EEN NOORDERLING VERDWAALD IN ITALIAANSE SCHILDERKUNST W' W illem van Otterloo: fel levend musicus GECOMPLICEERD TONEELMATIG TIJDGENOTEN R A fm fa O A van ^er misken zag Afrika Df^VMPLMidoor het oog van zijn camera Chinees levend verbrand Foto journalistiek Pakkend Kinderverlamming Derde prik pas echt doelmatig Charme Auto te water vrouw verdronken Vlieger twee jaar aan de grond Michael sweerts is in 1624 in Brussel geboren en stierf veertig jaar later op een mis siestatie van Portu gese Jezuïeten in Goa. een van de kleine Portugese be zittingen in Indië. Hij verbleef van 1646 tot 1652 in Ro me, daarna tot 166i te Amsterdam. Op 2 januari 1662 ging hij scheep als lekebroe- der-missionaris. Hij ging met een groep je Franse geestelij ken mee. maar heeft zich hoewel hij streng godsdienstig was onmogelijk gemaakt door zijn bemoeizucht. De lei der van de groep, bisschop Francois Pallu, heeft hem in Ispahan van boord gezet. De goedbe doelde zending ein digde daarmee voor tijdig, want het ge zelschap was op weg naar China. Sweerts is tenslotte in Goa terecht gekomen, waar hij na korte tijd overleed; het is niet bekend waar aan. Tijdens de reis zou hij nog hebben geschilderd, maar uit die periode zijn geen schilderijen be kend, althans niet in die periode geda teerd. Michael Sweerts is dus een kunste naar met een won derlijk leven. Even wonderlijk is zijn werk. Op een zelfportret heeft hij, die later een geestelijke zending aanvaard de, zich afgebeeld als een mooie jon gen, zeer verzorgd gekleed met strikjes aan zijn zijden mouwen, met gemani cuurde handen, het penseel vasthou dend als een frivole vrouw een pf an der toiletgarnituur en met een laat dunkende glimlach kijkend naar de toeschouwer. Ofschoon dit portret waarschijnlijk in Amsterdam is geschliderd, heeft het nog kenmerken van die merkwaardige Ita liaanse theaterkunst, die in Caravaggio zijn geniale geestelijke vader had. Deze Michelangelo da Caravaggio heeft met zijn hoogdravende, gemaniereerde, rea- listisch-pathetische schildertrant een teusachtige in vloed gehad op een grote kring kunstenaars van zijn tijd, via de Utrechtse schil dersschool ook op schilders als Ter- bruggen. Hout horst, Baburen en Bloemaert. Sweerts kwam in Rome in het jaar dat Carravaggio aan het strand bij Napels stierf. Het Carravaggisme was toen over zijn hoogtepunt heen Sweerts heeft er de invloed nog van ondergaan, maar heeft op zijn beurt ook carravaggisten beïnfluenceerd. Nederlanders heb ben trouwens in het zeven tiend e- eeuwse Rome een belangrijke rol in het kunstleven ge speeld. Pieter van Laer, even voor MICHAEL SWEERTS: portret in 1600 in Haarlem van vader en zoon. Dit schilderij heeft geboren en in 162d J! in Rome gekomen, verwantschap met m 1616 te Brussel heeft zelfs school gemaakte etsen, gemaakt. De na volgers van zijn schildersstijl, een neventak van het carravaggisme, worden bamboccianten genoemd. Michael Swéerts is daartoe te rekenen. De Romeinse kunstgeschiedenis van die tijd is zeer ingewikkeld, spe ciaal met betrekking tot de daar verblijvende buitenlanders. Invloeden van vele meesters zijn er, soms evi dent, soms vermengd met allerlei an dere. De druk op de kunst van we reldlijke en geestelijke zijde was zeer wisselvallig en dc kunstenaars- bent zelf was, zoals altijd, een ge mengd gezelschap. De uitstekende catalogus van de tentoonstelling in Boymans geeft, be halve goede inleidingen, bij elk schil derij een verhelderende uiteenzetting, maar bewijst tevens hoe gecompli ceerd dit tijdvak is. Michael Sweerts blijkt een schil der van genre achtige stukken. Zijn figuren zijn vrijwel allemaal toneel MICHAEL SWEERTS: De ont scheping. „Moderne" figuren in een kwasi-klassiek landschap. Dit motief komt bij bamboccianten vaak voor. Niettemin heeft Sweerts fraaie portretten geschilderd. Zoals het verstilde portret van Jeronimus Deutz, zoals jongensportretten. Hieruit blijkt een verrassende op merkingsgave en een soepeler han teren van penseel en coloriet. In het algemeen is Sweerts een stroef tekenaar, maar in enkele portretten schijnt hij die stroefheid te over winnen. Sweerts werk is ongelijk. Van een Brabander die in Rome naar ont plooiing zocht, maar -die niet heeft gevonden. In de kleine kabinetten van tijdge noten kan men zeer vitale en knappe schilderijen vinden. Van Pieter van Laer. die mooi is vertegenwoordigd, van de Vlaming Jan Miel, van Lin gelbach, van Mathieu le Nain en an deren. Michael Sweerts en tijdgenoten Het Museum Boy mans heeft na het vertrek van de schitterende collectie Franse tekeningen uit Amerikaans bezit opnieuw voor 'n verrassing ge zorgd, voor een zeer lofwaardig initiatief tevens. Een tentoonstel ling van schilders, die nagenoeg onbekend zijn: Michael Sweerts en enige tijdge noten. Deze expositie Is van zeer grote kunsthistorische waarde omdat 't werk van Sweerts en andere Italia- nisanten overal verspreid is en nog nooit bij el kaar geëxposeerd is geweest. MICHAEL SWEERTS, zelfpor tret vermoedelijk te Amsterdam om streeks 1658 geschilderd. spelers. Ze horen er nooit echt hele maal bij. Hun gebaren, hun gezichts uitdrukking is toneelmatig. Een hand die een papier aanreikt, een hand op de schouder van een arme, het pa thetische gebaar van een man die bij eed ramp is betrokken, iemand die zijn ho.ed afneemt, het lijken alle aan geleerde gebaren. Bewegingen als hoorspelstemmen. Onecht, geposeerd. Zijn hele schilderstrant lijkt cere braal. Donkere kleuren worden ab rupt afgewisseld met fel rood van een mantel, de be lichting is soms helemaal niet con structief in het schilderij gecompo neerd, onderdelen krijgen een over heersende nadruk, zoals de stukken gipsafgietsels van klassieke beelden. Er is in Sweerts' werk iets onaan genaams, iets la biels, in ieder geval iets raadselachtigs. Hij schijnt nooit over zijn afkomst heen te komen. Hij kan straattaferelen schilderen met Rome als achter grond, hij kan te rade gaan bij composities van de bamboccianten maar hij slaagt nooit helemaal. Misschien is hij teveel noorderling geweest om Itali aans te kunnen schilderen. Dit vooral te zien op grote figuurstuk ken als de Pest in Athene. Al de fi guren hebben iets clichématigs, de achtergrond lijkt wel antiek, maar op de een of andere manier is zij het toch niet. Er zijn schilderijen bij van zeer goede kwaliteit, met vitale uitbeeldin gen, vol beweging en bewogen colo riet. Er zijn carnavalsscènes bijvoor beeld die verrassen door hun speels heid en dynamiek. Deze expositie geeft een bijna vol ledig beeld van een groep kunste naars, die tot veel studie aanleiding geven. Zij zal zeker heel wat verhel deren. Haar betekenis kan daardoor moeilijk worden overschat. In het Prentenkabinet van Boymans zijn een aantal etsen van Nederlandse italianisanten tentoongesteld, o.a. van Sweerts, die een voortreffelijke aan vulling vormen op de geëxposeerde schilderijen. De samenstellers zullen heel tvat speurzin en studie van node hebben gehad om de collectie bijeen te brengen. Het resultaat van hun werk is boven alle lof. Simon van Adelberg v" ■4. a H Als Willem van Otferloo niet met muziek bezig is, dan komen zijn hobby's aan de beurt. Zoals deze elektrische trein. «Veel tijd en gele genheid heeft hij daarvoor overigens niet. zodat treintje spelen een beetj~ op de achtergrond is geraakt. Dit is Samba, de chauffeur van de bestuursambtenaar die Ed van der Elsken door Afri ka vergezelde. Hij heeft een doek om zijn hoofd geslagen. Tegen de zon, zoals hij zei. Op zijn neus staat een brilletje met gewoon vensterglas, zonder bril ziet hij even goed (misschien nog iets beter). 'IE heeft er niet wei eens gedroomd van een reis door de bin nenlanden van Afri ka, van een safari in de ongerepte uitgestrektheden van het zwarte DEN HAAG Pas wanneer Willem van Otterloo na een uit gebreid overzicht van zijn loop baan te hebben gegeven, in de mening dat hij nu wel alles van belang over zich zelf heeft ver teld. begint te praten over ande re dingen, zegt hij iets dat van werkelijk belang is voor wie de dirigent Willem van Otterloo wil leren kennen. Het ene, pratend over de muzikale talenten van twee zijner kinderen: „maar be langrijker is, of zij de energie en de stuwkracht hebben om van dat talent iets te willen maken". En het andere, wanneer hij het over de samenwerking met het, met zijn Residentieorkest heeft: ,,dit is een orkest dat zich er toe leent de werken tot in de finesses te doorgronden". Twee voor Van Otterloo kenmer kende uitingen, de ene van zijn, soms niet bij te benen energie en uithoudingsvermogen, de andere van zijn perfectionisme, zijn behoefte al les tot in de finesses te doorgronden en te beheersen. J 25 jaar geleden Over de uiterlijke dingen van zijn loopbaan vertelt de nu vijftigjarige Van Otterloo, die bijna vijf-en-twintig jaar geleden, op 8 december 1933, voor het eerst een heel concert diri geerde, gemakkelijk genoeg. H<?e hij, na in Utrecht twee jaar medicijnen te hebben gestudeerd, zich als cello leerling op het Amsterdamse conser vatorium liet inschrijven, daar dank zij zijn ambities om te componeren tot dirigeren kwam (compositieleraar Sem Dresden liet hem weieens eigen werk met de orkestklas instuderen) en hoe hij ook dank zij een eigen compositie voor het eerst een echt orkest leidde. Dat was eigenlijk wel leuk, ver telt hij op de zich-op-een-afstand-hou- dende manier, waarop hij over zich zelf praat. Ik deed in het voorjaar 1932. toen ik voor mijn eindexamen conservatorium zat, mee aan een prijsvraag van het Concertgebouw. Gevraagd werden composities voor spe ciale, niet volledige, orkestbezetting, en van de ongeveer 175 inzendin gen werd de mijne bekroond, hoe wel ik niet eens helemaal aan de voorwaarden had voldaan. Ik had een Suite voor orkest geschreven, waarvan wel elk der vier delen voor speciale bezetting was, maar voor de vier delen samen was toch het hele orkest nodig. Enfin, een week voor dat de Suite in het najaar zal wor den uitgevoerd, wordt Mengelberg ziek. De uit Duitsland te hulp geroe pen gastdirigent kon dit nieuwe werk natuurlijk niet meer bijtijdg instude ren, met het gevolg dat mij werd gevraagd het zelf te doen, waarop ik in mijn jeugdige overmoed natuurlijk ja zei. Het muzikale talent heeft Van Ot terloo van niemand vreemd. Zijn moeder studeerde zang bij mevrouw Noordewier (omdat zij voor haar ge liefde vioolstudie niet sterk genoeg bleek te zijn), en haar vader werd als organist te Apeldoorn dikwijls door de muziekliefhebber koning Wil lem III uitgenodigd om ee.n avond voor hem alleen op 't Loo te komen spelen. Dat Van Otterloo's vader inspecteur bij de Spoorwegen was, heeft trou wens ook zijn sporen nagelaten. Tot enige jaren geleden was een grote zolderkamer van zijn huis in Wasse naar voor een ingewikkeld net van spoorwegen gereserveerd, die geheel volgens het systeem der NS waren beveiligd, met boven- en onderleiding, en alles wat er maar bij treinen te; verzinnen is. Hij wist alles van treinen, evenals hij nu alles weet van zijn nieuwste hobby: fotografie. Als Van Otterloo! zich ergens voor interesseert, neemt hij geen genoegen met halve maat-j regelen. Een nieuwe opzet voor zijn' spoorwegen werd eVen serieus over-' dacht alsof het een nieuw in te stu-, deren muziekwerk was. Zo kent muziekminnend Neder land Willem van Otterloo, zijn orkest dirigerend. SINGAPORE (Reuter). Een 23-ja- rige Chinees is in Singapore levend verbrand. Vier mannen hadden hem in het nauw gebracht en zijn kleren in brand gesto ken. Honderden mensen hebben naar het afschuwelijke schouwspel staan kijken zonder een hand uit te steken. werelddeel? Helaas, de doorsnee vakantiepot reikt meestal niet- verder dan een familiepension in MentonDe gelegenheid, zo'n avontuurlijke tócht mee maken, van dé huiselijke piedt,Ed 'fotohoek Bagara; een boeiend, boek, verT schenen bij De Bezige Bij. Bagara dat is de woeste Afrikaan se buffel, door Van der Elsken als s'ym- bool gekozen voor de elementaire kracht van Afrika. De jonge fotograaf hééft daar ettelijke maanden rondgezworven in deFranse equatoriale gebieden: hij trok mee op safari's in het vrije jacht gebied, en een bevriend bestuursambte naar bracht hem in nauw contact met primitieve inheemsen. „Bagara" is zijn reisverhaal in beeld en woord: de dra- gerskaravaan door de savannen, de povere nederzettingen der primitieven, hun kinderlijk maar intens leven, rechtspraak en bescheidèn handel, de cyclus van geboorte, besnijdenisritueel, huwelijk, bestaansstrijd, dood. Daarnaast de jachtexpedities op groot wild, soms uit bittere bestaansnood, soms als vi riele sport of plomp amusement. Fotografisch is dit boek geen buiten gewone prestatie, Van der Elsken wil foto-journalistiek bedrijven, dramatisch, a-esthetisch. Alles draait dan om de dra matiek. en die is hier niet dikwijls met fotografische middelen verwezen lijkt. De auteur heeft een selectie gemaakt uit duizenden foto's, en zelfs nog ge knipt uit filmopnamen. Toch moet de dramatiek van dit opzichzelf al zo dank bare onderwerp nog te dikwijls komen van een handige, soms té handige, lay out. Van de fotografische nood is vaak een compositorische deugd gemaakt. Er staan treffende foto's in Bagara. Imposante negerkoppen, waar het zweet op parelt; niet nieuw, niaar zeker pak kend. Dragers op weg door het Afri kaanse landschap; onstuimige flitsen van danspartijen; kleurenopnamen, die voor treffelijk zijn van tint. Maar daartegenover staan veel gepo seerde en gearrangeerde prentjes, waar in het onderwerp de visie vervangen moet. Uitvouwbaar achterin het boek zit Van der Elsken's reisvertelling. door Jan Vrijman bewerkt: naar een bandop name. Het is het oprecht verhaal van een reiziger, die lang en attent heefl rondgekeken, zonder zich aan literaire of wetenschappelijke pretenties te wa gen. HET AAWTAL gevallen van kinderverlamiiiing is dit jaar buitengewoon laagTot begin september waren in het gehele land nog maar 21 gevallen aangegeven, tegen 130 in 1957. In 1956, het-' jaar van de epidemie waren er in september al .meer',dan 1100. Toch mogen wij niet menen, dat het gevaar al geweken.is. Wel hopen wij, dat in deze daling 'ook het effect is te bemerken van de reeds uitge voerde vaccinaties, maar groten deels berust deze toch op de normale afwisseling, van jaren met,,veel ep weinig kinderverlamming. Waardoor deze schommelingen worden veroorzaakt, is niet bekend. Het is ook. niet te voorspellen of een jaar in dit opzicht goed. of. slecht zal zijn. Wel is de laatste jaren duidelijk geworden, dat kinderverlamming in de meeste gevallen zónder Verlam mingen verloopt. Het is dan een on schuldige maag-darmziekte met wat misselijkheid en diarrhee, die in en kele dagen vanzelf geneest. M.a.w. in een jaar, waarin- veel kinderver lamming optreedt, worden tiendui zenden kinderen en jonge, volwasser nen ziek, doch slechts enkelenr>}is,-t sehien een paar procent, krijgen ee?^ verlamming. Wie de besmetting eenmaal heeft doorgemaakt, bezit in zijn vëfdèré' leven een vrij göede immuniteit;' Daarom treft de ziekte vooral fciwfc deren. De meeste volwassenen heb ben in hun jeugd kinderverlamming gehad zonder dat de ziekte als zg- danig is herkend. -' Wat is nu het doel van de inen ting Men spuit éen vaccin in, daV bestaat uit de kunstmatig gekweekt?', en daarna gedode verwekker van del kinderverlamming. Daardoor ont wikkelt het kind een kunstmatige immuniteit, zodat het bij een latere', infectie óf helemaal niet ziek wordtj öf in ieder geval veel minder kans? heeft op een verlamming. «tf Na één injectie is er nog practiselv; geen sprake van enige bescherming..' De tweede injectie geeft, een gedeel-j telijke immuniteit. De derde prik* kan tot lli jaar na de tweedewovdenh, gegeven en pas daarna is de maxi-Z male immuniteit bereikt. Het vaccin blijft alleen werkzaamf indien het bij een lage temperatuWP in de ijskast dus, wordt bewaard. Dof. is ook de reden, waarom de inenting moet plaats vinden volgens een in- gewikkeld schema. Er moet enorm, veel werk verzet worden om er vöèftT te zorgen, dat de entstof steeds ih juiste hoeveelheid en in de góede'3 toestand op de entingsbureaux ariiïi veert, 'tegelijk met de kinderen vao$ wie het is bestemd. Die entstof kotrilii e?' wel. de kinderen niet altijd, zoalsï gebleken, 'is'bij de vorige entM'gS- campagne in Rotterdam. ym de '2 47.-000 'Opgeroepen' kinderen kregen 34,000 Hun twee injecties, dus onge- veer. 72 pet; 2.500 kinderen kwamejoA wel voor de eerste, maar'niet voor i de tweede injectie. Waarom kwamen zoveel ouders niet met hun kinderen Slordigheid en nonchalance zullen, wei een grote rol spelen. Daarnaast misschien oji* j ders'chatten van het gevaar. Goed. er zijn dit jaar maar 20 of 30 kinderen met kinderverlamming. Maar in 195Ê Waren het er 1600 en niemand weet wat 1959 zal brengen. Bovendien, ai- zou maar een op de 500 kinderen een verlamming krijgen, als dat nu eens juist uw kind is? Beschikt U dan over de middelen om dat kind een speciale opvoeding te geven, het te. leren als een invalide te leven en zijn brood-te verdienen in een spe ciaal beroep Of neemt u liever dé kleine moeite en kosten van een in enting om uw kind te vrijwaren vaii nodeloos leed ■Er is geen goedkopere invalidi teitsverzekering. En geen betere De thans begonnen campagne is. bestemd voor de kinderen geboren in de jaren 1950 en 1951. Verleden jaar zijn geënt de kin deren uit de jaren 1952, 1953, 1956' en 1957. Wanneer men heeft ver-I zuimd dezekinderen te laten enten, kan dit alsnog gebeuren tip speciale uren bij de G.G.D., dus niet op dei gewone entingsbureaus. Ed van der Elsken ging indertijd naar Afrika met- de gedachte, de tegenstel ling weer te geven tussen zwart primi tivisme en blanke civilisatie. Maar ter plaatse raakte hij zo overstelpt door in drukken van het inheemse leven, dat het bleef bij dit wat anecdotisch reis verhaal in foto's en tekst. Dat is de zwakheid van zijn boek, maar tevens de charme: de lezer beleeft de reis zoals hij het zelf zdu ondergaan. Misschien had Van der Elsken. die het vaak moet hebben van de fotoreeksen, eigenlijk een film moeten maken. Maar de mogelijkheid; op lange winteravon den de wildernis nog eens uit de boe kenkast te kunnen pakken, weegt daar wel tegen op. HAARLEM. De 44-jarige mevrouw van de Burg-Samson uit Driehuis is gis- teravónd om h.et leven gekomen toen de ètito, waarin zij met haar dochter zat, in het water van Het Spaarne te Haarlem reed. Onmiddellijk na het ongeluk werden Roekeloos gevlogen DEN HAAG Een Haarlemse vlieger mag twee jaar;., niet vliegen omdat hij boven de Loosdrechtse - plassen op roekeloze wijze een tol vlucht had gemaakt. De Raad voor de luchtvaart heeft gistermiddag tot die maximum tuchtmaatregel beslo-' ten overeenkomstig de vordering van de directeur-generaal-van.de Rijks luchtvaartdienst. De 27-jarige R. J. van der Heijde' had, volgens de'raad; zijn vliegtuig' op' een te geringe hoogte om zijn lengte as naar beneden laten dwarrelen met- het gevolg dat het in het water terecht, kwam en onmiddellijk zonk. Bij het onderzoek van het wrak van de Tiger. Moth was niet gebleken dat de motor niet goed had gewerkt. De raad was van mening dat de vlie- gcr bijzonder onverantwoordelijk en ui terst roekeloos had gehandeld, waar door hij zichzelf, zijn passagier en de,; zeilers op de plassen in, gevaar had ge- bracht. Vlak voor zijn vlucht had hij in» strijd met de voorschriften enkele gla zen bier gedronken, Hij was al een paar keèr eerder gestraft wegens over tredingen van de- luchtvaartwet. reddingspogingen ondernomen. Enkel mannen sprongen in het water om hulp te bieden. De dochter van mevrouw v d. B. wist uit de wagen te 'kruipen De moeder kon niet worden gered Zaterdag 18 oktober 1958 ZEEUWSCH DAGBLAD Pagina 9|J(

Krantenbank Zeeland

Zeeuwsch Dagblad | 1958 | | pagina 9