Verleden, heden en toekomst
van een vijftigjarige
ZEELAND AANVANKELIJK MOEILIJK
TE BEWERKEN PROVINCIE
Leuze Groen van Prinsterer vertolkt nog steeds
eigene van het Christelijk Historisch beginsel
Zaterdag 5 Juli 1958
GREPEN UIT DE
HISTORIE
"T
JUBILEUMVERGADERING EN RECEPTIE J
Zeeuwse Kamerleden
i
ZEEUWSCH DAGBLAD
Pagina 9
Halve eeuw Christelijk-Historische Unie
DE CHRISTELIJK-HISTORISCHE UNIE bet-
staat 50 jaar en het orgaan van de Unie, De Chris-
telijk-Historische Nederlander, heeft in zijn jong
ste nummer aan dit feit uiteraard grote aandacht
besteed. Tal van vooraanstaande Unie-figuren
hebben in het groter formaat dan anders versche
nen orgaan wezen en taak van hun politieke groe
pering de revue doen passeren. Gaarne zouden wij
onze Zeeuwse lezers nog een blik hebben gegund
in de geschiedenis van de Unie ih Zeeland, maar
helaas is het documentatiemateriaal, waarover het
HET CHU-TWEEDE KAMERLID H. Kikkert opent de rij van
schrijvers in het contactblad van de Unie. De geachte afgevaardigde
begint met ons een opmerkelijk beeld te schilderen, dat meteen al een
licht werpt op het karakter van de Unie. Hij schrijft dan:
„Onlangs was ik op bezoek bij een goede vriend, die kunstschilder
is. Toen ik zijn atelier binnenstapte viel het mij op, dat er een grote
spiegel hing, die ik ervoor niet had opgemerkt. Schuin tegenover deze
spiegel staande, was mijn vriend bezig een zelfportret te schilderen.
Op mijn vraag, of hij niet beter recht voor de spiegel kon gaan staan,
verscheen er een glimlach op zijn gezicht. Het penseel werd neergelegd
en in enkele zinnen werd mij duidelijk gemaakt, dat dit niet het geval
was. Juist het van opzij in de spiegel zien, deed het profiel en de lijnen
van het gezicht beter en scherper uitkomen. Mag ik u uitnodigen om
met mij op deze wijze in de spiegel te kijken naar de Christelijk-Histo-
rische Unie?"
bureau van de CHU destijds beschikte tijdens de
Tweede Wereldoorlog in handen van de Duitsers
gekomen en sindsdien spoorloos. Men zal het daar
om niet euvel duiden, dat wij bij een overzicht van
50 jaar Christelij k-Histor ische Unie nu het accent
hebben gelegd op het werk en streven van de Unie
in haar geheel. Het jongste nummer van „De Ne
derlander" bood ons daartoe gelukkig voldoende
stof, zodat wij nu in staat zijn aan het heuglijke
gebeuren die aandacht te geven, die het verdient.
Jhr. Mr. A. F. DE SAVORNIN LOHMAN
De heer Kikkert gaat dan verder
met erop te wijzen, dan wanneer ie
mand vijftig jaar wordt de ijdelheid
hem bij het in de spiegel kijken niet
meer zo gemakkelijk parten zal gaan
spelen. Voor het ontdekken van het
kenmerkende eigen kan dat gewenst
sW11-
Vijftig jaar lang zijn nu reeds drie
afzonderlijke groeperingen in de
Christelijk-Historische Unie verenigd.
Hoe was het mogelijk, dat deze groe
peringen niet alleen de Unie opricht
ten in 1908, maar haar ook trouw ble
ven en een eigen politieke levensstijl
gaven. De verwerkelijking van deze
mogelijkheid was volgens de heer Kik
kert gelegen in het program van be
ginselen en de door haar voorgestane
politieke vormgeving. Immers het ken
merk van het eigene der CHU is haar
program van beginselen. Dit beginsel
program vindt u voldoende toegelicht
door de heer A. J. Kaland. Laat ons nu
zien hoe het eigene der C.H.U. zich
heeft ontwikkeld.
Over dit eigene heeft prof. dr. Th. L.
Haitjema een groot artikel in „Bin
ding" geschreven, welk artikel door
„De Nederlander" werd overgenomen.
Uit deze belangwekkende bijdrage zul
len wij enkele passages lichten.
Prof. Haitjema begint met te zeggen,
dat er wel geen twijfel aan is of onze
politieke voorvaderen hebben bij de
oprichting van de Christelijk-Histori
sche Unie in de naamgeving aan deze
nieuwe politieke partijformatie de stel
regel willen volgen: de welbewust ge
kozen naam geeft in zekere zin uit
drukking aan het wezen en brengt
daarmee onder woorden, wat het „ei
gene" van de nieuwgeboren partij-
vorm is.
In 1897 had reeds de oprichting van
de (Utrechtse) .Christelijk-Historische'
Kiezersbond plaats gehad, die een
„derde weg" wilde trachten te volgen:
men wilde noch anti-recolutionair,
noch liberaal zijn, maar Christelij k-
Historisch. Zes jaar later keert deze
zelfde familienaam weer terug in de
stichtingsgeschiedenis van de „Christe
lijk-Historische Partij", welke als fusie
tussen de „Vrij-Antirevolutionnaire
Partij van jhr. mr. A, F. de Savornin
Lohman en de zojuist genoemde
„C.iristelijk-Historische Kiezersbond"
wilde optreden. De Vrij-Antirevoluti
onnaire Partij deed van toen af dus af
stand van haar eigen familienaam, zo
als deze onder Kuypers strakke leiding
steeds nadrukkelijk het „anti" der an
tirevolutionaire politiek klank ging
geven.
Daarnaast bestond er in Fries -
land sedert 1898 ook nog een Bond
van Kiesverenigingen op Christe
lijk-Historische grondslag", waar
van dr. Ph. J. Hoedemaker de
geestelijke leider was. En hoewel
deze diepzinnige denker als klas-
siek-Gereformeerd theocraat de
organische vereniging van Kerk en
Staat als politiek visioen actuali
teit wilde laten behouden, kon hij
zich toch blijkbaar van meet af
aan uitstekend voegen onder de fa
milienaam van de Utrechtse Kie
zersbond, namelijk „Christelijk-
Historisch".
Hoe onmiskenbaar ook de accent
verschillen by de aanduiding van de
twee onderdelen van de term „Chris-
telijk-Historisch" onder de groepen,
die zich deze politieke betiteling reeds
vóór 1908 wilden laten welgevallen,
mogen zijn geweest, men was er toch
tegelijkertijd hier en ginds vast van
overtuigd, dat met die term „Christe-
Hjk-Historisch" naar iets gemeenschap
pelijks heengewezen werd, dat per slot
veel belangrijker was dan de onder
linge verschillen.
Van de geboortestond van de Unie
worden wij telkens geconfronteerd met
Groen van Prinsterer als ons aller
geestelijke vader. Zijn leuze: „Er staat
geschreven en er is geschied!" vertolkt
het eigene van het Christelijk-Histori
sche beginsel nog steeds op onovertrof
fen wijze, aldus prof. Haitjema.
„Het typisch-„Christelijke" van
ons politieke handelen mag alleen
maar afgelezen worden uit de
Schrift, die niet enkel van de „ker
stening" van mensen, doch even stel
lig als die van „dingen", wetten en
instellingen, wil gesproken hebben.
H. W. TILANUS
Het typisch-„historische licht op in
Groens: er is geschied! Want déze
geschiedenis van Groen is enkel ont
plooiing van het heilsmysterie van
Bethlehem, nl. God in de geschiede
nis. En sinds de vleeswording des
Woords in de Kerstnacht is voor
Groen de Kerkgeschiedenis het hart
van de geschiedenis van wereld en
mensheid.
Het eerste artikel van het Christelijk
Historisch beginselprogram poogt de
Groeniaanse diepte van dit samenspel
tussen de stellige uitspraken der Hei
lige Schrift, het oordeel der Christe
lijke Kerk én de leiding Gods ln de ge
schiedenis der volkeren op beleidvol-
synthetische wijze onder woorden te
brengen.
Het zelfstandig naamwoord „Unie",
dat in 1908 voor het eerst opduikt in
de geschiedenis der Christelijk-Histori
sche politiek, is naar prof. Haitjema's
gevoel zoveel als de doopnaam, die wij
als Christelijk-Historischen er toen bij
kregen en die bij onze veel oudere fa
milienaam uitstekend past.
M/> M*» - «tn «In «tl M*> «tl Mo Mo oio oio oio - o|o -
4 In de Christelijk-Historische Nederlander lezen we, dat men voor de
ij jubileumvergadering van de Unie op 9 juli in de Schouwburg (Esplanade) i
c te Utrecht een toegangskaart nodig heeft, daar het aantal beschikbare/
J plaatsen uiteraard niet onbeperkt is. Deze toegangskaart kan worden aan- J
1 gevraagd bij het bureau van de CHU aan de Wassenaarsweg 7 te Dens'
4 Haag. De secretarissen van de kiesverenigingen ontvingen hierover reeds
bericht.
i Het programma van de jubileumvergadering is als volgt: Opening, aan-l
bieding jubileumfonds door mr. dr. G. Kolff, voorzitter „Comité 50 jaar,
CHU"; jubileumrede door mr. W. F. Schokking; korte rede door de heer|"
e H. W. Tilanus; overdracht voorzitterschap Christelijk-Historische Unie;)
korte rede door mr. H. K. J. Beernink; slotrede door prof. dr. G. C. vanf
Niftrik; sluiting.
i Van half vijf tot zes uur 'g middags recipieert het dagelijks bestuur derj,
Christelijk-Historische Unie in de foyer van de Schouwburg.
MR. H. K. J. BEERNINK
l HERDENKEN HOUDT IN dat bij herhaling aan het-
1 zelfde wordt gedacht. Alles wat eenmaal bewust of on-
t bewust is beleefd of ondergaan, wordt na een bepaalde
l tijd, meestal bij jubilea, herdacht.
1 Wij hebben vaak de overtuiging dat de hedendaagse
4 mens te weinig herdenkt. Verschillende oorzaken kun-
i nen daaraan ten grondslag liggen. Geen van allen wordt
graag herinnerd aan iets naargeestigs uit het verleden;
4 het jachtige heden doet zo gemakkelijk het verleden ver-
l geten en tenslotte doet een dreigend atoomtijdperk de
J mens angstig en bezorgd denken aan de dag van morgen.
4 Deze oorzaken werkten opportunisme in de hand.
i Bij de herdenking van het vijftigjarig jubileum van
J de Christelijk-Historische Unie willen wij opnieuw den-
4 ken aan het wezenlijke, de oorsprong en het wedervaren
l van deze politieke groepering.
Op deze pagina kunt U meer lezen over „lief en leed"
leven van hun geloof in de politiek. j,
Bij de oprichtingsvergadering, op 9 juli 1908, sprakJ
jhr. mr. A. F. de Savornin Lohman, o.m. deze woorden: J
„Er kan slechts één basis zijn, om de Staat tei
besturen en wel de Christelijke. Daar het in ons*
land nog altijd hierom gaat, behoren van nature alle
Christenen saam, ook al bestaat tussen hen verschil i
op practisch gebied. Dit verschil lost zich tussen heng
die op Christelijke bodem staan, van lieverlede wel
op. Maar niet door kunstmatige of geforceerde partij-i
besluiten. Wij moeten de vrijheid van discussie be-*
houden, mits wij één blijven op de hoofdzaak: het
fundament. Wij willen slechts door overtuiging ko-j
men tot eenheid. Daarom is bij ons niet de organisatie
maar het beginsel de hoofdzaak."
Deze geciteerde woorden, gesproken aan de wieg vani
de thans jubilerende, hebben een halve eeuw lang eenJ
IR. M. A. GEUZE
u/v/wv Ir'"'a "V sij r -i
dat ook deze vijftigjarige is overkomen. Deze regelen heilzame werking verricht. Niet alleen in het leven van
i zijn meer gewijd aan een principieel herdenken. de jarige zelf, maar ook werkte dit door tot buiten het,
Velen vragen zich af en zeer velen vroegen dat voor eigen leven. Het was als de kaars die NIET onder de 5"
4 hen wat of deze zo vaak onzichtbare groep van men- korenmaat was gezet
sen toch beweegt en bij elkaar houdt. Verschillende stro- WOORDEN UIT HET VERLEDEN, actueel in het he-,
mingen hebben de Unie opgericht en verschillende stro- den en uitstippelende de koers van de toekomst. Zo zou-?
4 mingen zijn nog aanwezig. De een noch de ander krijgt den wij Lohman's woorden willen zien. En wij weten
de overhand. Men streeft er zelfs niet naar. Waarom dat deze woorden weerklank vinden bij velen. Ondanks
niet? Het antwoord kan hierop niet anders zijn dan dit: de toenemende onkerkelijkheid en het hoogtij vierende
4 men aanvaardt elkaar! Er is geen sprake van het dulden materialisme, het toenemende opportunisme in alle krin-
i van een minderheid, maar het volledig aanvaarden van gen, heeft de Unie op vele plaatsen een aanhang als nog,
elkaar. Ook daar waar de meningen uiteen lopen. En dit nooit te voren.
4 is nu juist het mooie: in dat aanvaarden op zich zelf ligt Weliswaar heeft de C.H.U. in Zeeland door een zeer
i al een zeer belangrijke bijdrage tot het Christen-zijn minimale teruggang van stemmen in de zak van Zuid-,
zelve! Beveland, een zetel verspeeld bij de laatst gehouden?
4 Het klinkt vaak zo stoer: zó en niet anders, maar in Statenverkiezingen, maar wij zijn er van overtuigd dat^
diepere zin zou men daarmede mogelijk tekort schieten die terugkomt!
in de nakoming van het tweede gebod Wij stoelen op het verleden, dragen ons beginsel uit?
4 SOMTIJDS wordt de Christelijk-Historische Unie ver- in het heden, en willen de waarden van Christendom en l
weten dat zij zou staan tussen rechts en links, tussen Historie planten in de toekomst. Dat is de vrucht, zo,
confessioneel en niet-confessioneel, wij zouden bijna zijn de kinderen, van deze vijftigjarige. Volmaakte kin-t
deren? Die zijn er niet. Het is Gods liefde, Zijn geduld i
en Zijn onverdiende zegen die de Unie tot hiertoe ge-,
leidde. Moge Zijn Geest ook in de toekomst de Christe-f
lijk Historische Unie doorwaaien.
A. 3. KALAND
4 durven zeggen tussen de Christelijke en de niet-Chris-
telijke groeperingen, alsof de Unie zou stoelen op de
1 moorden uan de Prediker: Wees niet al te rechtvaardig
4 en wees niet al te goddeloos Maar wie de Unie zo
ziet vergist zich wel danig. Van den beginne af hebben
haar voorgangers getracht ernst te maken met het be-
s OjO Ufo Ufo ^1 Ufo MT- CfO «I
C. F. VAN DER PEIJL
C. PHILIPSE
DE CHRISTELIJK-HISTORISCHE UNIE gaf in 1920 haar eerste
jaarboekje uit. Hoe groot de oplage is geweest is ons niet bekend, maar
wel weten we, dat het bureau van de Unie in Den Haag er nog maar
één exemplaar van heeft. Dank zij de bemiddeling van de heer A. J.
Kaland te Middelburg waren wij in staat dat eerste exemplaar eens
door te bladeren. Het begint met een artikel van de hand van wijlen de
heer J. Schokking over wijlen dr. J. Th. de Visser. Om een beter begrip
te krijgen van de Chr. Historische Unie in de beginjaren van haar be
staan hebben we gemeend uit dit artikel enkele passages te lichten.
ZOALS MEN WEET was dr. De
Visser één van de belangrijkste grond
leggers van de Unie. Als één der op
richters van de Christelijke Kiezersbond
op het politieke vlak gekomen, schrijft
de heer Schokking dan, werd dr. De
Visser al spoedig overtuigd van de
noodzaak van een meer omvattend stre
ven dan bij de Kiezersbond tot uiting
kwam. Aanvankelijk deed deze over
tuiging hem aansluiting zoeken bij de
groep der Vrij-Antlrevolutionairen, die
als de Christelijk-Historische Party op
trad. Hij vond zich daardoor niet be
vredigd, vooral niet toen ln het noor
den van het land een andere groep on
der de naam Frlesch Chrlstelijk-Hlsto-
rlschen tot ontwikkeling kwam.
Dr. De Visser heeft er in niet gerin
ge mate aan meegewerkt, dat de belde
groepen met elkaar overleg gingen
plegen om te onderzoeken of het niet
mogelijk zou zijn tot een fusie te komen
en zodoende de Christelijk-Historische
beginselen onder ons volk uit te dra
gen.
Toen dit overleg waarbij de van
veel zelfverloochening getuigende me
dewerking van de vroegere voorzitter
der Vrij-Antlrevolutionairen, jhr. mr.
A. F. de Savornin Lohman, later ere
voorzitter van de Unie, niet vergeten
mag worden tot het gewenste resul
taat had geleld en de Unie met een
nieuw beginsel-program als vrucht van
langdurige besprekingen optrad, was
dr. De Visser de man, die geroepen
werd de voorzittershamer van de Unie
te hanteren.
Dr. De Visser heeft zich van zijn
taak uitstekend gekweten. Met
groot talent heeft hij, zo schrijft de
heer Schokking en rekening hou
dend met de verschillende schake
ringen in de Unie, tijd en ruimte
gelaten voor het elkaar leren ken
nen en waarderen, zodat de sa-
A. J. KALAND
menvoeging langzamerhand over
ging in een natuurlijke groei.
VEELZIJDIG
Zo ls de Unie met en onder leiding
van dr. De Visser uitgegroeid tot een
politieke partij, veelzljdiger dan menig
andere, maar niettemin met een eigen
duidelijk onderschelden karakter, zoals
dit ln haar naam ls uitgedrukt.
Nauwelijks behoeft er dan ook aan
herinnerd te worden, gaat de heer
Schokking verder, dat toen, onder in
voering van het algemeen kiesrecht,
ook de Christelijk-Historische Unie een
nieuwe periode van waakzaamheid in
ging en dr. De Visser aanleiding zag
zich uit het politieke leven terug te
trekken, de Unie haar voorzitter niet
losliet, maar een krachtig beroep op
hem deed zijn beproefde talentvolle lei
ding voort te zetten.
Dat schreef de heer Schokking te
Lelden ln 1920 ln het eerste Jaarboekje
van de Christelijk-Historische Unie. In
datzelfde jaarboekje treffen we ook aan
het verslag van de secretaris van de
Kamerkring-Vereniging Middelburg.
Juist ln een overzicht als dit, dat Im
mers een terugblik wil zjjn op vijftig
jaar Christelijk-Historische Unie in Zee
land, mag een dergelijk verslag zeker
niet ontbreken.
MOEILIJKHEDEN
De secretaris van deze Kamer-
krlng-Vereniging, de heer C. B.
Koolhaas te Kruiningen, schrijft
dan: „De verspreide ligging van de
plaatsen in Zeeland, de moeilijke,
ja slechte verbinding van de eilan
den onderling, maakt de organisa
tie der Kamerkring-Vereniging tot
een der moeilijkste uit ons gehele
land. Getracht wordt in de plaat
sen, waar nog geen kiesvereniging
is, vaste voet te krijgen, maar dit
is om de reeds genoemde redenen
aan zeer veel bezwaren onderhe
vig.
De voorzitter, ds. Js. de Visser, en
de tweede voorzitter, ds. Steinz, slaag
den erin op enkele plaatsen lezingen te
houden, waardoor kiesverenigingen op
gericht of uitgebreid werden. Bespre
kingen zjjn gevoerd om een orgaan van
de Kamerkring-Vereniging uit te geven.
De financiële omstandigheden zullen
echter de uitgifte wel beletten.
By de verkiezingen voor de Provin
ciale Staten werden 4288 stemmen op
de kandidaten der Unie uitgebracht en
4 van de Unie-leden gekozen verklaard,
By de gemeenteraadsverkiezingen wer
den in alle gemeenten, waar de Unie
kiesverenigingen heeft, kandidaten ge
steld en ln de meeste enkele CHU-ers
gekozen. Hoewel het aantal leden der
Provinciale Staten van de Chr. Hlsto.
rische Unie recht gaf op een plaats ln
het college van gedeputeerden, bleef
dit om nog onopgeloste redenen achter
wege".
Elders in dit boekje vinden we de
namen van de vier gekozen Staten-le-
dën. Dit waren de heren: F. L. Hensel
te Vlissingen, mr. H. F. Lantsheer te
Middelburg, W. van Oeveren te Wol-
faartsdijk en H. J. v. d. Ouden te Ter-
neuzen.
Zeeland telde in 1920 één Kamer-
kring-Vereniglng (Middelburg)zeven
Statenkrlng-Verenigingen (Middelburg,
Vlissingen, Zlerikzee, Tholen, Goes,
Sluis en Hust) en 34 kiesverenigingen.
Die kiesverenigingen waren gevestigd
in:
Domburg (voorzitter C. Louwerse, 12
leden)Gapinge (ds. J. W. Maas Wzn„
18); Grijpskerke (ds. J. H. VaandragefV
34); Middelburg (A. G. V. d. Hoofd.
127)Serooskerke W. (J. Goedbloed
Jzn., 54); Blggekerke (ds. J. H. Schuur-
mans Stekhoven, 34); Oost- en West.
Souburg (L. Vader, 35); Ritthem (ds.
H. A. ten Hove, 35); Vlissingen (A. P.
Jungcurt, 78); Kerkwerve (C. J. Boo-
gerd, 46)Zlerikzee (W. P. L. Bakker,
20); Tholen (M. Verkammen, 9); WIs-
senkerke (ds. F. J. Th. v. d. Linde,
14); Biezellnge (geen gegevens be
kend) Driewegen (M. Nijsse, 34)Goes
(J. Plazler, 63)'s-Heer Arendskerke
(Jac. Nijsse, 22); 's-Heer Hendrikskin
deren (ds. G. Steenkamer, 29); 's-Hee-
renhoek (ds. J. H. Buinlnk, 21Yer-
seke (L. v. Es, 22); Kapelle (7, 11)J
Krabbendffke (ds. F. Müller, 38); Krul.
nlngen (C. B. Koolhaas, 26); Nieuw-
dorp (M. de Dreu, 35); Oudelande (ds.
T. Kloek, 14); Rilland (J. Reynhout,
17)Waarde (M. de Looze, 22)Wol-
faartsdijk (A. Beenhakker, 43); Bres-
kens 30)Axel (M. W. Koster, 43) j
Hontenlsse (ds. W. J. v. Lindonk, 17)
Sluiskil (L. Dek, Terneuzen (D. J.
Dees, 18); Zaamslag (J. Bartlema,
RAADSLEDEN 1920
In 1920 waren in Zeeuwse gemeenten
raadslid voor de Christelijk-Historische
Unie:
Axel: M. W. Koster; Borssele: J.
Bruinoord, J. Leys, C. Rottul en C. v.
d. Velde; Goes: L, Duvekot Czn, J. J.
de Jong en J. Plazler; 's-Heer Arends
kerke: Jac. Nijm, P. Oudkerk, W. S.
de Vlieger; 's-HeerenhoekJ. Wester-
weele; Yerseke: L. v. Es, P. de Koeyer;
Kapelle: J. v. Wingen, J. Zuidweg;
Kerkwerve: J. v. Damme; Krabbendlj-
ke: F. C. Lagendijk; Kruiningen: J. J.
Francois; Middelburg: H. Streefkerk;
Oost- en West-Souburg: v. d. Grouw en
De Visser; Oostkapelle: K. Janse, C,
Maas, A. Maljaars en J. Poppe; Rilland;
J. Deurlo en J. Reynhout; Ritthem: M.
Barentse, A. Ceveel, W. Cevaal, J. Me-
liefste, P. de Pagter; ScherpenisseA.
Oudersluys; Schore (nu geen zelfstan
dige gemeente meer): C. Potter en J.
Verhaagen; Sint Laurens: J. W. van 't
Hof; Terneuzen: H. J. v. d Ouden;
Tholen: H. G. Deurloo, J. L. Geluk, D.
v. Hlele; Vlissingen: F. L. Hensel en
W. L. Huson; Vrouwenpolder: W. Klo-
telo, C. Lankebeek; Waarde: C. Bal, A,
Dees en M. de Looze; Wolfaartsdijk:
N. Valkier; Zaamslag: A. de Feyter,
W. Scheele en C. A. Wisse; Zlerikzee:
J, de Broeker.
