WALCHERSE LANDBOUW KREEG NIEUWE KANSEN
Boer Geertse moet erkennen: 'winst uit verlies'
Herverkaveling van Walcheren
loopt volgend jaar af
;i
Schitterend landbouwgebied na de
herverkaveling
Het oude is verleden tijd
het nieuwe is doelmatiger
moet nog in 200
Raad
van
beroep
gevallen uitspraak doen
In 1945 was de chaos
volkomen
In 1950 normale oogsi
Tegenslagen
Rationeler
Goede voorlichting
Nieuwe mogelijkheden
Nog zeven procent van begrote bedrag moet worden verwerkt
Machines namen werk
van arbeiders over
Is de Walcherse boer
anders geworden
Donderdag 21 juni 1956.
ZEEUWSCH DAGBLAD
pagina 7
Als boer Geertse achter Hoogelande op zijn nieuwe grond aan het werk is wil het wel eens
gebeuren, dat hij een ogenblik stopt. Alleen maar om rond zich heen te kijken en na te
denken. Dan komen de herinneringen weer op hem af aan die bange tijd direct na de
inundatie. Zijn grond lag tegen Grijpskerke aan, maar werd net zo overstroomd als de rest
van Walcheren. Na de evacuatie in Nieuwdorp keerde hij terug. Aan een paar knotwilgen bo
ven de zwarte binnenzee zag hij, staande in een boot, waar zijn akkers moesten liggen. Wat er
toen in hem is omgegaan, weet geen mens. Zijn eigen vrouw heeft alleen gemerkt, dat hij erg
stil was en soms uren lang voor zich uit zat te staren. Boer Geertse kan het nog niet geloven,
als hij daar bij Hoogelande rond zich kijkt, dat het hier een goede tien jaar geleden één on
afzienbare watervlakte was. Och, die verandering is niet zomaar ineens gekomen. Het herstel
van de grond is een proces van jaren geweest, 't Heeft lang geduurd, voordat hij zich een beetje
kon verzoenen met de herverkaveling. Veel moeilijkheden heeft hij ervan ondervonden. Geertse
denkt wel eens, dat die tien jaar er best twintig hadden kunnen zijn. Maar op een voorjaars
dag, als fantastische wolkengevaarten boven z'n geliefde Walcheren zweven en vogels boven
zijn hoofd krijgertje spelen, als na de regen van de afgelopen nacht het jonge groen met het uur
schijnt te groeien en als hij de puike grond fijn wrijft tussen de vingers, dan komt er een glim
lach op zijn verweerde gezicht. Dan is het leven goed! Dan is het boeren mooier dan het ooit
tevoren is geweest. Dan verdwijnen de sombere herinneringen om plaats te maken voor prettige
gedachten aan de toekomst. Dan weet Geertse, dat het ook voor hem uiteindelijk winst uit ver
lies is geweest.
Het oude Walcheren is verleden tijd. Er is veel landschapsschoon voorgoed
verloren gegaan. Wie erom treurt, mag dat niet te zwaar worden aange
rekend. Maar hij vergete niet, dat achter dat landschapsschoon heel wat
landbouwkundige wantoestanden schuil gingen. Een niet meer houdbare
versnippering van de gronden, een verouderd wegennet, een afwatering
stelsel, waaraan veel mankeerde: ziedaar enkele problemen van het oude-
schone-Walcheren. Boer Geertse moet dat beamen: hij had vier percelen
bouwgrond en twee weilanden, maar als hij die allemaal op één dag wilde
bezoeken, dan moest hij 's morgens om zes uur op de fiets al weg! Wat dat
betreft heeft hij het nu heel wat gemakkelijker gekregen: twee flinke per
celen, op een kwartier lopen van elkaar.
Toen Geertses grond boven water Dat witgele spul kon niet terugpra-
kruide het niet in de geschoonde
sloot zoals een paar collega's wel de
den, maar vertrouwen in gips, nee,
dat was er niet bij.
kwam eind 1945, was de chaos volko
men. Sloten waren er niet meer te be
kennen, toegangswegen evenmin. De
watergang zat eveneens vol en op één
van de percelen, waren de rommel-
asperges kwistig gezaaid.Van het
woonhuis hing nog een stuk kap op
twee muren en de grote schuur was
finaal weggespoeld. Een maand of acht
later zat hij met vrouw en kinderen
in een noodboerderij. Niet ideaal, maar
tenminste een eigen dak boven het
hoofd. Drie jaar geleden kon eindelijk
een nieuwe boerderij betrokken wor
den. Boer Geertse praat maar liever
niet meer over de lange lijdensge
schiedenis, voordat het zover was,
over de moeilijke financiering en over
de ontelbare besprekingenHij
woont nu in ieder geval naar zijn zin
in een moderne boerderij van alle ge
makken voorzien.
Die eerste tijd: je wist niet waar je
beginnen moest, 't Was in ieder geval
erg verstandig van de deskundigen
eerst te zorgen, dat het water weg kon
en de sloten werden geschoond. Geert
se telde in die tijd honderden arbei
ders van onder tot boven in de blub
ber, bezig met dat vieze werkje.
Want machines waren er niet. Toen
dat gebeurd was begon de strijd te
gen het funeste zout in de grond.
Wat later kwam er gips aan te
pas. Boer Geertse moet nu een
beetje om zichzelf lachen, als hij
eraan denkt, dat hij glad niks voor
dat rare goedje voelde. O nee, hij
al mag deze boerderij dan zeker
niet typisch Walchers worden ge
noemd, er zijn er verschillende op het
eiland te vinden. Een alles domineren
de schuur, een kleiner woonhuis en
een nog kleinere aanbouw. Maar dit
plaatje hebben wij niet allereerst ge
kozen vanwege de boerderij. Het gaat
erom uw aandacht te vestigen op de
nieuwe herverkavelingswegen en op
d" bepInvtivn....
ten, alleen rustig zijn diensten ver
richten. En als ze nu zeggen, dat gips
de Walcherse landbouw heeft gered,
dan is dat natuurlijk schromelijk over-
dreven, maar dan vindt ook Geertse,
dat het structuurbederf van de grond
bij lange na niet zo spoedig zou zijn
overwonnen zonder gips! Als de des
kundigen alles hadden geweten, dan
zouden ze vast en zeker meer beschik
baar hebben gesteld zoals ze later ook
deden in de rampgebieden. Maar ja,
dat zjjn dan blijkbaar de nieuwere in
zichten. In elk geval had dan ook
Geertse heel wat geld in zijn zak kun
nen houden, dat hij nu moest uitge
ven aan gips, omdat die deskundigen
het op een gegeven moment genoeg
vondepZeker ook, omdat het nogal
prijzig was.
dan nog maar mondjesmaat, h]j zon
er een boek over kunnen schrijven!
Ook dat is nu heel anders na de aan
leg van de waterleiding. Een zegen
voor de boer en zijn vee.
Een andere herinnering is die aan
de plagen, welke een paar jaar na de
inundatie Walcheren teisterden. In
1947 was er de invasie van de rupsen.
In horden van miljoenen vielen zij
neer op alles wat maar eetbaar was.
Op sommige wégen was het zelfs ge
vaarlijk om te fietsen vanwege de
glibberige rupsenmassa. Het jaar daar
op kwamen de (stink) torren het eiland
„ontdekken". Een nieuw bewijs van
het verstoorde evenwicht in de natuur,
dat slechts door de natuur zelf her
steld kon worden, al kon die dan door
de mens een handje geholpen worden
door chemische middelen.
Als boer Geertse zo die afgelopen
jaren nog eens nagaat en er met zijn
collega's op een van de vele verjaar
dagsvisites (al zijn die minder gewor
den, omdat er nogal wat familie en
Nog als de dag van gisteren weet
Geertse zich die rampzomer van '47 te
herinneren Het jaar daarvoor had hij
al gerst geoogst en de opbrengst had
hem toen tot tevredenheid gestemd.
Er waren boeren, die van een wonder
spraken, maar het volgende jaar
praatten zij anders: zo goed als alle
gewassen (er was, omdat het in '46 zo
goed was gegaan en allerwegen een
dun laagje herstelde teelaarde was te
ontdekken, al wat meer gewaagd)
verschroeiden onder de hete zon van
die zomer of kwamen helemaal niet
tot ontwikkeling. Geertse wil eerlijk
weten, dat toen schraalhans keuken
meester is geweest en heus niet alleen
bij hem.... Schadevergoedingen kwa
men pas vele jaren later af
In datzelfde jaar had boer Geertse
ook een paar koeien teruggekregen.
Zij deden het niet best. Voer was er
hoegenaamd niet, de weilanden gaven
niets en de beruchte melde, die de die
ren aten, had tot gevolgd, dat zij een
verschrikkelijke dorst kregen. Hoe hij
toen gesjouwd en geploeterd heeft om
zijn beesten van water te voorzien, en
kennissen in de Noord Oost Polder
zitten), over praat, dan is men het er
wel over eens, dat zo omstreeks 1950
Walcheren weer een normale oogst
had. De verbetering is ook in het
bouwplan goed te volgen.
Eerst was het gerst wat de klok
sloeg. Daarna meer granen, vervolgens
erwten en suikerbieten en pas in 1952
of 1953 stambonen en blauwmaanzaad,
produkten, die uitermate gevoelig zijn
voor de structuur van de grond. En
als boer Geertse even kennis neemt
van het bouwplan voor 1955, dan weet
hij ook daaruit dat het normale leven
weer geheel is teruggekeerd.
Het C.B.S. heeft n.l. becijferd, dat
vorig jaar van de totale oppervlakte
cultuurgrond, die Walcheren rijk is,
n.l. 15.164 l.a (en wel 9.773 ha bouw
land, 4.654 ha weiland en 737 ha tuin
land) er 3.028 ha in beslag werd ge
nomen door granen, 2.521 ha door
peulvruchten, 696 ha door handels- en
overige gewassen, 1047 ha door aard
appelen, 2.143 ha door suiker- en voe
derbieten en 329 ha door groenvoer.
en de boer, hij werkte voort op
Walcheren. Ondanks tegenslagen en
moeilijkheden, soms om niet doorheen
te komen. Zijn godsvertrouwen, beza
digdheid en ijver maakten het hem
mogelijk voort te gaan en de stormen
van het leven te trotseren
Geertse is ervan overtuigd (want hij
merkt dat op zijn eigen bedrijf iedere
dag), dat de herverkaveling een be
langrijke stimulans heeft gegeven tot
een rationeler bedrijfsvoering. Hij
heeft in de loop van de jaren verschil
lende machines aangeschaft, omdat die
veel meer werk in veel korter tijd met
minder inspanning kunnen verzetten.
Dat is een bijzonder belangrijk ding,
zeker in deze tijd, nu het steeds moei
lijker wordt personeel aan te trekken.
Die mechanisatie blijkt, zo hoorde
Geertse, op Walcheren iets langzamer
te gaan dan in de streken, waar het
typische grootakkerbouwbedrijf over
heerst. Hij kan dat ook wel begrijpen:
de Walcherse bedrijven (meestal het
gemengde type) zijn in het algemeen
kleiner en dan past iedere boer wel
op, dat hij niet „overmechaniseert".
Trouwens: na de inundatie zijn de
particuliere loonbedrijven sterk opge
komen, vooral het loonspuitbedrijfdat
de boeren prima bedient. Dat deze be
drijven zo'n voorname rol spelen, is
niet alleen een bewijs van een tekort
aan arbeidskrachten, maar misschien
nog meer een gevolg van de gewijzig
de inzichten op het punt van een mo
derne, efficiënte bedrijfsvoering.
Werktuigencoöperaties willen er op
Walcheren niet erg in. Westkapelle
telt bij uitzondering wel zo'n coöpera
tie, waarin elf boeren samenwerken.
Dit loopt prima. Met elkaar hebben zij
rond 70 ha. Behalve een eigen grote
loods staat een heel machinepark tot
hun beschikking, zoals twee tractoren,
een groot aantal bandenwagens, eg
gen, ploegen, een cultivator e.d.
Maar boer Geertse voelt er niet
zo bijster veel voor: je moet het wel
bijzonder goed met elkaar kunnen
vinden, meent hij, om geen scheve
gezichten te krijgen, als alle deelne
mers op hetzelfde moment dezelfde
machine nodig hebben!
Van de landbouwvoorlichtingsdienst
weet boer Geertse beste dingen te ver
tellen. Als hij een advies nodig heeft,
klopt hij niet tevergeefs aan. Iedere
Walcherse boer b.v. heeft van deze
dienst een lijstje gekregen, waarop
voor hem per perceel is aangegeven
hoe hij zijn grond moet bemesten. Die
adviezen, gebaseerd op de resultaten
van het regionaal grondonderzoek en
zeer nauwkeurig gericht op elk afzon
derlijk perceel, zijn een grote stimu
lans geweest voor een goede verzor
ging van de grond en hebben goede
resultaten opgeleverd als zij werden
opgevolgd. Die adviezen zij gelden
voor vijf jaar waren kosteloos. Na
al heeft dan op Walcheren ook de
tractor haar intrede reeds lang gele
den gedaan, een tafereel als dit kan
ieder in de tijd van de oogst nog over
al te zien krijgen. Er is wel geen Wal
cherse boer, die helemaal van het
paard op de mechanische kracht is
overgeschakeld. Twee sterke paarden
trekken een hoogopgetaste wagen van
het veld naar de schuur
die vijf jaar zal voor nieuwe adviezen
(uiteraard) betaald moeten worden.
Dat regionaal grondonderzoek heeft
voor de percelen van boer Geertse
(evenals trouwens voor alle lage kom
men op Walcheren) nog een ander
verrassend resultaat opgeleverd, n.l.
een groot gebrek aan kalk. Het onder
zoek wees uit in. welke mate dit het
geval was.
Geertse heeft geen moment geaar
zeld voor de nodige kalk te zorgen en
welhaast al zijn collega's deden het
zelfde. Het kostte wel wat geld, maar
de voordelen waren heel wat groter:
die zuurkalkarme gronden geven na
bekalking een veel hogere produktie.
De bewerking is voor tien tot vijftien
jaar voldoende. Dan is pas wat aan
vulling nodig.
Het parool, dat elke goede boer tot
het zijne maakt, n.l. „geen moeite te
groot voor goede grond", geldt ook
voor Geertse. Daarom heeft hij zich
een paar jaar geleden direct opgege
ven als lid (nu één van de 415) van
de vereniging voor bedrijfsvoorlich
ting. Ruim 6300 ha hebben al de le
den in gebruik. Via deze vereniging
blijven de leden steeds op de hoogte
van wat een goede bedrijfsvoering
vereist. Zij krijgen circulaires, uitno
digingen voor vergaderingen en ex
cursies enz.
Zo heeft boer Geertse (hij kan ook
Louwerse, Janse of Cop poolse heten!)
zijn plaats ingenomen op het nieuwe
Walcheren, waar de landbouwgewas
sen weer bloeien en de oogsten weer
rijk zijn. Hij heeft voortgeploegd en de
stormen doorstaan. Hij staat voor zijn
taak, ook als het getij gaat kenteren.
Hij maakt een dankbaar gebruik
van de nieuwe mogelijkheden, die
deze tijd hem biedt. Hij weet ook, dat
de Walcherse landbouw een stuk ach
ter zou liggen, als de door een grote
ramp geschonken kansen niet zouden
zijn gebruikt.
Het zal de Walcherse boer op dit moment het meest interesseren
wanneer achter het herverkavelingswerk een punt zal worden gezet.
Het antwoord kan vlug worden gegeven: nog dit jaar en het volgend
jaar zal het laatste cultuurtechnische werk worden verricht en dan
is het ogenblik aangebroken, waarop kan worden gezegd: het nieuwe
Walcheren is volledig en definitief gereed, het heeft tot in de kleinste
groefjes zijn nieuwe gelaat ontvangen. Van de tientallen miljoenen,
die voor dit enorme werk zijn uitgetrokken, moet momenteel nog
rond zeven procent worden verwerkt. Dan is het gebeurd. Wegen en
waterlopen zijn, zoals ieder weet, al enkele jaren klaar. Wat ook nog
volgen moet is het sluitstuk der geldelijke regelingen, waaraan de
tweede schatting der gronden vooraf zal gaan. Dan wordt voor elke
grondeigenaar het rekensommetje opgemaakt: zal het goed of slecht
voor hem uitvallen?
Een vergelijking bij een rit over
Walcheren nu met een jaar of vijf ge
leden brengt een paar dingen vlug en
duidelijk aan het licht: de enorme ho
pen delfgrond zijn voor het overgrote
gedeelte verdwenen (al wegen voor
de betrokken boeren de laatste loodjes
het zwaarst!) en de machines hebben
het werk van de arbeiders grotendeels
overgenomen. Wanneer wij u vertel
len, dat er in de drukste tijd van de
herverkaveling 2500 man aan het werk
waren en momenteel hoogstens een
paar honderd, dan zegt dat wel wat.
Omstreeks 1950 werd sporadisch een
machine gebruikt bij wegenaanleg en
het graven van waterleidingen. Nu
staan er zo'n vijfendertig draglines
grond om te zetten e.d., terwijl twee
bulldozers en twee dralneermachines
zijn ingeschakeld.
Egaliseren, draineren, dempen van
sloten, delfgrond verwerken: ziedaar
het huidige cultuurtechnische werk.
De plaatsen, waar dit nog nioet ge
schieden, liggen over het hele eiland
verspreid. Er zijn verschillende ka
vels, die de dienst ruilverkaveling
graag veel eerder onder handen had.
laten nemen, maar waarmee gewacht
moest worden met het oog op de eco
nomie van het totale werk.
De Herverkavelingscommissie weet
ook, dat er nog wensen leven ten aan-
zien van de weilanden. Die zijn nog
niet allemaal gelijk een biljartlaken!
Maar dit zo ver af te werken is eco
nomisch niet verantwoord. Na afloop
van het eigenlijke herverkavelingswerk
zal de gewone regeling voor subsi
diëring van de Cultuurtechnische
Dienst waarschijnlijk wel van toepas
sing zijn.
Stuwen
Een belangrijk werk, waarmee men
momenteel nog bezig is, betreft het
plaatsen van stuwen in de verschillen
de watergangen. Deze stuwen, vieren
veertig in getal, worden gemaakt op
plaatsen, waar het éne peilgebied in
het andere overgaat. Zij bestaan uit
beton en groenhardhout. De voordelen
springen direct in het oog: door mid
del van deze stuwen zal het mogelijk
zijn het waterpeil in de hand te hou
den.
De sanering van vele Walcherse be
drijven had nimmer kunnen slagen, in
dien er geen boeren naar de Noord
Oost Polder vertrokken zouden zijn. In
de loop der jaren hebben zich daar in
die nieuwe polder honderdachttien
landbouwers van het eiland gevestigd
en zij maken het er stuk voor stuk
goed. Er zijn collega's van hen op Wal
cheren, die er veel spijt van hebben
deze mogelijkheid ook niet té hebben
aangegrepenDe gemiddelde groot
te van de tegenwoordige bedrijven
na de sanering dus bedraagt 8 ha.
O.m. is dit cijfer gedrukt doordat
in het gebied van Westkapelle de be
drijven kleiner moesten worden ge
houden en door het feit, dat in be
paalde delen van het eiland de ani
mo voor vertrek naar de Noord Oost
Polder zeer gering was. Niettemin
Boven zijn geboortegrond koe-
pelt zich de hemel en hij weet, dat
hij afhankelijk is van hoger zegen,
ondanks zijn kunstmest en zijn
trekkers. Hij beseft te mogen le
ven en werken in een schitterend
landbouwgebied, waarin hem zo'n
belangrijke taak is toevertrouwd.
Maar liever laat hij op de toe
gangshekken tot zijn erf de woor
den „Eben Haëzer" schilderen dan
„Nooitgedacht".
Men" zegt, dat de Walcherse
plattelander na de oorlog en
de inundatie „ingrijpend" is ver
anderd. Zijn wereldje is open
gestoten. Hij heeft in zijn eva
cuatietijd met heel andere men
sen kennis gemaakt en zoveel
dingen gehoord, waarvan hij
vroeger geen flauw begrip had,
dat hij na zijn retour op het
eiland een heel andere visie op
het leven en een van vroeger
enorm verschillende instelling
heeft gekregen. Daar zit natuur
lijk wel wat in, maar laten we
het niet overdrijven. Bovendien
vaststellen, dat dit „openbreken"
toch wel was gekomen, al zou
het misschien wat geleidelijker
in zijn werk zijn gegaan. Na die
terugkeer is de herverkaveling
gekomen en al zal het niet ge
makkelijker zijn de gevolgen
daarvan aan te geven het ligt
individueel zeer verschillend -,
van invloed is deze voor velen
pijnlijke en langdurige „opera
tie" zonder enige twijfel ge
weest. Leven de „Geerses" van
Van Schagen nog op Walcheren?
Och, ze zullen er nog wel zijn,
maar als wij een voorzichtige
conclusie mogen trekken, dan is
het deze, dat de Walcherse boer
in het algemeen zelfstandiger,
onafhankelijker is geworden. Hij
heeft van zich moeten afbijten
en door de vele contacten met
„mensen van buiten" is hij ver
plicht geworden zijn standpunt
te bepalen. De Walcherse boer
laat niet (meer) over zich lopen
en dat is een belangrijke winst
Maar hij heeft zijn bezadigdheid
behouden en zal de zaak eerst
van alle kanten bekijken, voordat
hij een beslissing neemt. Noem
dit nu niet de kat uit de boom
kijken, maar heb begrip voor dit
gebrek aan impulsiviteit! Is de
Walcherse boer materiëler inge
steld dan zijn collega's uit an
dere gebieden? Het verwijt wordt
wel eens gehoord, maar wie zal
het bewijzen? Een feit is in ieder
geval, dat hij meer dan voor
de oorlog durft te investeren
en dat hij met zijn tijd meegaat
in deze zin, dat hij beslist niet
afkerig is van de moderne be
drijfsmiddelen, die hem het mo
gelijk maken rationeler te pro
duceren. Dat kan gelukkig ook
om deze reden, dat zijn gronden
wat minder versnipperd zijn of
voor enkele honderden, dat het
bedrijf groter is geworden. Maar
nu zijn we weer beland in de
materie, het bedrijf, het geld!
Laten we vaststellen, dat de „way
of life" van onze Walcherse boer
andere is geworden, maar dat het
niet eenvoudig is dat nu concreet
op tal van punten aan te wijzen!
mag worden gezegd, dat de sanering
redelijk is geslaagd, al kon niet wor
den bereikt dat alle boeren hun
gronden vlak bij de bedrijfsgebou
wen hebben.
Een redelijke sanering, zeiden wij.
Dat blijkt wel hieruit, dat 212 land
bouwbedrijven en 29 tuinbouwbedrij
ven konden worden „opgetrokken" tot
een oppervlakte, waarop een gezin een
behoorlijk bestaan kan vinden, bij de
aanwending van de arbeidskracht van
de gezinsleden en zonder vreemde
hulp. Het blijkt ook uit het feit, dat de
gemiddelde bedrijfsgrootte met 4 ha
is toegenomen.
Nieuwe boerderijen
Er is in totaal ruim 1600 ha grond
in, eigendom en pacht ingeleverd. De
Stichting Beheer Landbouwgronden
kocht 273 ha en daarmee kon worden
bereikt, dat er zeventien nieuwe boer
derijen werden gesticht, waarvan ze
ven in de Zuidwatering, drie tussen
Middelburg en Veere, enkele in Hooge-
(Vervolg op pag. 9)