„Walcheren in het verleden, heden en de toekomst"
Speciale boomplantdag-editie van het „Zeenwsch Dagblad"
Eén bnom bleef altijd staan in het hart van Zeelands tuin.
Eens zullen Walcherens dorpen weer tussen groen
verscholen liggen.
De actie begon ais een rollende
sneeuwbal.
Walchueti.
„U)alchutH is 'h patiënt, dU fywde. nodig, kzzft."
„In 't verleden
„ligt het heden,
„In het nu,
„wat worden zal."
W. BILDERDIJK.
Deze twee woorden roepen gans een wereld
'van verleden en heden op. Wat is al niet ge
beurd rondom Walcheren en Oranje.
Walchereneens Zeelands tuin, naar
Camperts woorden de palm van Gods hand.
Walcheren, omstreden eiland in verschillende
oorlogen; noemde niet reeds een wereldheer
ser Napoleon Vlissingen het „pistool op de
borst van Engeland?" Vlissingen verloor zijn
stadscentrum en raadhuis tijdens Engelse in
vasie in Franse tijd, in het jaar 1809, Middel
burg trof zulk een lot in de Meidagen 1940,
Walcheren werd woestenij voor de vrijheid van
Europa.
Maar in de branding van deze strijd gedurende Be^and^ojj^te^stekem J^j
eeuwen is daar toch weer telkens Oranje. Wie met
kiest voor Oranje, vond en vindt in Walcheren
geen thuis, of zoals een bakker het in de eeuw van
Patriotten rijmde: „Wie Oranje niet wil minnen,
steek ik zo de oven binnen." Slechts enkele'flitsen
uit de rijke historie rond Oranje en Walcheren kun
nen we aanstippen.
Het bezoek van H. M. de Koningin aan Middelburg In 1924.
Bij het verlaten van de kerk.
De Vader des Vaderlands te
midden van de strijd om de vrij
heid der benauwde Nederlan
den, heeft na de desillusie van
het huwelijk met Anna van
Saksen weer een thuis gevon
den door zijn huwelijk met
Charlotte de Bourbon. Het is in
Middelburg, dat de markies van
Veere en Vlissingen een van zijn
rustpunten vindt in zijn ruste
loos leven, zijn pelgrimage voor
ons goed en bloed Moordenaars
hand maakt een einde aan zijn
leven, een diep bedroefde wedu
we Louise de Coligny kon, naar
haar eigen woorden „niet blijven
in die plaats waar ik mijn on
herstelbaar verlies geleden
heb".
Zeven jaren lang zal zij in
de Walcherse kolonie van Fran
se uitgewekenen rust vinden,
ondanks alle geldzorgen, on
danks de zware taak der op
voeding van een jong Prinsje
Frederik Hendrik en talrijke
stiefdochtertjes.
Maar de zon breekt door.
Daar bij de haven van Vlissin
gen staan de zeebonken te pra
ten in gouden eeuw en een jog
Michiel de Ruyter luistert met
gretige oren.
Maurits' ingenieurs verster
ken de stad van Michiel, hij ziet
Engelse soldaten en leert hun
taal. De taal van Oranje kent
hij al, bij Bergen op Zoom vocht
hij mee als landrot. De Prinsen
van Oranje, de zonen van Va
der Willem, bezoeken met al
hun pracht en praal zijn stad.
Wapens kletteren, pieken en
lansen stoten op de stenen.
Maar er zal een tijd komen,
dat de Walcherse bevolking
gaat opspelen, als Johan de
Witt met zijn chronische min
achting voor het „Oranjegepeu-
pel", die koppige Zeeuwen eens
gaat opzoeken. Och, meneer
Regent doet zeer uit de hoogte,
als de Zeeuwen hun Oranje
liefde niet onder stoelen en
banken steken.
Maar zijn cynische hooghar
tigheid kan de Oranjeliefde der
Walchersen niet doven, ze zien
de Witt niet weer, hij ontwijkt
Walcheren maar het liefst.
Zo is het, zo blijft het! Oran
je boven op Walcheren. Want
als het tweede stadhouderloze
tijdperk ten einde loopt in 1747,
treedt „zeker Heer" te Middel
burg een herberg binnen. Hij
vraagt een glas wijn en schuift
de ramen omhoog. Ten aan-
schouwe van de wandelaars op
straat drinkt hij rond en open
op de gezondheid van de Prins,
hetwelk, volgens de oude kro
nieken „het volk deed zamen-
rotten" en de volgende dag ko
men de Veerenaars met Oranje
gesierd de zaak .in Middelburg
ook even zuiveren. Zij zijn dit
keer de hoofdstedelingen een
dag voor geweest bij het ver
heffen van de stadhouder Prins
Willem TV. Maar nu trekken
de scheepstimmerlieden met een
cathechiseermeester aan het
hoofd naar de Abdij. Wel moes
ten er eerst nog een paar mes
sen in de vergaderzaal der Sta
ten worden geworpen, maar
toen was het toch... zure ge
zichten van regenten en... vivat
Oranje.
Vrijheid zagen de Walchersen
gloren, toen de Engelsen hun
invasie deden in 1809. Maar de
Zeeuwse koartsen en hoge
verliezen moesten hen doen af
trekken en eerst vijf jaar later
was Walcheren weer vrij onder
Oranje.
Vijf jaar later... want toen
geheel Nederland reeds ver
lost was van het Franse juk
kwam eerst in 1814 de beurt
aan Walcheren. Ging zij in 1944
de andere gewesten voor, thans
moest dit eiland als laatste vol
gen. De Franse terreur viert in
deze maanden zijn hoogtij op
het van allen afgesneden eiland.
Maar het is weer één van die
prachtverhalen, als drie Mid
delburgers het eindelijk wagen
met een gammele schuit naar
twee man slechts bereiken
Goes en dan krijgt men nog het
bericht, dat men maar wachten
moet op de Engelsen en Kozak
ken.
En in de vorige eeuw?
Wordt de band tussen Oranje
en Walcheren niet gesymboli
seerd door de daad van Koning
Willem I, die voor de uitvoering
van het havenplan van Middel
burg bij besluit van 1 Decem
ber 1814 een 1.000.000 gulden
beschikbaar stelde als rente
loos voorschot?
Herinnert men zich misschien
nog, hoe Koning Willem III
met zijn broer Prins Hendrik
de grote kanaalwerken op Wal
cheren bezocht in 1863
Koningin Sophie kwam in
1863 eveneens de stad Middel
burg met een bezoek vereren,
terwijl de Koning en Prins Hen
drik tegenwoordig waren bij de
opening van het kanaal door
Walcheren.
Lange tijd moet het dan du
ren voordat een jong Koningin
netje met Haar Moeder de Re-
geentes, in 1894 een uitgebreid
bezoek aan dit eiland brengen.
Het weer is bar slecht in Vlis
singen zodat Koningin Wilhel-
mina na de bezichtiging van
het draaierswiel van Michiel de
Ruyter, volgens haar eigen
woorden „zo nat als een poes
is". Wat is het jammer voor
het jonge Koninginnetje, dat
de trappen van de Lange Jan
toch te hoog zijn, zodat van een
torentocht moet worden afge
zien.
Maar wat zal het een feest
geweest zijn voor de jonge Wal
chersen, als zij in klederdrach
ten worden voorgesteld aan de
Vorstinnen. Misschien leven er
nog sommigen van die groep,
waaronder van Walcheren Jo
hanna Dekker van Oost- en
West-Souburg, Dina Reynierse
van Grijpskerke, Tannetje Kod
de van Arnemuiden, Apolonia
de Vos en Lena Bliek van
Nieuw- en St.-Joosland, Tan
netje Jobse en Francina de
Tije van Arnemuiden en nog
vele anderen
En in deze eeuw... is dit
reeds historie Het bezoek van
Prins Hendrik tijdens de Ruy-
terfeesten in het begin dezer
eeuw of de overdracht van de
scheepskanonnen uit de slag bij
Messina, waarbij onze Vorstin
een rede hield?
Ligt het nog niet heel vers
in ons geheugen na de annexa-
tietocht de dagen van 1924 ter
gelegenheid van de overgang
van Middelburg naar de Prins
met dat machtige spel tegen
het oude raadhuis op Middel
burgs markt? Het was jammer,
dat H.K.H. Prinses Juliana toen
geen Walchers costuum heeft
gedragen, zoals zij zich kleedde
met die van Axel en Zuid-
Beveland.
Rouw rond Oranje gaf Wal
cheren zijn gedenkteken en zijn
Emma-monument in Middel
burg, zijn Prins Hendrikborst-
beeld in Vlissingen. Maar storm
over Nederland bracht een
Prins Bernhard terug uit Enge
land bij onze troepen, toen
Zeeland doorvocht, Middelburg
een ruïne werd.
Toch was het ook weer Wal
cheren, dat zijn Vorstin weer
zag in een dukw over het eiland
varend.... Oranje en Walche
ren. We zullen nooit vergeten,
hoe onze Kroonprinses als een
goede fee speelgoed uitdeelde
aan de kinderen van Walcheren
in Meimaand 1945, hoe wagens
met meubelen vertrokken van
het paleis om Walcherens grote
nood te leningen
Walcheren heeft het ontzag
lijk moeilijk... vier November
zal het zijn boomplantdag zijn.
Het was Walcheren goed te
duyeken onder de Oranjestam.
Dat dit eiand weet te ontdui
ken aan de zee van zorgen, is
de oprechte bede van Oranje
en Nederland.
D. Wijnbeek.
De dorre vlakten der woestijnen
zal zich verblijden eindeloos;
de zandzee zal herschapen schijnen
want bloeien zal zij als een roos.
Van heil'ge vreugde zal zij beven,
doortinteld van een heerlijk leven,
dat nimmermeer verwelken zal.
Zij zal de wonderen des Heren,
aanschouwen en zijn grootheid eren,
met jubelend triomfgeschal.
Versterkt dan nu de slappe handen,
en zet hem vast, de wank'le voet!
Zegt, tot wie zucht in pijn en banden:
„Wees sterk, vrees niet, heb goede moed!"
Gezang 111 1 en Sa.
In 1919 liet H. K. H. Prinses Regentes Juliana zich met enige
Axelse dames in Axels costuum fotograferen.
Jhr. Mr. J. W. Quarles van Ufford:
Interview met de Commissaris der Koningin.
Ondanks de drukke beslom
meringen, die zijn hoge ambt
medebrengt, kon de Commissa
ris der Koningin, jhr mr J. W.
Quarles van Ufford, nog tijd
vinden ons een onderhoud te
verlenen i.v.m. de hoogtijdag
voor Walcheren.
Al direct zitten we midden in
de Walcherse problemen. De
Commissaris zegt: „Walcheren
is een patient, die een ernstige
operatie heeft ondergaan. De
operatie is gelukt: de dijken
zijn gedicht en het land is weer
droog. De patiënt is thans ge
lukkig aan de beterende hand,
maar wat hij nu dringend no
dig heeft, zijn goede medica
menten. Helaas is de apotheek
vrijwel gesloten. Ik bedoel, dat
de schatkist in Den Haag ge
sloten blijft. Een bevredigende
schaderegeling is er nog niet.
En ik weet, dat de Walcherse
boeren hiernaar hunkeren".
De Commissaris is het er
echter niet mee eens, dat de
Walcherse boer moedeloos zou
zijn. „Nee, men houdt de moed
erin en ik waardeer dat bijzon
der, maar dat er nog steeds
geen bevredigende financiële
regeling is getroffen, is een
zeer grote teleurstelling, die
bovendien „ernstige gevelgen
kan hebben".
Vanzelf komt het gesprek op
de herverkaveling en de sane
ring. De Commissaris wijst er
op, dat hij steeds weer in den
Haag heeft aangedrongen op
het zitting nemen in de Herver
kavelingscommissie door Wal
cherse boeren. Gelukkig kan
hij ons ook een verblijdende
mededeling doen: het staat
thans n.l. wel vast, dat 2800
h.a. in de Noord-Oostpolder
voor de Walcherse boeren be
schikbaar komen. Verheugend
is niet minder, dat in 1948 met
de inpoldering van het Sloe
kan worden begonnen.
„Er is", zo zegt de Commis
saris, „alle reden tot dankbaar
heid voor hetgeen tot heden op
Walcheren reeds is gebeurd. Ik
wil op de voorgrond stellen:
dank jegens God, zonder Wiens
hulp en steun hier niets zou
zijn bereikt. Maar daarnaast
dank aan onze regering. Als
men de toestanden op het
eiland vergelijkt met die van
twee jaar geleden, dan springt
het grote verschil duidelijk in
het oog. Wij denken veel te
weinig terug aan de tijd, toen
het water het eiland in zijn
greep had".
„Ziet U voor Walcheren pers
pectieven
„Inderdaad. Voor de land
bouw is er, mits de regering
volledige medewerking geeft.
toekomst. Daarvoor zijn de
grote arbeidskracht en de goe
de eigenschappen van de Wal
cherse boer borg. Doch niet al
leen de landbouw, ook de in
dustrie biedt toekomst. In het
rapport van de Snelcommissie
is een aantal industrieterreinen
aangewezen. Industrialisatie zal
langs geleidelijke weg moeten
gaan en het hiermede samen
hangende vraagstuk van de
woningbouw zal tot oplossing
moeten worden gebracht."
Nog even roeren we de te
rugkeer van de Mij „Zeeland"
en van de Marine aan. De Com
missaris deelt ons mede, alle
hoop te hebben, dat de regering
haar belofte omtrent terugkeer
van eerstgenoemde in 1948 ge
stand zal doen. Van de terug
keer der Marine is, ondanks
herhaaldelijke verzoeken, nog
niets bekend.
Wij stellen een laatste vraag,
n.l. over de betekenis van de
boomplantdag. En met het ant
woord van de Commissaris be
sluiten we dit interview: „De
betekenis van deze boomplant
dag zie ik voor een groot ge
deelte hierin, dat ze een sti
mulans voor de Walcherse be
volking is, om met inspanning
van dubbele krachten weer aan
het werk te gaan voor opbouw
van dit zo schone eiland".
Een tocht over het eiland en langs de
herbeplantingsgebieden.
In dit nummer, dat speciaal aan Walcheren is gewijd, mogen
de dorpen niet ontbreken. Het eiland zou niet die typische
bekoring bezitten, als daar niet die intieme gemeenschappen
waren, als daar niet tegen het strakke blauw der zomerse
luchten of het wisselende donker der wentelende herfstwolken
de eeuwenoude torens der godshuizen hun spitsen verhieven.
Walcheren kon wedijveren met het mooiste der natuur in
andere landen en werelddelen.
Veel schoonheid van dit land is verdwenen en een tocht over
de kale wegen stemt iedere keer opnieuw tot weemoed.
Maar laat ons niet verder gaan in deze mineurtoon! Niet,
omdat wij deze werkelijkheid niet durven aanvaarden, maar
omdat er over de dorpen ook andere dingen te vertellen zijn.
Bijna overal zijn de herbeplantingsplannen gereed en op de
meeste dorpen zal, indien de structuur van de bodem het toe
laat, nog deze maand begonnen worden met de uitvoering
daarvan.
Gaat u mee Walcheren rond? Denkt u dan in, hoe het weer
worden zal. Wij zullen het u vertellen! De tocht begint in
Middelburg en de eerste halteplaats is
De Noordweg tussen Serooskerke en St. Laurens, toen alleen
verbinding per dukw mogelijk was.
Brigdamme. De ruïne be
staat niet meer, maar er is een
mooi plan voor beplanting van
het terrein daaromheen in be
werking. De kom van het ge
hucht krijgt bomen en ook de
Nadorst. Natuurlijk komt de
kom van St.-Laurens zelf
in het groen en als dat alles
zal zijn gebeurd, zal de gemeen
te 240 bomen (vooral linde
bomen), circa 400 sierheesters
en zeer veel kleinere planten
rijker zijn. Eind van deze maand
wordt een begin gemaakt, de
rest volgt voorjaar 1948. De
Noordweg zal voorlopig niet
worden herbeplant i.v.m. plan
nen tot wegsverbetering. Het
volgende dorp op onze weg is
Serooskerke, waar voor
de grote kerk, in de Vrouwep.-
weg en in een gedeelte van de
Dorpsstraat 28 koningslinden
zullen worden geplant. Aan de
Noordweg komen in de voor
tuinen vruchtbomen.
Oostkapelle, dat we ver
volgens aandoen, zal het school
plein en een klein stukje ge
meenteplantsoen gaan beplan
ten. Dat wordt wel na 4 No
vember, want het spitwerk is
nog niet geheel klaar. U bent
erg benieuwd naar de buitens
en de bossen; dat is eigenlijk
een treurige geschiedenis, om
dat er dit jaar van beplanting
niets zal komen. De oorzaak
Een zeer onbevredigende finan
ciële regeling en een onbegrij
pelijke vertraging van het werk.
Domburg heeft (hoe ge
lukkig!) niet anders dan de be
graafplaats van groen te voor
zien.
Westkapelle het is al
bekend geworden, wal hier ge
beuren gaat. Op 4 November
wordt de Zuidstraat herbeplant.
Tenslotte Veere: de histo
rische wallen van dit zo karak
teristieke stadje zullen worden
beplant, zodat om Veere heen
twee gordels van groen komen
te liggen. Op de wallen zullen
populieren worden geplant. Ook
bij de school op de Korenmarkt
komen bomen en achter de
Stadsfontein eveneens, alsmede
struiken. Bij de Campveerse
Toren zal een kastanje worden
geplant. Rondom en op het
kerkhof te Zandijk zal beplan
ting worden aangebracht, doch
wat er met de kreken gaat ge
beuren is nog niet definitief
bekend. Dat de omgeving daar
van tot recreatieoord zal wor
den gemaakt, kan wel worden
aangenomen, doch een gedetail
leerd plan voor beplanting be
staat nog niet. Dit kreken-
gebied ligt bovendien groten
deels op het grondgebied van
Vrouwenpolder; het Veerse ge
deelte (het stuk Oude Ravelijn)
zal door beplanting nader wor
den geaccentueerd. Er is om
trent de beplanting momenteel
nog overleg gaande met de
COL., doch alles wordt er op
gezet, nog dit jaar een begin
te maken. Vast staat, dat het
gedeelte aan de andere zijde
van de haven, eigendom van de
Rijkswaterstaat nog deze
maand beplant wordt.
Aagtekerke heeft vorig
jaar de begraafplaats al be
plant. Dat is niet meegevallen,
vooral wat de struiken betreft.
De bomen doen het iets beter.
De dorpskern krijgt 3040
bomen.
Voort gaat de tocht naar
G r ij p s k e r k e, waar geen
herbeplantingsplannen nodig
waren. Dat wil niet zeggen, dat
er niet geplant wordt, want de
nieuwe begraafplaats krijgt een
geheel nieuwe aankleding en zien.
medio November komen op het
kerkplein nieuwe iepen. De
oude zijn aan iepenziekte ge
storven en gerooid.
Meliskerke's oude kerk
hof is reeds beplant en de toe
stand valt mee. Met de ook
reeds herbeplante nieuwe be
graafplaats is dat in veel min
dere mate het geval. In het
dorp zelf zullen nog ca. 35
lindebomen komen. Zoute-
lande verkeert in hetzelfde
geval als Domburg: slechts de
begraafplaats behoeft een nieu
we beplanting.
We verlaten de kuststrook
en zetten koers naar B i g g e-
kerke, waar in de toekomst
ongeveer 50 linden de dorps
kern schaduw zullen geven. De
meeste bewoners zullen in hun
voortuinen vruchtbomen plan
ten. Koudekerke krijgt
160 linden in het dorp en op
de terreinen rond de drie
scholen.
Dan gaan we het kanaal
oversteken en zien, wat Sou
burg voornemens is. Dat is
heel wat! Het plantklaar maken
der plantsoenen vordert hard
en morgen zullen als symbool
der herbeplanting vier bomen
voor het gem.huis worden ge
zet. Er zijn plannen voor het
Oranjeplein, het oude en nieu
we kerkhof, het plantsoen voor
het gem.huis en enige kleinere
plantsoentjes. Souburg heeft
van de Ver. „Zeelandia" in Rot
terdam een gift ontvangen voor
de aankoop van plantmateriaal
en de gedachte is gerezen een
Zeelandia-laantje te stichten.
Ook uit de gemeente Oudewater
werden enkele honderden gul
dens voor de herbeplanting
ontvangen. Als we naar R i t-
t h e m gaan, wordt het beeld
somber en we vernemen, dat
het niet nodig was hier nu al
plannen te makenhet staat
nog niet eens vast, of najaar
1948 de grond voor het plan
ten reeds geschikt zal zijn...
En nu nog Noord-Oost-Wal-
cheren. Gapinge: de kom
krijgt nieuwe beplanting.
Vrouwenpolder heeft niet
meer dan 8 bomen nodig, waar
van er één een kastanje zal
zijn op het schoolplein. Ten
slotte Veere, waar alle plannen
gereed zijn en zo vlug mogelijk
zal worden begonnen. De RWS
zal nog in November het eigen
terrein aan de overkant van de
haven beplanten.
In de gemeenten St.-Laurens,
Serooskerke, Oostkapelle, Kou
dekerke en Biggekerke zullen
ook de begraafplaatsen van
nieuwe beplanting worden voor-
Het ernstig beschadigde P.Z.E.M.-gebouw werd door de golven
omspoeld.
Particulier initiatief bracht 80.000 bomen
bijeen.
Een rollende sneeuwbal en
de Stichting Nieuw Walcheren:
daar zit wel een overeenkomst
in, althans wat het rollen en
het groter worden betreft. Ver
der gaat het beeld niet op,
want men weet, wat er met
sneeuw gebeurt, als de dooi is
ingetreden.
We kunnen dan ook beter
voor de Stichting het beeld ge
bruiken van dat bekende kinder
spelletje van die boom, die hoe
langer hoe dikker wordt. AI
zegt dan het feit, dat er thans
ongeveer 80.000 bomen op Wal
cheren kunnen worden geplant,
niets over de dikte, dat het een
respectabel aantal is zal toch
ieder moeten toegeven.
Hoe is die boomplantgeschie-
denis eigenlijk begonnen zult u
zich afvragen. U hebt wel al
begrepen, dat het begin zeer be
scheiden is geweest. Als we een
praatje maken met de heer R.
de Muijnck, een bekend zaken
man in Middelburg, de „geeste
lijke vader" van de bomenactie,
zegt hij al direct nooit te hebben
gedacht, dat zijn idee zo'n bij
zondere verwezenlijking zou
vinden.
Een
struikenactie
in
't verschiet.
Het Seisbolwerk bood een uniek zicht over de waterwoestenij,
die Walcheren heette.
Het begin*
Begin 1946, toen het water
grotendeels van Walcheren was
verdwenen, was dit het onder
werp van elk gesprek: de kaal
heid en de troosteloosheid van
het dode eiland. Het was op een
avond, dat de heer de Muijnck
met een vriend hierover zat te
praten en zij zich afvroegen,
hoe weer bomen en struiken op
Walcheren terug te krijgen.
Terloops opperde de heer de
Muijnck de gedachte, dat eigen
lijk iedere Nedei'lander in staat
moest worden gesteld een boom
te planten. De slagzin „Plant
een boom op Walcheren" was
geboren! Over de uitwerking
kon de ander meer vertellen,
want die herinnerde zich, hoe
indertijd een grootscheepse
boomplantaetie voor Palestina
was georganiseerd, waarbij
iedere Jood één of meer bomen
voor zijn rekening in het Heili
ge Land kon doen planten. Iets
in die geest moest voor Wal
cheren toch ook mogelijk zijn!
Op de eerstvolgende verga
dering der Stichting Nieuw
Walcheren, waarvan de heer de
Muijnck de sectie propaganda
leidde, bracht hij zijn idee naar
voren. Het ging eerst niet ge-
„Ik worstel moedig
en
ontzwem."
