Zeeland in 1950:
Groeiend besef van de vele vraagstukken.
Meer bereidheid de handen ineen te slaan.
Het begin van een Zeeuws réveil.
Zaterdag 30 December 1950
PROTESTANTS CHRISTELIJK DAGBLAD
Het jaar 1950 is voor de provincie Zee
land van grote betekenis geweest. Wanneer
dit wordt geconstateerd, dan geschiedt het
niet uitsluitend met een verwijzing naar
allerlei feiten en grote gebeurtenissen, waar
aan Zeeland dit jaar zo rijk was. Neen,
allereerst moet gewezen worden op het
groeiende besef en begrip van de grote
vraagstukken, waarvoor Zeeland staat.
Vraagstukken op elk gebied, waarvan de
oplossing de toekomst van onze provincie
zal bepalen.
Zien wij het goed, dan is er vooral in
het jaar 195C in sterke mate de bereidheid
gegroeid om als Zeeuwen de handen ineen
In dit jaaroverzicht, dat onmogelijk de volledigheid kan benade
ren, willen wj| ter staving van het hierboven gestelde een aantal
feiten noemen, waaruit blijkt, dat er sprake is van wat wij het
begin van een Zeeuws réveil willen noemen. Niet alleen op mate-
Tleel, maar vooral ook op cultureel en geestelijk terrein.
te slaan en zich te bezinnen op de vraag,
wat geschieden moet om Zeeland omhoog
te brengen. Tal van initiatieven getuigen
daarvan. Men kan nog niet spreken van
een volksbeweging en of dat in deze door
haar geografische ligging zo moeilijke pro
vincie wel ooit het geval zal zijn, valt te
betwijfelen. Het zal er veel meer op aan
komen stap voor stap en door samenwerking
van hen, die tot het geven van leiding
geroepen zijn, resultaten te bereiken, die
op zijn minst het nog steeds gehoorde
verwijt, dat Zeeland achteraan komt, met
de feiten tegenspreken.
Koninklijk bezoek
hoogtepunt van het jaar.
Een gebeurtenis, die wel heel
sterk tot het hart der Zeeuwen
gesproken heeft, is het konink
lijk bezoek op 18 en 19 Augus
tus geweest. Wie de bezoeken
van onze Koningin en Prins
Bernhard aan de meer dan 30
Zeeuwse gemeenten heeft mede
gemaakt, is opnieuw onder de
indruk gekomen van de grote
Oranjeliefde der Zeeuwen. Op
de meeste plaatsen was er een
laaiend enthousiasme en de
feestelijkheden, die ter gelegen
heid van dit bezoek zijn gevierd,
waren spontaan en fris. Het was
zeer juist gezien voor dit be
zoek vooral de uithoeken van
de provincie te kiezen, Schou
wen en Duiveland en Zeeuwsch-
Vlaanderen. Waar men ook j
kwam, er waren vele duizenden
mensen op de straten, die geest-
driftig het koninklijk paar toe
juichten. Het waren hoogtijda
gen voor Zeeland, die op de
koninklijke gasten, gelijk zij zelf
verklaarden, een onvergetelijke
indruk hebben gemaakt.
De culturele manifestatie te
Gent.
Als een punt, dat het ontwa
kende besef van het Zeeuws eige
ne bewijst, moet in de eerste
plaats worden genoemd do grote
culturele manifestatie in Gent.
Wie had enkele jaren geleden kun
nen denken, dat zoiets mogelijk
zou zjjn? Do organisatoren heb
ben onoverkomelijke moeilijkhe
den moeten overwinnen, maar he
resultaat heeft allo verwaehtir
gen overtroffen.
„Zie Zeeland" werd een sui
ces van de eerste orde en nie..
alleen de Nederlandse pers,
maar ook de Belgische, stond vol
over deze tentoonstelling, die 'n
enorme goodwill voor Zeeland
heeft geschapen. Niet alleen vele
duizenden Belgen, maar ook
enige duizenden Zeeuwen, heb
ben in Gent Zeeland „ontdekt"
en het is alleen maar te betreu
ren, dat het wel niet mogelijk
zal zijn deze expositie ook in
eigen provincie te organiseren.
Een der gevolgen van Gent zal
ook zijn, dat de culturele con
tacten tussen Vlaanderen en
Zeeland sterker zullen worden,
maar daarbij mag niet worden'
vergeten, dat dit contact uit
zichzelf groeien moet en men
rekening moet houden met de
in vele opzichten andere le
vensgewoonten en religieuze in
zichten van Vlamingen en Zeeu
wen.
Het Zeeuws Tijdschrift
verscheen voor het eerst.
In het afgelopen jaar is het
ook gekomen tot het verschij
een (voorlopig) tweemaan
delijks orgaan, dat op populair
wetenschappelijke wijze voor
lichting wil geven over verle
den en heden van Zeeland.
Deze uitgave is gewaagd en
het risico van de initiatiefne
mers is niet gering. Men moet
hun echter dankbaar zijn voor
hun werk, dat er, blijkens de
eerste resultaten, zijn mag. La
ten wij hopen, dat dit tijdschrift
een waardige plaats mag ver
overen in het Zeeuwse leven en
voor zijn deel mag medewerken
aan de ontwikkeling van de
provinciale gedachte.
teit bezochten Middelburg be
gin Juli, toen de bekende V.U.-
dagen daar werden gehouden.
In Juli vielen ook de congres
dagen in Middelburg van het
Ned. Landhuishoudkundig Con
gres, waar belangrijke lezingen
over Zeeuwse waterstaats- en
inpolderingsvraagstukken wer
den gehouden.
Nog is de lijst niet uitgeput.
In de tweede helft van Juli
hield de Ned. Smedenbond een
congres in Middelburg, begin
September was er daar een con
gres van de Ned. Ver. voor
Landaanwinning en veertien da
gen later kwamen de Neder
landse tandartsen hun werk en
hun belangen bespreken. Deel
nemers uit 27 landen aan het te
Amsterdam gehouden stede
bouwkundig congres kwamen in
dezelfde maand de situatie op
Walcheren in ogenschouw ne
men en eind September congres-
In September heeft Z. K. H. Prins Bernhard het verzets-
monument te Terneuzen onthuld.
Talrijke congressen brachten
duizenden naar Zeeland.
Zeeland was in 1950 wel erg
in trek bij vele landelijke orga
nisaties en verenigingen. Vele
duizenden uit binnen- en bui
tenland bezochten hier een con
gres of een conferentie en zij
maakten bijna allen daarna een
trip door een deel der provin
cie. Met de Paasdagen hield de
Kon. Bond van Chr. Zang- en
Oratoriumverenigingen zijn
toogdagen in Goes. In Mei kwa
men de christelijke landbouw-
jongeren voor hun bondsdagen
naar Middelburg, begin Juni
was er in Vlissingen de bonds
dag van de Lutherse Mannen-
verenigingen en aan het einde
van die maand hielden de Ge
reformeerde Mannenverenigin-
gen hun toogdagen in de Zeeuw
se hoofdstad. Enkele duizenden
nen van het Zeeuws Tijdschrift,vrienden van de Vrije Universi
Ook Zeeuwsch-Vlaanderen werd door H. M. de Koningin niet
vergeten. In Schoondijke waar juist de grote paardenmarkt
werd gehouden, wandelde het Koninklijk echtpaar langs de
prachtige Zeeuwse paarden.
seerden de Nederlandse inge
nieurs in Middelburg. Men ziet:
een respectabele lijst, die mis
schien nog niet eens volledig is.
Nu wjj het tocli over bezoek van
buiten hebben dient nog even her
innerd te worden aan het bezoek,
dat mevrouw Roosevelt op 20
Juni aan Oud-Vossemeer bracht
en aan 't bezoek van Prins Bern
hard op 20 September aan Ter-
neuzen, waar hjj een monument
voor de door de Duitsers gefusil-
leerden onthulde.
Enige honderden autoriteiten,
o.w. vele ministers en ambassa
deurs, kwamen op 16 Mei naar
Kapelle voor de indrukwekken
de ingebruikneming van de ere
begraafplaats der in de Meida
gen van 1940 gesneuvelde Fran
sen.
Voorts was er op 4 November
j.l. op Walcheren weer een
boomplantdag, die een aantal
Belgische en Luxemburgse
autoriteiten naar het eiland
bracht.
Nieuwe Statenleden werden
gekozen.
Op 26 April j.l. vonden de
verkiezingen voor de leden van
de Prov. Staten plaats. Zoals
te verwachten viel deden zich
geen sensationele verschuivin
gen voor. De communisten ver
loren hun enige zetel en zij
hebben nu in geen enkel open
baar college in Zeeland meer
een vertegenwoordiger. Ook de
V.V.D. raakte een zetel kwijt
en die zal wel gegaan zijn naar
de Middenstandspartij, die voor
het eerst aan de verkiezingen
deelnam. De partij van de Ar
beid won een zetel en de K.V.P.
de A.R., de C.H.U. en de S.G.P.
handhaafden zich. De samen
stelling van 't college van Ged.
Staten onderging geen wijzi
ging. De uitslag der verkiezin
gen maakte dit niet nodig.
Aan het einde van het jaar
hebben Oei. Staten de Prov.
Staten de voordracht doen toe
komen voor de benoeming van
een nieuwe Griffier der Staten.
Er waren maar liefst 42 sollici
taties ontvangen en daaruit
hebben Ged. Staten een voor
dracht van drie gemaakt, waar
van tnr J. Pilaar, chef van de
tweede afdeling der Prov. Grif
fie, nummer één is. Ongetwij
feld zullen over deze belang
rijke zaak in de komende spe
ciale Statenzitting wel beschou
wingen worden geleverd.
De zeer kundige Griffier der
Staten, dr B. D. H. Teilegen Azn,
die Zeeland vele jaren op voor
treffelijke wijze heeft gediend,
zal in April a.s. met pensioen
gaan.
De Commissaris der Konin
gin, jhr mr A. F. C. de Casem-
broot, die zich ook in het afge
lopen jaar in alle kringen en
lagen der Zeeuwse bevolking
bèwoog, werd helaas in het na
jaar door een ziekte overvallen.
Wij spreken de wens uit, dat
hij spoedig geheel hersteld mag
zijn en zijn arbeid ten dienste
van onze provincie zal kunnen
hervatten.
Grenswijzigingsplannen
veroorzaakten deining.
Onbewogen was op de meeste
eilanden het openbare leven
niet. Dat kwam door de plan
nen van Ged. Staten tot ge
meentelijke herindeling. Begin
Januari werden de plannen
voor Walcheren bekend, eind
Januari voor de zak van Zuid-
Beveland en medio Juni voor
een deel van Oost Zeeuwsch-
Vlaanderen. De raadsvergade
ringen in de betrokken gemeen
ten waren even zovele protest-
vergaderingen, hetgeen ook
niet anders te verwachten viel.
Nu alle gemeentebesturen al
weer geruime tijd geleden hun af
wijzende mening hebben medege
deeld aan Ged. Staten, heerst er
diepe stilte. Men fluistert, dat Ged.
Staten 't er zelf niet over eens zijn,
wat nu verder gebeuren moet
Nog twee opmerkingen over
deze zaak. De meeste gemeen
tebesturen hebben zich angst
vallig onthouden van het doen
van bepaalde suggesties, indien
zij niet met de plannen accoord
gingen. Te begrijpen: het zou
kunnen worden uitgelegd als
een bewijs, dat zij met andere
gemeentegrenzen accoord zou
den gaan, en dat gaan zij nu
juist niet. De tweede opmerking
is deze: uit het slechte bezoek
aan de meeste raadsvergaderin
gen bleek, dat de bevolking
zich voor de kwestie weinig of
niet interesseert. Acties, zoals
die bij grenswijzigingsplannen
in andere delen van het land
voorkomen, b.v. inzamelen van
handtekeningen enz., kwamen
in Zeeland niet voor, voorzover
j ons bekend. En eerlijk gezegd:
j is de zaak nu zó belangrijk en
ingrijpend, dat men als leeuwen
blijft vechten voor een gemeen-
I telijke zelfstandigheid, die al
voor een groot deel door de
ontwikkeling der verhoudingen
is uitgehold?
Polder- en waterschaps
problemen zijn urgent.
Een onderwerp,, dat in het
middelpunt van veler belang
stelling stond, was dat der pol
der- en waterschapsvraagstuk
ken. Begin 1950 werd ir. Am
sterdam een groot congres ge
houden, waar uitvoerig gespro
ken werd over de nog steeds
stijgende polder- en water
schapslasten. In Zeeland is de
toestand in vele polders bijna
onhoudbaar en steeds meer
stemmen gaan op om de verdedi
ging der kusten Rijkszaak te
maken. In een interessant rap
port zijn diverse suggesties aan
de hand gedaan, maar tot he
den zijn nog geen resultaten be
kend.
De gedachte is gerezen aan
een provinciaal zeeweringen
fonds, maar of het daarvan zal
komen is niet te zeggen. Het is
te betreuren, dat de kwestie zo
blijft slepen. De strijd tegen het
water is in Zeeland eeuwen oud
en angstig is de situatie geluk
kig nog nergens. Maar dat kan
spoedig wel het geval zijn, met
een flinke storm b.v. Dan is het
misschien te laat.
In dit verband moet ook her
innerd worden aan de grote
moeilijkheden die in onze pro
vincie bestaan met betrekking
tot de verzilting en verdroging
van vele gronden. De maatre
gelen, die hier nodig zijn, eisen
veel geld en waar moet dat
vandaan komen? Men ziet het:
hier liggen grote vraagstukken.
Herinnerd worde nog aan de
laatste mededeling van minister
Spitzen, dat geen enkele beslis
sing over een financieringsplan
voor de oeververdediging zal
worden genomen voordat de be
sprekingen met Ged. Staten
van Zeeland over de bekende
wet van 1870 zijn geëindigd.
En hét is heus niet zo, dat deze
besprekingen pas gisteren be
gonnen zijn
Het Zwin verontrustte de
gemoederen.
Om nog even bij „waterpro
blemen" te blijven: de Zwin
kwestie heeft dit jaar heel wat
tongen en pennen in beweging
gebracht. Vooral Knocke, be
ducht, dat het Zwin geheel gaat
verzanden, oefende felle critiek
op Nederlandse autoriteiten, die
„Het Vrije van Sluis" toeston
den een dam te leggen door één
der Zwingeulen vlak bij de
kust. Men had er echter geen
oog voor, dat dit noodzakelijk
was met het oog op de kust
verdediging, die ter plaatse veel
zorgen schiep en die wel op een
andere manier zou kunnen wor
den verstevigd, maar dan enor
me kapitalen zou kosten. Bo
vendien verloor het protest veel
van zijn effect, toen bleek, dat
van Nederlandse zijde aan het
open houden van een andere
geul veel geld wordt besteed.
Plechtige opening van de Franse begraafplaats te Kapelle, bevestigde Vice Admi
raal Rost van Tonningen een Nederlandse onderscheiding op het vaandel van het 2e en 3e
regiment speciale troepen.
Inpolderingsplannen van de
Braakman kwamen gereed.
Van waterstaatsproblemen
naar inpolderingen is maar een
kleine stap. En daarover zijn in
dit overzicht verblijdende mede
delingen te doen. De Braakman
plannen kwamen gereed en
werden ter inzage gelegd. Ge
meente- en polderbesturen
maakten van de geboden gele
genheid gebruik hun bezwaren
naar voren te brengen en nog
maar enkele dagen geleden heb
ben Ged. Staten nu hun
advies uitgebracht. Zo kan
dan het volgende jaar met het
werk worden begonnen. Het zal
1955 worden, voordat de gron
den geheel zullen zijn ingedijkt.
Voorts is een onderzoek naar
inpoldering van een deel van het
Noorder Sloe gaande, terwijl mag
worden geconstateerd, dat ae re
gering de motie van de Zeeuwse
Polder- en Waterschapsbond over
spoedige indijking van het ver
dronken land van Saeftinge niet
naast zich heeft neergelegd. Het
In dit verband is het verheu
gend, dat wellicht binnen af
zienbare tyd een provinciaal
financieringsfonds of een z.g.
industriebank het mogelijk zal
maken de grote financierings
problemen, die het risico voor
de ondernemer thans ondrage
lijk maken, aanzienlijk te ver
minderen.
Voorts blijkt, dat het Provin
ciaal Bestuur een open oog heeft
voor het waterprobleem, dat bij
zeer vele industrieën een grote
rol speelt. Het besloot n.l. een
Stichting Zoetwatervoorziening
in het leven te roepen, die alle
met de watervoorziening en -af
voer samenhangende vraagstuk
ken onder ogen zal zien.
Het E.T.I. heeft zich in het
jaar 1950 een steviger plaats in
het economische leven van Zee
land verworven. Zeer vele zijn
de contacten met het bedrijfs
leven in en buiten de provincie
en mede dank zij het werk van
dit Instituut konden in verschil
lende plaatsen in Zeeland nieu
we industrieën worden gesticht.
blijkt echter steeds meer, dat uit
eindelijk het drle-ellandcn-plan
van prof. Jansen uit Delft, de man
van de droogmaking van Walche
ren, de beste oplossing zal zj|n
Maar of het ooit daartoe zal ko
men?
Het Sloe werd dit jaar inge
zaaid met koolzaad. Er waren
voor de voorlopige verpachting
liefst 350 gegadigden, van wie
er slechts 25 konden pachten.
Dit vestigt weer eens duidelijk
de aandacht op het grote pro
bleem van de Nederlandse en
de Zeeuwse landbouw, n.l. de
schreeuwende behoefte aan cul
tuurgrond voor jonge boeren.
E.T.I. maakt Ontwikkelings
plan Zeeland.
Het spreekt vanzelf, dat in dit
overzicht een korte beschou
wing over het economische le
ven van Zeeland niet mag ont
breken. Toen wjj in het begin
spraken over een meerdere be
wustwording van de problemen
en het besef, dat deze in grote
stijl moeten worden aangepakt,
dachten wij met name aan het
economische ontwikkelingsplan
voor onze provincie, tot het ma
ken waarvan Ged. Staten het
Economisch Technologisch In
stituut opdracht gaven.
Dit plan, dat zeer dynamisch
zal zijn, kan een element van
grote betekenis worden voor de
toekomstige structuur van Zee
land. Meer en meer ontstaat het
besef, dat het niet mogelijk zal
zijn het Zeeuwse volk werk en
brood te waarborgen, indien niet
de weg naar meer industriali
satie wordt gevolgd. Het gaat
er nu maar om van de grote
jndustriekoekvoor het hele
land een zodanig deel voor
Zeeland te verkrijgen, dat de
thans smalle, goeddeels agrari
sche, economische basis, breder
wordt.
De politiek van tal van
Zeeuwse gemeenten is reeds ge
richt op de aantrekking van in
dustrie. De voorwaarden tot
vestiging worden zo gunstig mo
gelijk gemaakt. Bij dit alles mag
men echter niet vergeten, dat de
eerste voorwaarde voor indus
trievestiging is het initiatief
van de particuliere ondernemer.
Het hoogtepunt
voor Zeeland
was in het af
gelopen jaar
het Koninklijk
bezoek. De eer
ste ontmoeting
tussen onze Ko
ningin en de
Zeeuwen vond
plaats te Tho-
len, waar Jhr.
Mr A. F. C.
de Casembroot
Hare Majesteit
en haar gemaal
begroette.
Werkgelegenheid en
emigratie.
De werkgelegenheid in het af
gelopen jaar was over 't alge
meen nog -'oldoende, al beweegt
het aantal werkzoekenden,
uiteraard ook afhankelijk van
het seizoen, zich in stijgende
lijn. Vooral in volledig agrari
sche gebieden zal binnen zeer
korte tijd het probleem nijpend
worden. Momenteel staat Zee
land, wat het aantal werklozen
per 1000 inwoners betreft, ge
lukkig nog op bijna de onderste
plaats. Dank zij de medewerking
van het bedrijfsleven en de be
middeling van het Gewestelijk
Arbeidsbureau konden de mees
te uit Indonesië teruggekeerde
Zeeuwse militairen aan werk
worden geholpen. Het wordt
steeds moeilijker uiteraard, maar
daar staat tegenover, dat de
meeste Zeeuwen nu zijn terug
gekeerd. Het is tot voldoening
stemmend, dat deze zaak zo
„geruisloos" en tot tevredenheid
kon worden afgewikkeld.
De belangstelling voor emigratie
werd onder de Zeeuwen in 1950
groter. De voorlichtingsavonden,
die op tal van plaatsen werden ge
geven, werden vaak bezocht door
zeer serieuze „emigratie-candida-
ten". Al is bet aan de ene kant
jammer, dat meestal de actiefste
mensen vertrekken, aan de andere
kant moet men respect hebben
voor hun doorzettingsvermogen
en energie om in het nieuwe va
derland met God en met ere een
nieuw bestaan op te bouwen.
De mosselkwekers werden
ernstig gedupeerd.
Tegenslagen bleven sommige
groepen van de Zeeuwse bevol
king dit jaar niet bespaard. Wij
denken vooral aan de nijvere
mosselkwekers te Yerseke en
Bruinisse, die zeer ernstig ge
dupeerd werden door een mos
selziekte, die wordt aangeduid
met de welluidende naam myti-
licola intestinalis, maar die min
der mooie gevolgen heeft. Dr
Korringa, de expert op mossel
en oestergebied, reisde naar
Frankrijk om te onderzoeken,
of import van Franse mossels
een oplossing kon bieden. Hij
keerde zonder resultaten terug.
Nog steeds is geen bestrijdings
middel van de ziekte gevonden
en het ziet er met de Zeeuwse
mosselcultuur somber uit. De
mosselkwekers zijn zonder werk
en aangewezen op ondersteu
ning. Een plaats als Bruinisse
heeft al een strop van bijna twee
ton door deze mosselziekte en
gehoopt kan slechts worden, dat
in de laboratoria, waar onder
hoogspanning wordt gewerkt,
een afdoende bestrijding wordt
gevonden.
De P.Z.E.M. ontplooide grote
activiteit.
Over verschillende provinciale
organen is ook dit jaar weer 't
één en ander te vertellen. De
uitvoering van het 25 millic.-.n-
project van de N.V. Pr-JVi
Zeeuwse Electriciteits Mjj. gaat
voort. Het hoogspanningsnet
tussen Noord-Brabant en Zee
land tot Goes is gereedde enor
me masten staan er en de dra
den hangen ertussen. Bovendien
werden in de loop van de zomer
de vier kabels van het ringnet
door de Wester-Schelde gelegd,
een karwei, die zeer voorspoe
dig verliep. De laatste October
was voor de P.Z.E.M. een be
langrijke dag, omdat toen op 't
industrieterrein te Vlissingen de
eerste paal werd geheid voor de
nieuwe electrische centrale, o.m.
straks voor het leveren van
stroom aan de Zeeuwse indus
trieën van groot belang.
Tegenslagen bij het verkeer
over de Zeeuwse Stromen.
Wat de Prov. Stoombootdiens
ten betreft moet er aan worden
herinnerd, dat per 1 Juni j.l. dt
vrije veren over de Wester-
Schelde verleden tijd werden.
(Zie verder volgende pagina)
In Juni bezocht Mevr. Roosevelt Oud-Vossemeer. Allen aie de
naam Roosevelt in hun wapenschild voeren waren aanwezig om
deze beroemde, zij het verre, verwante te begroeten.