DE STAD EN HAAR BURGE
D'
ie Stadt und ihre Bür
BALANS VAN VIJFTIEN JAAR SCHILDEREN
HET BEDRIEGLIJKE BEELD
Superieur prentenboek
JONGE KUNSTENAAR
ZOEKT HET BEELD
VAN DE EIGEN TIJD
W
UTRILLO'S op
gast en gastheer
GEVAARLIJK VUUR WOEDDE IN
MINISTERIE VAN FINANCIËN
Amerika doet mee
aan Europees
Hawk-project
Zaterdag 30 april 1960
ZEEUWSCH DAGBLAD
Pag. 11
BUITETS DE WERELD
Zilveren jubileum
bij R.Ph.O.
in de E.G.K.S.
Onderscheding voor
prof. dr. J. P. Kruijt
WITTE F-.
KRUIS V'A
fi
WITTE KRUIS
Nieuwe generatie ontbreekt
grandeur van voorgangers
door Simon vjwi Adeiberf
E kracht van de schoonste werken van de voor
oorlogse schildersgeneratie is niet overscha
duwd door de rijke bloei van de schilderkunst
na de oorlog. De toppen van het oeuvre van
Pijke Koch, Charley Toorop, Willink, Jan Sluyters,
Chabot. Herman Kruyder en Matthieu Wiegman zijn
niet overtroffen door de beste werken van de generatie
van Appel. Corneille, Jef Diederen. Lataster, Theo
Wolveeamp, een generatie waartoe niet naar leeftijd,
maar om hun schilderkunstige opvattingen ook schilders
als Gerrit Benner, de Van de Veldes en Jaap Wagema-
ker behoren.
Internationaal heeft de nieuwe schilderkunst veel meer be
kendheid verworven dan de picturale produkten van de voor
gegane periode. De redenen daarvan liggen voor de hand. De
na-oorlogse schildertaai heeft veel minder nationale kenmerken
dan de taal van de generatie die voor de oorlog haar hoogte
punten bereikte. Bovendien smaakt het buitenland het
Hollandse, rechtzinnige karakter van het Noordnederlandse
expressionisme en neo-realisme niet.
In internationaal milieu neemt de actuele Nederlandse kunst
daarom een belangrijke plaats in, maar ook de jonge kunst van de
ons omringende landen staat (nogi niet op gelijk niveau met die
van de oudere collega's.
Braque. Picasso. Kandinsky. Klee, Mirö, Chagall, Ernst. Morandi
en Léger hebben evenmin hun gelijken onder de jongeren als de
Nederlandse tijdgenoten.
Een deel van de kunstenaars wier werken in de actuele stromingen
hun ontstaan vinden, zijn trouwens niet zo jong meer. Bazaine,
Hartung en Willem de Kooning zijn 56, Dubuffet is 59, Michaux 61
en Mark Tobey al 70. Er zijn in de toonaangevende kringen niet
zoveel schilders die bij het uitbreken van de oorlog de lagere school
goed en wel achter de rug hadden. Bekende schilders onder de
dertig zijn zeldzaam. De jongeren hebben dus blijkbaar de nieuwe
verworvenheden nog niet geheel tot gelding gebracht en de eigen
tijd nog niet in hun werk verwerkelijkt.
Zowel schilderkunstig en naar inhoud zijn zij nog niet helemaal
boven het experiment uitgegroeid. Ze staan weifelend tussen polen
en onzekerheden.
De vooroorlogse generatie wist in de jaren tussen 1930 en '40
min of meer waar ze aan toe was. De dreiging was reëel en de
verwerkelijking in hun werk was gericht. Niet alleen in de schil
derkunst, maar ook in de poëzie.
TVE dreiging kwam uit het systeem dat in Duitsland tot een ver-
schrikkelijke macht was geworden. Een systeem dat de westerse
beschaving m haar wortels aantastte en dat Christendom, cultuur
en levenszekerheden poogde te vervangen door terreur, haat. wel
lust, ziekelijkheid en de dood. In Duitsland werden boeken ver
brand en over de grens kwamen Joodse vluchtelingen Hendrik
Chabot heeft ze op een ontroerend schilderij algebeeld.
Maar dat alles was te vatten in een menselijk kader, een kader
van boosheid en verwording, doch niet gaande buiten de. mens
Dat is nu anders. De mens is. ten goede of ten kwade, ook dat
tl."!?» er' e Y\ens ls buiten de wereld getreden. Hij heeft
krachten vrijgemaakt, waarvan het niet zeker is of hij ze nog in
de hand kan houden.
,de mensheid in haar bestaan bepaalt, is daarom niet
voorde oorlog gecatalogiseerd, niet zo duideiljk als
P)E onzekerheid gaat in de schilder-
kunst samen met de onzekerheid
van de technische en ambachtelijke
mogelijkheden. Dat neemt niet weg dat
de na-oorlogse kunst boeiende figuren
heeft, die bewonderenswaardige com
posities hebben geschapen. De vitaliteit
en de spankracht van verscheidene
werken is lofwaardig. Het fundamen
tele onderzoek dat zij instellen naar
de mogelijkheden van hun materie, zal
zeker vruchten afwerpen in de toe
komst. Appel heeft sterke, activerende
schilderijen gemaakt en de schilders die
hierboven zijn genoemd, zijn belang
rijke troeven van de hedendaagse
Nederlandse kunst. Het rijtje is no»
aan te vullen: Friso ten Holt. JaaD
Nanninga. Femhout, Andrea en met
nog andere namen.
De schilders van na de oorlog hebben
ook de wind mee gehad. Hun werk
zaamheid wordt ondersteund door een
krachtig en breed museumbeleid en de
gemeenschap heeft voor de kunst en
kunstenaars belangrijke bedragen be
schikbaar gesteld.
SAMENGAAN
MAAR toch is er na de oorlog in ons
land geen werk ontstaan dat de
grootheid en de gaafheid bezit van een
doek als De drie generaties van Charley
Toorop, van werken als De Schiettent
en Bertha van Antwerpen van Pijke
Koch, en van sommige schilderijen van
Hendrik Chabot,
Het is het samengaan van een groot
schilderstalent met de grandezza van
een groot kunstenaarschap, dat zijn
eigen tijd geestelijk heeft verwerkt, dat
werken van allure schept En er zijn
niet zoveel kunstenaars die deze com
binatie bezitten en als zij er is blijkt
zij nog niet uit ieder werk.
De schilderijen die zoëven ge
noemd zijn, hebben de elementen die
ze optillen tot de hoogte van de genia
liteit. Ze hebben de kleurgeving, de
evenwichtige structuur, de spankracht
en compositorische kwaliteiten van
meesterwerken. Zij hebben ook de
zichtbaar geworden deemoed, de vast
beradenheid, de bewogenheid of de
grootheid van blik van hun maker. Ze
zijn picturaal en naar inhoud gaaf en
groot.
CHARLEY TOOROP: De drie generaties, een werk in de oorlog ontstaan
VERRE TOP
J, werken van deze allure
:t de na-oorlogse kunst nog
niet opgeleverd. Deze constatering heeft
niets te maken met de vermeende
tegenstelling figuratief en abstract.
Daartussen is geen principieel verschil.
De voorstelling op een schilderij is niet
de hoofdzaak. Het blijkt dat twintig
jaar na de dag waarop voor ons een
nacht begon, zo zwart en onmenselijk
als zelfs in de duisterste middeleeuwen
niet was voorgekomen, de schilder
kunst nog moeizaam opklimt naar een
misschien verre top.
In de voorbije vijftien jaar is een
schildersgeneratie aan het woord ge
komen, die de „oude" wereld nauwe
lijks heeft gekend. Die in een andere
tijd is opgegroeid, heeft gestudeerd en
met haar artistieke werkzaamheid is
begonnen.
PIJKE KOCH
De Schiettent (19311
DEN HAAG Minstens vijftig
schilderijen, waaronder werken van
Maurice Utrillo, zullen worden ten
toongesteld op de expositie Gast en
Gastheer die van 1223 mei in Den
Haag wordt gehouden. De echtgenote
van de enige jaren geleden overleden
schilder, Lucie Valore, bekend onder
de bijnaam Keizerin van Montmartre,
zal deze doeken vergezellen.
KAREL APPEL:
De Ruiter 1957
ROTTERDAM Op 28 mei zal het
vijf en twintig jaar geleden zijn, "dat
enkele Schiedamse en Rotterdamse
burgers de handen ineen sloegen om
het financieel hopeloze bestaan van
het Rotterdams Philharmonisch Ge
nootschap met de oprichting van de
Vereniging tot Instandhouding van
het Rotterdams Philharmonisch Orkest
een ruggesteun te geven.
Het belangrijkste werk van de vereni
ging bestond allereerst uit de oprichting
op 28 mei 1937 van de Stichting Het Rot
terdams Philharmonisch Orkest. Sedert
1948 worden jaarlijks 2 k 3 kamermuziek
avonden gegeven, waarbij de orkestleden
in verschillende combinaties de gelegen
heid geboden wordt ook op dit terrein
actief te zijn.
Ter gelegenheid van het 40-jarig be
staan van het R.Ph.O. werd in 1958 een
Instrumentenfonds opgericht, waaruit de
orkestleden tegen een renteloos voorschot
reeds menig instrument hebben kunnen
aanschaffen.
Op initiatief van de voorzitter Phs. van
Ommeren P.J.zn. is thans bij het zilveren
jubileum van de vereniging een Reisfonds
opgericht. Buitenlandse reizen van het
R.Ph.O. zijn een onmisbaar vlagvertoon,
zowel voor de culturele als ook econo
mische belangen van de stad Rotterdam.
De viering van het zilveren jubileum
zal worden opgeluisterd met een jubi
leumconcert, dat op zaterdagmiddag 28
mei in de Rotterdamse Schouwburg wordt
gegeven. Tijdens dit concert zal de eerste
uitvoering plaats hebben van de in op
dracht van de vereniging door Leon
Orthel gecomponeerde Musica Iniziale
(Sinfonia breve) voor groot orkest. De
secretaris der vereniging, dr. J. Huibregt-
sen, zal als piano-solist optreden in een
Mozart-concert.
Van onze Haagse redactie
DEN HAAG. Het driehonderd
jaar oude, kurkdroge en dus zeer
brandbare ministerie van financiën
aan de Kneuterdijk is gisteravond ont
snapt aan een verwoestende brand.
Toen de portier van het gebouw even
voor zeven uur de versiering voor Ko
ninginnedag naast de voordeur nog even
wilde bekijken zag hij dikke rookwolken
uit een raam en tussen de dakpannen door
naar buiten golven.
Terwijl enkele beambten met een
schuimblusser op de brand afstormden
belde de portier de brandweer, de hoofd
ambtenaren en ook minister Zijlstra, die
zich in Hotel des Indes voorbereidde op
de ministerraad van gisteravond.
In de kiem
Dank zij dit snelle alarm kon de brand
weer, onder leiding van commandant H.
J. van Oostveen, met groot materieel uit
gerukt, de brand in de kiem smoren.
Het vuur was begonnen in een kamertje
op de tweede etage waar de afdeling wet
geving directe belastingen is onderge
bracht. Een tussenmuur van hout, riet en
cement brandde gedeeltelijk door. Verder
brandden er gaten in vloer en plafond.
De dossiers in de kamer zijn onbescha
digd gebleven.
De oorzaak van de brand is nog niet
bekend. Kortsluiting werd uitgesloten ge
acht. De brand kon ook niet zijn veroor
zaakt door de kachels die in vrijwel alle
vertrekken van het oude gebouw staan.
De controledienst had kort voor het uit
breken van de brand geconstateerd dat zij
uit waren.
ENORME STIJGING
Investeringshausse
LUXEMBURG De investeringen in
de kolen- en staalindustrie van de zes
landen van de Kolen- en staalgemeen
schap hebben in het eerste kwartaal 1960
JS de bescha
vingsgeschie
denis van de
mensheid is de
stad een zeer
oude verschij
ning. Er bestaat
nog een stads
plan voor de
Indische stad
Mohanje-daro,
dat ongeveer
drieduizend
jaar voor het
begin van onze
jaartelling is ge
tekend. Uit op
gravingen ken
nen wij vele ste
den van Egyp
te. het midden
oosten en Grie
kenland.
In het klassieke
Griekenland be
reikte de ontwik
keling van de stad
een hoogtepunt in
de stad-staten, in
welke vorm de
stad zich nog eens
manifesteerde in
het laat-middel-
eeuwse Italië.
Een herhaling
van de historie in
dubbele zin. Evenals de Griekse
waren de Italiaanse stad-staten
centra van cultuur, maar ze waren
tevens bijna voortdurend met elkaar
in oorlog.
KLOOSTERS
TN West-Europa begint de opkomst
der steden pas na de Volksver
huizing. Als brandpunten van cul
tuur hadden zij begeleiders: de
kloosters. De kastelen van de adel
hebben een culturele functie van
weinig betekenis vervuld.
De edellieden hadden het te druk
met oorlogvoeren en andere adel
lijke vermaken. De cultuurdragers
van het middeleeuwse Europa zijn
de burgers en monniken geweest.
In de late middeleeuwen en na de
reformatie vrijwel alleen de bur
gers.
In de steden heeft Europa zijn ge
zicht gekregen. De handel, de ar
chitectuur, de beeldende kunst, de
filosofie, de ontwikkeling der
rechtswetenschappen en der staats
manskunst zijn vruchten van de
burgerlijke kennis. Jan van Eijck,
Erasmus, Rembrandt, Goethe, Hugo
de Groot, Schiller, Spinoza en
Shakespeare waren stedelijke bur
gers.
DUITSE STEDEN
|1E Keulse uitgeverij M. DuMont
Schauberg heeft een platenboek
uitgegeven over de stad en haar
burgers. Dit boek, Die Stadt und
ihre Bürger getiteld, is samenge
steld door dr. Alfons Rehkoop. Op
een enkele uitzondering na zijn de
Duitse steden (zelfs een enkele die
thans niet meer tot Duitsland be
hoort) onderwerp van het boek.
Met een schitterende collectie pla
ten, begeleid door teksten die voor-
namelijk bestaan uit gedichten,
fragmenten uit proza van beroem
de schrijvers, officiële acten, toe
spraken etcetera, wordt een beeld
geschetst van de ontwikkeling van
de stad vanaf de middeleeuwen tot
heden. Het is zodoende een supe
rieur prentenboek geworden.
MET SMAAK
TjE samensteller heeft met zeer
veel zorg en smaak de illustraties
en de teksten bijeengebracht. De
platen zijn bijzonder mooi afge
drukt en ook de tekst is fraai ver
zorgd.
Op de omslag van het boek is een
gedeelte van een zeventiende eeuwse
tekening van Keulen afgedrukt.
Hier en daar is de tekst wel wat
erg Duits-chauvinistisch, maar snor
kende woorden zullen de Duitsers
wel nooit afleren. Dat neemt niet
weg dat de samensteller zijn werk
democratische en Europese gedach
ten heeft meegegeven.
Het boek eindigt met een foto van
de dom van Straatsburg waarnaast
de préambule en de grondbeginse
len uit het verdrag van de Europese
gemeenschap staan afgedrukt.
Eigen nieuwsdienst
LOS ANGELES De Amerikaanse
rakettenfabriek Aerojet-General Corpora
tion heeft een overeenkomst gesloten
met het consortium dat in Europa de
Amerikaanse luchtdoelraket Hawk gaat
vervaardigen. De overeenkomst behelst
de produktie van de vaste-brandstofmo-
tor van de Hawk.
De Aerojet-General Corporation, een
dochteronderneming van de General Tire
and Rubber Company, heeft inmiddels
dr. Thomas T. Omori benoemd tot Euro
pese manager, met standplaats Parijs.
Dr. Omori zal de leiding hebben van de
produktie in Europa van de raketmotor
van de Hawk.
Geheel Europees wordt de produk
tie van de Hawk in Navo-verband
dus niet, tenzij het in de bedoeling
mocht liggen de Europese dochter
onderneming van Aerojet-General, de
in Engeland gevestigde maatschappij
Bristol-Aerojet, in te schakelen.
Red. A.D.
DEN HAAG. Prof. dr. J. P. Kruijt,
hoogleraar in de sociologie aan de rijks
universiteit te Utrecht, heeft gisteren
op het ministerie van maatschappelijk
werk uit handen van minister mej. dr.
M. A. M. Klompé de versierselen, be
horende bij de koninklijke onderschei
ding ridder in de orde van de Neder
landse leeuw ontvangen.
Minister Klompé daarbij mede
sprekend namens haar ambtgenoot van
onderwijs, kunsten en wetenschappen
stelde in een toespraak de verdiensten
in het licht van de gedecoreerde voor
de wetenschap en de wetenschappelijke
fundering van het maatschappelijk
werk.
een absolute recordhoogte bereikt, nl.
een waarde van 712 miljoen dollar. Daar
van betroffen 605 miljoen dollar de ijzer
en staalindustrie.
In de eerste kwartalen van de vier
voorafgaande jaren werd resp. 94 miljoen
dollar (over 1959), 274, 173 en 195 mil
joen dollar in totaal geïnvesteerd.
De Hoogovens te IJmuiden behoorden
tot de ondernemingen die grote investe
ringen bij de Hoge autoriteit hebben ge
meld.
DE illustratie ei\ vooral het portret
nemen tegenwoordig een belang
rijke plaats in.'Men treft portret
ten aan in allerlei opzet: van het iet
wat ouderwetse, dat vroeger in een
lijstje op onze schoorstenen en laden-
kastjes stond, tot het moderne portret,
dat zogenaamd actie en karakter moet
representerenhoewel ieder portret
niet meer dan een moment-opname is.
De fotografen hebben het daarbij ver
gebracht.
Dit is van temeer betekenisomdat
het portret voor hen, die na ons ko
men, van onschatbare waarde kan zijn.
Dat is voor het familieverband niets
nieuws, maar voor het breder veld van
wat zich in onze maatschappij afspeelt
neemt de betekenis van het portret
snel en sterk toe. Dat geldt met name
voor portretten van de mannen, die
thans geschiedenis maken.
Een foto van Associated Press bij
voorbeeld van twee dictatoren, name
lijk Kroesjtsjef en Soekarno tijdens
het bezoek van de eerste aan de tweede
in februari, toont ons twee ogenschijn
lijk in gezellige kout tafelende ietwat
gezette heerschappen, maar men voelt
achter deze lachende facies een gela
den en gevaarlijke politieke mentali
teit. Nu is het eigenaardige dat Soe
karno hier de meest doortastende
schijnt en de Rus de oubolligste, maar
wij weten nu zo langzamerhand wel
dat de Indonesische dictator meer een
fraseur dan een regent is, meer van
woorden houdt en van sentimenten
dan van maatregelen ter verheffing
van zijn volk in welk opzicht ook.
TjylJ zagen dezer dagen ook twee
yy nazi-bonzen in hun fraaie uni
formen afgebeeld: klaar voor
de etalage van een herenmodemaga
zijn. De een maakte een sterke indruk,
de ander scheen ietwat wekelijk, maar
de Zwitser Burckhardt, die in Danzig
de vooravond van de tweede wereld
oorlog meemaakte, typeert de sterk
lijkende als de zwakste en als de meest
slaafse jegens zijn idool, zowel als in
de praktijk.
Wij weten ook hoe filmsterren van
het type B.B. worden gemaakt niet al
leen in de film, maar ook in het par
ticuliere leven. Dat is eigenlijk een
moderne versie van de pose, die vroe
ger door kunstenaars wel werd aan
gemeten. Men herinnere zich de be
faamde baret van Rembrandt en de
opzichtige kledij van Louis Bouwmees
ter. Lange haren en vlassige baarden
hebben van ouds artistieke lieden ge
sierd.
TT ET is steeds moeilijk geweest
tl schijn en wezen te onderscheiden
bij de uiterlijke gedragingen van
de mensen en dat geldt temeer van de
portretten, die, zoals wij opmerkten,
toch moment-opnamen zijn. Ongetwij
feld zal de fotograaf speurend met
zijn camera er naar streven dat in zijn
moment-opname het wezen van zijn
object naar voren schiet en daarom
maakt de moderne fotograaf ook hele
reeksen opnamen, omdat aldus de kans
op een betrapping van het wezen gro
ter wordt. Dat neemt niet weg, dat er
heel wat bedrieglijke beelden zijn.
Voor het verzamelen van gegevens
welke historisch van belang zijn, is
het dus niet voldoende, dat wij enkele
portretten hebben, al zijn deze dart
vervaardigd door fotografen, die van
hun vak een kunstvaardigheid hebben
weten te maken, welke de kunst na
dert. Nodig is een zo groot mogelijke
collectie portretten, genomen onder zn
verschillend mogelijke omstandighe
den en vooral met zo groot mogelijke
objectiviteit.
MEN ziet vooral in Amerikaanse en
ook wel in Engelse en Franse
bladen, zij het in iets mindere
mate, foto's gereproduceerd van per
sonen in situaties, welke volkomen
door het beeld, dat de fotograaf nam,
zijn scheef getrokken en uit het nor
male verband gerukt. Hoe natuurge
trouw men de momentopname met het
perfecte fototoestel ook zou willen
noemen, het blijkt dat hier falsificaties
mee kunnen worden geproduceerd,
welke voor een eerlijk mens slechts
een gruwel kunnen zijn.
Op die manier wordt het steeds
moeilijker door de techniek van de
foto heen de waarheid te speuren.
HET blijkt, dat zelfs bij het repro-
duktiemiddel, dat om zijn ogen
schijnlijke objectiviteit door en
door betrouwbaar heet, de mogelijk
heid tot scheef getrokken en dus be
drieglijke beeldvorming zeer groot is.
Wat is er dan voor verschil tussen de
oude liederenzangerdie er maar op
los rijmde om zijn broodheren welge
vallig te zijn en wiens vergeelde rijmen
nu waarde hebben als historisch do
cument en de hedendaagse „actie
foto", welke pretendeert de werkelijk
heid te bieden, maar de waarheid ge
weld aan doet.
Wij leren dok hier weer de les dat
het historisch materiaal zo zonder
meer uiterst onbetrouwbaar kan zijn
en dat scherpzinnige en gewetensvolle
benadering daarvan nodig is, wil de
foto ons niet belemmeren in het vor
men van een historisch betrouwbaar
beeld.
Vroeger zeiden de mensen al dat
foto s niet leken: nu moeten wij vast
stellen dat foto's vaak liegen.
(R.)
Advertentiè
DE 4Ckte PIJNSTILLER
Inderdaad, op Witte Kruis
kunt u zich rustig verlaten.
Witte Kruis de enige pijn
stiller in 3 vormen
verkrijgbaar
Tabletten, poeders, cachets!
