Geschiedenis van het boekdrukken Weekbladen als bron van volkscultuur Alle gedenkwaardige heren van 1925 en Lachen is leven Reclame voor het boek een moeilijke zaak BOEKENGERUCHT Gedichtenbundel naast kasboek Het aanzien van een eeuw Propaganda en zo Dat is eigenlijk wel een beetje jammer BOEKEN DIE OP ZICHZELF EEN FEEST ZIJN UITGEVERIJ J.H.GOTTMER Maandag 2 februari 1959 ZEEUWSCH DAGBLAD Pag. 5 WIE zouden beter van het boek kunnen vertellen dan de mensen die er iedere dag mee bezig zijn, de uitgevers en de boekverkopers. Tegelijk met het gedrukte boek- kwamen de boekverkopers, die vroeger meestal ook de uitgevers, de binders en de propagandisten voor het boek waren. Al zijn de boekverkopers zich in de loop der jaren gaan specialiseren en hebben zij het uitgeven en in binden der boeken aan andere vakmensen overgelaten, wat de propaganda voor het boek be treft, werken zij al bijna een eeuw samen in een hecht ver bond dat de even lange als duidelijke naam draagt van Ver eniging tot bevordering der be langen des boekhandels. En de propaganda voor eik boek - het gerucht voor het boek dus be gint in het weekblad van die vereniging, dat het Nieuwsblad voor de boekhan del heet. Dat Nieuwsblad viert dit jaar zijn 125ste verjaardag en daarom hebben uitgevers en boekverkopers een fees telijk herdenkingsnummer uitgegeven, dat Boekengerucht heet en onder re dactie staat van Th. Wink, Paul Brand jr, dr. Furstner, Chr. Leeflang en E. Lefebvre. Als een Nederlands boek verschijnt, wovden in het Nieuwsblad voor de boekhandel bij wijze van geboorte-aan kondiging in de rubriek nieuwe boeken de titel, de schrijver, de prijs enzo voorts van de nieuweling vermeld. Daarmee begint het boek zijn weg van uitgever naar publiek. WEEK aan week staat het Nieuws blad vol met kolommen nieuwe titels. Alfabetisch gerangschikt vindt men er door elkaar de titels van schoolleesboekjes, romans, verzenbun dels, wetboeken, romans en boeken over koken, tuintje wieden of belas tingbiljet invullen. Ieder boek, hoe klein en onbelangrijk ook. begint zijn weg in het Nieuwsblad van de boek handel. Bij het 125-jarig bestaan wilden de uitgevers en boekverkopers echter niet over zichzelf of over hun vereniging praten, ook niet over boek titels of verkoopcijfers. Alle eer werd in de feestuitgave gebracht aan het boek zelf. Iedere echte boekenlief hebber zal dit boek over het boek willen hebben en hij moet zeker proberen het zal wel niet meevallen er een exemplaar van te be machtigen. TV7ANT in het Boeken ge- W rucht vertelt Dick Dooyes beknopt en boeiend de geschiedenis van het boekdrukken. In die ge schiedenis met namen van kunstenaars maar ook met anekdoten ziet men hoe het boek in de 125 jaar van boekverkopersactiviteit naar zijn uiterlijk is veranderd. Wat men bij het lezen van een boek niet beseft, reali seert men bij Dooyes' ver haal: Wat komt er toch een heleboel voor kijken om van een bundel papier, wat lo den letters en wat inkt een goed boek te maken. Een goed boek, dat is een leesbaar boek. Of om het met de Fransman Paul Va- léry te zeggen: een instru ment om te lezen. Maar om een goed boek te zijn moet het, zo zegt Aldert Witte het in zijn bijdrage over de boekillustraties, een „af" boek zün. WITTE pleit dan voor het geïllustreerde boek en hij vindt dat de Nederlandse uitgevers hun boeken nog te weinig door kunstenaars, die wij toch in Nederland wel hebben, laten illustreren. TOEN ome Haarlemse Laurens Jansz Coster of was het toch de Duitser Gutenberg per ongeluk zijn boomschorslettertje liet vallen en daarmee de uit vinder van de boekdrukkunst werd, kon hij in de versie verte niet vermoeden dat de letter zidk een grote rol in het leven van de mensen zou gaan spelen. Dag aan dag ratelen in de drukkerijen de zetmachines en gonzen de persen. Kilome ters papier worden elk ogenblik overal op de wereld met die letters bedrukt tot boe ken, kranten, en tijdschriften. Mooie en lelijke, goedkope en dure, grappige en ernstige boeken en bladen tot lering en vermaak. Het boek en het tijdschrift zijn een gebruiksvoorwerp geworden en iedereen, arm of rijk, dom of geleerd, heeft op de een of andere manier met boeken en bladen te maken. Misschien is het voor sommigen alleen hel trouwboekje of het rekenboekje op de lagere school en een plaatjesblad voor de zondag, zoals die in miljoenen worden verspreid, maar zonder boek en tijdschrift leeft vrijwel niemand. Daarom vertellen wij op deze pagina iets over het boek in het algemeen, maar ook over bijzondere boeken, over gedenkboeken en over geïllustreerde familiebladen. PROEVE VAN DICHTERLIJKE VLUCHT. (f'fmitl ra* rn vHfetrpdir MUHek, gthttU AWUe.J fust w«l1 ft T04I bijd borst, hst urdscb gtwelf oufsris, Of Godeotooi fwUtod, Homeral «Tenirenl Jsl 'k tint dien Pkebas. wiens vergulde toakiroi Den Ether traas ontgloeit en hult in rilv'wn dos' Het boek van thans 'TOTNOGTOE beweerde men altijd dat een zakenman geen tijd had voor zoiets romantisch als gedichten. Hij kon zich eenvoudig niet met die beuzelarij ophouden. De cijfers van het kasboek eisten hem op en in zijn kantoor of fabriek zouden de woorden van dichters ijdele klanken zijn. In zijn algemeenheid mag dat mis schien nog zo zijn. maar toch zijn er zakenlieden die zich zo af en toe eens uit hun drukke werk breken om zich te laten gaan op de gedachten van de dich ter. Dat moet wel, want anders zouden grote industrieën het niet aangedurfd hebben hun zakenrelaties bij wijze van nieuwjaarsgroet of relatiegeschenk een bundeltje gedichten toe te sturen. De Esso Nederland N.V. liet een bloemlezing samenstellen onder de titel Dichters Omnibus. Daarin staan een dertigtal gedichten opgenomen van he dendaagse dichters. Het bundeltje werd samengesteld en uitgegeven door A. A. M. Stols in Den Haag. Er staan gedichten in o.a. van Achterberg, Andreus, Lucebert, Michel van der Plas en A. Roland Holst. De zakenman die van de Esso een dergelijk gedichtenbundeltje ontvangt schijnt er erg blij mee te zijn. Want Esso is vijf jaar geleden met dit expe riment begonnen en ieder jaar moest de oplage worden vergroot, doordat er steeds meer aanvragen, binnenkwamen. Dit jaar konden 16.000 mensen de ge dichtenbundel naast het kasboek leggen. Ook de zeepfabriek Hustinx N.V. te Maastricht schijnt er plezier in te heb ben haar relaties gedichten in plaats van een lepeltje, een briefopener of een si garenaansteker als relatiegeschenk te sturen. Zij heeft ter gelegenheid van nieuw jaar voor de derde keer een weer uitgebreide verzameling gedichten op de stad Maastricht laten uitgeven. Dr. Charles Thewissen stelde de bloemle zing samen en hij bracht een zestigtal verzen bijeen van dichters, die vroeger en nu de lof van Maastricht bezongen. Het voorbeeld van Esso en van Hus tinx verdient navolging. HET AVOND w G-EBED, Uit een kinderboekje van ruim een halve eeuw geleden Het boek van 75 jaar geleden Een boek met plaatjes is een ,af" boek zegt hij. Niet alleen omdat de mensen graag plaatjes kijken, maar vooral omdat de illustraties het boek echt tot een mooi boek maken en het genoegen van het lezen er door wordt vergroot. Over gebrek aan Illustraties heeft men bij de kinderlectuur nooit te klagen gehad. Leonard de Vries schreef er een bijdrage over, die hij „Voor de lieve kinderen" noemde. De schrijver van het onlangs verschenen boek „Bloempjes der vreugd voor de lieve jeugd" vertelt de geschiedenis van het kinderboek sinds Hieronymus van Alphens kindergedichten en hij vertelt die met leuke bijzonderheden. Of wist u ook al, dat de tegenwoordig zo geliefde strips al een voorganger hadden in de beroemde ééncentspren ten. Trouwens de jeugdpockets van thans zijn ook niet zo nieuw. In het begin van de vorige eeuw waren er ook al kinderjeugdpockets in een formaat nog veel kleiner dan tegenwoordig. Het verhaal van De Vries is geïllustreerd met kostelijke voorbeelden uit oude en nieuwe kinderboeken. TENSLOTTE geven deskundige ge schiedschrijvers in Boekengerucht natuurlijk ook de geschiedenis van de propaganda voor het boek door een historiebeschrijving van de bibliogra fie, een overzicht van de boekwinkel in de loop van de laatste eeuw en van de boekenweken, de boekenbals en al les wat vast zit aan het werk van een jongere broer van het jarige "ieuws- blad. de Commissie van de propagan da voor het Nederlandse Boek. H. van der Horst geeft een boeiend relaas van de ontwikkeling van de propaganda voor het boek met herin neringen aan befaamde en soms ook beruchte boekenbals, met anekdoten van geslaagde en mislukte toneelvoor stellingen in de boekenweek. Ook haalt hij herinneringen op aan de geschenkboekjes, die de boeken- kopers sedert 1932 in de Boekenweek van hun boekhandelaar cadeau krijgen. In aansluiting op het artikel van Van der Horst plukt Fons van der Linde ..Een boeket uit eigen hof" en laat in plaatjes en praatjes zien, hoe de ge schenken van de Boekhandel er in de loop der jaren typografisch op vooruit zijn gegaan Daarmee is Boekengerucht nog niet uit. Vrijwel alle grote Nederlandse uit gevers hebben een pagina in beslag genomen om hun felicitatie aan te bieden. Zij plaatsten boeiende adver tenties met boektitels. betere r bron om de volkscultuur te leren ken nen bestaat er dan het po pulaire week blad, dat in al zijn schakerin gen een spiegel is van het den ken en leven van een groot deel van het volk. Wie het tijdsbeeld van een bepaalde periode wil vor men, kan niet beter doen dan de jaargangen van de zo genaamde fami liebladen door te bladeren. In prent, foto en tekst zijn daar die levensuitin gen bijeenge bracht, welke bij uitstek in hét middelpunt van de belang stelling ston den. Onthullend is dan ook het prachtig uitge voerde boek Het aanzien van een eeuw, dat prof. dr. G. W. Ovink samenstelde uit de voornaamste Nederlandse fa miliebladen op verzoek van de n.v. Drukkerij De Spaamestad, die als uitgeefster van populaire week- en dames bladen daarmee haar gouden ju bileum op in drukwekkende wijze heeft ge boekstaafd. Naar actualiteit In 950 afbeel dingen uit de jaren 18561956 heeft een eeuw gestalte gekre gen. Niet alleen de gebeurtenis sen daarvoor is de keuze van de reproducties te weinig histo risch maar meer nog de mens op wie de weekbladen wa ren afgestemd. Men ziet, en prof. Ovink licht het uitvoerig toe, hoe de eerste „maga zijnen" zich een voorlichtende en morele taak aan meten, gebaseerd op een tradi tioneel normen- en zedelijkheids besef, tot om streeks de eeuw wende een nieuw lezerspubliek ontstaat. Dit vraagt niet meer de „verrijking van het leven", 1906 DE HERKENNING DER SLACHTOFFERS van de mijn ramp van Courrières, die twaalf honderd slachtoffers vergde. Teke ning van Paul Thoriat. 1878 DE GROOTE HITTE TE ST. LOUIS. Voetgangers door de hitte overvallen. Voor dergelijke prenten was men afhankelijk van plaatselijke leveranciers, die het vaak mangelde aan techniek, aan tijd of aan de noodzaak zich in te spannen. 190 7 (Uit: Lachen is leven) IN 1925 bestond de Bond van schoenfabrikanten 25 jaar en ter gelegenheid daarvan rol den van de „snelpers" van de Waalwijksche stoomdrukkerij An- toon Tielen de pagina's van het „Gedenkboek voor de schoen- en leder-Industrie door W. Donker Pzn (pseudoniem J. C. van Wijck Czn.), Uitgave van het Vakblad voor den Schoenhandel en de Schoenmakerij: ,.Ons Bondsor gaan", Reinkenstraat 68, 's Hage". Zo precies staat het op liet titel blad en de inhoudsopgave liegt er evenmin om: Hoofdstuk I Algemeen Overzicht, hoofdstuk II Algemeen Overzicht van 1840 tot 1860, hoofdstuk III Algemeen Overzicht van 1860 tot 1880, hoofdstuk IV Algemeene Be schouwingen van 1880 tot 1900, hoofd stuk V Algemeen Overzicht van 1900 tot 1925 en beschrijvingen van dit en beschrijvingen van dat. De heer W. Donker Pzn. (pseudo niem J. C. van Wijck Czn.) heeft niets vergeten. AUe H.H. fabrikanten van leer. van schoenen, van fournituren, alle H.H. handelaren en importeurs, alle H.H. directeuren, firmanten, procuratiehou ders, hoofdvertegenwoordigers, oprich ters, grossiers en de schrijver zelf staan in het boek op de foto te kijk. Alle comité's en jury's natuurlijk ook; de voorzitter, vice-voorzitter, secreta ris en penningmeester zittend, de leden staand. TEDER detail is nauwkeurig genotu leerd en neergeschreven in een ge wrongen plechtstatig Nederlands, dat bij zulke gelegenheden hoort. Hoeveel van die gedenkboeken zullen er wel niet verschenen zijn? En voor wie zijn ze geschreven? Er is >-u punt van overeenkomst lussen al die fraai uitgevoerde ge denkboeken: zij werden, behalve doch eist actu aliteit. de cultus van de kleine man en zelfs sensatie, die zich evenwel tot moord en brand beperkte. Het ideaal van voorlichting en opvoeding van de lezers, dat de Katholieke Illus tratie en Eigen- Haard in het bij zonder had ge kenmerkt, moest zij het met tegenzin wor den opgegeven om de concur rentie met De Prins, Het Leven en Panorama te kunnen volhou den, welke zich steeds meer con centreerden op de onthullingen van de schokken de dingen van het dagelijks le ven. Nieuwe fase Na de twee de wereldoorlog treedt de Neder landse geïllus treerde pers in een nieuwe fase. De belangstel ling voor de sail lante facetten van het dagelijks le ven is goeddeels verdwenen. Wat voor de oorlog schokkend was, is het nu niet meer. Wat toen nag als sensatie werd verworpen, wordt nu zonder bedenking geac cepteerd. Sex, zij het ge matigd, eist zijn deel van de ruimte op. Grote reportages vanuit alle delen van de we reld, zelfverzekerd geschreven, en riiet te vergeten de ontluisteringen van de groten der aarde nemen een belangrijke plaats in. En meer dan het wereldge beuren zelf zijn het de achtergronden, die de lezer verlangt om „bij" te kun nen zijn. Prof. Ovink is uitgegaan van het principe „dat de geïllustreerde pers een werkelijk vormende kracht is in de cultuur". Het lijkt mij, vooral na lezing van dit boek, wat al te veel eer voor de populaire weekbladen, die im mers geheel en al gericht zijn op de bevrediging van de behoeften van hun lezerskringen, waarvan zij de exponent zijn. Dat houdt in vele gevallen een aan vaarding in van de normen, die dit pu bliek stelt. Er wordt gelachen om de dingen waarom dit publiek lacht (mo derne kunst bijv.), men doet ontroerd als men denkt dat de lezers ontroerd zullen zijn, men weert angstvallig alles wat ook maar enigszins de veront waardiging kar opwekken of stotend is. Van zulk een mentaliteit kan on mogelijk een vormende kracht uitgaan en deze is dan ook niet in de week bladen te vinden. Zoals trouwens het geestelijk leven in welk opzicht dan ook onbruikbaar materiaal is en in het geheel niet aan bod komt. BOMAANSLAG op koning Alfonso tijdens zijn huwelijksdag. grepen dat een geschenk aangenaam moet zijn om met graagte te wor den geaccepteerd. Zij meenden dat een verslag pan de activiteiten van vaders, grootvaders en overgroot vaders, mitsgaders afdrukken van hun portretten met hoge hoed en vadermoorder een fijne surprise wa ren voor de ontvanger. Maar dat zal het niet vaak zijn geweest. TUSSEN de honderden dage lijks terugkerende adver tenties voor kleding, televisie toestellen, wasmiddelen, soepen en sigaretten, vindt men bijna nooit reclame voor het boek. Waarom eigenlijk niet? Er is toch een commissie van uitgevers en boekhandelaren, die zich uitslui tend bezighoudt met de propaganda voor het boek. Kan die commissie geen mooie slagzin bedenken en ons die in een advertentie voorschote len? Zij heeft er wel eens een enkele bedacht en die ter gelegenheid van de jaarlijkse boekenweek over Ne derland uitgestrooid. Dat waren rustige slagzinnen zoals „Geef een boek" of „Iedere maand een boek" en een enkele keer wat frivoler zoals „Vlieg er eens uit met het boek". Maar daar bleef het dan ook bij. Slogans niet Slogans als die van de heerlijke soepen-in-tien-minuten-klaar en mid delen voor een was-witter-dan-wit of vliegen, dat goedkoper is dan je denkt, zijn er voor het boek niet. Het boek is ook zo'n moeilijk te omvatten begrip. Wat is een boek? Niet anders dan een samengebonden bundeltje papier, dat evengoed een kasboek of een stuiversromannetje kan zijn als een wetenschappelijke studie of een verzameling gedichten. Aparte slagzin Voor ieder boek afzonderlijk zou daarom een aparte slagzin en een eigen advertentie gevonden moeten worden. En omdat zoiets nou een maal niet gaat, ziet men vrijwel geen boekenadvertenties in de kranten. Het boek moet zichzelf verkopen in de etalage van de boekhandelaar of door het boekenlijstje dat uitgever of boek verkoper zo af en toe rondsturen. Advertenties De enige advertenties voor het boek vindt men dan ook in het Nieuws blad voor de boekhandel. Boekenge rucht geeft een bloemlezing uit 125 jaar advertenties voor het boek. Een aantal leuke plaatjes laat zien. dat er in die 125 jaar misschien wel iets veranderd mag zijn in taal en stijl van die advertenties, maar dat de vormgeving en de inhoud eigen lijk op hetzelfde neerkomen. Een eeuw geleden in de tijd van en be iPasdi, Fabriek van Kantoorboeken. Zuidwilhmivsart C. 377. 's-H«togenbosch. f2616] Adverteren in de vorige eeuw diligence en trekschuit waren de ad vertenties vrijwel het enige contact tussen uitgever en boekhandel en nu nog zijn de aankondigingen in het Nieuwsblad de belangrijkste Inlei ding op de verkoop van de vertegen woordigers, die met een tas vol boe ken de boekhandels moeien bezoeken. Uitschieters De meeste uitgevers volstaan bij hun advertenties dan ook met een op gave van de titels van hun nieuwe boeken, een korte Inhoudsopgave en de kortingen die de boekhandel krijgt. Ook al zijn er wel eens uit schieters en het jubileumnummer van het Nieuwsblad laat er tamelijk veel zien de boekenadvertenties zijn bijna altijd hetzelfde. Zij zijn niet meegegroeid met de ontwikke ling van reclame en publiciteit. En dat is eigenlijk wel een beetje jam mer. Hoofdbestuur van den Nederlandschen R.K. Bond van Schoenfabri kanten. Foto uit het gedenkboek voor de schoen- en lederindustrie ter gelegenheid van het vijfentwintigjarig bestaan in 1925. door de directeuren van de jubile rende zaak, door niemand gelezen, staat er in Lachen is leven, het ge denkboek van de Levensverzekering maatschappij Utrecht. Lachen is leven is enkele maanden geleden uitgekomen toen de Utrecht vijfenzeventig jaar bestond. Het is een van de beste in de reeks prachtige gedenkboeken, die verscheidene feest vierende bedrijven hebben laten sa menstellen. HET gedenkboek van de schoenin dustrie is een dor stuk geschied schrijving, dat van de Utrecht een le vend brok literatuur. Het is een bloem lezing in woord en beeld van Neder landse humor vanaf 1883, het stich tingsjaar van de maatschappij, tot 1958, het jubileumjaar. De bloemlezers mr. E. Elias en A. Duif, hebben hun opdrachtgever in staat gesteld zijn re laties een voortreffelijk geschenk aan te bieden. Een gedenkboek is een geschenk, bedoeld om klanten, vrienden en bekenden mee te laten delen in de vreugde van een gedenkwaardige dag. Het heeft vrij lang geduurd voordat er directies waren, die be- Er zijn andere directies gekomen. Zoals die van de Nederlandse Handel- Maatschappij, die in 1949 125 jaar be stond. Zij liet mr. L. J. Plemp van Ditiveland een biografie schrijven van de stichter der onderneming, koning Willem de Eerste. Met een waarlijk vorstelijk boek liet in 1951 de N.V. Lettergieterij Amsterdam haar rela ties delen in de feestvreugde bij haar honderdjarig bestaan. Zij liet een boek verschijnen, De letter als kunstwerk, dat alleen al om de uitvoering zelf een kunstwerk is. Het was bovendien het eerste boek. dat ooit over de let ter als cultuurverschijnsel is geschre ven. Dr. G. Knuttel Wzn was er de samensteller van. BEELDREPORTAGE DE directie van Shell Nederland deed het anders toen haar maatschappij in 1957 vijftig jaar bestond, maar n,ie"t minder oorspronkelijk. Zij verraste haar vele connecties met een beeld reportage van vijftig jaar vooruitgang. De bouw van steden, de rijksbegro ting, het huishoudboekje, de dans, de humor, het energieverbruik, het ver keer, de poëzie, de sport van allerlei andere onderwerpen van 1907 werden naast die van 1957 gezet en het re sultaat was een fijn boekje. EN zo zijn er meer gedenkboeken die op zichzelf een feest zijn. De laatste maanden zijn er weer nieuwe versche nen, van de Spaarnestad het schitte rend uitgegeven boek Het aanzien van een eeuw (dat op deze pagina bespro ken wordt) en van de N.V. Mignot en De Blok te Eindhoven, die een „ge schiedenis van de tabak" liet samen stellen. Met de komst van de nieuwe soort feestuitgaven heeft hel traditionele gedenkboek afgedaan, al zijn er nog wel firma's die de vergissing begaan de eigen importantie te overschatten. Het mocht ook wel. Er zijn al zo vele gedenkboeken verschenen, wier enige verdienste het is dat ze een drukorder betekenden voor drukke rijen. Ze staan vergeten in boeken kasten of liggen al jarenlang op de zolder van de eenmaal jubilerende firma. Bijgezet in het graf van een overleden tijdperk. Door niemand herdacht, door niemand betreurd. In de plaats van deze boeken is een uitgave geboren, die wezenlijk belangrijk is, een sieraad voor de boekenkast, een levend ding dat ge lezen wordt en dat ook waard is. Een boek leeft niet uit zichzelf, het krijgt zijn leven pas door de lezer. De nieuwe soort gedenkboeken mo gen de eretitel „een goed boek" met ere dragen. Muzickboeka Jeiyjduitgaven HAARLEM -ANTWERPEN Mletboeken Schoolboeken Boekenreclame in Boeken gerucht 1959

Krantenbank Zeeland

Zeeuwsch Dagblad | 1959 | | pagina 5