude stijl van de
gebouwen. Zo pasten de in 1940 ver
woeste ambtswoning van de commis
saris der Koningin en het Hotel De
Abdij kwalijk bij het overig gedeelte
van de Abdijgebouwen.
De bekende graaf Willem 11,
Rooms-koning en vader van Floris
V, heeft de Abdij vergroot en ver
beterd. Hij begiftigde haar met er
ven en tienden, zodat zij later een
der rijkste abdijen van Nederland
werd. Onder Oostkapelle bezat zij
2000 gemeten grond (800 hal in
eigendom. Ook op andere plaatsen
in Walcheren en eveneens buiten dit
eiland had de abdij veel grond ijl
bezit, evenals de opbrengst van
tiendrechten.
Tot de Abdij behoorde sedert 1277
het zo mooi in de bossen gelegen kas
teel Westhove, het zomerverblijf van
de abt. Hier werden voorname gasten
ontvangen (zoals keizer Karei V in
1517), die er rust zochten voor de zor
gen des levens. De lagere geestelijken
hadden hun lusthof in Grijpskerke op
het Munnikenhof, waar in later jaren
Jacob Cats nog heeft gewoond.
Een idyllisch plekje is nog steeds
het Muntplein met pomp, waarom
heen de kloostergangen. Men moet
namelijk weten, dat Zeeland om
streeks 1580 het recht had eigen
Zeeuwse munten te slaan. Groot was
de tegenwerking, vooral van Holland,
maar de Staten van Zeeland stoorden
zich daaraan niet en gingen hun gang;
andere provincies deden dit ook. Tot
aan de Franse tijd (1798) heeft de
Zeeuwse munt bestaan
De oudste kerk van het complex
is de koorkerk, de oorspronkelijke
kapel van de abdij, een lang smal ge
bouw van 50 bij 12 meter, evenals
de abdij gewijd aan Maria. In deze
kerk ligt graaf Willem II begraven,
die in 1256 bij Hoogwoud tegen de
West-Friezen sneuvelde. De Nieuwe
Kerk is van jongere datum. De
ruimte lussen beide kerkgebouwen
was vroeger het auditorium van de
Illustere school te Middelburg, vóór]
mei 1940 de consistoriekamer.
Na de wederopbouw van de Nieuwe
Kerk (de Koorkerk heeft in de oor
logsdagen minder schade opgelopen)
heeft men hier het praalgraf van de
gebroeders Jan en Cornelis Evertsen
neergezet. Er was een muurtje voor
gemetseld, waardoor het onbeschadigd
uit de puinhopen te voorschijn kon
worden gehaald. Tussen de beide kerk
gebouwen in staat de weer herbouwde
Abdijtoren, in de wandeling de Lange
Jan genoemd.
Verschillende branden hebben zowel
kerken als toren meermalen geteis
terd. Soms door blikseminslag, ook
wel door onvoorzichtigheid van lood
gieters. Tal van kunstschatten uit de
kerken zijn daardoor verloren gegaan.
Zo sloeg in 1568 de bliksem in. Een
brand verwoestte een groot deel van
kerk en toren. Daarbij ging ook ver
loren een prachtig altaarstuk, een
zeer waardevol schilderij, de afne
ming van het Kruis, voorstellend.
Deze schilderij was een geschenk
van de abt Maximiliaan van Bour-
gondië en geschilderd door de be
kende schilder Jan van Maubuze.
De beroemde Duitse kunstenaar Al-
brecht Dürer, die eens in Antwer
pen vertoefde, kwam speciaal naar
Middelburg om dit schilderstuk te
zien (1520). Later brandde de abdij
nog eens af, waarbij de rijke bi
bliotheek verloren ging.
Toen na een dergelijke brand de ge
bouwen weer prachtig waren hersteld,
schreef de kroniekschrijver Reygers-
berch: „die abdij is veel schoonder
opghetimmert dan ze te voren ooit
Wanneer de westzijde van het
Abdijplein weer in goede stijl zai zijn
volgebouwd, kunnen we deze oude
woorden wel overnemen.
-if-
Ras-Middelburger als hij is, wijst
de heer Jan Geers, die deel uitmaakt
van een bekende hoofdstedelijke
familie, in de richting van het laatste
gat in de ring: de plaats, waar vroeger
de ambtswoning stond van de commis
saris der Koningin. „Dat gat moet nog
dicht", wees hy ons, „dan zal de ring
gesloten zijn. Dan pas kunnen we weer
praten van onze eigen Abdij!"
Etsen en gravures van de grootste
Nederlandse schilder aller tijden,
Rembrandt Harmenszoon Van Rijn
uit Leiden, zullen van zaterdag 14
mei tot en met maandag 6 juni wor
den tentoongesteld in een der vele
ruimten van het Abdijcomplex. Niet
alleen zal het publiek echter kunnen
kennismaken met het magistrale
werk van deze kunstenaar, ook doe
ken van Rembrandts tijdgenoten zul
len in Middelburg worden geëxpo
seerd. Al deze uitgestalde geestes-
produkten zijn er borg voor, dat de
Zeeuwse hoofdstad dit jaar men
kan het gerust zo zeggen een unie
ke tentoonstelling in haar midden
krijgt.
De Vereniging Het Kunstmuseum
heeft niet stilgezeten alvorens zij de
Zeeuwen een dergelijk evenement zou
kunnen bieden. Zij heeft zich in verbin
ding gesteld met het Amsterdams Pren
tenkabinet en gedaan gekregen, dat dit
museum bij hoge uitzondering het
koninklijk bezoek gaf de doorslag
een. aantal etsen en gravures uit de
Zeventiende Eeuw aan het Kunstmuse-
in leen afstond. De werken 2ullen
'geëxposeerd in de zalen tussen
de Muntpoort aan het Koorkerkhof en
de Abdijpoorl.
Rembrandt zal op de tentoonstelling
een grote plaats innemen, maar ook aan
andere schilders uit de Gouden Eeuw zal
volop aandacht worden besteed. Zo zal
men verder nog etsen en gravures kun
nen zien van Karei Dujardin, Adriaan
van Ostade, Jacob van Ruysdael, Pau-
lus Potter, Gerrit Pieterszoon, Cornelis
Vrsscher en Adriaan v. d. Velde.
De dagen zijn voorbij, waarop de ster
ke boerenpaarden met versierde staart
en manen het Abdijplein bevolkten. Ver-
gangen zijn de dagen, waarop de keu
rig uitgedoste boerenzonen op die sterke
paarden de ring poogden de steken, lui
de aangemoedigd en toegejuicht door ve
le supporters. Het is sedert de oorlog
stil geworden op de donderdagen op het
plein. Geen gehinnik wordt meer ge
hoord, geen getrappel, geen „ie's in en
dae'.s nae miën zin".
OPENBARE LES VAN
HUISHOUDSCHOOL
HAAMSTEDE. In een van de lo
kalen van de protestants christelijke
Landbouwhuishoudschool werd een open
bare les gegeven.
Ds. v. d Grift, de voorzitter van het
schoolbestuur, sprak een openingswoord
en de directrice, mejuffrouw M. G. J.
Nieuhoff, vertelde een en ander over
het afgelopen jaar. De ouders van de
leerlingen bezochten daarna de ver
schillende lokalen» Zij proefden van de
soep, keken nar meisjes die aan de
was waren en lieten zich voorlichten
over „Goede voeding". Ook het hand
werken nam een plaats in op het les
rooster.
(Advertentiën)
verzorgde de verlichtingsornamenten in
het nieuwe Provinciehuis te Middelburg
leidsestraat 11 ceintuurbaan 308
