Z1ERIKZEESEHE COURANT.
1884. No. 62, Woensdag 13 Augustus. 87ste jaargang.
SOCIAAL-DEIVIOKRATEN.
Zierikzee.
De kwestie is zoo eenvoudigSommige men-
schen hebben geld en we vragen nu eens niet
hoe zij er aan gekomen zijn. Anderen hebben
geen geld en we vragen nu eens niet hoe zij
het kwijt geraakt zijn of waarom zij hei niet
o-ekren-en hebben. En de mensohen zonder geld
zeggen met vuur en innige overtuiging: „Hoe
goed, hoe aangenaam zou het zijn, als wij ook
geld hadden En de menschen met geld zeggen
met groot verstand en vastberadenheid: „Hoe
uaar en onaangenaam zou het zijn, als wij
ons geld kwijt waren!" en zoo bleef ngen aan
't „zageu, zagen mannetje!" tot in't oneindige.
Die strijd, waarbij twee katten om een muis
of twee honden om één kluif vechten, is zoo
ond als de wereld en zal ten eeuwigen dage
moeten voortleven, want oorzaak en gevolg zyu
in deze zoo saamverbonden, dat het onmogelijk
is, ze te scheiden; beurteling wisselen oorzaak
en gevolg met elkaar af: de rijkdom ontstaat
door den overarbeid der armen, maar het onder
houd der hulpelooze armen wordt betaald door
de rijken. Wie kan het saldo opmaken, wie
bepalen, waar de rijke te veel en de arme
niet genoeg heeft! Er zijn millioenairs wier
schatten een ieder hun gunt, er zijn armen,
die broodsgebrek hebben en die toch door hunne
schamele natuurgenooten niet beklaagd worden.
Maar een groote zaak brengt beide straks
nog vijandige partijen broederlijk te zamen,
liet isde arbeid
Zonderling, dat juist die werklieden en die
ambtenaren het hardst over uitzuiging klagen,
over miskenning schreeuwen, die het minst en
het minst met lust werken.
Daar lieerscht armoede te Heiveld. Honger
en gebrek waren rond, de school loopt leeg,
want ook de weinige centen, die de kinderen
kunnen verdienen, moeten in het hnishouden
gebruikt worden. Ledigheid en luiheid worden
aangewakkerd, in kleine kroegjes worden nog
steeds enkele eenten geofferd en geheime, wal
gelijke vrijerijtjes en vervroegde huwelijken met
zwakke teringachtige kinderen helpen de ellende
vergrooten. En de winter komt, het veldwerk
houdt op, de soeploops, de turfloods, de brood-
en spekbedeeling, de armenkas alles wordt in
't werk gesteld om de onberaden vaders en
moeders en de ongelukkige kinderen in het
leven te houden. De rijkeren gaan voor, de
geheele burgerij helpt mede, sommen bij sommen
worden gegeven en zoo groot is de weldadig
heid, dat er onder de bedeelden enkelen zijn,
die zoo waar onder elkander moeten getuigen:
,,'t Is toch maar mooi van de heeren, dat ze
zoo goed voor ons zorgen!" Maar de groote
menigte spreekt onder elkander af, dat die rijke
beesten dat best knnnen missen, dat ze toch
genoeg hebben en dat ze toch ook wat voor
hun evenmensch moeten overhebben. De ver
standigste onder hen getuigt: „Niet alle heeren
hebben er hard voor gewerkt, maar vele heeren
en de meeste burgerlui hebben dat wel gedaan
en ik wou dat we maar werk hadden, dat we
het alles verdienen konden, dan hadden we
geen aalmoes noodig!"
Dat woord treft den jongen Van Waard.
Hij heeft eerst aan de Polytechnische school
te Delft, daarna te Zürieh ijverig gestudeerd,
hij heeft Engeland, Zwitserland, Duitscbland
en Frankrijk in alle richtingen doorkruist en kent
het fabriekwezen door en door. Hij heeft schatten
uitgegeven, die verdeeld zijn onder tienduizenden
van allerlei rang en stand, maar het meest
kwamen ze eindelijk in handen van den werk
man, hij heeft dus acht jaar gewerkt, gestudeerd,
proeven gedaanhij heeft in deftige gehoorzalen
naar de hooggeleerde taal des professors ge
luisterd en hij heeft met een werkmanskiel aan
van een werkman de kunstgrepen van zijn vak
geleerd. Hij heeft gewerkt, maar alleen veel
geld uitgegeven, niets verdiend.
Hij komt te Heiveld en hy weet alles wat
geld heeft, te bewegen, aandeelen te nemen in
de Nederlandsche Stoomspinnerij en Weverij
„Lucretia". Zijn goede naam en de bekende
eerlijkheid zijner rijke familie geven alle ver
trouwen aan de zaak. Nu heeft Heiveld een
geheel ander aanzien gekregen. Als bedrijvige
bijen zijn de Heivelders aan het werk gegaan.
Er zijn fabrieken gebouwd, machines aangevoerd,
straatwegen en sporen aangelegd, loodsen ge
timmerd en bergen materiaal gereed gelegd.
De timmerman, de smid, de wagenmaker, kortom
alle ambachtslieden hebben gemeend, dat ze öf
gek öf schatrijk zouden worden. Ze hebben
heele troepen knechts uit de stad laten komen
en ze hebben zich verbeeld, dat alleen een aan
staande millioenair zoo'n zaak hebben kon. De
bakkers hebben kar en paard moeten aanschaffen,
de slager heeft een nieuwe stal met slachtplaats
laten zetten en er is weldra een stroom van
ambachtslieden en winkeliers naar Heiveld ge
komen, toen er bij de fabriek vier rijen arbeiders
woningen gezet werden. De schoolmeester kreeg
verdubbeling van tractement voor den grooteren
omvang der school en zijn eerste onderwijzer
vijfhonderd gulden 'sjaars extra voor het ouder
wijs aan de fabrieksschool. De helft van de
bevolking vond brood bij de fabriek, de kroegen
werden' koffiehuizen, de koffiehuizen café's en
velen droomden reeds van café-cliantants, zooals
men die in Heiveld had: bokkingrookerijen,
j waarin geverfde juffers achter een betrommelde
piano stonden met den mond wijd open net
alsof ze zongen,
j De aandeelhouders hadden ook goede zaken
gemaakt, Van Waard was getrouwd, werd rijk,
hield koets en paarden, werkte nog altijd veel,
soms meer uren dan menig werkman en liet
geen enkele gelegenheid voorbijgaan om zijn
werklui genoegen te doen of nuttig te zijn.
Maar weldra vertoonde zich het onkruid onder
de tarwe. Werklui, die wegens luiheid, oneer
lijkheid of dronkenschap waren weggejaagd,
waren op Heiveld aangekomen. Zij hadden niet
dadelijk vast werk gekregen en hadden de
eerste zaden van verdeeldheid gestrooid; bij
hen voegden zich vele Heivelders, te lui of te
dom om te werken, en weldra hoorde men luide
verkondigen, dat de arme fabrieksarbeiders
werden uitgezogen, dat de aandeelhouders zich
vetmestten met het zweet en bloed van den
werkman en dat het hoog tijd werd, dat er
verandering kwam in dezen staat van onder
drukking en uitzuiging.
In twintig jaar tijd had hij van het verarmde
en verbeestelijkte gehucht een zindelijke, vrien
delijke plaats gemaakt, met een krans van
buitenplaatsen en een dorp van arbeiders. Zijn
eerste opzichters en meesterknechts leefden als
welgestelde burgers, de mensehen, die hij als
welgestelde burgers had gevonden, waren rijke
lieden geworden. Hij had leven en beweging
en beschaving in Heiveld gebracht, hij had
half Heiveld tot welgestelde, tot rijke lieden
gemaakt en het loon daarvoor, het loon voor
den arbeid van zijn talent, zijn genie, zijn
verstand en zijn goed hart, was, dat de
luien en dommen eene partij van ontevredenen
vormden, die met straatsteenen in de lucht het
woord „Loonsverhooging" schreven enVan
Waard trok zich terug, de fabriek wacht nog
steeds op een ander heer en te Heiveld groeit
het gras op de straten.
Binnenland.
ZIERIKZEE, 12 Augustus 1 884.
Op het terrein der Landbouw-tentoonstelling is men
thans druk bezig met den bouw van het kaaspakhuis
van de firma Wijsman Zn. te Amsterdam, en de
Holiandsche boerderij van de firma E. W. Van
Steeden Co. te Rotterdam, genomen naar die van
den ondervoorzitter van het Comité, den heer Van
der Oudermeulen te Wassenaar. De muur- en dak
bedekking dezer boerderij is van Willesden paper",
een papiersoort, welke niet alleen geen vocht doorlaat,
maar wegens haar vastheid geen houten onderlaag
vereischt.
Op die wijze is mede het Paviljoen voor Engelsche
inzenders bedekt, hetwelk dezelfde firma te hunnen
dienste heeft aangeboden. Het bevat een zaal voor
gezellig verkeer, een schrijfzaal en een paar kantoor
lokalen, welke door de directie van het «Handelsmuseum"
zullen worden gestoffeerd. Van de ligging aan het
water is partij getrokken, door aan die zijde een
veranda te bouwen.
Voorts is het gebouw gereed, bestemd voor de
zuivelbereiding in werkingvan den heer Pieterse
te Sneek.
Druk wordt gearbeid aan den hoofdingang achter
het Rijksmuseum.
Als men door het Rijksmuseum het terrein heeft
betreden, vindt men ter linkerzijde het. «Koloniaal
gebouw" nog staan, dat voor dit doel in het Gebouw
voor Landbouw en Veeteeltis herschapen.
Daar zullen voornamelijk allerlei voortbrengselen van
akkerbouw, zuivelbereiding en zaken, betrekking heb
bende op het landbouw-onderwijs, worden tentoon
gesteld. Midden in het gebouw wordt een zaal voor
plechtige ontvangsten ingericht.
In de nabijheid ontwaart men een gebouwtje, waarin
men alles wat op bijenteelt betrekking heeft, zal kunnen
vinden, en waar men de bijen zal verzamelen in allerlei
korven.
Van wege den Amsterdamschen reinigingsdienst
zal den bezoeker, in het voormalig Paviljoen dei' stad
Amsterdam, aanschouwelijk worden gemaakt het be
reiden van Amsterdamsch compost, waarbij zeker de
voortreffelijke hoedanigheid daarvan in het oog zal
springen, en dat artikel vele afnemers zal vinden. Er
worden voor deze inzending geen kosten gespaard en
zij zal voor landbouwers zeker zeer belangwekkend
wezen.
De Holiandsche model-boerderij zal weldra gereed
zijn. Frankrijk zal een model-boerderij inzenden, die
een oppervlakte van 150 vierkante meter zal beslaan.
De tenten, waaronder de landbouwmachines zullen
worden geplaatst, zijn geheel open, opdat men die
goed van alle kanten zal kunnen bezichtigen.
Voor het Paviljoen der stad Amsterdam vindt men
de muziektent, waar dagelijks concerten zullen gegeven
worden. De restaurants en café's verrijzen in den
omtrek daarvan, terwijl er een ware bloemhof wordt
aangelegd en ook een flinke fontein zal geplaatst worden,
zoodat dit plekje zeker groote aantrekkingskracht zal
hebben.
Ook voor de vee-tentoonstelling is alles netjes in
orde. Niet minder dan 17, naar alle eischen ingerichte
stallen, zullen de paarden bergen, terwijl men er 37
stallen, ieder voor 100 koeien aantreft, alsmede 9
reusachtige kotten voor varkens en bergplaatsen voor
ongeveer 400 schapen.
De voorraadschuren zijn natuurlijk talloos, hetgeen
voor een aantal beesten als hier aanwezig zal zijn,
wel noodig is. In het achtergedeelte van het terrein
vindt men de baan voor harddraverijen, alsmede, in
navolging van het buitenland, een soort van circus,
waarin op bepaalde uren het bekroonde vee zal worden
rondgevoerd, dat alsdan van tribunes, tegen geringen
entreeprijs, goed kan worden bezichtigd.
De heeren Wegner en Mottu hebben op het terrein
en photografisch atelier doen oprichten, terwijl er ook
een gebouw voor de pers is.
Met den dag ziet men nu vorderingen maken. Een
laatste hand wordt gelegd aan den ingang, waarboven
het reusachtig doek van Jhr. Van Heemskerk van
Beets geplaatst wordt. Eenige inzendingen zijn reeds
aangekomen, voornamelijk werktuigen, die druk worden
aangevoerd.
Z. M. de Koning heeft goedgevonden te bepalen, dat
het geheele personeel in dienst van wijlen Z. K. H. den
Prins van Oranje gedurende zes maanden, te rekenen