STALINVAROS: PARADEPAARD VAN
HONGAARS COMMUNISME
IN DE NATUUR
Nieuwe industriestad aan
de Donau
Maatschappelijke hulp van Kerk
vóór die van overheid
ÜhtdckkUtfy&H en belevenls-s-tti
v.
„Hier zol ik willen sterven...."
Geen kerk
Mooi
maar
Ernstige bezwaren tegen structuur
van sociale raden
Gastenboek
JOSEPH A. BRUSSE
Brug over Haringvliet
weer actueel
Nieuwe luchtvaart'
maatschappij in
Oostenrijk
Dinsdag 27 December 1955
ZEEUWSCH DAGBLAD
pagina 3
STALINVAROS, najaar 1955.
ZEVENTIG kilometer ten zuiden van Boedapest maakt de Donau
een flauwe bocht. Op die plaats stond enkele jaren geleden
de mais nog in de wind te wiegen. Nu steken de schoorstenen
van de hoogovens er boven een moderne stad uit.
„Stalinvaros..." wijst de gids niet zonder trots als we de eerste hui
zen naderen.
„Een flinke stad..."
„Ja, er wonen al bijna vijf-en-twintigduizend mensen..."
„Wanneer is men met de bouw ervan begonnen...?"
„In 1950..."
„En al die mensen werken in de ijzer- en staalindustrie...?"
„Verreweg de meesten..."
Stalinvaros is in veel opzichten de in vervulling gegane wensdroom
van een stedebouwkundige. Het komt tenslotte niet dikwijls voor, dat
men bij het ontwerpen en bouwen van een stad helemaal van de grond
af kan beginnen. In Stalinvaros is dat gebeurd. Het resultaat is een
moderne, royaal-opgezette en geheel naar de eisen va nhet bedrijfs
leven en de daaraan verbonden arbeiders aangepaste stad in het hart
van het boerenland. En als zodanig het paradepaard van de Hon
gaarse communisten.
Er is geen overgang. Buitenwijken
met een ietwat landelijk karakter zijn
er niet. Het platteland gaat abrupt
over in de stad. En deze stad draagt
alle uiterlijke kentekenen van nieuw
te zijn. Alles is nog kaal en onvoltooid.
De straten zijn nog niet helemaal ge
plaveid. De gevels van de huizen nog
niet afgewerkt. Er staan overal stei
gers. De plantsoenen verkeren in een
stadium van aanleg. De bomen zijn pas
geplant.
„We bouwen nog steeds zegt de
gids.
„Hoe groot moet de stad worden?"
„Het voorlopige doel is een stad voor
vijf-en-veertigduizend mensen, maar
als het nodig is kunnen we verder uit
breiden"
„Wat voor nieuwe plannen zijn er?
„De cokesfabriek komt einde van dit
jaar klaar. In 1956 komen er twee wal
serijen bij. Er zal ook een nieuw stad
huis gebouwd worden, een school, een
kraamkliniek, een chocolade- en bis
cuitfabriek, een cellulosefabriek en
natuurlijk de nodige woonhuizen.
Het eerstegrote gebouw dat
we passeren is het gebouw van de
Communistische Partij. Dat is even
typerend voor de geest van deze stad
als het feit, dat er geen enkele kerk
is en er ook geen plannen voor de
bouw ervan zijn. De gids tracht mij
ervan te overtuigen, dat er geen be
hoefte aan kerken is omdat er twee
in het naburige dorp Dunapentéle
zijn.
Teneinde de aandacht van dit iet
wat pijnlijke onderwerp af te leiden,
wijst ze naar een buitengewoon brede
straat.
„De Stalin avenue.
„Hoe breed is die wel niet
„Ongeveer vijf-en-veertig meter.
Het spreekt bijna vanzelf, dat de
hoofdstraat in Stalinvaros naar Stalin
genoemd is. De stad is uiteindelijk op
initiatief van de Russen gebouwd. En
naar Russisch voorbeeld.
„Het is de eerste socialistische stad
in Hongarije...." legt de gids uit.
„Wat wil dat zeggen
„Dat de hele stad voor arbeiders ge
bouwd is.
„Waar blijkt dat uit.
„Wei, er zijn bijvoorbeeld geen
meestal minder gunstig gelegen arbei
derswijken zoals in andere steden
Het is inderdaad allemaal arbeiders
wat de klok slaat. Er is geen plaats
voor anderen. Er zijn ook geen parti
culiere winkels. Alle vijf-en-zeventig
winkels zijn van de staat. Dat geldt
eigenlijk voor alles in Stalinvaros. Het
woord PARTICULIER bestaat er niet
meer.
stad en waai' het krioelt van leuzen
tot opvoering van de productie zoals
„Produceer heden meer dan gisteren".
Een kijkje in een crèche waar en
kele tientallen kinderen verzorgd
worden omdat zowel vader als moe
der werken en er geen tijd voor
hebben. Een bezoek aan de polikli
niek natuurlijk en aan de moderne
apotheek aan de Stalin avenue, wel
ke er inderdaad smaakvol en smet
teloos schoon uitziet.
Dan even naar het Bela Bartók Cul
tuurhuis waar ontwikkeling en ont
spanning op allerlei gebied geboden
wordt van les in balletdansen voor
peuters van een paar jaar tot toneel
voor volwassenen, naar de bioscoop
waar ook nu en dan Franse, Engelse,
Zo ziet de nieuwe industriestad Stalin
varos er uit. De Russen hebben de
stoot tot de bouw gegeven, maar de
plaats blijkt achteraf verre van ideaal
te zijn.
Italiaanse en Japanse films vertoond
worden. In vogelvlucht door enkele
uniform-ingerichte winkels, welke
meestal laat openen maar ook laat
sluiten om de arbeiders in de gelegen
heid te stellen na hun werk inkopen
te doen. Even binnen gluren in een
van de woningen (allemaal met cen
trale verwarming, badkamer en straks
ook gas van de cokesfabriek) waar de
huisvrouwen terecht heel blij mee zijn
omdat men in Hongarije op het gebied
van behuizing niet veel gewend is.
En dan tenslotte naar de trots van
Stalinvaros: het Szallo Arany Csillag
(Hotel De Gouden Ster) met zijn acht-
en-negentig keurige kamers (waaron
der zes ietwat kapitalistisch-aandoen-
de suites van vijftig gulden per dag),
receptiezalen, terras en bar.
In de eetzaal van dat hotel wordt
de traditionele lunch geserveerd met
zoveel vlees dat men bijna vergeet dat
er schaarste op dit gebied bestaat. Na
de koffie komen dan de gastenboeken
(één van het hotel en één van de ge
meente) en men moet wel een zeer
openhartig en lomp mens zijn om iets
onaardigs te kunnen neerschrijven. Er
staan uitspraken van vele buitenlan
ders in. Een Nederlandse naam kan ik
niet ontdekken, maar wel die van een
Belg. Het is Paul E. J. A. de Ruyter
uit Antwerpen, die vol enthousiasme
neergeschreven heeft:
Mijn bezoek aan Hongarije was
voor mij een openbaring. Ik stond vol
bewondering om deze nieuwe stad
Stalinvaros. Hier zou ik willen ster
ven en rusten.
steeds geen erts uit Joegoslavië ont
vangt wat al oorzaak van een radicale
inkrimping van het veel te groots op
gezette project is geweest waardoor de
productiekosten zeer hoog zijn.
In een normale (d.w.z. kapitalisti
sche) maatschappij zou een uiterlijk
indrukwekkend, maar in feite econo
misch niet-verantwoord project als
Stalinvaros niet kunnen blijven be
staan omdat niemand bereid zou zijn
er steeds maar geld bij te passen. Men
zou niet eens tot de bouw ervan ge
komen zijn.
De communisten kunnen zich een
dergelijke geld-verslindende luxe
wel permitteren. Zij zijn aan nie
mand verantwoording verschuldigd.
En bovendien is Stalinvaros zijn
geld alleen al waard om goedgelo
vige bezoekers te imponeren.
P.S. Ter bescherming van mijn hulp
vaardige en consciëntieuze gids wil ik
er de nadruk op leggen dat zij het niet
geweest is die mij de minder gunstige
aspecten van Stalivaros onder het
oog gebracht heeft.
(Nadruk verboden).
Er valt ongetwijfeld veel te bewon
deren in Stalinvaros. Het is een ruime
frisse stad zonder sloppen en stegen.
De woonhuizen zijn modern en gerie
felijk. De straten zijn breed. Er is vol
doende plaats uitgespaard voor plant
soenen en parken. De fabrieken be
vinden zich dicht bij de stad, maar de
schadelijke dampen van die fabrieken
zullen de stad niet kunnen bereiken
als in de toekomst de bomen van het
bos volwassen zijn. Er wordt verder
alles-gedaan voor het welzijn (naar
communistische maatstaven uiteraard)
van lichaam en geest van de bevol
king. Het is dan ook begrijpelijk dat
die overwegend jonge bevolking ent
housiast is.
Maar Stalinvaros heeft ook zijn be
zwaren. In de eerste plaats blijkt de
bodem nogal slap te zijn, waardoor nu
reeds verzakkingen optreden. Verder
ligt de Donau een stuk lager dan de
stad wat veel moeilijkheden veroor
zaakt bij het lossen van de ertsen en
het oppompen van het water voor de
fabrieken.
Het erts en de kolen moeten boven
dien over enorme afstanden aange
voerd worden, mede omdat men nog
Ingezonden Mededeling (Adv.).
IMPOR. HACO. MAASTRICHT
In het Bela Bartok Cultuurhuis in
Stalinvaros nemen danseressen van
het Hongaars Staatsensemble het
applaus van het enthousiaste
bliek in ontvangst.
pu-
de voor de arbeid van deze raden, ga
randeert niet, dat de verschillende
stromingen in ons volksleven het dik
wijls nog zwakke particuliere initiatief
zonder meer zullen kunnen stimuleren.
Op dit punt worden twee principiële
wijzigingen voorgesteld.
Alg. Diaconale Raad der Herv. Kerk
's-GRAVENHAGE, 23 Dec. De Algemene Diaconale Raad der Ned. Herv.
Kerk wenst de hulp, die de overheid biedt, van gelijke waarde te achten
als die der kerk. De overheid dient zich terug te trekken, wanneer de kerk
haar bemoeienis op neemt om naar voren te moeten treden, indien iemand
niet vanwege de kerk de nodige hulp kan of wil aanvaarden. Met andere
woorden: de Raad bepleit een voorziening, welke de overheid in deze sub
sidiair stelt, teneinde de vrijheid der kerk niet te beknotten waarbij de
persoonlijke vrijheid der te helpen burgers niet mag worden beperkt.
Deze opmerkingen staan in een rap
port, dat de Algemene Diaconale Raad
heeft gericht tot de Ned. Vereniging
voor Maatschappelijk Werk. Zij zijn de
conclusie van een diepgaande studie
van het eindrapport der Staatscommis
sie vervanging armenwet. De overheid,
zo heet het in het rapport van de A.
D. R., dient de maatschappelijke hulp
te bevorderen, maar het zou fataal zijn
wanneer zij hiertoe het alleenrecht
voor zich opeist. Bovendien is het voor
de kerk essentieel, dat zij volledige
vrijheid heeft om te helpen en te die
nen, omdat voor haar niet alleen het
woord der naastenliefde geldt, maar
ook de daad. Dit geldt materiële en
niet-materiële noden beide. In dit ver
band zou de overheid desgewenst voor
rang kunnen geven aan de kerkelijke
zorg boven de eigen zorg, ofschoon an
derzijds de overheid de kerk niet tot
deze zorg kan verplichten.
Met voldoening is geconstateerd, dat
de Staatscommissie deze vrijheid aan
de kerk wil garanderen en dat zij ge
tracht heeft dit in haar voorstellen
neer te leggen, behoudens dat de Raad
enkele gegronde bezwaren heeft tegen
de formulering h'°rvan door de Staats
commiss'".
SOCIALE RADEN.
Wat het ve.-ienen van z.g. bijsterm
betreft is de Raad van oordeel, dat de
kerk het recht moet hebben om in be
paalde gevallen en op grond van so
ciale indicatie een aanvullende steun
te kunnen geven boven hetgeen door
de sociale diensten der overheid reeds
wordt verleend.
Fundamental bezwaren heeft A.D
R. tegen de structuur der sociale ra
den, zoals deze in het eindrapport der
Staatscommissie worden voorgesteld.
Een algemene schematische opzet, me-
We maken een toer, Het is dè toer.
Er gaat tenslotte geen dag voorbij dat
er één of meer buitenlanders Stalin
varos komen bezoeken. Die bezoeken
verlopen allemaal ongeveer gelijk.
Eerst een inleidend gesprek en een
glas Urmus (Hongaarse vermouth) op
het weinig representatieve stadhuis.
Dan naar de hoogovens welke door een
Verrukkelijk is het hier in het
land van Saaftinge.
Wat een vogels! Fazanten
patrijzen, kraanvogels, veldleeuwe
riken, tureluurs, bonte strandlopers.
wilde eenden, wulpen en mantel
meeuwen. Vooral die laatsten trek
ken sterk de aandacht met hun
diepe basstem: „Ow-ow" en hun
forse, zwart gevleugelde gestalten.
Moeizaam voorstappend over het
lastig begaanbare terrein, de schor
ren, kom ik ogen en oren te kort om
alles goed in me op te nemen. Wat
een geluk, dat boer Born me zijn
laarzen heeft willen lenen. Behulp
zame en vriendelijke mensen hier!
En ze kunnen ook goed koffie
maken.
Nou eerst maar eens over die geul
zien te komen. Voorzichtig man, val
niet, het is een glibberige beweging.
Als je je me vastgrijpt aan die gras
pol daarZo ja. Even schrap zet
ten. Ik ben er. Een leeuwerik vliegt
door mijn nadering op. Soortgenoten
van hem jubelen aan het heldere
blauwe azuur. Kijk, weer mantel
meeuwen. Volwassen dieren.
De jongere vertegenwoordigers
van deze vogelsoort zijn belang
rijk anders van kleur. Als de jonge
baby's uit het ei kruipen (in Noord-
Europa) zijn ze gekleed in een aller
liefst donspakje. Niet lang echter
blijven ze daarin rondlopen.)
Weldra krijgen ze „grote-meeuwen-
veren" aan. Niet in hun voordeel
overigens. Ze moeten het nu doen met
een grauw-grijs-bruin pak, tot over
maat van ramp nog vol vlekken ook.
Het volgende jaar zijn ze er al iets
beter aan toe. De vleugels zijn wat
bos-in-wording gescheiden zyn van de donkerder geworden, de buik daaren
tegen is lichter gekleurd, evenals de
kop.
NA VIER JAAR VOLWASSEN,
Ze moeten evenwel tot hun vierde
jaar, soms tot het vijfde, wachten
voor ze volwassen zijn en zich dien
overeenkomstig mogen kleden. Maar
dan zijn ze ook binnen!
Indrukwekkende figuren. Gevreesde
verschijningen. Ofschoon ze, dierkun
dig gesproken, niet tot de roofvogels
DOOR
behoren, weten ze drommels goed wat
roven is. In hun noordelijke broed
gebieden moet menig pasgeboren jong
van broedende collega's er aan gelo
ven. Ook volwassen vogels, ja zelfs
enkele zoogdieren, zoals konijnen
zijn hun leven niet zeker met een
mantelmeeuw in de buurt.
Kleine dieren versmaden ze even
min. Slakken en andere schelpdieren
bijvoorbeeld. Grappig is het te zien,
hoe ze daarmee omgaan. Wanneer ze
zo'n goed gepantserd dier te pakken
hebben gekregen geen grote kunst
vliegen ze er mee hoog de lucht
in, om het daarna te laten vallen,
met het doel, op deze wijze de harde
schaal te laten stuk breken. Mèt dat
ze hun nietige prooi aan de zwaarte
kracht hebben prijsgegeven, schieten
ze er gelijk weer achter aan. Je kunt
nooit weten, of een ander de buit van
je wil af kapen! Het komische is nu,
dat, door het feit, dat onze Hollandse
bodem (en zeker het schor) tamelijk
zacht is, de schelp meestal niet kapot
breekt. In hun vaderland is dat an
ders. Daar zijn bergen en rotsen. Het
is echter te veel gevraagd van een
meeuwenstand om dat verschil in
bodemgesteldheid dóór te hebben. Op
IJsland valt de schelp kapot, dus in
Holland ook, schijnen ze te menen.
Gevolg: teleurstelling. Het lekkere
hapje ontgaat hun. Ja, maar dan moet
je een meeuw kennen. Berustend en
vol energie pakt hij het gevallen ei
weer op en herhaalt wat hij zo pas
heeft gedaan. Laten vallen er ach
teraan duiken. Weer mis. Zo gaat hij
door, net zo lang tot hij eindelijk zijn
zin heeft. Dat is nog eens doorzettings
vermogen. Zoveel moeite voor zo'n
klein hapje. Ik heb welgeteld een
mantelmeeuw eens zeventien maal
deze handeling zien herhalen.
Geef mij maar peultjes!
EEN LUST VOOR HET OOG,
Hoe het ook zij, op het ogenblik
maken ze zich niet druk. Wiekend
en zeilend glijden ze door het lucht
ruim, gaan in een boog om mij
heen, draaien nieuwsgierig hun kop
in alle richtingen. Een lust voor het
oog, deze statige zwart-witte roof-
monsters. Zei U wat mijnheer?
„Ow, ow".
De gehele verdere dag, dat wil
zeggen tot een uur of vier, blijf ik
van hen en van alles hier genieten,
maak tussen de bedrijven door een
gezellig praatje met de Belgische
schaapherder, de „schaoper" en be
geef me tenslotte, klauterend en glij
dend, dijkwaarts. Bij de boerderij van
Born staat de heer Labeur me al op
te wachten met zijn auto. Laarzen
uit, schoenen aan, kort afscheid en
daar rijden we.
En nog in de Antwerpse Schelde-
tunnel klinken, boven het geraas
van het drukke verkeer uit, de
vogelgeluiden uit het land van
Saaftinge in mijn oren na. Boven
alles uit hoor ik een diepe brom-
toon: „Ow, ow".
J. A. B.
Concessie aan minister
MIDDELHARNIS, 24 Dec. Zoals
bekend wordt op Goeree-Overflakkea
sinds tientallen jaren getracht de zeer
slechte verbindingen met de vaste wal
te verbeteren door de bouw van een
brug over het Haringvliet. In 1952
bleek definitief, dat de regering voor
lopig niet bereid was dit werk tot
stand te brengen. Dit leidde er toe, dat
men op het eiland de handen ineen
sloeg en overging tot de oprichting
van de N.V. Brugmaatschappij, om dit
werk, zo mogelijk met hulp van ver
schillende instanties, zelf tot uitvoe
ring te brengen.
Door de ramp van 1953 kwam dit
plan op de achtergrond en ook door
de verwachting van een spoedige uit
voering van de Deltaplannen. Deze
voorzien o.m. ook in een weg Den
Haag via Tiengemeten over Flakkee
naar Antwerpen de z.g. Zoomweg.
Verwacht wordt nu echter, dat de uit
voering daarvan nog lange tijd op zich
zal laten wachten. Daar de verkeers
moeilijkheden steeds groter worden,
acht men het niet verantwoord op de
uitvoering van bovengenoemde plan
nen te wachten, reden waarom de N.V.
Brugmaatschappij bij de minister van
Verkeer en Waterstaat nu een conces
sie heeft aangevraagd om zelf een brug
te mogen maken. Daarbij is gevraagd
om op deze brug een tolgeld te mogen
heffen, gemiddeld niet hoger dan de
bestaande veergelden, tot aan de tijd,
dat bovengenoemde Zoomweg door het
Rijk zal worden aangelegd. Hoewel dit
tolgeld een bezwaar genoemd kan wor
den, weegt dit niet op tegen de nade
len van de bestaande toestand, daar da
schade van de wacht- en vaartijden nu
tenminste een veelvoud van de veer
gelden bedraagt.
In samenwerking met de 1
K.L.M.
WENEN, 24 Dec. (AFP). De socia
listische partij van Oostenrijk heeft
bekend gemaakt, dat de stichting van
een Oostenrijkse luchtvervoersmaat-
schappij aanstaande is, die zou samen
werken met een Scandinavische maat
schappij. De kranten van de volkspar
tij menen, dat nu binnenkort de stich
ting van een andere luchtvaartmaat
schappij bekend zal worden gemaakt.
Deze maatschappij, die de naam „Air
Austria" zou dragen, zou tot stand ko
men na een overeenkomst met een Ne
derlandse maatschappij en zou de be
schikking krijgen over een kapitaal
van dertig millioen shillingen (onge
veer 4.3 millioen gulden).
Evenals de eerder bedoelde lucht
vaartmaatschappij zou de „Air Aus
tria" midden 1956 met de exploitatie
beginnen. Diensten zouden worden on
derhouden in Oostenrijk, op de lijn
Wenen-Moskou, Wenen-Cairo en We-
nen-Dusseldorp.
Bij informatie bij de K.L.M. vernam
het ANP, dat in principe overeenstem
ming is bereikt tussen de Oesterreichi-
sche Studiengeselolschaft für Ver-
kehrsluftfahrt en de K.L.M. om te ko
men tot oprichting van een Oosten
rijkse luchtvaartmaatschappij. Deze zal
de naam „Air Austria" krijgen. Het is
de bedoeling, dat hij diensten onder
houdt in Europa o.a. op de lijn Wenen-
Moskou.
