Uit de u-ehetd (Aan. ’t ï3v-eJk
herikaanse ambassade in Moskou wordt
vanuit Berlijn geproviandeerd
Vele Joden vestigden zich in Middelburg
UIT DE KERKEN
September-
Burgerlijke stand
Verdachten van moord
Nederlander
op
gearresteerd
vriendschapsmaand
I Eieren, Zuurkool en Wodka als
diplomatieke bagage
pagina 5
avisovci H2>SA\nggz
Mr. Lustgarten weet op allesraad
Hier is mijn nieuwe abonné!
hen gunstig gezind, kerkeraad niet
Magistraat
was
Middelburg
Ke^kdienit u-ao-ï de
X. V.
^oes
Utat tl een fiAoteótant?
Kunk te kfcein
Magistraat en kerkeraad
Twee kerkhoven:
van Portugese en
Hoogduitse Joden
In Spanje en Portugal
Maatkleding,
handschoenen en speelgoed..
Ook voor het aankleden van de leden
van de ambassade en hun vrouwen en
kinderen is de afstand van vele dui
zenden kilometers geen beletsel. Van
leder lid van de ambassade in Moskou
houdt mr Lustgarten een soort privé
„geheim dossier” bij. Daarin staan
nauwkeurig alle maten van kleding,
schoeisel en ook handschoenen. Daarin
staan ook tal van opmerkingen over
de smaak van de betrokkenen geno-
ïliet o-anye^en, maal
u^atyegqen
9-ele$oAnieeïde ye^undte
De Portugese Joden
vertrekken
^ndag 5 September 1955
Naam
Adres
Woonplaats
Deze nieuwe abonné wil betalen per week/maand/kwartaal
STEMMEN
dan
Aangebracht door Uw abonné
te
Mn.
men
vroeg
De
teerd. En wanneer Mrs X uit Moskou
een paar schoenen nodig heeft, weet
men in Berlijn-Dahlem precies welke
maat, welke kleur en of het dit keer
een paar met hoge dan wel met lage
hakken moet zijn. En het veroorzaakt
geen enkele moeite overhemden of ge-
Doorhalen wat niet wordt gewenst.
U wilt dit formulier wel uitknippen en zenden aan
„Zeeuwsch Dagblad”, afdeling abonnementen, Goes
het
van
hun nako-
antwoord
om de
de Joden, vooral
Middelburg
In Credo, parochieblad voor het r.k.
bisdom Roermond, heeft men een ru
briekje, getiteld „Iets overs andersden
kenden”. Een priester schrijft daarin dit
maal over de protestanten en hij zegt:
Als ik zou vragen: wat is een protes
tant?, dan zouden wellicht velen ant
woorden: Dat is iemand, die de paus niet
erkent of iemand, die de Mariadevotie
verwerpt of iemand die alleen maar
de Bijbel aanneemt en niet de traditie
of iemand, die zich van de éne ware
kerk heeft afgescheiden enzovoort.
Nog afgezien van de kwestie of dit al
lemaal wel juist is (het is lang niet alle
maal juist!) zou dat antwoord in ieder
geval puur negatief zijn. En eigenlijk is
het toch helemaal niet juist als men de
mensen enkel negatief zou gaan beoor
delen. Kijk, men zou ook kunnen begin
nen met te zeggen: Dat is een christen
dat is een mens die in Christus gelooft
en Christus aanhangt dat is iemand
die veel van de Bijbel houdt en dikwijls
veel van zijn Bijbel kent dat is iemand
die met ons strijdt tegen ontkerstening en
heidens humanisme dat is dus onze
broeder in Christus!
oorzaak. De gemeenten zijn daarom niet
in staat tot de aanval over te gaan, maar
moeten zich tot de verdediging bepalen.
Zij (en ook het Christendom) verliezen
daarbij terrein, want zij zijn niet voldoen
de bestand tegen machten in de maat
schappij. De vele gelegenheden tot ver
maak en ontspanning behoren tot het
„zoveel” van tegenwoordig, dat voor ve
len aantrekkelijker is dan een geloofsge
meenschap. Bovendien menen velen door
de vorderingen van de techniek hun weg
zonder God te kunnen vinden. En de ur
banisatie is een macht, welke velen van
de kerk doet af dwalen.
Auumi Liibke, Geheimen van het
onderaardse. Uitg. Mij. Holland
f 13.50.
De bedoeling van de schrijver is de
lezer in te leiden in de wetenschap van
de speleologie, die zich bezighoudt met
’t onderzoek van spelonken en grotten.
Ieder die weleens de fascinerende in
vloed ondergaan heeft van deze soms ko
lossale onderaardse ruimten vindt hier
een boek waarnaar hij met belangstelling
grijpen zal. In het bestek van nog geen
300 bladzijden wordt zóveel wetenswaar-
digs geboden over deze geheimzinnige
wereld van druipsteen-, zout- en ijsgrot-
ten, over praehistorische en tegenwoordi
ge bewoners, over het ontstaan ervan en
zelfs over de merkwaardige geneeskracht
van sommige, dat ik het gaarne onder de
aandacht wil brengen van alle liefheb
bers van dergelijke uitermate interessan
te lectuur. Vele goede foto’s verluchten
dit werk en maken het mede tot een
waardevol bezit.
e.v. C. J.
v. A.
Eversdijk, 80 j., wed. v. J. B.
„Zijn Stem”, door Foka van Loon.
Uitgave Bosch Kenning N.V. te
Baarn.
„Een roman over ’n liefde, die ’n schijn
baar hopeloze situatie redt” Aldus kon
digt de uitgever deze roman aan. Er is
geen woord teveel in gezegd. Het gege
ven is gegrepen uit het alledaagse leven.
Het leven van eenvoudige mensjes. De
liefde die hier de situatie redt is die van
een oude schoonvader, die met veel be
grip, maar vooral met veel geloof zijn
schoondochter weet terecht te brengen.
Een goed geschreven verhaal.
Een opmerkelijk, maar tevens ook een
zeer bedenkelijk verschijnsel bij vele ver
halen van onze tegenwoordige schrijvers
en schrijfsters is, dat de Kerk en de amb-
DJAKARTA, 3 Sept. De politie te
Djakarta heeft twee personen aangehou-
den, die worden verdacht van de moord
op de Nederlandse planter Kapitz in
Zuid-Sumatra. De heer Kapitz werd om
het leven gebracht en beroofd van rp.
108.000.toen hij met een chauffeur
van zijn onderneming geld overbracht
van Telobetong naar Kedaten in de Zui
delijke Lampongs.
Deze overval werd gepleegd op 2 Juli
j.l. en was volgens de regent van de
Lampongs enige tijd tevoren beraamd.
Er zijn reeds bekentenissen in deze zaak
afgelegd.
In het Doopsgezind Weekblad geeft de
heer J. Bottema deze nogal sombere te
kening van de situatie in de Doopsgezin
de Gemeenten. Wij lezen:
De kurk waarop onze gemeenten thans
drijven is te klein. Een groot tekort aan
roepingsbesef bij de leden is daarvan de
dat in klimaat veel met hun eigen va
derland Palestina overeenkwam. Som
mige schrijvers menen, dat deze trek
vooral plaats had na de verwoesting
van Jeruzalem door de Romeinen in
het jaar 70.
Daar in Spanje hebben ze eeuwen
lang grote welvaart en eer genoten.
Tot ook hier de vervolging losbrak.
In 1492, hetzelfde jaar dat Columbus
Amerika ontdekte, gaf Koningin Isa-
bella van Castilië bevel, dat ze binnen
vier maanden uit het land weg moes
ten zijn. Ver behoefden ze niet te rei
zen: tegen betaling van een flinke som
geld wilde de Koning van Portugal
hen wel opnemen.
De rust duurde maar kort: in 1536 i
moesten ze ook Portugal verlaten. 1
Sommigen zochten de Nederlanden
op, vanouds een toevluchtsoord voor
onderdrukten. Vooral in Antwerpen
vestigden zich er velen. Maar ook hier
waren ze niet altijd veilig.
Karel V en de Inquisitie vaardigden
strenge plakkaten tegen hen uit en
ook onder de Joden zijn er martelaars
voor hun geloof geweest.
Anderen vertrokken uit Portugal
naar Zuid-Amerika, vooral naar Bra
zilië. Dat land is gedurende 30 jaar een
Nederlandse kolonie geweest. Toen de
Portugezen het echter in 1654 verover
den, was het met hun rust weer ge
daan. Opnieuw moesten ze verhuizen.
In Nederland was de 80-jarige oorlog
ten einde. Hier hadden ze al sinds en
kele jaren vrijheid om hun gods
dienst uit te oefenen. In dat jaar, juist
drie eeuwen geleden dus, zien we dan
ook in Middelburg het aantal Portu
gese Joden belangrijk toenemen.
Tussen de stadsregering en de ker
keraad van de Ned. Hervormde Ge
meente te Middelburg is herhaaldelijk
gecorrespondeerd over de aanwezig
heid van de Joden.
De magistraat was de Joden gunstig
gezind. Er waren flinke kerels onder,
die de bloei van de stad konden hel-
graven op 14 Adar 5481, dat is Maart
1721 (het oudste graf is van 1656).
De enkelen, die hier bleven wonen,
sloten zich aan bij de Hoogduitse Jo
den, die zich in 1704 hadden afgeschei
den van hun Portugese broeders.
L. v. W.
Ja, dat weet U nog wel, abonné. Sinds enige jaren hebben wij, zo
zonder meer, de maand September yerklaard tot de maand van vriend
schap voor ons aller „Zeeuwsch Dagblad”. Dè maand, waarin alle
abonné’s op het Zeeuwsch Dagblad” eens iets extra’s doen voor hun
dagelijkse vriend en gast. En dat extraatje bereikt dan het hoogtepunt
in die nieuwe abonné voor ons blad. Vorige jaren hebben vele vrienden
van ons blad voor die abonné gezorgd. Dat gaan we ook nu weer doen.
En het is met plezier, dat wij al onze abonné’s opwekken mee te
helpen om nieuwe abonné’s aan te brengen. Dat kost niet veel moeite.
Wie ons blad kent, wil het dagelijks in huis hebben. Wie het nog niet
kent, mist veel.
Wilt ook U, abonné, een goed woord voor „Zeeuwsch Dagblad” doen?
U zult het merken: dat gaat gemakkelijk en het resultaat komt vanzelf.
Mocht U, ter ondersteuning van Uw goede woord, nog een pakkend
propagandafoldërtje nodig hebben, dan sturen wij dat graag. Er liggen
duizenden exemplaren voor verzending gereed. Even een kaartje en
wij helpen U.
Voor Uw nieuwe abonné wilt U onderstaande bon wel gebruiken.
Reeds vooruit veel dank voor Uw blijken van vriendschap.
Geboren: Geralda G., d.v. L. Jakobsen
en A. G. Pluijmers; Elizabeth, d.v. C. H.
Dirven en R. N. Passenier; Gerrit, z.v. J.
Booy en M. H. C. Fare; Grietje G., d.v.
L. Schrooten en G. A. Foppen; Wouter J.
t.v. N. Bolkestein en E. Pull; Jan D., z.v.
J. Louwerse en J. C. Kasse; Cornelis F.,
z.v. F. A. de Looff en J. J. de Bree; Leen-
dert, z.v. M. Sparretak en M. Volmer; Jo
hannes P., z.v. M. van Iwaarden en J. F.
Bakker; Jozina, d.v. S. Brouwer en E. C.
Francke; Wilhelmina P., d.v. L. M. Job-
se en C. Groen; Leendert J., z.v. W. C.
Manni en C. Louwerse; Marie L., d.v. T.
J. Kolk en G. A. L. van Dongen.
Ondertrouwd; J. Dekker, 23 j. en A. C.
poppe, 23 j.; R. Duunk, 50 j. en A. M.
Bogenholtz, 46 j.; L. Roedoe, 23 j. en E.
H. Buys, 23 j.; J. Loppies, 27 j. en J.
Wirtz, 20 j.; J. Cappon, 30 j. en J. Scheen
loop, 29 j.; H. Kleistra, Den Haag, 26 j.
L. Volmer, 28 j.; J. C. Roth, 24 j. en
M. Hellema, 20 j.
Gehuwd: J. S. Lensink, 49 j. en P.
Krijsse, 25 j.; C. J. M. Lameyn, 24 j. en
J. V. van Leeuwen, 18 j.; L. Nijssen,
24 i- en M. Polderman, 24 j.
Overleden: J. B. Hulstaert, 76 j.; C. Th.
A. Verduijn, 68 j.; P. W. Hendrikse, 71 j.;
Looise, 92 j. en J. W. Kesteloo, 70 j.
hele costuums bij de kleermaker te Ber
lijn te bestellen en te laten maken. Al
les is tot in de puntjes georganiseerd
en wanneer de leden van de ambassade
mr Lustgarten nu maar regelmatig op
de hoogte houden van de omvang van
hun taille, passen al die pakken ook
precies.
Amerikaanse diplomaten komen re
gelmatig naar West-Berlyn op weg
naar Washington. Die gelegenheden
neemt de onverstoorbare mr Lustgar
ten altjjd te baat om zyn dossiers „by
te werken”. Hy vraagt zijn klanten
honderd-uit over hun verlangens. Ook
al hun medische problemen bespreekt
hy met hen. Wordt één van zyn be
schermelingen is Moskou ziek, dan
krygt Beriyn meteen bericht. Mr Lust
garten consulteert artsen en zorgt, in
dien nodig, voor opname in één der
West-Berlijnse klinieken. Dit geldt zo
wel voor alle lichte alsook ernstige ge
vallen, die zonder uitzondering in West-
Berlijn worden behandeld.
dere opdracht. Een vrijzinnige schrijft
nu aan ’t Leids Dagblad een ingezonden
stuk, waaraan wy deze passages ontlenen:
Dat de geloofsinzichten van ds Hubeek
niet liggen in de sfeer van wat steeds
gegolden heeft en nog geldt als vrijzinnig
christendom blijkt duidelijk uit de mede
deling in één der berichten in uw blad.
Ik citeer: Ds Hubeek heeft bij zijn col
loquium verklaard, dat hij in geheel zijn
ambtelijk werk Christus Jezus zal ver
kondigen naar uitwijzen van het Heilig
Evangelie en dat hij daarmee zal blijven
in de weg van het belijden der kerk!
Want dit belijden der kerk ligt verankerd
in het zeker niet vrijzinnige artikel 10
der kerkorde van de Hervormde Kerk
en is gebonden aan de weg, waarop en
waarheen dit belijden zich nog verder
kan en zal gaan bewegen.
Ik voeg hieraan nog aan toe, dat ds
Hubeek bij zijn bevestiging bevestigend
geantwoord heeft op de vraag: „Houdt
gjj de Schriften van het Oude en Nieuwe
Testament voor het enige woord van God
en de volkomen leer der zaligheid en
verwerpt gij alle leringen, die daartegen
strijden?”
Dus nergens buiten de Bijbel zou God
een woord tot mensen spreken. En wie
het daarmee eens is zou nog vrijzinnig
zijn?
„De Verrekyker”, samengesteld
door K. van der Geest, J. Heringa
en C. J. J. Wiedhaup. Deel L
Dit boek is ten behoeve van het Aard-
rijkskunde-Onderwijs. Het is echter geen
nieuwe methode. Neen, dit werk kan bij
elke methode gebruikt worden. Op een
zeer boeiende manier wordt iets van een
land of landstreek verteld, terwijl aan
het eind van zo’n fragment enkele vragen
worden gesteld of een korte aanwijzing
wordt gegeven, waardoor de leerlingen
gedwongen worden over het gelezene
goed na te denken. De bewerking is uit
muntend en voor de leerlingen zeer aan
trekkelijk, waardoor ze met genoegen
naar dit studieboek zullen grijpen, omdat
het eigenlijk niet de indruk geeft van een
echt studieboek te zijn, hoewel het dit
toch is.
telijke bearbeiding zo goed als geen en
kele rol meer spelen in het leven der
mensen.
Dat is zo in het boek van Arjen Mie-
dema, getiteld „Het Ooievaarsgericht”,
dat is ook zo in het boek van Foka van
Loon.
Symptomatisch voor de gang van ons
christelijk leven van vandaag?
Prof. Dr G. A. Lindeboom, Kuyper
over de geneeskunde. Kok, Kam
pen f 0.65.
Een critiek op Kuypers visie op de
medische wetenschap, die volgens K. al
leen het lichaam tot object zou hebben.
Weliswaar was K. hierin een kind van
zijn tijd, maar zijn tijdgenoot L. Linde
boom, die de zieke mens als object van
de geneeskunde zag, bleek meer begrip
te hebben voor de nauwe relatie tussen
lichaam en ziel. Deze zei hierover reeds
dingen precies zo, als de moderne medi
sche wetenschap ze zegt.
Een lezenswaardige publicatie voor al
len die zich bezinnen op de verhouding
geloof en wetenschap. M.
„Het Ooievaarsgericht”, door Arjen
Miedema. Uitgave Bosch Keu-
ning N.V. te Baarn.
Arjen Miedema kan ongetwijfeld schrij
ven. Dat bewijst zijn nieuwe roman. En
hij is niet aan één thema gebonden, of
schoon déze lijn wel door al zijn romans
loopt: de psycho-analytische structuur.
Miedema wil zijn figuren zielkundig ont
leden en hij vraagt bij zijn lezers begrip
voor zijn objecten. Dat is een moeilijke
bezigheid voor een auteur, maar Miedema
maakt er ernst mee en hij bezit men
senkennis. Een gevaar blijft hierbij, dat
men alle gedragingen van de mens onder
dit éne aspect wil gaan zien, en
v x T aarom zijn er
vv
T graafplaatsen? vroeg ie
mand me eens. De veel
grotere groep Protestanten en
R. Katholieken hebben ieder maar
één kerkhof. Het antwoord is met
een paar woorden te geven: het-
kleine kerkhof aan de Jodengang
is van de Portugese Joden en
veel grotere bij de Seisbrug
de Hoogduitse Joden en
melihgen. Dit korte
geeft me echter aanleiding
geschiedenis van
in Zeeland en Middelburg eens
wat naüwkeuriger te bespreken.
Hun onverschillige uitspraak tijdens
de veroordeling van Jezus gesproken:
„Zijn bloed kome over ons en over
onze kinderen”, is letterlijk in vervul
ling gegaan. Alle eeuwen door. Soms
leefden ze vele jaren in rust en vrede.
De bekende Karei de Grote b.v. was
hen gunstig gezind. De Joodse hande
laars hadden grote welvaart tijdens
zijn regering evenals onder die van
zijn zoon Lodewijk de Vrome, die zelfs
een Joodse dokter als lijfarts had (Ze-
dekia).
In latere eeuwen waren ze er slech
ter aan toe. Uit de geschiedenis van
de Kruistochten weten we, dat de
kruisvaarders op hun tochten naar het
Heilige Land op vele plaatsen de Jo
den vermoordden.
En wat er met hen gebeurd is tijdens
de Duitse overheersing van 19401945
weten we helaas maar al te goed.
In het begin van onze jaartelling zyn
vele Joden verhuisd naar Zuid-Spanje,
Het is ds J. A. Tazelaar, die in de
Gereformeerde Kerkbode van Rotter
dam de vraag aanroert of televisie ge
schikt is voor uitzending van kerkdien
sten. Hij antwoordt er volmondig ja op,
zoals men uit zyn hier volgende woor
den lezen kan:
Heeft de kerk de taak door middel
van de televisie de kerksfeer in de
huizen en op de ziekbedden te brengen?
Natuurlijk; zonder de minste twijfel!
Maar het spreekt vanzelf, dat een te-
levisiedienst speciale rechtlijnen vordert.
De apparatuur is reeds thans tech
nisch zó geperfectioneerd, dat moeilijk
heden, die voor kort nog grote bezwa
ren meebrachten, bijvoorbeeld inzake
belichting en camera-situatie, reeds
overwonnen zijn. Technisch is een kerk
dienst reeds uitvoerbaar zonder hinder
en zonder ontstichtende factoren voor
de luisterende gemeente; aan de spre
ker zullen in dit opzicht echter zeker
zwaardere eisen worden gesteld
aan de hoorders.
Maar een zeer korte dienst, met
eenvoudige liturgie en met zogenaamd
afgeschermd gebed, behoort ongetwij
feld tot de mogelijkheden.
Hierbij moge nog vermeld, dat bij
een televisiedienst op Goede Vrijdag in
Duitsland blijkens een enquête 55 pet.
van de kijkers zich „persoonlijk geïnte
resseerd” betoonde.
in Middel
burg toch 2 Joodse be
graafplaatsen?
me eens.
groep Protestanten
(Van onze correspondent)
I gERLIJN. Van de vele buitenlandse bureaux, die in West-Berlijn
I gevestigd, is de inkoop-centrale voor de Amerikaanse ambassade
I j Moskou zeker wel het merkwaardigste. Omdat de Amerikaanse am-
|,«5adeur en de leden van zijn staf er niets voor voelen de hoge prijzen
I je Russische hoofdstad te betalen en met de onvoldoende kwaliteit
I n de goederen in de staatswinkels geen genoegen nemen, werd al
l "en geleden besloten, dat de Amerikaanse diplomaten in de Sowjet-
I alle benodigdheden zowel voor zich persoonlijk als voor de am-
l^ssade in West-Berlijn zouden kopen.
I Hiervoor werd in Berlijn-Dahlem een
I -joop-bureau gevestigd, waarin onder
I jidln’ van een zakelijk genie, mr Lust-
r.jrten, door een aantal onderofficieren
k een’ Duitse assistent alles wordt aan-
l'eschaft wat men in Moskou nodig
I ijent te hebben. Mr Lustgarten heeft
I iet klaargespeeld, dat de Amerikaanse
I sintassade in Moskou volkomen onaf-
I ikelijk is van de Russische markt.
I Dagelijks ontvangt mr Lustgarten
I -leven en telegrammen uit Moskou
■iaarin vele wensen worden geult. Op
iet menu van de ambassade staat ever-
iwijnscotolet of reebout Mr Lustgar-
•en weet' op alles raad. Per omgaande
morden de begeerde reebouten naar
Moskou gedirigeerd. De Amerikaanse
jers-attaché geeft onverwachts over
twee dagen een cocktail-partij De as
sistenten van mr Lustgarten snellen de
stad in en slaan de daarvoor onontbeer
lijke geestrijke dranken in. Intussen
gaat mr Lustgarten na of er niet toe
vallig een Amerikaans diplomaat op
weg naar Moskou isdan kan dan mooi
al die spullen meenemen. Dat spaart
tjd en kosten.
Is dit niet het geval, dan begeeft hy
zich naar Oost-Berlyn om aldaar de be
nodigde douane-formaliteiten te vervul
len, zodat de zending als betaald vracht
goed per vliegtuig van het Oost-Berljjn-
se vliegveld Schonefeld naar Moskou
wordt verzonden. Hoofdzaak is, dat de
benodigde goederen op tijd aankomen.
En wanneer dan de persreceptie
plaats vindt, krijgen de gasten de zo
juist uit Berlijn gearriveerde cocktails,
en de Russische gasten de Wodka, die
zij zo gaarne drinken. Ook deze drank
komt uit West-Berlijn. „Niet eens de
wodka kopen we in Rusland”, is het
glimlachende commentaar van mr Lust
garten. „Waarom zouden we ook. De
Russen lusten de wodka uit Berlijn
maar wit graag
Deze sympathieke uitlatingen worden
in het vervolg van het artikeltje in Credo
niet ongedaan gemaakt, zoals men mis
schien zou verwachten. Dè schrijver stelt
nadrukkelijk vast:
Neen, dat zijn geen woorden alleen, dat
is volle en heerlijke werkelijkheid. Dat
is dus iets waarom wij ons van harte
moeten verheugen. Het is wel doodjam
mer, dat deze broeders in Christus niet
leven binnen het verband der zichtbare
kerk, zoals deze door Christus gesteld is
onder leiding van de bisschoppen en van
de Opperherder, maar daarom mogen we
toch het schone dat ons verenigt niet
gaan vergeten. Integendeel, juist daarom
moesten wij ons over de banden, die ons
nog verbinden, des te inniger verheugen,
en dan bidden, dat God ooit de volkomen
eenheid weer moge herstellen. Positief
zijn!
Ds Okke Jager maakt in het Gerefor
meerd orgaan De Strijdende Kerk be
zwaar tegen de heldhaftigheid, waarmee
sommige Gereformeerden anderen die
niet precies denken als zij, te lijf gaan
(en omgekeerd). Hy merkt op:
Wij zijn zou gauw bezig om elkaar te
zien als tegenstanders die wij het eens
goed moeten „aanzeggen” in plaats van
als dwalenden die wij moeten „voorzeg
gen.
Wij poneren dan onze mening alleen
met de bedoeling om weer eens goed
onze mening te zeggen. Wij zouden bijna
schrikken, als de ander het plotseling
met ons eens was. De hoop om hem te
overtuigen, moest het uitgangspunt zijn,
maar is dat hoogstens formeel.
Wij hebben in het kerkeljjk leven nog
te veel dat kwajongensachtige over ons,
dat wij eens willen laten merken hoe
flink wij tegen een ander durven ingaan.
Wij stropen onze mouwen op, alleen om
onze spierballen te laten zien.
Uitzicht, tydschrfit ter bevordering van
het oecumenisch besef in de Gerefor
meerde Kerken, bevat een impressie van
dr J. M. van Minnen, studentenpredikant
te Utrecht. Hierin toont hij de betrekke
lijke waarde aan van het begrip „Gere
formeerde gezindte”.
Met deze uitdrukking, „Gereformeerde
gezindte” grenst men mijns inziens af
met een grens, die voor mij geen reële
grens is.
Wie de drie formulieren (met en zon
der formules) aanvaardt, hoort er bij.
Anderen niet.
Maar hoe functioneert dat „aanvaar
den”, daar waar de prediking opzettelijk
en welbewust „de triomf der genade”
verdonkert en eindeloos de triomf des
duivels over het arme zondaarshart ver
kondigt, de evangelisatieroeping miskent,
broeders tot belialskinderen stempelt?
Wat is vragen wij een „Gerefor
meerde gezindte" waar de een de ander
„de grote hoer” noemt?
De voorganger van de Vrijzinnig-Her-
vormden te Leiden, ds W. J. H. Hubeek,
is onlangs officieel bevestigt als Her
vormd predikant in die stad, met bijzon-
pen bevorderen. Maar de kerkeraad
waakte voor de zuiverheid van de Ge
reformeerde religie en was er bang
voor, dat deze door de aanwezigheid
der Joden in het gedrang zou komen.
Zij wilden de Joden wel toelaten,
waarvoor ze enkele eigenaardige motie
ven hadden: ze stamden af van de
aartsvaders, ze hadden het Oude Tes
tament zuiver bewaard, ze waren voor
de Christenen een afschrikwekkend
voorbeeld van Gods toorn en door ze
te midden van de christenen toe te la
ten, hadden ze een goede gelegenheid
om de Joden tot het Christendom te
bekeren.
Maar ze wilden de Joden ook weer
niet al te veel vrijheid geven. De ker
keraad en de predikanten hielden de
Joden nauwkeurig in het oog.
Bemerkten ze iets, dat naar hun
mening niet door de beugel kon, dan
ging er een brief naar het stedelijk
bestuur, dat de zaak onderzoeken
moest.
Wilt u enkele klachten weten?
Op de Rouaanse kade woonde een
zekere Paolo Jacomo de Pinto, een Jood
uit een adellijk Spaans geslacht. De
grote handelaar stelde zijn huis (waar
nu de Twentse Bank is) beschikbaar
tot het houden van godsdienstoefenin
gen, tot grote ergernis van de kerke
raad.
Eten dochter van deze Pinto huwde
met de half-broeder van haar vader,
wat volgens de kerkeraad niet geoor
loofd was. Maar het jonge paar verde
digde zich met de vermelding, dat
zulks in Amsterdam zonder enig be
zwaar werd toegelaten en met de ver
wijzing naar Jozua 15 16 en 17 over
het huwelijk van Kalebs dochter.
Verder werd er geklaagd, dat veel
Christenen uit nieuwsgierigheid naar
de besnijdenis van Jodenkinderen kwa
men kijken; dat een Joodse familie een
Chrlstendienstbode hield; dat een Jood
se koopman een gedoopte negerin als
slavin tegen haar zin wilde ver
kopen en meer dergelyke aangelegen
heden. Meestal werden ze door de Ma
gistraat tot genoegen van de kerkeraad
opgelost, soms ook kon men geen be
vredigende beslissing nemen en liet de
zaak blauw-blauw.
Al deze bemoeienissen bevielen de
Joden allerminst, zy beschouwden die
als onverdraagzaamheid tegenover hen,
als vyandschap ten opzichte van het
Joodse ras. Toen ze bovendien ook nog
ruzie kregen met de hier aanwezige
Duitse Joden, ballingen en landverhui
zers uit Polen en Duitsland, besloten ze
Middelburg te verlaten.
In het begin der 18e eeuw zien we
hen dan ook geleidelijk uit Middelburg
eis der bekering in de wind geslagen verdwynen. Voor de laatste keer is er
wordt en de mens f
verharding aan het goeddunken van
eigen hart wordt overgelaten. Maar ook
dat element ontbreekt hier. In feite heeft
deze roman een humanistische inslag.
Wel jammer, want Miedema weet beter
en hy kan beter ook.
Overigens een goed geschreven boek,
waarin de verhouding van zoon tot vader
ontroerend beschreven is.
De volgende uitgaven zijn allen van
de firma J. B. Wolters te Groningen-
Batavia.
„Wyd is de Wereld”, door M. Jan
sen. Deel II. Leerstof voor de ho
gere leerjaren der Lagere School.
In het voorbericht zegt de samensteller,
dat getracht is leesstof te verzamelen, die
de horizon der leerlingen verruimt. Dit is
inderdaad gelukt, want het gaat in dit
werkje in de verschillende stukjes over
alles en nog wat. Over mammoeten in
Nieuw-Liberië en over de ervaringen van
een beer in het Noord-Amerikaanse rots
gebergte. Een ander stukje vertelt iets
uit de historie en ook over uitvindingen
staat er in het boek te lezen. De leerlin
gen zullen het waarderen en krijgen on
gemerkt een brokje algemene ontwikke
ling mee. Aanbevolen.
krijgt dan de indruk, dat de mens onder
psychische dwang handelen moet zoals
hij handelt. Zijn zielkundige instelling
laat niet anders toe.
Wij voor ons geloven, dat een christe
lijke romanschrijver zich voor dit gevaar
te wachten heeft. Er blijft een mense
lijke verantwoordelijkheid, er blijft ook
de eis van bekering en de mogelykheid
daarvan. In deze roman komt Miedema
daar niet aan toe. Zyn roman is dan ook
kwalijk een „christelijke” roman te noe-,
men. Nu willen we daarmee niet gezegd
hebben dat een roman persé een „beke
ringsverhaal” moet zyn, wil hy christe-
lijk heten. Een christelijke auteur kan ook
laten zien waartoe het komt wanneer de
XX* MC W XXXM gCÖAdgeiJ MXM.v»xj*iCXX. V VMX MC XCXCXLOLC D.CC1 lö Cl
dan ook in de weg der op hun kerkhof aan de Jodengang be-
het goeddunken
Anthonisse, 44 j. en P. M.
-van Boven, 18 j
*vucU,
Corstanje; P.
*raanje; F.
c
«•Mkho',
B10nde>. 75 j„ e; v.Tw"alra;e7
K^ELLE
J. Stand. Geboren: Janna, d.v.
Jac j °UTt en w- C. Poortvliet; Maatje
OvetL1- K°le en A’ Rottier-
A- Bolipdef' P’ M' Hagenaar, 79 j., e.v.
*«dn v wrLok’ 15 M- wisse- 74 i-
j. van Loo
Geuoren: Jacob P., z.v. J. van Dalen
an M. Geene; Gilles, z.v. A. Sturm en A.,
euwenhuyse (te ’s Heer Arendskerke)
Wdert, z.v. E. Roor en H. A. de Wee;
agdalena M. M., d.v. M. de Pundert en
Rentmeester; Cornelis P„ z.v. A. v.
nen en J. C. Dingemanse; Theodores
„’A ,z-v- M. M. Wattimena en J. A.
tharia (te Kruiningen).
ndertrouwd; J. Slabbekoorn, 25 j. en
t w'Jerrijzer' 21 j-J c- Ruster, 26 jr en
Milhous, 21 j.
Gehuwd: J. Anthonisse, 44 j. en P. M.
j ,reaU^’ 46 2’: A’ Riemens, 23 j. en D.
van Boven, 18 j
Puit, 59 j„
de Mey, 71 j., wed.
C. J. G. Vervloet, 59 j., e. v. K.
-out (te Delft); A. C. de Paauw,
e: y- H. F. Bogaard (te Sluis); G.