Een kostbaar vervoersapparaat viel de Duitsers uit handen
dl
De spoorwegstaking, een grootse daad van
vaderlandsliefde
Zó kwam eindelijk
de bevrijding
J
Laatste oorlogswezen
op Schouwen-Duiveland
Uk'
I
Md
ifï
AB
dag, tag tiet gefield idit
Sn
e&z
i|
I
O
ffe
.Sri
Het duurde zeven moeilijke maanden
voordat de bevrijding kwam
SI
.73
ZEEUWSCH DAGBLAD
3 Mei 1955
de
de
41
Tegen-actie
Sober bericht aan
geallieerden:
HELPT,WANT DE NOOD
WORDT TE GROOT!
Morele steun
17 September 1944 gaf de Nederlandse regering opdracht aan het spoorwegpersoneel
J om het werk neer te leggen en hierdoor mee te werken aan een sneller verloop van de
oorlogsvoering en aan een bespoediging van de bevrijding van ons land. Rustig en als
van-zelf-sprekend, hun plicht tegenover ons Vaderland beseffende, heeft het Spoorwegper
soneel als één man aan deze oproep gevolg gegeven, bewust hiermede een zware last voor
hen en hunne gezinnen op zich nemende. Een daad, welke ons gehele volk tot eer strekt.
Vernielingen
iiiiiiiifliiiwiiiiinniihiiiiuiiiiiiitiiiiw
Onschatbare diensten
Gelukt
Bevrijding kwam niet
Geldelijke moeilijkheden
1
HR
j w R -Sa-
-
pagina 13
Dinsdag
5
de
geweest
im
iiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiin
cueerd was,
n
5
J
dag! De beker zal door de bewoners
van Schouwen-Duiveland tot de bo
dem moeten worden leeggedronken
De vernielde spoorbrug bij
Moerdijk
lam
am
In het begin van 1945 meenden de
Duitsers, dat het ogenblik gekomen
was om de staking te kunnen breken.
Aan de toezeggingen van dubbel loon
en extra voedsel- en brandstofvoorzie-
vtz
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIUIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIII^
Zó was het stads- en dorpsbeeld
in vele Nederlandse gemeenten,
toen de kanonnen zwegen. Dit is
een overzicht van de verwoestin
gen in Venlo, maar het was ook
zo in andere plaatsen.
Maar de terreur neemt nog steeds
geen einde. Voor het Ardennenoffen
sief worden duizenden Duitsers op het
eiland samengetrokken. Het eiland ligt
bijna doorlopend onder granaatvuur.
Vele malen wordt de geallieerden me
degedeeld, dat beschieting van 3rui-
nisse onzinnig is, omdat er geen Duit
sers meer zijn, maar helpen doet het
niet. De maatregelen tegen „onwillige
burgers” worden steeds strenger en de
meldingsbevelen voor mannen (en ook
vrouwen) zijn steeds veelvuldiger.
Zelfs komen (eind Februari 1945) de
Duitsers met grenswijzigingen voor de
De laatste dagen van de oorlog was
er al enige verslapping merkbaar in
de discipline van de Duitsers op
Schouwen-Duiveland. In de morgen
uren van de 5e Mei vindt op het stad
huis van Zierikzee een samenkomst
plaats met de Duitsers, waarop de aan
wezige burgers zich ontpoppen als le
den der verzetsbeweging. De Duitse
commandant geeft na uitvoerige be
sprekingen toestemming aan de O.D.
de band te dragen. Ook mogen er
vlaggen worden uitgestoken, met uit
zondering van communistische! Op de
morgen van de volgende dag, de 6e
Mei, komt er een deputatie van de En-
gelsen met de gewestelijke comman
dant van de O.D., jhr De Casembroot,
naar Zierikzee. Bij Borrendamme
wordt geland en de besprekingen vin
den plaats in een huis in ’t Vrije. Zie
rikzee wordt vrijgegeven. Kort naarna
wordt naar Haamstede gereden, waar
eveneens besprekingen worden ge
voerd. Het geallieerde gezelschap
keert terug. De Duitsers hebben een
I
Het was maar aan enkele insiders
bij het spoorwegpersoneel bekend, dat
de bedrijfsleiding via de illegale orga
nisaties een behoorlijk contact met de
regering en met het opperbevel der
geallieerde troepen had en dat voor
het neerleggen van het werk op een
opdracht van de overzijde gewacht
moest worden.
De interne organisatie voor voorbe
reiding der staking, opgezet door de
bedrijfsleiding en de personeelraad in
samenwerking met het Nationaal Co
mité van Verzet, de Ordedienst en de
Raad van Verzet, was uit de aard der
zaak ook maar aan een klein percen
tage van het personeel bekend en
daardoor werd, toen een opdracht van
de bedrijfsleiding tot het staken van
het wehrmachtsvervoer uitbleef, het
vertrouwen in de bedrijfsleiding en ’t
gevoel van discipline bij het spoorweg
personeel op een zware proef gesteld
tot met de opdracht tot staken het ver
lossend woord kwam.
ning voor werkend N.S.-personeel
werden fraaie beschouwingen, monde
ling en in de couranten, toegevoegd,
waarbij de staking als onschadelijk
voor Duitse belangen en als noodlottig
voor het Nederlandse bedrijfsleven en
de voedselvoorziening werd geschetst.
De bedrijfsleiding zond als tegengif
een beschouwing naar de illegale pers,
die om niet opgehelderde redenen nim
mer werd geplaatst.
Aan de hogere ambtenaren en de
personeelsvertegenwoordiging was bij
de jaarwisseling reeds een aanmoedi
gend woord toegezonden en bovendien
werd voor daadwerkelijke hulp aan ’t
personeel door de bedrijfsleiding in sa
menwerking met de Personeelraad ’n
organisatie voor extra voedselvoorzie
ning in het leven geroepen.
Hierbij mag niet uit het oog verloren
worden, dat door de staking de toen
lopende extra voedselvoorziening door
de bedrijfsleiding was vervallen en al
le andere bedrijven vanaf einde Sep
tember bijzondere zorg aan de voed
selvoorziening van hun personeel had
den besteed. In alle belangrijke plaat
sen werden voedselcommissies samen
gesteld, die door een centrale com
missie in Utrecht overkoepeld werden.
Veel steun is hierbij van meerdere
instanties en leveranciers ondervon
den, en het is gelukt door extra voed
selvoorziening de nood van een groot
deel van het personeel te verlichten en
hen daardoor moreel te steunen. De
greep van de bezetters op het stakende
spoorwegpersoneel werd verzwakt, zo
dat de Duitse pogingen volledig faal
den.
En zo hebben de spoorwegman-
nen, die in September de staking
zo dapper begonnen waren, deze
gedurende zeven zware maanden
tot uiteindelijk de bevrijding kwam,
dapper volgehouden.
Zij hebben hierdoor de geallieer
de oorlogsvoering krachtdadig ge
steund en een voorbeeld gegeven
van discipline, onbaatzuchtigheid
en vaderlandsliefde, die hun een
ereplaats in de rijen van het Ne
derlandse verzet tegen de overwel
diger doen innemen.
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIUIIIIIIIIIIIIIIIIW
vrije zone toegewezen gekregen en
worden in de gelegenheid gesteld via
Scharendijke te vertrekken. Zij ma
ken van die gelegenheid ook gebruik,
maar zelfs op deze laatste tocht stelen
en roven zij nog wat zij maar te pak
ken kunnen krijgen. Trouwens, toen in
’t Vrije onderhandeld werd, waren zij
nog druk bezig met het vorderen van
fietsen
Geallieerden zijn er op het eiland
eigenlijk niet geweest. Maandag 7 Mei
1945 arriveerde er een landingsvaar
tuig met Engelsen, maar die zijn op
zijn hoogst twee dagen gebleven. Die
zelfde dag kwamen er ook twee sche
pen aan met een aantal burgemeesters,
burgerambtenaren en politie op de éne
en de militaire commissaris, ir C. B.
Roest, met zijn helpers op de andere
boot. De wederopbouw van Schouwen-
Duiveland kon beginnen.
allieerde vliegtuigen hun bommenlast
op de haven. Een lid van de onder
grondse hoort uit een gesprek tussen
Duitsers, dat alles grondig is vernield.
Nog voordat de vliegtuigen op hun ba
sis zijn teruggekeerd weten de gealli
eerden het resultaat reeds! Begin Ja
nuari 1945 Wordt het huis van de bur
gemeester, „Zeikenhof”, waarin de
Duitse staf is ondergebracht, door
bommen vernietigd.
Door de Duitsers is met Duits per
soneel en meestal met Duits materiaal
het spoorwegbedrijf voor hun doelein
den nog enigszins gaande gehouden,
maar het verkeer beperkte zich tot
------o - o- een gering aantal, langzaam rijdende
mede leiding aan de staking te ge-1 treinen. Alles wat voor dit miniatuur-
VAT)
Bruinisse, waar de bevolking geëva
cueerd was, lang wekenlang onder
moordend vuur. Verzoeken aan de ge
allieerden om het vuren te staken,
werden niet ingewilligd....
Het, tegen de verwachting in, lange tijdsverloop vóór ons land ge
heel bevrijd werd, de grote ontwrichting in ons zakenleven, en de
itijgende hongersnood, welke mede een gevolg van de spoorwegstaking
waren, hebben hier en daar stemmen doen opgaan, waarbij de opdracht
van onze regering voorbarig, soms zelfs onjuist genoemd werd, maar
vastgesteld moet worden, dat de spoorwegstaking in September on
vermijdelijk was en tot de verdere bevrijding van ons land onvermijde
lijk bleef, omdat het vervoer van Duitse troepen door Nederlanders
flaar een front, in Europa, waar bovendien nog Nederlandse troepen
«treden, voor geen Nederlander aanvaardbaar was. Bij niet staken zou
het spoorwegpersoneel zeer zeker met geweld tot deze vervoeren ge
dwongen zijn geworden.
Voor vele spoorwegmannen was deze opdracht zelfs in zekere zin
»en verlossend woord, omdat zij na de zo schitterend geslaagde invasie
in Normandië zich steeds meer bezwaard gingen voelen door het nog
plaats vinden van troepentransporten langs de lijnen der N.S.
(Vervolg van pag.
granaten en snelvuurwapens waren in
voldoende mate aanwezig.
Dit alles was echter afhankelijk
van één voorwaarde, n.l., dat de ge
allieerden des morgens zouden landen,
deels om indruk te maken op nesten
van verzet, deelt om in te grijpen,
wanneer getracht zou worden verster
kingen aan te voeren vanaf Goeree.
Ook zouden enkele zware artillerie-
bunkers kapotgegooid moeten worden.
Helaas: er is van het plan niets geko
men Grote voorraden buitgemaak
te wapens en ander oorlogstuig gingen
ater verloren bij een bombardement.
Dat de inlichtingendienst voortreffe-
ijk werkte en de geallieerden onschat
bare diensten heeft bewezen staat als
een paal boven water. Op een zekere
lag krijgt de O.D. van een Armeen de
mededeling, dat er in de haven van
Burghsluis twaalf éénmanstorpedo’s
liggen. De geallieerden worden nauw
keurig op de hoogte gesteld. Na een
week is er nog niets gebeurd en op
nieuw gaat de mededeling naar de
overkant. De volgende dag werpen ge-
Niettegenstaande de grote moeilijk
heden voor het doorvoeren van een al
gemene staking in een zo verspreid be
drijf als de Spoorwegen zijn, is, dank
lij de door de bedrijfsleiding getroffen
voorbereidingen, waarbij ook de Per-
Mneelraad zeer nuttig werk heeft ver
richt, dank zij de vaderlandsliefde en
de goede geest onder het spoorweg
personeel, de staking volkomen ge
slaagd.
Op 18 September 1944 lag het bedrijf
der Nederlandsche Spoorwegen volle
dig stil.
Stations, werkplaatsen, locomotief-
loodsen, seinhuizen, goederenloodsen,
alles lag verlaten. Op dat critieke mo
ment werd de vijand een belangrijk
apparaat voor de oorlogsvoering uit de
hand geslagen.
Daar aanvankelijk gemeend werd,
dat de staking niet lang zou duren, be
hoefden de eerste dagen geen bijzon
dere maatregelen getroffen te worden.
Er lag op alle uitbetalingsplaatseri een
maand salaris (het z.g. invasie-geld)
voor het gehele personeel gereed, met
de instructie, dat deze felden moesten
worden uitbetaald, zodra loonbetaling
op normale wijze niet meer mogelijk
Was, waarmede een ruime voorziening
getroffen scheen te zijn.
Toen bleek, dat de verdere bevrij
ding van Nederland niet binnen kor
te termijn te verwachten was, en de
staking dus voorlopig voort moest
duren, waren nadere maatregelen
nodig en heeft de bedrijsleiding,
samenwerkende met de Personeel
raad, de hand weer aan de ploeg ge
slagen. Nagenoeg het gehele orga
nisme van de Personeelraad heeft
van de eerste dag af krachtig in het
belang der staking gewerkt, terwijl
ook vele ambtenaren zich vrijwillig
ter beschikking hebben gesteld om
IYIpHo
ven.
In de eerste plaats moesten ae ver-
ftere loonbetalingen worden geregeld;
Psiangrijke steun werd hierbij van het
l°n?al Steunfonds ondervonden. Dit
nds had reeds zelfstandig ingegre-
bedrijf niet nodig was, werd door
Duitsers weggevoerd of vernield.
Alle werktuigen, alle voorraden, ge
reedschappen, telefoontoestellen,
schrijfmachines, meubilair, alles werd
weggevoerd. De gehele eleclrische bo
venleiding verdween, de electrische
onderstations werden leeggehaald, de
niet direct nodige rails werden opge
broken en met de dwarsliggers wegge
voerd, waarbij het dubbelspoor veelal
tot enkelspoor werd teruggebracht.
Het rollend materieel, het electri
sche en Dieselelectrische materieel in
begrepen, werd weggevoerd.
De stations, loodsen en werkplaatsen
werden volkomen leeggehaald en deze
gebouwen werden verder door het Ne
derlandse publiek afgebroken en ge
plunderd voor het verkrijgen van
brandhout, ruiten, enz., zodat er van
het fraaie spoorwegbedrijf, dat in de
zomer van 1944 tot nimmer bereikte
topprestaties in staat was
niets dan treurige restanten overble
ven.
Door de lange duur der staking
werd de last, welke de spoorweg
mannen in September zo dapper op
zich hadden genomen, steeds zwaar
der; het aantal arrestaties nam
steeds toe, meerdere huizen van
spoorwegpersoneel werden moedwil
lig vernield, vele inboedels werden
geroofd. De lange scheiding van hun
gezinnen ging de spoorwegmannen
steeds zwaarder drukken, waarbij ’t
steeds nijpender tekort aan de eerst
nodige levensmiddelen de situatie
nog verergerde.
Op 3 December 1944, om 8
uur des avonds, is vanuit Zie
rikzee het volgende bericht te
lefonisch doorgegeven aan de
geallieerden. Het is in zijn so
bere zakelijkheid welspreken
der dan een lang betoog over
de grote noou, die toen op wat
wel het duivelseiland mocht
worden genoemd heerste:
„Gisteravond 18 uur kregen
alle bewoners van Duiveland,
voorzover niet geëvacueerd,
aanzegging om in de afgelopen
nacht nog te evacueren. Hebben
alles achter moeten laten. Voorts
is aan de gemeenten op Schou
wen-Duiveland een lijst aange
vraagd van alle mannelijke in
woners tussen 17 en 40 jaar. De
ze lijst moest om 17.30 uur bij
de Ortskommandant van Schou
wen zijn ingeleverd. De waarne
mend burgemeester van Zierik
zee heeft geen lijst willen geven,
doch gezegd, dat alle bescheiden
te Kloetinge zijn. Nu werden al
len van 17 tot 40 jaar in Zierik
zee per omroeper opgeroepen om
zich te melden. In alle overige
gemeenten zijn de secretarieën
nog ter plaatse en hebben de
Duitsers dus ook de bevolkings
registers in handen gekregen. On
derduiken is hier in dit inunda-
tiegebied practisch niet meer
mogelijk, daar nu geheel Duive
land ontruimd is. De drie in Dui
veland ondergedoken luchtlan-
dingsmannen zullen dan moeten
verhongeren, daar de bevolking,
welke hen tot nu toe voorbeel
dig voedde, is weggevoerd en
Duiveland is afgesloten, zodat wij
er van Zierikzee niet meer kun
nen komen. Het aantal mannen
tussen 17 en 40 beloopt verschei
dene honderden, waarvan ver-
scheidenen zich straks vrijwillig
in geallieerde dienst wilden be
geven en nu zullen worden weg
gevoerd naar elders. De O.D. op
Schouwen en Duiveland verzoekt
nu zeer dringend aan de gealli
eerden om met zeer veel spoed
te willen ingrijpen, opdat dit kan
worden voorkomen. Wij hebben
met onze berichtgeving reeds zes
weken laten blijken, dat ons geen
gevaren en moeiten teveel zijn
om de geallieerde zaak te dienen
en willen dit blijven doen, doch
laat de Moffen nu geen gelegen
heid meer om ons en de overige
bevolking weg te voeren, waar
door wij voor de geallieerde zaak
verloren zouden zijn. Ook onze i
berichtgeving zal vanzelf eindi
gen als wij worden weggevoerd".
Dit bericht is tenslotte ook te
recht gekomen op ’t hoofdkwar
tier van Prins Bernhard, de op
perbevelhebber der Nederlandse
Binnenlandse Strijdkrachten.
pen op de plaatsen, waar door omstan
digheden de uitbetaling der invasie-
gelden niet vlot verliep en was bereid
ook de verdere loonbetaling voor re
kening der N.S. te financieren.
De uitbetaling der lonen, welke door
N.S.-personeel in samenwerking met
de N.S.F.-vertegenwoordigers ge
schiedde, heeft, gezien de omstandig
heden, een vlot verloop gehad.
Per maand werd rond 5 millioen-
gulden loon uitbetaald en in December
werd aan het personeel voor aanvul
ling voor het gemis aan premie enz.
een extra voorschot van f 50,voor
gehuwden en f 25,voor ongehuwden
gegeven, welk voorschot in April her
haald werd.
Ook de uitbetaling der pensioenen
aan gepensionneerd spoorwegpersoneel
gaf moeilijkheden, daar deze uitbeta
lingen tevoren steeds door de N.S.
voor rekening van het Pensioenfonds
hadden plaats gevonden, en door de
staking het uitbetalingsapparaat uit de
aard der zaak uitviel. In December
werd bovendien door de Duitsers be
slag gelegd op alle banksaldi en het
girosaldi der N.S.
Het is aan de banken gelukt de N.S.-
saldi voor uitbetaling der pensioenen
weer vrij te krijgen.
Door het N.S.F. waren ook de hiaten
in de pensioenbetalingen zo goed mo
gelijk aangevuld, maar deze betalingen
konden geleidelijk weer op legale weg
worden gebracht. Per maand werd
voor rond anderhalf millioen gulden
aan pensioenen uitbetaald.
Verder is de bedrijfsleiding in sa
menwerking met de Personeelraad van
het begin af werkzaam geweest om de
geest onder het stakende personeel
goed te houden. Aan het werk geble
ven personeelsleden werden bezocht
en dikwijls met succes tot staken
aangezet, waarbij zij namens de be
drijfsleiding op ernstige gevolgen van
het volharden in hun onjuiste opvat
tingen werden gewezen, en veelal aan
een onderkomen elders werden gehol
pen, waarbij de bedrijfsleiding en de
Personeelraad goede steun ondervond
van de T.D., een illegale organisatie,
welke haar over het gehele land ver
spreide orgaan in dienst der staking
heeft gesteld.
Grote steun ondervonden de sta
kers van het Nederlandse publiek,
dat aan een groot aantal der stakers
en aan vele gezinnen, die hun huis
moesten verlaten, onderdak heeft
verleend en hen in natura heeft ge
steund.
*7
v
- juma111impv T
