EEN NOORDERLING VERDWAALD
IN ITALIAANSE SCHILDERKUNST
W'
W illem van Otterloo:
fel levend musicus
GECOMPLICEERD
TONEELMATIG
TIJDGENOTEN
R A fm fa O A van ^er misken zag Afrika
Df^VMPLMidoor het oog van zijn camera
Chinees levend verbrand
Foto journalistiek
Pakkend
Kinderverlamming
Derde prik pas
echt doelmatig
Charme
Auto te water
vrouw verdronken
Vlieger twee jaar
aan de grond
Michael sweerts
is in 1624 in
Brussel geboren en
stierf veertig jaar
later op een mis
siestatie van Portu
gese Jezuïeten in
Goa. een van de
kleine Portugese be
zittingen in Indië.
Hij verbleef van
1646 tot 1652 in Ro
me, daarna tot 166i
te Amsterdam. Op 2
januari 1662 ging hij
scheep als lekebroe-
der-missionaris. Hij
ging met een groep
je Franse geestelij
ken mee. maar heeft
zich hoewel hij
streng godsdienstig
was onmogelijk
gemaakt door zijn
bemoeizucht. De lei
der van de groep,
bisschop Francois
Pallu, heeft hem in
Ispahan van boord
gezet. De goedbe
doelde zending ein
digde daarmee voor
tijdig, want het ge
zelschap was op weg
naar China. Sweerts
is tenslotte in Goa
terecht gekomen,
waar hij na korte
tijd overleed; het is
niet bekend waar
aan. Tijdens de reis
zou hij nog hebben
geschilderd, maar
uit die periode zijn
geen schilderijen be
kend, althans niet
in die periode geda
teerd.
Michael Sweerts
is dus een kunste
naar met een won
derlijk leven. Even
wonderlijk is zijn
werk. Op een zelfportret heeft hij, die
later een geestelijke zending aanvaard
de, zich afgebeeld als een mooie jon
gen, zeer verzorgd gekleed met strikjes
aan zijn zijden mouwen, met gemani
cuurde handen, het penseel vasthou
dend als een frivole vrouw een pf an
der toiletgarnituur en met een laat
dunkende glimlach kijkend naar de
toeschouwer.
Ofschoon dit portret waarschijnlijk in
Amsterdam is geschliderd, heeft het nog
kenmerken van die merkwaardige Ita
liaanse theaterkunst, die in Caravaggio
zijn geniale geestelijke vader had. Deze
Michelangelo da Caravaggio heeft met
zijn hoogdravende, gemaniereerde, rea-
listisch-pathetische
schildertrant een
teusachtige in
vloed gehad op
een grote kring
kunstenaars van
zijn tijd, via de
Utrechtse schil
dersschool ook op
schilders als Ter-
bruggen. Hout
horst, Baburen en
Bloemaert.
Sweerts kwam in
Rome in het jaar
dat Carravaggio
aan het strand bij
Napels stierf. Het
Carravaggisme
was toen over zijn
hoogtepunt heen
Sweerts heeft er
de invloed nog van
ondergaan, maar
heeft op zijn beurt
ook carravaggisten
beïnfluenceerd.
Nederlanders heb
ben trouwens in
het zeven tiend e-
eeuwse Rome een
belangrijke rol in
het kunstleven ge
speeld. Pieter van
Laer, even voor
MICHAEL
SWEERTS: portret
in 1600 in Haarlem van vader en zoon. Dit schilderij heeft
geboren en in 162d J!
in Rome gekomen, verwantschap met m 1616 te Brussel
heeft zelfs school gemaakte etsen,
gemaakt. De na
volgers van zijn
schildersstijl, een neventak van het
carravaggisme, worden bamboccianten
genoemd. Michael Swéerts is daartoe
te rekenen.
De Romeinse kunstgeschiedenis
van die tijd is zeer ingewikkeld, spe
ciaal met betrekking tot de daar
verblijvende buitenlanders. Invloeden
van vele meesters zijn er, soms evi
dent, soms vermengd met allerlei an
dere. De druk op de kunst van we
reldlijke en geestelijke zijde was
zeer wisselvallig en dc kunstenaars-
bent zelf was, zoals altijd, een ge
mengd gezelschap.
De uitstekende catalogus van de
tentoonstelling in Boymans geeft, be
halve goede inleidingen, bij elk schil
derij een verhelderende uiteenzetting,
maar bewijst tevens hoe gecompli
ceerd dit tijdvak is.
Michael Sweerts blijkt een schil
der van genre achtige stukken. Zijn
figuren zijn vrijwel allemaal toneel
MICHAEL SWEERTS: De ont
scheping. „Moderne" figuren in een
kwasi-klassiek landschap. Dit motief
komt bij bamboccianten vaak voor.
Niettemin heeft Sweerts fraaie
portretten geschilderd. Zoals het
verstilde portret van Jeronimus
Deutz, zoals jongensportretten.
Hieruit blijkt een verrassende op
merkingsgave en een soepeler han
teren van penseel en coloriet. In
het algemeen is Sweerts een stroef
tekenaar, maar in enkele portretten
schijnt hij die stroefheid te over
winnen.
Sweerts werk is ongelijk. Van een
Brabander die in Rome naar ont
plooiing zocht, maar -die niet heeft
gevonden.
In de kleine kabinetten van tijdge
noten kan men zeer vitale en knappe
schilderijen vinden. Van Pieter van
Laer. die mooi is vertegenwoordigd,
van de Vlaming Jan Miel, van Lin
gelbach, van Mathieu le Nain en an
deren.
Michael Sweerts
en
tijdgenoten
Het Museum Boy
mans heeft na
het vertrek van
de schitterende
collectie Franse
tekeningen uit
Amerikaans bezit
opnieuw voor 'n
verrassing ge
zorgd, voor een
zeer lofwaardig
initiatief tevens.
Een tentoonstel
ling van schilders,
die nagenoeg
onbekend zijn:
Michael Sweerts
en enige tijdge
noten.
Deze expositie Is
van zeer grote
kunsthistorische
waarde omdat 't
werk van Sweerts
en andere Italia-
nisanten overal
verspreid is en
nog nooit bij el
kaar geëxposeerd
is geweest.
MICHAEL SWEERTS, zelfpor
tret vermoedelijk te Amsterdam om
streeks 1658 geschilderd.
spelers. Ze horen er nooit echt hele
maal bij. Hun gebaren, hun gezichts
uitdrukking is toneelmatig. Een hand
die een papier aanreikt, een hand op
de schouder van een arme, het pa
thetische gebaar van een man die bij
eed ramp is betrokken, iemand die
zijn ho.ed afneemt, het lijken alle aan
geleerde gebaren. Bewegingen als
hoorspelstemmen. Onecht, geposeerd.
Zijn hele schilderstrant lijkt cere
braal. Donkere kleuren worden ab
rupt afgewisseld
met fel rood van
een mantel, de be
lichting is soms
helemaal niet con
structief in het
schilderij gecompo
neerd, onderdelen
krijgen een over
heersende nadruk,
zoals de stukken
gipsafgietsels van
klassieke beelden.
Er is in Sweerts'
werk iets onaan
genaams, iets la
biels, in ieder geval
iets raadselachtigs.
Hij schijnt nooit
over zijn afkomst
heen te komen. Hij
kan straattaferelen
schilderen met
Rome als achter
grond, hij kan te
rade gaan bij
composities van
de bamboccianten
maar hij slaagt
nooit helemaal.
Misschien is hij
teveel noorderling
geweest om Itali
aans te kunnen
schilderen. Dit
vooral te zien op
grote figuurstuk
ken als de Pest in
Athene. Al de fi
guren hebben iets
clichématigs, de
achtergrond lijkt
wel antiek, maar op de een of andere
manier is zij het toch niet.
Er zijn schilderijen bij van zeer
goede kwaliteit, met vitale uitbeeldin
gen, vol beweging en bewogen colo
riet. Er zijn carnavalsscènes bijvoor
beeld die verrassen door hun speels
heid en dynamiek.
Deze expositie geeft een bijna vol
ledig beeld van een groep kunste
naars, die tot veel studie aanleiding
geven. Zij zal zeker heel wat verhel
deren. Haar betekenis kan daardoor
moeilijk worden overschat.
In het Prentenkabinet van Boymans
zijn een aantal etsen van Nederlandse
italianisanten tentoongesteld, o.a. van
Sweerts, die een voortreffelijke aan
vulling vormen op de geëxposeerde
schilderijen.
De samenstellers zullen heel tvat
speurzin en studie van node hebben
gehad om de collectie bijeen te
brengen. Het resultaat van hun
werk is boven alle lof.
Simon van Adelberg
v"
■4.
a
H
Als Willem van Otferloo niet met
muziek bezig is, dan komen zijn
hobby's aan de beurt. Zoals deze
elektrische trein. «Veel tijd en gele
genheid heeft hij daarvoor overigens
niet. zodat treintje spelen een beetj~
op de achtergrond is geraakt.
Dit is Samba, de chauffeur
van de bestuursambtenaar die
Ed van der Elsken door Afri
ka vergezelde. Hij heeft een
doek om zijn hoofd geslagen.
Tegen de zon, zoals hij zei. Op
zijn neus staat een brilletje met
gewoon vensterglas, zonder bril
ziet hij even goed (misschien
nog iets beter).
'IE heeft er niet wei
eens gedroomd van
een reis door de bin
nenlanden van Afri
ka, van een safari in de ongerepte
uitgestrektheden van het zwarte
DEN HAAG Pas wanneer
Willem van Otterloo na een uit
gebreid overzicht van zijn loop
baan te hebben gegeven, in de
mening dat hij nu wel alles van
belang over zich zelf heeft ver
teld. begint te praten over ande
re dingen, zegt hij iets dat van
werkelijk belang is voor wie de
dirigent Willem van Otterloo wil
leren kennen. Het ene, pratend
over de muzikale talenten van
twee zijner kinderen: „maar be
langrijker is, of zij de energie
en de stuwkracht hebben om van
dat talent iets te willen maken".
En het andere, wanneer hij het
over de samenwerking met het,
met zijn Residentieorkest heeft:
,,dit is een orkest dat zich er toe
leent de werken tot in de finesses
te doorgronden".
Twee voor Van Otterloo kenmer
kende uitingen, de ene van zijn,
soms niet bij te benen energie en
uithoudingsvermogen, de andere van
zijn perfectionisme, zijn behoefte al
les tot in de finesses te doorgronden
en te beheersen.
J
25 jaar geleden
Over de uiterlijke dingen van zijn
loopbaan vertelt de nu vijftigjarige
Van Otterloo, die bijna vijf-en-twintig
jaar geleden, op 8 december 1933,
voor het eerst een heel concert diri
geerde, gemakkelijk genoeg. H<?e hij,
na in Utrecht twee jaar medicijnen
te hebben gestudeerd, zich als cello
leerling op het Amsterdamse conser
vatorium liet inschrijven, daar dank
zij zijn ambities om te componeren
tot dirigeren kwam (compositieleraar
Sem Dresden liet hem weieens eigen
werk met de orkestklas instuderen)
en hoe hij ook dank zij een eigen
compositie voor het eerst een echt
orkest leidde.
Dat was eigenlijk wel leuk, ver
telt hij op de zich-op-een-afstand-hou-
dende manier, waarop hij over zich
zelf praat. Ik deed in het voorjaar
1932. toen ik voor mijn eindexamen
conservatorium zat, mee aan een
prijsvraag van het Concertgebouw.
Gevraagd werden composities voor spe
ciale, niet volledige, orkestbezetting,
en van de ongeveer 175 inzendin
gen werd de mijne bekroond, hoe
wel ik niet eens helemaal aan de
voorwaarden had voldaan. Ik had
een Suite voor orkest geschreven,
waarvan wel elk der vier delen voor
speciale bezetting was, maar voor de
vier delen samen was toch het hele
orkest nodig. Enfin, een week voor
dat de Suite in het najaar zal wor
den uitgevoerd, wordt Mengelberg
ziek. De uit Duitsland te hulp geroe
pen gastdirigent kon dit nieuwe werk
natuurlijk niet meer bijtijdg instude
ren, met het gevolg dat mij werd
gevraagd het zelf te doen, waarop ik
in mijn jeugdige overmoed natuurlijk
ja zei.
Het muzikale talent heeft Van Ot
terloo van niemand vreemd. Zijn
moeder studeerde zang bij mevrouw
Noordewier (omdat zij voor haar ge
liefde vioolstudie niet sterk genoeg
bleek te zijn), en haar vader werd
als organist te Apeldoorn dikwijls
door de muziekliefhebber koning Wil
lem III uitgenodigd om ee.n avond
voor hem alleen op 't Loo te komen
spelen.
Dat Van Otterloo's vader inspecteur
bij de Spoorwegen was, heeft trou
wens ook zijn sporen nagelaten. Tot
enige jaren geleden was een grote
zolderkamer van zijn huis in Wasse
naar voor een ingewikkeld net van
spoorwegen gereserveerd, die geheel
volgens het systeem der NS waren
beveiligd, met boven- en onderleiding,
en alles wat er maar bij treinen te;
verzinnen is.
Hij wist alles van treinen, evenals
hij nu alles weet van zijn nieuwste
hobby: fotografie. Als Van Otterloo!
zich ergens voor interesseert, neemt
hij geen genoegen met halve maat-j
regelen. Een nieuwe opzet voor zijn'
spoorwegen werd eVen serieus over-'
dacht alsof het een nieuw in te stu-,
deren muziekwerk was.
Zo kent muziekminnend Neder
land Willem van Otterloo, zijn
orkest dirigerend.
SINGAPORE (Reuter). Een 23-ja-
rige Chinees is in Singapore levend
verbrand.
Vier mannen hadden hem in het nauw
gebracht en zijn kleren in brand gesto
ken.
Honderden mensen hebben naar het
afschuwelijke schouwspel staan kijken
zonder een hand uit te steken.
werelddeel? Helaas, de doorsnee
vakantiepot reikt meestal niet-
verder dan een familiepension in
MentonDe gelegenheid, zo'n
avontuurlijke tócht mee maken,
van dé huiselijke
piedt,Ed
'fotohoek
Bagara; een boeiend, boek, verT
schenen bij De Bezige Bij.
Bagara dat is de woeste Afrikaan
se buffel, door Van der Elsken als s'ym-
bool gekozen voor de elementaire kracht
van Afrika. De jonge fotograaf hééft
daar ettelijke maanden rondgezworven
in deFranse equatoriale gebieden: hij
trok mee op safari's in het vrije jacht
gebied, en een bevriend bestuursambte
naar bracht hem in nauw contact met
primitieve inheemsen. „Bagara" is zijn
reisverhaal in beeld en woord: de dra-
gerskaravaan door de savannen, de
povere nederzettingen der primitieven,
hun kinderlijk maar intens leven,
rechtspraak en bescheidèn handel, de
cyclus van geboorte, besnijdenisritueel,
huwelijk, bestaansstrijd, dood. Daarnaast
de jachtexpedities op groot wild, soms
uit bittere bestaansnood, soms als vi
riele sport of plomp amusement.
Fotografisch is dit boek geen buiten
gewone prestatie, Van der Elsken wil
foto-journalistiek bedrijven, dramatisch,
a-esthetisch. Alles draait dan om de dra
matiek. en die is hier niet dikwijls
met fotografische middelen verwezen
lijkt.
De auteur heeft een selectie gemaakt
uit duizenden foto's, en zelfs nog ge
knipt uit filmopnamen. Toch moet de
dramatiek van dit opzichzelf al zo dank
bare onderwerp nog te dikwijls komen
van een handige, soms té handige, lay
out. Van de fotografische nood is vaak
een compositorische deugd gemaakt.
Er staan treffende foto's in Bagara.
Imposante negerkoppen, waar het zweet
op parelt; niet nieuw, niaar zeker pak
kend. Dragers op weg door het Afri
kaanse landschap; onstuimige flitsen van
danspartijen; kleurenopnamen, die voor
treffelijk zijn van tint.
Maar daartegenover staan veel gepo
seerde en gearrangeerde prentjes, waar
in het onderwerp de visie vervangen
moet.
Uitvouwbaar achterin het boek zit
Van der Elsken's reisvertelling. door
Jan Vrijman bewerkt: naar een bandop
name. Het is het oprecht verhaal van
een reiziger, die lang en attent heefl
rondgekeken, zonder zich aan literaire
of wetenschappelijke pretenties te wa
gen.
HET AAWTAL gevallen
van kinderverlamiiiing
is dit jaar buitengewoon
laagTot begin september
waren in het gehele land nog
maar 21 gevallen aangegeven,
tegen 130 in 1957. In 1956, het-'
jaar van de epidemie waren
er in september al .meer',dan
1100.
Toch mogen wij niet menen, dat
het gevaar al geweken.is. Wel hopen
wij, dat in deze daling 'ook het effect
is te bemerken van de reeds uitge
voerde vaccinaties, maar groten
deels berust deze toch op de normale
afwisseling, van jaren met,,veel ep
weinig kinderverlamming.
Waardoor deze schommelingen
worden veroorzaakt, is niet bekend.
Het is ook. niet te voorspellen of een
jaar in dit opzicht goed. of. slecht zal
zijn. Wel is de laatste jaren duidelijk
geworden, dat kinderverlamming in
de meeste gevallen zónder Verlam
mingen verloopt. Het is dan een on
schuldige maag-darmziekte met wat
misselijkheid en diarrhee, die in en
kele dagen vanzelf geneest. M.a.w.
in een jaar, waarin- veel kinderver
lamming optreedt, worden tiendui
zenden kinderen en jonge, volwasser
nen ziek, doch slechts enkelenr>}is,-t
sehien een paar procent, krijgen ee?^
verlamming.
Wie de besmetting eenmaal heeft
doorgemaakt, bezit in zijn vëfdèré'
leven een vrij göede immuniteit;'
Daarom treft de ziekte vooral fciwfc
deren. De meeste volwassenen heb
ben in hun jeugd kinderverlamming
gehad zonder dat de ziekte als zg-
danig is herkend. -'
Wat is nu het doel van de inen
ting Men spuit éen vaccin in, daV
bestaat uit de kunstmatig gekweekt?',
en daarna gedode verwekker van del
kinderverlamming. Daardoor ont
wikkelt het kind een kunstmatige
immuniteit, zodat het bij een latere',
infectie óf helemaal niet ziek wordtj
öf in ieder geval veel minder kans?
heeft op een verlamming. «tf
Na één injectie is er nog practiselv;
geen sprake van enige bescherming..'
De tweede injectie geeft, een gedeel-j
telijke immuniteit. De derde prik*
kan tot lli jaar na de tweedewovdenh,
gegeven en pas daarna is de maxi-Z
male immuniteit bereikt.
Het vaccin blijft alleen werkzaamf
indien het bij een lage temperatuWP
in de ijskast dus, wordt bewaard. Dof.
is ook de reden, waarom de inenting
moet plaats vinden volgens een in-
gewikkeld schema. Er moet enorm,
veel werk verzet worden om er vöèftT
te zorgen, dat de entstof steeds ih
juiste hoeveelheid en in de góede'3
toestand op de entingsbureaux ariiïi
veert, 'tegelijk met de kinderen vao$
wie het is bestemd. Die entstof kotrilii
e?' wel. de kinderen niet altijd, zoalsï
gebleken, 'is'bij de vorige entM'gS-
campagne in Rotterdam. ym de '2
47.-000 'Opgeroepen' kinderen kregen
34,000 Hun twee injecties, dus onge-
veer. 72 pet; 2.500 kinderen kwamejoA
wel voor de eerste, maar'niet voor i
de tweede injectie.
Waarom kwamen zoveel ouders
niet met hun kinderen Slordigheid
en nonchalance zullen, wei een grote
rol spelen. Daarnaast misschien oji* j
ders'chatten van het gevaar. Goed. er
zijn dit jaar maar 20 of 30 kinderen
met kinderverlamming. Maar in 195Ê
Waren het er 1600 en niemand weet
wat 1959 zal brengen. Bovendien, ai-
zou maar een op de 500 kinderen een
verlamming krijgen, als dat nu eens
juist uw kind is? Beschikt U dan
over de middelen om dat kind een
speciale opvoeding te geven, het te.
leren als een invalide te leven en
zijn brood-te verdienen in een spe
ciaal beroep Of neemt u liever dé
kleine moeite en kosten van een in
enting om uw kind te vrijwaren vaii
nodeloos leed
■Er is geen goedkopere invalidi
teitsverzekering. En geen betere
De thans begonnen campagne is.
bestemd voor de kinderen geboren
in de jaren 1950 en 1951.
Verleden jaar zijn geënt de kin
deren uit de jaren 1952, 1953, 1956'
en 1957. Wanneer men heeft ver-I
zuimd dezekinderen te laten enten,
kan dit alsnog gebeuren tip speciale
uren bij de G.G.D., dus niet op dei
gewone entingsbureaus.
Ed van der Elsken ging indertijd naar
Afrika met- de gedachte, de tegenstel
ling weer te geven tussen zwart primi
tivisme en blanke civilisatie. Maar ter
plaatse raakte hij zo overstelpt door in
drukken van het inheemse leven, dat
het bleef bij dit wat anecdotisch reis
verhaal in foto's en tekst. Dat is de
zwakheid van zijn boek, maar tevens de
charme: de lezer beleeft de reis zoals
hij het zelf zdu ondergaan.
Misschien had Van der Elsken. die het
vaak moet hebben van de fotoreeksen,
eigenlijk een film moeten maken. Maar
de mogelijkheid; op lange winteravon
den de wildernis nog eens uit de boe
kenkast te kunnen pakken, weegt daar
wel tegen op.
HAARLEM. De 44-jarige mevrouw
van de Burg-Samson uit Driehuis is gis-
teravónd om h.et leven gekomen toen
de ètito, waarin zij met haar dochter
zat, in het water van Het Spaarne te
Haarlem reed.
Onmiddellijk na het ongeluk werden
Roekeloos gevlogen
DEN HAAG Een Haarlemse
vlieger mag twee jaar;., niet vliegen
omdat hij boven de Loosdrechtse -
plassen op roekeloze wijze een tol
vlucht had gemaakt. De Raad voor
de luchtvaart heeft gistermiddag tot
die maximum tuchtmaatregel beslo-'
ten overeenkomstig de vordering van
de directeur-generaal-van.de Rijks
luchtvaartdienst.
De 27-jarige R. J. van der Heijde'
had, volgens de'raad; zijn vliegtuig' op'
een te geringe hoogte om zijn lengte
as naar beneden laten dwarrelen met-
het gevolg dat het in het water terecht,
kwam en onmiddellijk zonk. Bij het
onderzoek van het wrak van de Tiger.
Moth was niet gebleken dat de motor
niet goed had gewerkt.
De raad was van mening dat de vlie-
gcr bijzonder onverantwoordelijk en ui
terst roekeloos had gehandeld, waar
door hij zichzelf, zijn passagier en de,;
zeilers op de plassen in, gevaar had ge-
bracht. Vlak voor zijn vlucht had hij in»
strijd met de voorschriften enkele gla
zen bier gedronken, Hij was al een
paar keèr eerder gestraft wegens over
tredingen van de- luchtvaartwet.
reddingspogingen ondernomen. Enkel
mannen sprongen in het water om hulp
te bieden. De dochter van mevrouw v
d. B. wist uit de wagen te 'kruipen
De moeder kon niet worden gered
Zaterdag 18 oktober 1958 ZEEUWSCH DAGBLAD Pagina 9|J(