WAARDE, een verdronken dorp,
K ih bp!
EEN DORP VERDWEEN IN DE GOLVEN.
Nationaal Rampenfonds
waar het water voorlopig niet zal wijken.
Meer dan 100*000 mensen uit
noodgebieden geëvacueerd*
Onze correspondenten
schreven geschiedenis
Tocht langs de daken van de huizen
<r
Acht pioniers leiden een sober bestaan op het
gemeentehuis.
JWwaï
WÊÊ
111lil
WAARDE GING ONDER.
DEN HAAG
Giro 9575
of Giro 274289
(ZeeuwscH Dagblad)
Dinsdag 3 Maait 1953
ZEEUWSCH DAGBLAD
Pagina 4
mannen, die al zoveel tekort komen,
hebben enige verzorging nodig. Niets
is lekkerder dan een met zorg ge
kookte pot eten. En hoe moet het
dan met die gescheurde jassen en de
gaten in de sokken, als Ali er niet
was. En Ali houdt de mannen onder
de duim. Dat moet ook wel.
Verdronken dorp.
De koffie van Ali smaakt best. We
hebben er van genoten. De koekjes wa
ren nog vers. Daarna zijn we buiten in
de boot gestapt.
Het is bijna windstil. Het water rim
pelt nauwelijks. De lucht is strak
blauw. „Er zit voorjaar in de lucht",
zegt de waarnemend burgemeester van
Waarde en de dijkgraaf van het Water
schap, de heer M. van Fraassen.
We varen langs de daken van de hui
zen. Ginds wordt een bovenverdieping
leeggehaald door Waardenaars, die een
bootje hebben weten te bemachtigen.
Het is niet veel wat er nog te redden
valt.
Een losgeslagen zolder, waarop nog
graanzaken liggen, drijft voorbij op de
lichte stroming. Dan botst de zolder te
gen een raam van een huis. Het valt in
diggelen. Steeds neemt de schade toe.
Dag in dag uit stroomt het water met
het ty op en neer en het schuurt langs
de huizen, steeds meer schade aanrich
tend.
Nu is het water laag. De brievenbus
steekt net boven het oppervlak uit.
Verderop staat het bordje „Bushalte
I.M.Z.". Over een paar uur als het.
Romance.
GAWEGE.
(Getekend door de sergeant Dirks.)
In Waarde, het verdronken, maar nu ook vergeten dorp op Zuid-
Beveland. wonen acht mensen: vier militaire pontonniers en vier leden
van de rijkspolitie. Zij bivakeren in het gemeentehuis, dat bij laag
water droog staat. Is het weer vloed dan stroomt het water de kamer
in, waar de mannen huizen. Dan klimmen ze op de stoelen om de
voeten droog te houden. En de broodmaaltijd wordt voortgezet. Even
gezellig en even vrolijk als tevoren. Over een paar uur loopt het
water toch weer weg en de radio staat hoog en droog de ene mars
na de andere te spelen. De radio, die deze pioniers van Prins Bern-
hard kregen
Sergeant Hans Dirks is commandant
van de vier pontonniers. In zijn gewone
doen als soldaat was hij R.A.O.-onder-
officier. Ook hier op dit Robinson Crusoë-
eiland, dat eigenlijk geen eiland meer is,
daar in het gemeentehuis, heeft hij de
ontspanning en de welzijnszorg van de
mannen op zich genomen. In een bak
naast de tafel liggen een stapel oude
tijdschriften, een halma-spel, Mens er
ger je niet en andere spelen, 's Avonds
zitten de mannen om de tafel de plan
nen voor de volgende dag te bespre
ken.
De uren daar bjj het olielampje in het
nog droge gemeentehuis temidden van
een onnoemelijke watervlakte, vliegen
om. Als het spelen verveelt, worden er
moppen vertelt. Waarom niet? En soms
dringt er in de ondergelopen Dorpstraat
uit het gemeentehuis gezang van man
nen daarbuiten. Dan zingen de rijkspo
litie en de pontoniers hun liederen van
„Botch a me" tot het „Wilhelmus" toe.
„Wie zich niet in onze gemeenschap
kan aanpassen", zegt Hans, „wordt bui
ten de deur gezet en dan staat hij in
het water". Maar deze maatregel heeft
men niet hoeven toé te passen. Het le
ven in deze kommervolle omstandighe
den verstevigt de onderlinge banden.
Veel weten de mannen van elkaar af.
Veel eigen moeilijkheden hebben zij el
kaar verteld. En steeds vonden zij be
grip.
'Patrouilles.
Laat in de avond worden de geïm
proviseerde bedden boven opgezocht. De
volgende dag zal niet gemakkelijk zijn.
De patrouilediensten zijn zwaar. Dan
kruisen ze in hun motorbootjes langs
de daken van de huizen van Waarde.
Overal moeten ze tegelijk zijn. Want er
kunnen kapers op de kust zijn, die aan
gespoelde goederen willen stelen.
Sommige bewoners van Waarde heb
ben reeds de moed om naar het dorp
te gaan. Via de Westerschelde-dijk kan
men vlak bij het dorp komen. Vandaar
vaart men met bootjes naar de huizen
om nog wat huisraad te redden. Veel
is het niet. Dan is het zaak dat een
ieder naar zijn eigen huisje vaart en
zijn eig'en spulletjes meeneemt. Er moet
nu eenmaal orde en toezicht zijn. Ook
worden de cadavers gesignaleerd en de
steeds toenemende schade in het dorp
wordt gerapporteerd.
AU.
Het gemeentehuis is het beginpunt
van de patrouilletochten. Een paar keer
per dag legt een boot aan de dijk bij
Gawege aan. Dan wordt mondvoorraad
meegenomen, 's middags vaart de on
volprezen Ali Sinke uit Krabbendijke
mee. Nee, niet voor niets. Ali voelt net
als haar plicht om het mannenhuishou-
den in het gemeentehuis van Waarde
een beetje te ordenen. De hele middag
is zij druk bezig. Er wordt geveegd, ge
dweild, afgewassen en niet te vergeten
gekoo -<•
Ja, laten er nu mensen zijn, tfis
daar kwaad van spreken. Maar Ali
daar onmisbaar 's middags. Die
Ja, het was zo gekomen. Hans
Dirks lag met zijn boot aan de
dijk bij Gawege. Op de dijk stond
Ali Sinke. „Kan je vlees braden",
schreeuwde Hans. „Ja", riep Ali
terug. Er is toen nog een poosje
heen en weer gepraat. Maar ein
delijk stapte Ali in de boot en
ging mee naar het gemeentehuis,
waar ze nu eten kookt en de huis
houding doet. Dat was het begin.
En het slot? Hans blijft nog een
tijdje in Waarde en gaat dan de
dienst uit. Dan zal hij erg zijn
best doen om een baan in Zee
land te vinden, zegt hij. En Ali
vindt dat best. Ze heeft niets lie
ver dan dat.
's Avonds brengt Hans haar in
de boot over het ondergelopen
land weer naar de dijk en 's mid
dags haalt hij haar op. Dat kan
niet anders. Het werk op het ge.
meentehuis moet toch gedaan
worden.
Ze menen dat!
--J
Ingezonden Mededeling (Adv.)
De pure „Gold LeafVirginia.
In de eerste week al een record-omzet!
Nu reeds weten honderdduizenden
veel-eisende Virginiarokcrs wat fiun sigaret is.
Ook U zult enthousiast zijn!
©fLYER
weggespoeld en was Waarde een prooi
van de golven geworden.
Kleine bulten klei, waarop wat hees
ters staan, tekenen zich af tegen het
water. Dat is de Kadijk geweest. Rond
die eilandjes vaart een bootje. Er zit
ten mensen van de Waterstaat in, die
metingen verrichten.
a Redding?
De vredige stilte wordt verstoord
door het geraas van een zandzuiger.
Deze zandzuiger baggert een vaargeul
door de Kruiningerpolder naar de Ka-
dijk. Zwaar materiaal moet naar deze
dijk kunnen worden aangevoerd. Ket
herstel van de dijk betekent de redding
van Waarde. Als het waterschap geïso
leerd is van het buitenwater is het niet
zo moeilijk door een sluis de polder leeg
te laten lopen in de Westerschelde.
Maar zover is het voorlopig nog niet.
Het lijkt er niets op. Waarde is voorlo
pig niet droog.
Maar de eerste successen tegen het
water zjjn geboekt. Juist vandaag werd
het gat achter Waarde voor de West-
veerpolder gedicht. Van één kant was
het gevaar bezworen. De zee bleek ook
in deze streek niet oppermachtig te zijn.
Verbijsterend.
Maar overigens ligt Waarde nog in
een grote watervlakte. Het panorama,
dat de toren biedt, is nog verbijsterend.
Geen stukje droog land valt nog te be
speuren. Het dak van het lijkenhuisje
op het kerkhof is nog net te zien. De
daken van de huizen wijzen aan, waar
eens het bloeiende dorp Waarde moet
hebben gelegen. Boerderijen liggen her
en der in de watervlakte verspreid.
Ginds tegen de dijk gedrukt ligt Gawe
ge.
We hebben, toen we er langs voeren
de grote verwoesting gezien, die het
kolkende water daar aanrichtte. We
hebben op onze tocht naar het dorp de
pas geplante jonge fruitbomen net bo
ven het water zien uitsteken. Alles wat
we op deze tocht zagen was zo on
noemelijk erg en alles wat het panora
ma nu toont i§ om nooit weer te ver
geten.
Dan kijken we de andere kant op.
De laagstaande zon werpt een wonder
witte lichtvlek op de Schelde. Tegen
deze lichtvlek bewegen zich in het gat
van de dijk, dat juist op waterhoogte
gedicht is, de silhouetjes van de man
nen die daar werken. Snel lopen ze
af en aan; en dit tafereel is het, waar
we 't laatst naar zien. Het is de laatste
overheersende indruk van het ramp
gebied Waarde.
RECTORAATSOVERDRACHT
THEOLOGISCHE HOGE
SCHOOL.
Donderdag a.s. zal het rectoraat van
de Theologische Hogeschool te Kampen
door Prof. D. Deddens worden overge
dragen aan zijn opvolger, prof. C. Veen-
hof. Dit geschiedt in de aula van de
Hogeschool.
Vrijdag a.s. zal de inauguratie van
de beide nieuwe hoogleraren, prof. L.
Doekes en prof. H. J. Schilder geschie
den in de Nieuwe Kerk, waarbij de pre
sident-curator, ds D, van Dijk, de in
stallatierede zal uitspreken. Na de In
stallatie zal in de morgenvergadering
prof. Doekes een rede houden, terwijl
In de middagvergadering prof. Schilder
zijn inaugurele oratie uitspreekt.
Juist toen we in Waarde voeren
scheerde een vliegtuig over het
water, van waaruit deze foto werd
genomen van het dichten van de
zeedijk van de Westveerpolder.
Een marineschuit voert zand
zakken aan.
Luchtopname A.N.P.)
De somberste verwachting overtroffen.
Uit Zeeland werden 14.000 evacué's elders
ondergebracht.
Met uitzondering van kleine verplaatsingen, die zich nog telkens voordoen,
kan men wel zeggen, dat de eerste faze van de evacuatie, de verplaatsing*,
thans is afgesloten.
De tweede faze betreft het verblijf der geëvacueerden in de opnamege
meenten en de derde faze de terugkeer. Die terugkeer zal in het algemeen eerst
veel later aan de orde komen, al is er hier en daar al van een terugkeer op
zeer beperkte schaal sprake.
In totaal waren gisteren door de
Rijksinspectie voor de bevolkingsregis
ters 89.709 geëvacueerden geregi
streerd. Met die registratie werd on
middellijk na de ramp, in overleg en
in samenwerking met de centrale eva
cuatie commissie en met toestemming
van de minister van Binnenlandse Za
ken, begonnen door de Rijksinspectie
voor de bevolkingsregisters. Dit aantal
.heeft betrekking op de externe geëva
cueerden, de personen, die van een be
paalde gemeente naar een andere zijn
overgebracht. Daarnaast zijn er echter
nog vele interne geëvacueerden. Dat
zjjn de personen, die in de naaste om
geving werden opgenomen en niet deel
uitmaakten van de georganiseerde
evacuatie. Van die interne geëvacueer
den beschikt men niet over concrete
cijfers, maar men schat hun totaal op
18.000.
Dat wil dus zeggen, dat het totaal
aantal geëvacueerden tussen de
100.000 en 110.000 loopt, een aan
tal, dat de somberste verwachtingen
water weer hoog wordt, zullen ook
deze stille getuigen van het normale
leven verdwenen zijn.
Troosteloos.
Op Parkzicht steekt het platform
van de muziektent net boven het water
uit. Het is daar een troosteloze bende.
Het water is hier vuil en ligt vol met
samengespoeld wrakhout. Door een
opengeslagen raam kijken we een
slaapkamer binnen. Het bed is tegen
de kant gesmakt. „Oost West, Thuis
best", staat er op een wandplaat gecal-
ligrafeerd en aan de linker muur „God
zorgt". We zijn al weer verder gevaren
in het verdronken dorp. Daar komt ons
een verpestende stank van een cadaver
tegemoet. Een kinderledikantje drijft
tegen de boot aan.
Het varen wordt moeilijker. We zijn
van de weg afgeraakt. Hans staat aan
het roer. Wachtmeester Vreeke staat
voor op de punt van de boot en geett
aanwijzingen: „Hans stop. Hier langs.
Daar is een tuin. Pas op het hek, dat
hier onder moet staan. Ja, hier langs,
over de stoep, nu tussen die twee bo
men door. Ja, we zijn vrij. Draaien
maar weer met de motor".
We verlaten het dorp en varen op de
Kadijk aan, de Kadijk, die de ondergang
van Waarde betekende.
Een spiegelglad meer strekt zich
voor ons uit. De zon schijnt reeds warm.
Het water is helder-blauw. Alles is vre
dig en stil. Voor ons maar water, water
dat land moest zijn. Niets is meer be
toverend dan dit schouwspel, dan dit
spiegelgladde meer. Maar niets is ook
meer vloekend dan dit.
Daar ginds ligt de verbrokkelde Ka
dijk, die Waarde moest beschermen
voor het water uit de Kruiningerpolder.
Zondagmiddag werd deze binnendijk
iifLf
mmmmm
IIÜ1
Het was kort na het middernachtelijk uur, dat
1 Februari de dijkgraaf en technici van het wa
terschap Waarde met levensgevaar op de Wes-
terscheldedijk liepen. Het water spatte huizen
hoog en sloeg over de dijk.
Kwart voor vier. De toestand is hopeloos.
De sirene loeit. Op de Havendijk spoelen de straat
stenen weg.
V ij f uur. Met razend geweld slaat bij de
Westveerpolder een stuk dijk weg. De noodklok
wordt geluid. Vier woningen staan snel tot de dak
goot in het water. Ternauwernood ontsnappen de
bewoners aan de dood.
Als het daglicht aanbreekt komt er bericht, dat
er water uit de Kruiningerpolder binnenstroomt.
Spoedig is men op de plaats van het onheil. Het
lukt om dit gat in de Kadijk enigszins te dichten.
Maar nieuwe dijkdoorbraken worden gemeld. De
toestand is hopeloos. Het is niet te houden. Het
water gutst overal naar binnen.
De mannen haasten zich weer terug naar het
dorp, waar het water reeds binnenstroomt.
Negen uur. De eersten evacueren naar
Krabbendijke. Zieken worden met luxe auto's
weggebracht.
Steeds wordt het water hoger, steeds hoger.
Ook de weg naar Krabbendijke is reeds onder
gelopen. Zouden allen in veiligheid gebracht
kunnen worden? De auto's kunnen niet meer
zo snel door het water rijden. Maar het lukt.
Velen bereiken Krabbendijke.
2 Februari. Het blijkt dat de Kadijk aan de
Kruiningerpolder voor een groot deel is wegge
slagen. De Havendijk heeft het gehouden.
Nog enkele gezinen, die boven in de huizen zit
ten, worden per boot gered.
De 30-jarige J. Wisse is vermist. Iemand weet te
vertellen, dat hij Zondagavond door de sterke
stroom in de weel is verdwenen.
3 Februari. Verschillende Waardenaars trekken
naar de dijk om het verdronken dorp te zien.
Op het dak van een schuur zitten nog mensen.
Zij zwaaien met witte doeken. Weer varen de bo
ten uit om nu de laatsten te redden. Het gehele
dorp is nu verlaten.
Alleen in het gemeentehuis blijven nog twee
politiemannen om de wacht te houden. Het is
daar eentonig. Maar de mannen doen hun plicht.
Donderdag 4 Februari. Weer evacuatie. Krab
bendijke moet ontruimd worden. Het dorp is niet
buiten gevaar. Vrouwen en kinderen pakken weer
in en gaan per dukw naar Brabant. De mannen
blijven achter om te werken.
Zondag 7 Februari. De dag gaat voorbij als een
gewone werkdag, 's Avonds gaan velen ter kerke.
Het rijke bloeiende dorp Waarde is onder
gegaan in de golven. „Maar men zal niet bij de
pakken gaan neerzitten", zo besluit onze cor
respondent, „maar opbouwen met Gods hulp.
Die alles bestuurt".
in de eerste dagen in belangrijke
mate heeft overschreden. Van het
aantal der externe geëvacueerden
van 89.709 zijn er inmiddels reeds
duizend gerevacueerd.
DE SPREIDING.
Op 20 Februari beschikte men ovet
cijfers met betrekking tot de versprei»
ding der externe geëvacueerden oveï
de onderscheidene provincies. Uit*
gaande van die cijfers en het thans to»
taal aantal geregistreerden, kunnefl
naar schatting de volgende cijfert
worden gegeven: Zeeland 14.000, N.»
Brabant 30.000, Zuid-Holland 32.000,
Utrecht 8.000 en de overige provineieè
5.000. Van de overige provincies komt
Noord-Holland op ongeveer 1500 ge»
evacueerden, Gelderland op 1000, Lim
burg op 400, Drente op 100 en de an
dere naar fato.
DE INTERNE GEËVACUEERDEN.
Hoewel voor de interne geëvacue^r»
den geen concrete cijfers ter beschik»
king staan, kan worden aangenomen,
dat de aantallen bedragen voor Zee»
land 2700, voor Zuid-Holland ongeveejf
10.000 en voor Noord-Brabant onge»
veer 5000.
Iedere gemeente, die geëvacueerden
heeft opgenomen, is verplicht daarvaft
onmiddellijk opgave te doen aan d.9
rijksinspectie voor de bevolkingsregis»
ters.
Men beschikt over een algehele re
gistratie der externe geëvacueerden,
waarmee bijvoorbeeld het informatie*
bureau ten zeerste was gebaat. Da
Rijksinspectie voor de bevolkingsre
gisters legde een signalementstaat aan,
welke naar het Roode Kruis ging, dia
dan inlichtingen kon verstrekken.
Van de ongeveer 85.000 informaties,
welke werden gevraagd, kon het Roode
Kruis er op die wjjze 12.000 beantwoor
den. Dat er niet nog meer konden wor
den beantwoord houdt verband met da
omstandigheid, dat over tal van mensen
inlichtingen werden gevraagd, die niet
zijn geëvacueerd. Zo kwam het bijvoor
beeld herhaaldelijk voor, dat inlichtin
gen in het binnen- en buitenland wer
den gevraagd over personen wier woon
plaatsen niet in het rampgebied waren
gelegen.
Eigen ziektenkostenvergoeding
voor gemeentepersoneel.
Over de ziektenkostenvergoeding
voor gemeentepersoneel is thans een
uitvoerig rapport verschenen, opge
steld door het centraal orgaan inzake
gemeenschappelijke behandeling van
gemeentelijke personeelsaangelegen
heden van de Ver. van Ned. Gemeen
ten.
De conclusie van dit rapport is, dat
de eigen voorziening door de geza
menlijke gemeenten goedkoper is en
ook beter zal werken dan welke par
ticuliere verzekering ook. Ook prin
cipieel acht men de eigen voorziening
beter dan onderbrenging bij een par
ticulier fonds, daar decentralisatie- in
de lijn der sociale wetgeving ligt.
De bedoeling is thans, als eenmaal
de elf provinciale regelingen zijn
aanvaard, een landelijke clearing tus
sen deze 11 regelingen tot stand te
brengen. De ziektekostenvoorziening
zal voorlopig alleen openstaan voor
pensioengerechtigde ambtenaren en
voor die „vaste" arbeidscontractan
ten, die niet volgens het ziekenfond-
senbesluit tot de verplicht verzeker
den behoren. Men wil het instituut te
's-Gravenhage vestigen en de voor
ziening op 1 Januari 1954 laten in
gaan. In de meeste provincies zal het
zo zijn, dat de premie 2 pet van het
salaris zal bedragen, terwijl de ge
meentebesturen 2 pet hierbij zullen
leggen.
MllHIllWMIMHIMlIBIIIIIlllIllllllllllillllllllllllllllllllllMltllllllllM
Doe het vandaag nog!
