J
Het oude fort Rammekens
Twee recepten
SCHAAKRUBRIEK
Katwijk niet als voorbeeld
Aambeien?
HEMOTABS
wF
mm
mm
400 JAAR GELEDEN WERD HET GEBOUWD
De opleiding van
radiopredikanten
Denk eens aan
kalfs' en lamsvlees
UIT DE KERKEN
Vrouwen in het ambt
Valse liefdadigheids-
beweging
Het ging niet
Op huisbezoek
De belofte bleef
Maandag 9 december 1957
ZEEUWSCH DAGBLAD
Pagina 4
Ingezonden Meded. (adv.)
Het is dit jaar vermoedelijk 400 jaar geleden dat het fort Ramme
kens klaar kwam. Ik zeg: vermoedelijk, omdat men niet precies weet,
wanneer dit oude fort voltooid werd. Men begon in 1547 en volgens
verschillende schrijvers is er minstens 10 jaar over gewerkt. Vóór
het definitief klaar was, werd het echter al bewoond.
WAAROM JUIST DAAR? plaats, waar hoge gasten vertrokken.
Dat het fort juist op de plaats werd
gebouwd, waar het nu nog staat, heeft
natuurlijk een goede bedoeling. Een
strategische bedoeling. Of, om het in
goed Hollands te zeggen: met het oog
op de veiligheid.
Middelburg had een nieuwe haven
gekregen. De oude haven de Arne was
zo sterk aan het verzanden, dat de
scheepvaart er door steeds lastiger
werd.
In 1531 werd door onze heer Karei V
de knoop doorgehakt: de Zeeuwse
hoofdstad kreeg een nieuw vaarwater
naar zee. Door de heerlijkheden Hay-
man en Mortiere werd de nieuwe ha
ven van 16 roede breed gegraven.
Langs het tegenwoordige dorp Nieuw
en St. Joosland (toen bestond het nog
niet) naar het vaarwater de Wel-
zinge, één van de vele wateren tussen
Walcheren en Zuid-Beveland, die la
ter met de algemene naar Sloe wor
den aangeduid.
Als men van Middelburg naar Nieuw
en St. Joosland gaat, ziet men aan de
rechterhand een wat laag gelegen
strook: dat is het overblijfsel van deze
nieuwe haven. In 1535 was hij klaar.
De plaats, waar de Welzinge een
hoek maakte aan deze Zuidoostkust
van Walcheren, heette Blankershoek
(ook wel Blancaershoek geschreven).
Daar nu werd het fort gebouwd. Men
kon van dit kasteel uit een groot deel
van de Schelde bestrijken. Had Mid
delburg dit fort in bézit, dan kon het
de ingang van zijn nieuwe haven be
schermen, een belangrijke factor voor
de handel van de stad. Daar stond te
genover, dat de vijanden van de stad,
als ze dit fort konden veroveren, het
vaarwater naar Middelburg konden
afsluiten. Dan lag de "handel lam.
Straks zullen we zien, dat zoiets ook
eens gebeurd is.
MEN BEGON IN 1547.
In 1531 had Karei V over ons land
als landvoogdes aangesteld zijn zuster
Maria, koningin-weduwe van Honga
rije. In 1547 bezocht ze Walcheren. De
zeeweringen werden geïnspecteerd en
de versterking van het eiland had haar
aandacht.
Ze vond de wachthuizen op de dij
ken niet voldoende en daarom moest
er bij Blankershoek een nieuw kasteel
komen. Het werd Zeeburg genoemd,
een naam die er niet ingegaan is. Al
heel gauw hoorde men de naam Ram
mekens (in de volksmond „Ramme-
tjes").
Dat Rammekens was eigenlijk een
kleine heerlijkheid daar in de buurt
naar de richting van de Zuidwatering:
Deze naam ging over op het kasteel en
de naam Zeeburg werd vergeten. „Zee
burg, bij Rammekens" (in onderschei
ding van het kasteel Zeeburg bij Am
sterdam) werd in het vervolg alleen:
Rammekens.
Van de enkele jaren daarvoor ver
gane dorpen uit het verdronken land
van Zuid-Beveland (Reimerswaal en
omgeving) werd veel steen wegge
haald, om dienst te doen bij de bouw
van het fort.
De keizerlijke ingenieur Dodaes de
Boni maakte een ontwerp, waarvan de
kosten geraamd werden op f30.000.
Te laag getaxeerd, want tijdens de 10-
jarige bouw werd ruim f 46.000.uit
gegeven. De dijkgraaf van de Zuidwa
tering, Arent Jansz. Boom (is ook en
kele jaren lid van de vroedschap en
burgemeester van Middelburg ge
weest) was commissaris bij de bouw
van de vesting.
Boven de ingangspoort staat het be
ginjaartal 1547 met daarboven een
mensenhoofd, dat men niet goed kan
thuisbrengen. Misschien is het een af
beelding van de oorlogsgod van de Ro
meinen Mars?
Het fort zag er toen wel wat anders
uit dan tegenwoordig. Aan de zuid
kant werd het door de zee bespoeld,
beschermd door twee hoofden. Nu ligt
het door verzanding van het water een
eindje van de Schelde af en kan men
er langs lopen. Aan de andere kant
was een diepe gracht, die nu groten
deel gedicht is. De wallen, die we er
nu zien, zijn in de Franse tijd opge
worpen. Ook stonden er op het bin
nenplein twee huizen met trapgevel-
tjes voor de bezetting, waarboven een
toren met zadeldak hoog uitstak. Op
oude afbeeldingen is dit nog te zien.
Nu is dit alles verdwenen. Wel zijn
gebleven de dikke muren, de gewelf
de schuilplaatsen en geschutkelders.
Tegenwoordig gebruikt men deze voor
champignonkwekerij
HOOG BEZOEK.
Het kasteel Rammekens wordt in de
geschiedenis vaak genoemd als de
Ingezonden mededeling (adv.)
neem Hemotabs.
de nieuwe behande
ling van binnen uit.
Een simpel vrijwel smakeloos tabletje
plus een glas water is alles wat U nodig
hebt om pijn en ongerief van aambeien
te verlichten.
Hemotabs werken weldadig tegen Uw
pijn en ongemak. Zalf en zetpillen zijn
overbodig. Met hun werking van binnen
uit, doen Hemotabs de zwellingen slin
ken en bevorderen zo de genezing. Ze
rijn bovendien zacht laxerend en helpen
rodoende de normale functies herstellen,
EO belangrijk voor volkomen herstel en
langdurige vrijwaring van pijn.
'n Complete kuur f 1.47.
Bij Apothekers en Drogisten.
In 1556 reisde Karei V van hier naar
Spanje. Het vorige jaar had hij in
Brussel afstand gedaan van de rege
ring over de Nederlanden. Op het kas
teel van Marnix, te Souburg, had hij
de waardigheid van koning van Span
je en keizer van Duitsland neergelegd.
Van hier vertrok hij via Ritthem naar
Rammekens, waar hij afscheid nam
van zijn zoon en opvolger Filips n, die
hier nog een paar jaar bleef. Met zijn
twee zusters en een groot gevolg ver
trok Karei via Rammekens naar
Spanje.
Ook Napoleon is hier geweest. Dat
was in 1810. Na de inval der Engelsen
in Zeeland het jaar tevoren, wilde hij
Walcheren flink versterken. Met een
groot gevolg kwam hij van Breskens
naar Rammekens om het eens te be
kijken. Het moest versterkt worden:
voor de beheersing van de Schelde en
de haven van Middelburg was het een
bijzonder geschikt punt. De gebouwen
op het binnenplein werden gesloopt,
de muren versterkt en ook inwendig
werden er veel verbeteringen aange
bracht. Een steen met het jaartal 1812
herinnert eraan.
Ook aan de omgeving dacht Napo
leon.
De gracht werd uitgediept en er wer
den wallen opgeworpen. Bomen en
huizen in de buurt, die in het schoots
veld stonden, werden verwijderd (heb
ben de Duitsers niet evenzo gedaan in
de laatste oorlog?). De bewoners van
deze boerderijen zouden een schade
loosstelling krijgen van f 60.000.
waarvan echter maar een klein ge
deelte betaald is. Slechts één boerde
rijtje, vlak bij het fort, mocht blijven
staan. Vóór de laatste oorlog kon men
daar de grote sleutel halen, als men
het fort wilde bezoeken. Bij de inun
datie van 1944/45 is deze hofstede
weggespoeld.
L. v. W. dienen.
Ananastoast met kaas
125 g kaas, 75 g amandelen, 1
schijf ananas, 65 g mayonnaise.
De kaas, de amandelen (die men in
wat heet water heeft laten broeien,
waardoor 't schilletje gemakkelijk los
laat) en de ananas in fijne reepjes
snijden en met mayonnaise en even
tueel nog wat citroensap op smaak
afmaken.
Langwerpige toastjes ermee bedek
ken.
Appelkoekjes
200 g bloem, 2%3 dl melk, 1
ei, zout, 1 theelepel bakpoeder, 2
grote appelen, bruine suiker naar
smaak, 50 g boter om te bakken.
De appelen boren, schillen, in
plakken snijden en bestrooid met wat
bruine suiker, wegzetten.
Een beslag van bloem, zout, bak
poeder, ei en melk maken. De boter
in de koekepan heet maken, hierin
als voor drie-in-de-pan schepjes beslag
doen en op ieder koekje een plak
appel leggen. Daarop weer wat beslag
gieten. De koekjes langzaam aan bei
de kanten gaar en lichtbruin bakken
en met bruine suiker bestrooid op-
RedacteurJ. Joosse - Hertshoornstraat 6 - Bergen op Zoom
Een partij gespeeld in de ontmoeting Oud-MiddelburgV.A.S. (Amsterdam)
aan het achtste hord door de heren Maartense (Oud-Middelburg) en Willink
(V.A.S.) is het begin van vandaag. Een Slavisch Damegambiet waarin zwart
de gambietpion door b5 tracht te behouden. Wit krijgt door goed spel een
vrije c-pion die zeer gevaarlijk wordt. Via ruil van enkele stukken krijgt
wit een gewonnen eindspel.
Wit: Maartense. Zwart: Willink.
Damegambiet.
8
üf
J§
7
WW
6
WW/
èB
5
'Hf
■f
8*
mm
4
PU
3
§1
wm,
i
IHF
2
1
abed e f q h
1. d2d4, d7d5; 2. c2—c4, c7—c6; 3.
Pgl—f3, e7e6; 4. Pbl—c3, d5xc4; 5.
e2e3, b7—b5; (Zwart wil de pion
houden, maar had beter gedaan zijn
stukken te ontwikkelen) 6. a2a4, b5
b4; 7. Pc3bl, Lc8—a6; 8. Lfl—e2,
Pb8—d7; 9. b2—b3, c6—c5; 10. b3xc4,
(Natuurlijk geen dc5: met voordeel
voor Zwart) 10c5xd4; 11. e3x
d4 (Wit heeft nu een vrije c-pion en
die blijkt heel wat waard te zijn) 11.
Dd8c712. Pbl—d2, Pg8—f6;
13. Lel—b2, Pd7b6; 14. Ddl—b3, Dc7
f4; (Een uitval die niet veel uithaalt.
Beter was wel Le7 en daarna 00).
15. a4a5, Pb6—d7; 16. 0—0, Ta8—b8;
(Om de b-pion een steuntje te geven
en zijn L te kunnen gebruiken) 17.
Tflel, Lf8d6; 18. c4c5 (opdrin
gerig!) 18La6xe2; 19. Telxe2,
Ld6c7; 20. c5—c6, Pd7—f8; (Die is
weer terug in zijn stal gedreven) 21.
d4d5!, Tb8—d8; 22. Lb2xf6, Df4xf6;
23. Taldl, Df6c3; (Zwart tracht nu
door ruil zijn stelling te verbeteren,
wat een pion kost). 24. Db3xc3, b4x
c3; 25. Pd2e4, c3—c2; 26. Te2xc2,
Td8xd5; 27. Tdlxd5, e6Xd5; 28. Pe4
c3, Ke8—e7; 29. Pc3xd5t, Ke7—d6;
30. Pd5xc7, Kd6xc7; 31. Pf3—d4, a7
a6; 32. Tc2b2, Pf8e6; (Zwart ver
dedigt zich goed) 33. Tb2b7f, Kc7
d6; 34. Pd4x e6, f7xe6; 35. Tb7—b6,
Kd6—c5; 36. Kgl—fl, Th8—f8; 37. Kfl
e2, Tf8f7; (Ook na Tc8 gaan door
Tb7 de g- en h-pion verloren in ruil
voor de a- en c-pion). 38. Tb6b7, Tf7
Op de jaarlijkse conferentie der
„Evangelische Rundfunkarbeit" in
Stuttgart is bekend gemaakt, dat er
een aparte opleiding voor radiopredi
kanten komt. Opleiding lijkt misschien
een groot woord, maar in Duitsland
schrikt men daarvoor niet terug, want
de nieuwe instelling zal heten „Semi
nar für Rundfunkhomiletik". Met de
dominees die tegenwoordig geregeld
morgenwijdingen en avondgebeden
voor de microfoon verzorgen hoopt
men twee- of driemaal in 'n jaar gedu
rende tien dagen te confereren over de
„radio-predikkunde" en haar proble
men. Maar daarnaast zal de opleiding
van een jong geslacht van kerkelijke
radiosprekers ter hand genomen wor
den.
—f8; 39. Tb7xg7, Kc5xc6, 40. Tg7X
h7, Tf8—f5; 41. h2h4, (De race om
een D te halen gaat beginnen) 41
Tf5xa5; 42. h4—h5, Ta5—e5f; 43. Ke2
-T,d3, a6a5; 44. g2g4, a5a4; 45.
Th7a7, Kc6b5; 46. h5—h6, Te5—el;
47. h6h7, Tel—hl; 48. g4—g5, a4—a3;
49. g5g6 en Zwart gaf het op.
Een kort partijtje volgt hier nog.
Wit: S. Zwart: P.
1. d4, d5; 2. c4, de4; 3. Pf3, Ff6; 4. e3,
a6; 5. Lc4, b5; 6. Lb3, e6; 7. 0—0, c5;
8. De2, Pc6; 9. Tdl, Dc7; 10. Pc3, cd4?;
(Nieuw, maar niet goed. Beter Le7);
11. ed4, Le7; 12. d5!, Pd8; 13. Lg5, b4;
14. Lf6, Lf6; 15. de6, Le6; (Indien bc3
dan ef7:, Kf8, De8t); 16. Pd5, Da5; 17.
Pf6, gf6; 18. Pd4, 0—0; 19. Df3, Tc8;
20. Df6, Tc5; 21. Pe6, fe6; 22. Td8, Dd8;
23. Le6f, Zwart gaf op. Een mooi slot!
Nu nog een partij stelling (zie dia
gram)
Wit: Kfl, Tb2, Lal, Pd7, pionnen e6
en f5.
Zwart: Ka8, Dhl, Pgl, pionnen a7, b7
en f3.
Wit aan zet wint.
De oplossing is als volgt: 1, Pb6f,
Kb8; 2. Th2!, Dh2; 3. Le5t, De5; 4.
Dd7f, Kc7; 5. Pe5 en wint, of 1. Kb6f,
ab6; 2. Ta2f, Kb8; 3. Le5t, Kc8; 4.
Ta8t en mat.
De oplossing van het probleem van
16 november is als volgt: 1. Lg5, Te6;
2. Kb2 en/of 1. Lg5, Th3, 2. Ld2 enz.
Kerkelijk administratie
gebouw in New York
In New York heeft de eerste
steenlegging plaats gehad voor een
gebouw, dat een groot aantal admi
nistratiekantoren van protestantse
kerken en organisaties zal bevat
ten. Het gebouw, dat negentien
verdiepingen telt, is o.a. bestemd
voor de Nationale Raad van Chris
telijke Kerken in Amerika (de
Amerikaanse afdeling van de We
reldraad van Kerken), maar men
zal er tevens de kerkelijke bureaus
van dertig verschillende kerkelijke
gemeenschappen aantreffen.
Er zal drie jaar aan dit comlex
gewerkt worden. De kosten worden
begroot op twintig miljoen dollar.
Het gebouw verrijst in de nabij
heid van de bekende Riverside
church op grond, die door John. D.
Rockefeller jr. ter beschikking
werd gesteld
Oorzaak slecht synagoge-
bezoek
Rabbijn B. Pels, geestelijk ver
zorger van de Joden te Amster
dam, heeft verklaard, dat men het
synagogebezoek in Nederland (waar
het niet zo best is) niet moet ver
gelijken met Israël. „Stel u voor
dat hier diensten op zondag werden
gehouden, en in het Nederlands!
Dat gebeurt in Israël, waar de dien
sten plaats vinden op de sabbath
wanneer alle fabrieken, bedrijven
en kantoren gesloten zijn in
modern Hebreeuws, de taal van het
volk. Het maakt groot verschil of
men thuis is of „in den vreemde".
In voor- en najaar 's in vele sla
gerswinkels behalve rund- en var
kensvlees ook kalfs- en lamsvlees
verkrijgbaar. Aan deze soorten gaat
de huisvrouw vaak voorbij, omdat zij
niet weet hoe zij ze klaar moet ma
ken. Toch is het voor de afwisseling
wel prettig, ze eens een plaats in het
menu te geven. De bereiding van
kalfs- en lamsvlees baart geen spe
ciale zorgen. Het kan op dezelfde
manier worden klaargemaakt als een
zelfde stuk van het varken gesneden:
een lamsachterbout dus zoals een var
kensfricandeau, een kalfscarbonade zo
als een varkenscarbonade, kalfs- en
lamspoulet zoals varkenspoulet, enz.,
enz. De braad- en baktijd van kalfs
vlees kan men even lang rekenen als
die van varkensvlees, die van lams
vlees korter. Door velen wordt lams
vlees namelijk het smakelijkst gevon
den wanneer het van binnen nog
enigszins rood is, dus niet door en
door gaar.
Baktijd voor kalfscarbonaden en
magere lappen 15 a 20 minuten,
lamscoteletten 10 15 minuten.
Braadtijd voor bout of fricandeau
40 a 50 minuten per kg.
Kook-, stooftijd voor poulet 1Vu
k 2 uur.
Welke groentesoorten passen bij
kalfs- en lamsvlees?
Dat komt er niet zo op aan: vrijwel
alle soorten zijn geschikt. Alleen
komt de fijne smaak van kalfsvlees
wat in het gedrang naast een sterk
smakende groente als boeren- of rode
kool. Lamsvlees verdraagt deze groen
ten wel: met de verse koolsoorten en
met zuurkool vormt het zelfs een zeer
goede combinatie.
RECEPTEN VOOR 4 PERSONEN
Lamscoteletten met mosterd
4 lamscoteletten, zout, mosterd, bo
ter of margarine.
Enkele uren voor het gebruik de
coteletten aan weerszijden inwrijven
met zout en een geurige mosterd en
koel wegzetten.
De boter of margarine heet laten
worden en de coteletten aan iedere
kant bruin bakken. Onder af en toe
keren het vlees nog 10 minuten bak
ken. De jus afmaken met water en
op smaak brengen.
Gekruide ragout van lamsvlees
250 300 g doorregen lamsvlees;
b.v. lamsborst, in dobbelstenen gesne
den, 75 g boter of margarine, een ui,
zout, laurierblad, azijn of citroensap
en citroenschil, paprikapoeder, kruid
nagel, tomatenpuree), bloem.
Het vlees zouten, door bloem wen
telen en in hete boter of margarine
aan alle kanten bruin bakken. De ui
schoonmaken, snipperen en meebak-
ken. Zoveel water erbij schenken, dat
'het vlees onderstaat.
Azijn, citroensap (citroenschil) en
kruiden toevoegen en het vlees gaar
stoven in ongeveer 1% uur in een
goed gesloten pan. De jus binden met
bloem of maizena tot een niet te
dunne saus.
Citroenschil en hele kruiden ver
wijderen, de saus nog even laten
doorkoken en op smaak afmaken.
Gevulde kalfslapjes
4 dunne kalfslapjes, 50 g gemengd
gehakt, 50 g fijngesneden ham, een
dun sneetje brood zonder korst of 'n
beschuit, zout, peper of nootmuskaat,
melk, boter of margarine.
Het gehakt niet te stijf aanmaken
met fijn gewreven beschuit of ge
weekt brood, ham, zout, kruiden en
een lepel melk. Het gehakt in vier
porties verdelen.
De kalfslapjes zouten en de helft
van ieder lapje bedekken met een
dunne laag gehakt. Het lapje over
het gehakt dubbel slaan en de zij
kanten dichtnaaien of -steken (met
een houten prikker). Het vlees in hete
boter of margarine aan weerszijden
lichtbruin bakken en daarna lang
zaam gaar bakken onder af en toe
keren, in ongeveer 30 minuten.
De jus afmaken met water en op
smaak brengen.
Doe wat voor de
kampbewoners
Van prof. dr. H. Thielicke, hoogle
raar in de theologie te Hamburg, is
het voorstel uitgegaan aan de leden
der evangelische kerk in deze stad, om
in de advents- en kersttijd vluchtelin
gen uit de kampen op te nemen in de
gezinnen.
Prof. Thielicke deed dit voorstel tij
dens een preek in de overvolle Mi-
chaëliskirche, de hoofdkerk van Ham
burg. Hij herinnerde er aan, dat ver
leden jaar op deze manier 250 kamp
bewoners in december de grote kerke
lijke feesten in huiselijke kring moch
ten vieren. Bij de uitgang van de kerk
stonden studenten en jongeren uit de
kampen klaar met adreskaarten, waar
op de kerkgangers konden invullen
voor hoeveel personen zij gedurende
de advents- en kerstweken plaats wil
den inruimen ln hun gezin.
Ds. L. v. Hartingsveld, hervormd pre
dikant te Maassluis, vestigt er in De
Zondagsbode de aandacht op, dat zij, die
vrouwen met ongedekt hoofd niet willen
toelaten in de kerk, zich regelrecht op
bijbelteksten kunnen beroepen. Het is
echter de vraag of zulke teksten voor
alle tijden gelden. Ds. Van Hartingsveld
zegt;
Wij leven in een heel andere tijd. En
wij mogen toch ook niet vergeten, dat
tal van uitspraken van Paulus tijdhisto-
riseh bepaald zijn, samenhangende met
een oosters cultuurpatroon. De mannen
gaan toch ook niet als Arabieren ge
kleed?
En met deze ooserse cultuur kon het
ook wel eens samenhangen, dat de vrouw
in de kerk geen ambt mag hebben. De
vrouw in het ambt was in die tijd een
onmogelijkheid. Omdat de vrouw niets te
vertellen had. Daarom verwonderden de
discipelen zich dat Jezus met een vrouw
sprak (Johannes 4). Dat deed geen en
kele rabbi. Godsdienst was zaak der
mannen. En niet der vrouwen. Daar den
ken we nu heel anders over. Het aantal
vrouwelijke lidmaten is bijna in elke ge
meente groter dan het aantal mannelijke
lidmaten. De vrouw was in het oude oos
ten niet veel meer dan de slavin van de
man. Zij had praktisch geen rechten.
Als ze de melk liet overkoken kon de
man al van haar scheiden!
Moeten we nu in de kerk dat oosterse
culuurpratroon nu al maar continueren
door de vrouw uit te sluiten uit de amb
ten? Inzake de vrouw en het ambt zullen
we geen mohammedanen mogen zijn. Ook
geen joden, maar christenen. Met teksten
alleen komt men er niet. Omdat men de
tijdhistorisehe bepaaldheid en cultuurge
bondenheid in rekening moet brengen of
niet in rekening wil brengen.
De grote vraag is, of er vanuit het
evangelie van Jezus Christus, de Gekrui
sigde en Opgestane, bezwaren zijn. Van
uit deze norm moet de hele vraag be
oordeeld worden. Het zal me benieuwen,
of de classicale vergaderingen bereid zijn
van hieruit de zaak te doordenken. Ge
geven echter de traditionele en conser
vatieve instelling van vele ambtsdragers,
is er niet veel reden tot optimisme. En
gegeven de wettische hantering van de
Schrift en de theorie van de letterlijke
inspiratie van de Schrift, is er niet veel
hoop.
Nadat ook een r.k. stem zich ten on
gunste van de Novib had uitgelaten, le
zen we thans hoe de vrijgemaakte ds. I.
de Wolff van Enschedé-noord over deze
hulpverleningsorganisatie denkt. In het
Kerkblad voor Gelderland en Overijssel
typeert hij de Novib als volgt:
Het is de valse (antischriftuurlijke)
liefdadigheidsbeweging, vooraf gegaan
door de valse profetie, in dienst van het
stellige streven naar wereldeenheid. De
filantropisten gaan nu op pad en presen
teren u de collectebusom met het
geid Griekse landerijen bebouwbaar te
maken, waardoor Grieken en Nederlan
ders elkaar de hand zullen reiken.
Maar waarom begint men niet met
hulp te bieden aan de noodgebieden, die
historisch het meest aan ons verbonden
zijn? Waarom organiseert men geen
steunactie voor de noodlijdenden b.v. in
het machtsgebied van.Djakarta? Eens
hebben daar de gereformeerde kerken
hun vele miljoenen naar toe gebracht,
zij hebben er het evangelie gebracht, er
zijn kerken geplant, er zijn scholen ge
sticht, er is een begin van verheffing ge
komen toen er het licht des evangelies
scheen, er is een aanvang van maat
schappelijke en politieke opheffing uit
de onwetendheid van het diep gezonken
heidendom veroorzaakt, er is bij velen
waarachtige vrede des harten gespreid
door verzoening met God, lang voor
dat Novib bestond. Maar juist de inter
nationale verbondenheid op de grondslag
van het natuurrecht, en het Nederlandse
geschreeuw over de rechten van „onze
bruine broeders" hebben het werk der
kerk afgebroken en het land in de chaos
gedreven.
Nochtans gaan we voort met het bou
wen op de enig ware grondslag. Alle
persoonlijk, huiselijk, kerkelijk, maat
schappelijk, staatkundig en cultureel
werken kan pas waarachtig bloeien en
rijpe vruchten voortbrengen op z'n tijd
als het opbloeit uit het eigen spreken
Gods, het woord des HEEREN, de bron,
de grondslag van het leven.
De Hervormde predikant van Oene, ds
J. T. Doornenbal, vertelt ln de Kerkbode
voor de classis Harderwijk van zijn
preekervaringen op doordeweekse win-
De badplaats Katwijk vindt gewel
dig aftrek bij de Duitsers. Duizenden
van onze oosterburen brengen er
graag hun vakantie door. Daarom
heeft een evangeliesatiecomité, waarin
hervormden en gereformeerden sa
menwerken, al enkele jaren op zon
dagmorgen in de Oude kerk te Kat
wijk vroegdiensten voor Duits-spre
kenden belegd. Deze vinden veel af
trek. Het aantal bezoekers varieert van
200 tot 500; Duitse predikanten gaan
in deze diensten voor.
Ds. Karl Halaski, hoofdredacteur
van de Reformierte Kirchenzeitung,
die een aantal van deze diensten be
zocht en er zelf ook wel in voorging,
schrijft in zijn blad zeer enthousiast
over dit Katwijks initiatief. Hij noemt
Katwijk „ein Modellfall".
Naar wij in Woord en Dienst lezen,
wordt ds. Halaski daarin niet bijge
vallen door ds. W. Nijenhuis, her
vormd predikant te Loosduinen. Deze
waardeert het initiatief van het evan
gelisatiecomité („hierop wordt verme
den, dat de Duitse broeders en zusters
het voorwerp worden van een her-
vormd-gereformeerde rivaliteit"),
maar hij zet er toch een paar vraag
tekens achter.
Ds. Nijenhuis meent, dat men bui
tenlanders, die naar ons land komen,
moet helpen om niet alleen de weg
naar toeristische evenementen te vin
den, maar ook naar ons volk zelf, en
dus naar ons kerkelijk leven. Het be
leggen van godsdienstoefeningen voor
deze mensen afzonderlijk acht hij een
beletsel om te komen tot een werke
lijke ontmoeting van volk met volk.
„Wij hopen echt, dat Katwijk geen
„Modellfall" gaat worden. Wij hopen,
dat veel buitenlandse gasten zich de
moeite zullen willen getroosten ons
kerkelijk leven te leren kennen door
Nederlandse kerkdiensten bjj te wo
nen". Daarbij moeten zij natuurlijk
geholpen worden; de ontvangende ge
meente dient haar gasten tegemoet te
komen. En hetzelfde is van toepassing
voor Nederlandse vakantiegangers in
het buitenland. Met het organiseren
van „eigen" kerkdiensten zijn ze op
de verkeerde weg.
teravonden. Niet altijd heeft men goede
ervaringen. Ziehier:
Ik moest vorige week preken in een
gemeente, die lk vanaf mijn jonge jaren
goed gekend heb. Veel had ik horen ver
tellen van het oude godsvolk dat daa*
geleefd had, eenvoudige maar wonderlijk
mooie geschiedenissen die altijd 'n bron
van vreugde voor mij geweest waren.
Voor de dienst kwamen ze mij weer voor
de geest, ik was er op mijn manier teer
onder gestemd. Ik gevoelde een inner
lijke betrekking op die oude geslachten
en op hun geestelijk leven, en ik meende
stellig, dat het een goede avond zou
worden in die oude kerk waarin zij neer
gezeten hebben in vroeger jaren. Maar
vanaf het ogenblik, dat ik de deur door
kwam, was alles anders. De kerk leek
onmetelijk groot, hier en daar zaten een
paar mensen, en ik had de indruk, dat
ze mij kwaadaardig en vijandig aanke
ken. Het tere geluksgevoel van 's mid
dags verdween op slag, het preken ging
niet en toen ik tenslotte probeerde en
kele van de oude geschiedenissen te ver
tellen, waren het op dat ogenblik alleen
maar verhalen zonder enige geur of
fleur.
Hoe dit nu zo komt? Wie zal het zeg
gen? Het gaat of het gaat niet! Dat ie
geen verklaring, veel minder een ver
ontschuldiging, maar het is een feit. Na
tuurlijk zijn er wel verklaringen te vin
den. Ik weet er zelf genoeg. En als het
niet gaat, ligt het natuurlijk aan de do
minee zelf en nooit mag hij de gemeente
de schuld geven. Maar het feit blijft er
hetzelfde om, en de ervaringen zijn op
dit punt uitermate pijnlijk en bescha
mend. En als je na zo'n mislukte avond
weer in de trein zit, op weg naar hui»,
is geen romanlectuur in staat de in«uk
ervan weg te nemen.
In de Gereformeerde Kerkbode van
Rotterdam schrijft de heer A. Beste-
breurtje artikelen over het werk van de
ouderlingen. Hij begint aldus:
Wanneer u op een donkere winter
avond, gewapend met een nachtkijker de
Domtoren in Utrecht eens mocht beklim
men, en dan als Mozes op de Nebo in
staat zou worden gesteld heel ons land
te overzien, dan zou u bij nauwkeurig
toezien een typisch verschijnsel kunnen
waarnemen. U zou dan tussen de zich
naar alle kanten haastende mensen, in
grote steden, in dorpen en buurtschap
pen, steeds hetzelfde zien: Twee man
nen, rustig en kalm zij die op huis
bezoek gaan, haasten zich niet die
zich met doelbewuste schreden naar een
adres waar ze verwacht worden, bege
ven, allen met eenzelfde opdracht en
taak.
In het noorden de stoere Groningers,
en Friese boeren met hun doorgroefde,
zelfbewuste koppen. In Holland de klei
ne, ijverige middenstanders, en op de ei
landen de mystieke, gemoedelijke Zee
landers. Hoe verschillend ook ln opvat
ting, aanleg en „ligging", of ze objectief
of subjectief georiënteerd zijn, zij gaan
allen hun werk verrichten, dat omschre
ven is in de statige Oudhollandse woor
den „naarstiglijk huiszoeking doen". Dit
is geen verschijnsel van nu, geen uit
vinding van Freud en zijn makkers, om
dat het zo goed is zich zo nu en dan
eens geheel uit te spreken over wat leeft
in de bewuste en onbewuste schuilhoe
ken van het niet te doorgronden men
senhart. Ook onze ouders en grootouders
hebben „de broeders" op bezoek gehad
en ontvangen.' Dit typisch Hollandse ker-
kewerk, dat al eeuwenoud is en dat er
vooral bij de gereformeerde gezindten
wezenlijk bij hoort, gaat ook onder ons,
zonder onderbreking, tien maanden van
het jaar door.
Geen oorlog, revolutie of bezetting,
geen veranderingen welke de maatschap
pij tot in haar voegen deden kraken, zijn
bij machte geweest deze ononderbroken
rij van statige ouderlingen die als een
stoet van pelgrims door een nacht van
smart en zorgen gaan, te verbreken. De
lege plaatsen van hen die „bevorderd
zijn tot hoger orde", zijn steeds weer
aangevuld. Terwijl veel zekerheden ge
wogen en te licht bevonden zijn, nu be
ginselen waarvan we dachten dat ze on
wankelbaar waren, met een schouderop
halen worden bijgezet in een museum,
gaan de ouderlingen voort hun taak te
vervullen.
Ds. A. van der Most, de Rotterdamse
schipperspredikant, verhaalt in zijn blad
't Haventje:
Ergens op de Veluwe lag een kindje
van een dokter begraven. Later werd 'n
familiegraf elders gekocht. Het kindje
zou worden opgegraven en in het fami
liegraf opnieuw begraven worden. De
vader was er bij, toen zijn kind werd
opgegraven. Er bleek niet veel meer van
over te wezen. Toen de dokter dit op
merkte tegen de doodgraver, antwoordde
deze: „Ja, dokter, daar is niet veel meer
over dan de belofte".
Het beroep van doodgraver is geen
makkelijk beroep. Het is een dagelijks
bezig zijn met de dood. Er zijn nogal
wat doodgravers, die graag een borreltje
drinken, al zou het alleen wezen om de
lijksmaak in hun mond weg te spoelen.
Zoals die vrome doodgraver van de Va-
luwe het doet, is het ook mogelijk. De
Here Jezus heeft gezegd, dat alle dingen
mogelijk zijn dengene, die gelooft. Dan
is het voor een gelovige ook mogelijk
om doodgraver te wezen en dagelijks
met de dood te doen te hebben. De ge
lovige gelooft immers bij alles wat hij
geloven mag, ook in de beloften van
Gods Woord. In de Schrift hebben we da
belofte van de opstanding. Christus is
opgewekt uit de doden en is de eerste
ling geworden dergenen, die ontslapen
zijn. Zo staat er in 1 Corinthe 1520. De
eersteling wekt de verwachting, dat er
nog meerderen uit de doden zullen wor
den opgewekt. Dat staat ook met zoveel
woorden in de Schrift. „Wie van Christus
zijn, zullen in zijn toekomst worden le
vend gemaakt". 1 Cor. 15 23.
Er blijft van een mens niet veel meer
over. Die dokter heeft gelijk. Niet veel
meer over dan de belofte. Die belofte is
niet het gelijk van de doodgraver, maar-
van God en zijn Woord. Daarom houd
ik het met die vrome doodgraver, omdat
hij het met God en zijn beloften houdt.
