De grote dreiging
Professor PRIKKEBEEN gaat
weer slangen en apen eten
JEAN LURGAT BEDREIGT
ZIJN EIGEN ROEM
Reusachtig wandtapijt voor kathedraal
Graham Sutherland ontwierp
een achtste wereldwonder
TECHNISCH LEIDER VENEMA
HEEFT ALLES VOORBEREID
Jeugdlectuur
Vrijdag 27 februari 1959
ZEEUWSCH DAGBLAD
Pag. 6
Geharde ontdekkingsreizigers zoeken kennis en avontuur in het Sterrengebergte
Pionier van moderne
wandtapijt gaat aan
de essentie voorbij
MARIE CUTOLLI
KROON OP CARRIÈRE
an een onzer verslaggevers
J^.P.K.M. gaat er weer met de Koninklijke
Marine op uit. Dat betekent weer een
nieuwe periode van avontuur, jolijt en ern
stige studie. P.P.K.M. is een unieke figuur,
de titel is heel persoonlijk en hoewel alles
op scherts is gebaseerd ligt onder deze
humor een diepe ernst verborgen.
P.P.K.M. zijn de gouden initialen, op
de groene met gouden biezen afgezette
schouderstukken van dr. L. D. Brongerstna,
directeur van het Rijksmuseum van natuurlijke historie te Leiden,
de algemene en tevens de wetenschappelijke leider van de
expeditie naar Nieuw-Guinea. Hel zijn de beginletters van de
wonderlijkste rang. die de Koninklijke Marine kent. Ze bete
kenen Professor Prikkebeen, Koninklijke Marine.
^AN BOORD van de Piet Hein
zijn deze onderscheidings
tekenen aan dr. Brongersma
uitgereikt, tijdens een van de
vele expedities die hij maakte
naar Indië en Nieuw-Guinea.
Aan de onderscheiding is de
rang verbonden van „Professor
der eerste klasse der Konink
lijke Marine".
DR. Brongersma bewaart deze epau
letten zorgvuldig. De kikker die
er op afgebeeld staat, heeft vleugels
gekregen sinds dr. Brongersma vier
honderd vlieguren met de marine had
gemaakt. Als hij op 4 maart samen
met kapitein-luitenant ter zee vlieger
G. F. Venema via de Noordpool naar
Nieuw-Guinea vliegt, vormen zij een
onderdeel van zijn bagage. Ook op
deze expeditie, die de grootste en
wetenschappelijk bezien de breedst
opgezette onderzoekingstocht is. die
ooit ter wereld in tropisch gebied is
gehouden, zal dr. Brongersma de
P.P.K.M.-emblemen zo nu en dan op
de schouders van zijn tropenuniform
bevestigen.
Zij zijn het teken, dat hij volkomen
is ingelijfd bij de Koninklijke Marine
en de Marineluchtvaart. Hoewel zij
uiteraard geen enkele officiële bete
kenis hebben, heeft dr. Brongersma de
tekehen van zijn uitzonderlijke rang
vaker gedragen, ook bij officiële ge
legenheden en dan hadden de insiders
het grootste plezier wanneer de een of
andere buitenstaander steelse blikken
richtte op de nog nooit geziene uit
monstering van een- onbekende rang.
Getooid met deze versierselen viel
hem zelfs de eer te beurt aan boord
gefloten te worden, als hij het schip
betrad.
Slechts wanneer men maandenlang
gezamenlijk grote moeilijkheden heeft
overwonnen en men in kritieke ogen
blikken weet. dat de een op de ander
kan rekenen, komt men tot zulke uitin
gen, die misschien voor buitenstaan
ders onbegrijpelijk lijken.
door Anthony Bosman
UET doet niets aan Jean Lurgats
grote betekenis voor de wederge
boorte van het Franse wandtapijt
af, indien men hem als een mid
delmatig schilder beschouwt en
zelfs als een middelmatig kunste
naar. Hij zou ook een schilder van
de tweede of derde rang zijn ge
bleven, een man die handig de
verworvenheden van kubisme en
surrealisme mengt tot zelfs glad
i-n de fantasie zijnde schilderijen,
als hij zich niet op de tapijtkunst
had geworpen.
De oude kunst van het Franse
wandtapijt was in de voorafgaande
tien jaar moeizaam leven ingeblazen
door Madame Cutolli, die in het ver
worden centrum Aubusson, waar men
slechts imitatie-schilderijen maakte,
in 1928 een eerste atelier opende. Zij i
wendde zich tot de grote schilders als
Picasso, Dufy, Braque, Leger, Rou-
ault, Derain. Bauchant, en Miro om I
ontwerpen te maken en zij riep de
hulp in van Lurgat. die hierdoor m
aanraking kwam met een kunstvorm.
welke min of meer zijn levenstaak zou
worden.
Renaissance
JN 1937 vestigde Lurgat zich te Aubus
son en daarmee begon de tweede
fase van de renaissance, in zeker zin'
begunstigd door de enkele jaren later!
uitbrekende oorlog. Er waren moge
lijkheden, er was ook geld. Maar de
ze factoren zouden nooit tot een won
derbaarlijke herleving hebben geleid,
en tot voor deze tentoonstelling inci
dentele zien van zijn kunst verhulde
feit, dat Lurgat niet waarlijk een
groot kunstenaar is, openbaart zich
op deze expositie, die tapijten tooni
van twintig jaar, onbarmhartig. Men
ziet hoe Lurgat zich dikwijls in zijn
motieven herhaalt, hoe hij even
als in zijn schilderijen en gouaches
niet aan dode vlakken ontkomt, en
ook hoe hij soms meer vlakvullend
dan beeldend te werk gaat.
De grote dreiging: gevaar
IN HET bijzonder is dat het geval in
zijn laatste wandtapijten, zoals de
vijf, die de eerste delen uitmaken
van een wandtapijt, dat 125 meter
Het eerste deel van het wand
tapijt De grote dreiging van Jean
Lurgat, dat 125 meter lang wordt.
Op dit gedeelte is de dreiging
van de atoombom uitgebeeld.
Het meet 440 bij 900 cm.
lang zal zijn en De gro,te., dreiging,
is getiteld. De barokke vormgeving
die zijn tapijten een tintelend en zeer
levend aspect gaf, is hier gaan woe
keren en een gevaar geworden. Bo
vendien heeft de symboliek de maker
naar de uitbeelding inplaats van de
verbeelding gedreven. Lugat dreigt
hiermee aan het wezen van het wand
tapijt voorbij te gaan doordat hij
vormen gebruikt, die kennelijk uit
zijn zwak schilderkunstig oeuvre zijn
geput.
Deze kritiek lijkt misschien on
barmhartig en te kort schietend m
waardering' voor de onmiskenbare ver
diensten van Lurgat. De erkenning
van zijn pionierschap behoeft echter
niet blind te maken voor de verkeer
de weg, die Lurgat dreigt op te gaan.
Dr. L. D. Brongersma: „Slang is lekkerder dan kip"
Een van de laatste besprekingen voor het vertrek. Van links naar
rechts: dr. L. D. Brongersma, algemeen en wetenschappelijk leider der
expeditie; B. A. M. Schreiner, directeur van Aero Contraetors in Den
Haag die de helikopters leverde; prof. dr. H. 3. Lam, voorzitter Stichting
Expeditie Nieuw Guinea; kapitein-luitenant ter zee vlieger G. F. Venema,
technisch leider der expeditie; J. /an Zanten, Aero Contractors; G. Bes-
sem, secretaris Stichting Nw. Guinea expeditie.
als Jcan Lurgat en zijn medewerkers
zich niet dieper dan tevoren hadden!
bezonnen op het wezen van de Fran- j
se tapijtkunst.
Het was noodzakelijk tot de oor
sprong terug te keren. Een groep
wevers werd herschoold. Deze mensen
hadden immers slechts geleerd hei
wandtapijt een imitatie-schilderij te
doen zijn. Vijf tot zeshonderd verftin-,
ten gebruikten zij in navolging van
de achttiende eeuw. terwij] 17 tot l'OI
tinten in de Middeleeuwen voldoende;
waren geweest om een van de schoon
ste wandtapijten als de Apocalypse
van Angers te maken.
Briljant en tintelend
(URQAT en zijn medewerkers stelden j
J zich de techniek van de Middel
eeuwers als voorbeeld en herstelden i
het wandtapijt als zelfstandige uiting.
Zo kwam Aubusson tot nieuw leven j
dankzij de moderne kunst, wier ele
menten als de eerbiediging van het
vlak en het essentiële gevoel voor de
waarde van lijn, kleur en ritme haar
als het ware voorbestemd deed zijn1
voor deze taak.
De herleving van de moderne Fran
se tapijtkunst moge weliswaar niet j
alleen aan Lurgat te danken zijn.
hij is het toch geweest die de meest
indrukwekkende scheppingen heeft ge
maakt. Hij heeft met de briljante!
kleur en tintelende vorm het karak-l
ter van het wandtapijt tot in de kern
begrepen. Hij geeft het leven en rijk
dom. De overzichtstentoonstelling van
Lurcat in het Stedelijk Museum te
Amsterdam laat dat vooral in de
werken van de tien eerste jaren over
tuigend zien.
Maar het door de feestelijke pracht!
P)E Britse schilder Graham Suther-
land heeft het ontwerp gemaakt
voor een reusachtig wandtapijt dat
bestemd is voor de nieuwe kathe
draal van Coventry. Het wordt bij
na 23 meter hoog en ruim HVz me
ter breed. Een onbekende heeft een
bedrag van 212.000 gulden geschon
ken om het tapijt te laten weven.
De tapisserie zal Christus in de he
melse glorie voorstellen, omgeven
door de vier dieren uit het Boek der
Openbaring.
Sutherlands ontwerp stelt de we
vers, de fii'ma Pinton Frères in Au
busson, voor ongekende problemen.
Er moet een speciaal weefgetouw
voor worden gebouwd en er zijn kleu
ren dozijnen variaties groen, grijs
en paars vooivnodig die de Franse
wevers nog nooit hebben gemaakt
Tien wevers zullen er ongeveer dri(
jaar mee bezig zijn voor de tapisseri
is voltooid.
Het werk zal geschieden onder toe
zicht van mevrouw Marie Cutolli, die
een der grootste deskundigen op het
gebied van de tapijtweefkunst is.
Zij heeft de beste scholing gehad
die men zich kan denken; zij studeer
de bij de beroemde fabriek Gobelir.
welke naam in de volksmond aar
alle tapisserieën wordt gegeven ir
Aubusson en Beauvaise.
ZIJ heeft een grote reeks tapijten ge
maakt en zij is bovendien een ex
pert op het gebied van de modern?
beeldende kunst. Beroemde kunste
naars als Rouault. Braque, Cöcteau
Derain, Dufy, Léger. Lurgat, Matis
se, Miro en Picasso behoren (of bc
hoorden» tot haar vriendenkring.
Haar huis is een museum van mo
derne kunst. Het kostbaarste deel
daarvan vormen dertig schilderij er
van Picasso. Zij is er trots op al eer
Picasso te hebben gekocht voordat
iemand zijn naam kende. In 1931 ont
wierp Rouault speciaal voor me
vrouw Cutolli het tapijt De gewond?
clown. Later werden onder haar toe
zicht tapisserieën van vele levend?
kunstenaars geweven, zo bijvoorbeeld
de beroemd geworden werken van
Lurgat.
Nu is zij begonnen aan het werk,
dat een kroon zal zetten op haar
glansvolle carrière, het vervaardigen
van de tapisserie voor Coventry.
Het eerste segment is dezer dagen
klaar gekomen. Graham Sutherland
is er naar gaan kijken en zijn com
mentaar was een zwijgende bewonde
ring met gefluisterde woorden als: on
gelooflijk, fantastisch.
MEVROUW Cutolli is enthousiast over
deze opdracht. Toen zij samen met
Sutherland voor het eerste gereed ge
komen segment stond, nam ze hem
aan de arm een eind de tuin in.
Kijk, zei ze wijzend naar een flat
met zeven verdiepingen, zo groot
wordt de tapisserie. Driekwart ton zal
zij wegen. Dit tapijt zal werkelijk
het achtste wereldwonder zijn.
Zo wordt door de samenwerking van
een Britse en een Franse kunstenaar
een groot werk verricht, dat de ka
thedraal van Coventry de zwaarst
getroffen Britse stad in de oorlog
beroemd zal maken over de hele we
reld en waarnaar talloze mensen uit
alle windrichtingen zullen gaan kijken.
Het eerste segment van de
reusachtige tapisserie voor de
kathedraal van Coventry is gereed.
Het hele tapijt wordt zestig keer
zo groot-
BENJAMIN HET BERENJONG is een
bekende figuur van de Engelse televi
sie, want Benjamin bestaat echt en de
Engelse kinderen weten precies hoe hij
van een Dajak-jager werd gekocht en
naar Engeland werd gebracht. De Ne
derlandse kinderen kunnen nu ook met
Benjamin kennis maken door het boek
je dat Charles Lagus schreef en illu
streerde met vele foto's, die een ver
rukking voor ieder kind zijn. Uitgege
ven door het Wereldvenster te Baarn.
HET HUIS VAN CAROLIEN en CA-
ROLIEN IN INDIA zijn twee nieuwe
kinderboeken in de Grote Brepols Serie.
Uitblinkers allebei, zowel in de presen
tatie als in de prachtige kleuren en
geestige tekeningen.
Maar de tekst zet al gauw een dom
per op dit enthousisame. Jammer, want
deze boeken, waaraan zoveel zorg is ge
geven, verdienen een betere puntiger en
geestiger tekst.
Achttien verhaaltjes voor kinderen van
8 jaar en ouder schreef Christine Mey-
ling onder de titel TIEN TEENTJES,
dat geïllustreerd door A. van Heusden
uitkwam bij n.V. De Arbeiderspers te
Amsterdam. Het zijn goede, oorspronke
lijke verhalen, die de fantasie van de I
jeugdige lezers stimuleren.
Kapt.-l.t.z. vlieger G. F. Venema
goed organisator
IK ZOU niet weten wat er mis moet
gaan nu ik weer de steun van de ma
rine heb", zegt dr. Brongersma. „Ik
ben er al zo vaak met de marine-op
uitgetrokken, dat ik heus kan verkla
ren. dat de marine voor elke moei
lijkheid een oplossing weet."
Zijn grote medewerker op deze ex
peditie. overste Venema, die als
technisch leider van de expeditie mee
gaat, glimlacht als wij over eventuele
moeilijkheden reppen. Hem lokken
juist de problemen. Hij heeft veel
voorzien, maar toch zegt hij: ..Wij zul
len nog voor verrassingen komen te
staan. Ik geloof nooit, dat we er zon
der kleerscheuren afkomen. Maar de
moeilijkheden zijn er om opgelost te
worden."
„Overste Venema is een uitzonder
lijk goed organisator" zegt dr. Bron
gersma. „Hij overziet de moeilijkhe
den. Ik vertrouw mij blindelings aan
hem toe. Dat is ook een van de re
denen waarom ik deze expeditie aan
durf. Zonder de marine en zonder
overste Venema, was er geen expedi
tie naar Nieuw-Guinea geweest".
"TNRIEMAAL is overste Venema al naar
-L' Nieuw-Guinea gegaan om voorbe
reidingen te treffen. De aanleg van
het vliegveld in het dal van de Ok
Sibil was een kunststuk op zichzelf.
Dat is met enthousiasme met hand
kracht gedaan door de bevolking en
toen de zaak klaar was, dreigde plot
seling groot gevaar.
Er ontstond een grote rupsenplaag.
Zwermen rupsen wierpen zich op de
verse grasmat van het vliegveld. Als
het gras zou worden weggevreten, zou
het vliegveld onbruikbaar worden.
In allerijl werden twee entomologen
uitgezonden, maar ter plaatse was in
tussen al een oplossing gevonden. De
bestuursambtenaar, die toezicht houdt
op het basiskamp, sprak met de be
volking. Die toonde zich maar al te
bereid om het vliegveld van de on
gedierte te zuiveren. In één oogopslag
hadden de Papoea's gezien, dat de
rupsen tot de soort behoorden, die de
grootste lekkernij zijn.
Bij honderden kwamen zij naar het
vliegveld en.„ aten de rupsen met
handenvol tegelijk op. Het veld werd
door de Papoea's volkomen kaalgege-
ten. Toen de entomologen arriveerden,
hadden zij de grootste moeite nog
twee rupsen te bemachtigen om als
specimen aan hun verzameling toe te
voegen.
Als men dr. Brongersma in zijn ka
mer van het museum te Leiden be
zoekt en men komt in het vertrek op
het vliegveld Valkenburg bij Katwijk
waar kapitein-luitenant Venema resi
deert, dan is het moeilijk te realise
ren. dat men tegenover twee ervaren
ontdekkingsreizigers zit.
Een man van de wetenschap en een
man van de praktijk. Beiden ervaren
en gehard door tal van riskante toch
ten door tropische gebieden. Opgeno
men in de hoogste wetenschappelijke
adviescolleges en in de leiding van de
Marineluchtvaartdienst. Beiden man
nen, die even makkelijk een reis naar
nooit betreden gebieden ondernemen
aan de andere kant van de aardbol
als de forens die van zijn „slaapstad"
naar de werkstad gaat op tien kilo
meter afstand.
Zij zijn onvermoeid en zoeken steeds
naar nieuwe ontdekkingen, die de
maatschappij tot voordeel zijn. Zij. zijn
met reel t de bij uitstek geschikte
mannen om deze groots opgezette ex
peditie te leiden. Hun vriendschap en
humor, hun levenskunst is spreek
woordelijk in vele kringen.
Wanneer wij dr. Brongersma vra
gen naar het doel van de expeditie,
zegt hij kernachtig: „Exploratie van
een zo groot mogelijk gebied van het
Sterrengebergte op het terrein van zo
veel mogelijk wetenschappen."
Maar na deze definitie, waarachter
een gesloten gebied voor buitenstaan
ders schuil gaat, dwaalt hij spoedig
af naar de prettige conversatie en be
gint over zijn voorliefde voor slan
gevlees.
In 1946 verorberde dr. Brongersma
zijn eerste slang. Het was een python
op Malakka. De huid kan men, ge
prepareerd nog zien in het museum
te Leiden en deze slang heeft zelfs
de bijnaam van Brongersma gekre
gen.
„De tegenwoordige commandant
van de Zeven Provinciën, kolonel Kool
heeft toen meegegeten. Slang is lek
kerder dan kip", verzekert ons deze
wetenschapsman, die lekkerbekkend
vertelt over het prachtig witte vlees,
dat eerst gestoofd moet worden voor
men aan bakken toe is, anders blijft
het te taai.
Zijn vrouw, die gelijk met hem op
19 september 1934 promoveerde tot
doctor in de biologie, heeft later in
Leiden nog eens soep van slang voor
hem moeten koken.
„Overste Venema zorgt voor de
voeding en alles wat daarbij komt kij
ken. Maar dat neemt niet weg, dat ik
tijdens de expeditie zo af en toe weer
eens een slang zal oppeuzelen", ver
zekert dr. Brongersma. Hij houdt ook
van kikkers, en hagedissen, en schild
padden en de staart van krokodillen.
y ïe eten met gembersaus,
heerlijk
zoogdieren gaan we tot en
met de apen. zegt dr. Brongersma
nog. Hoger gaan we niet. anders kom
je in strijd met de wet".
„Aap met kerriesaus, dat moet je
proeven".
Dan is hij opeens weer ernstig.
„Het eerste is en blijft het verzame
len. Daaruit moeten de nieuwe ontdek
kingen voortkomen."
Slangebeten waar velen de mond
vol van hebben, maken op dr. Bron
gersma geen indruk. „Natuurlijk moet
je voorzorgsmaatregelen treffen, maar
slangen zijn niet agressief. Erger zij®
de muggen en de bloedzuigers."