voor liet arrondls-
sement Zierihee.
1880. No. 92. Zaterdag 20 November. 83ste jaargang.
NIEUWS- en ADVERTENTIE-BLAD
DE VRIJE UNIVERSITEIT.
zïerikzeescBe courant.
Deze Courant verschijnt DINSDAG- en VRIJDAG avond,
uitgezonderd op FEESTDAGEN.
Prijs per drie maanden 1,Franco per post 1,—
Afzonderlijke nommers 5 cent, met Bijblad 10 cent.
PRIJS DEK ADVERTENTIEN:
Per gewonen regel 10 cent. Huwelijks-, Geboorte-
en Doodberichten van 16 regels 60 cent.
Dienstaanbiedingen van 15 regels, mits contant betaald, 25 ct.
Alle stukken, de redactie betreffende, gelieve men uiterlijk een dag voor de uitgave in te zenden aan den uitgever II. LAKEXJIAX.
ii.
Opmerkelijk is het, dat onder degenen die
't niet op de volkomen vrije wetenschap en
dus ook niet op de zuivere, onafhankelijke
universiteit begrepen hebben, ook mannen voor
komen van wie men geheel iets anders schijnt
te mogen verwachten, n.l. sommige godgeleerden
en een groot deel der kerkelijken, Ons ver
wondert dit verschijnsel niet; integendeel, we
vinden 't zeer verklaarbaar en zouden vreemd
opzien en met zekere omzichtigheid den blik
om ons heen slaan, als 't anders was. Opmer
kelijk is 't toch en we vestigen er hier de
aandacht op om tot de verdere ontwikkeling
van ons artikel te geraken.
Wij zullen niet beweren wat wel eens
beweerd is dat de kerk in engeren zin en
de godsdienst in 't algemeen vijandig tegen
de wetenschap overstaan. In haar vollen zin
is deze bewering niet waar en bevat zij veel
onbillijks. Integendeel zijn we veel meer geneigd
aan te nemen, dat juist de kerk cn de gods
dienst aanleiding gegeven hebben tot beoefening
der wetenschap als zoodanig, tot rusteloos
onderzoek, tot onafgebroken streven naar hooger
en verder en dieper en dus indirect tot de
vorderingen die de wetenschap ontegenzeggelijk
heeft gemaakt. Ja er is schier geen tak van
wetenschap, die niet geheel of ten deele zijn
ontwikkeling en bloei aan mannen van de
kerk en beoefenaars der theologie te danken
heeft. Men kan voorbeelden bijbreugen van
groote geneeskundigen, sterrekundigen, taal
kenners, geografen enz., die öf nog geestelijken
waren öf uit den schoot der kerk waren
voortgekomen. Doek er blijft buitendien, en
al erkennen wij dit alles, nog iets over, dat
van veel beteekenis is. Het is dat, waarop de
Leekedichter zinspeelt als hij zegt
//Kritiek mag alles onderzoeken,
Want grensloos is haar rechtsgebied,
Zelfs d'inhoud der gewijde Boeken
AUeenig maar 't hüielcste niet." ]j
Het komt hierop neêr, dat zoolang men
geleerdheid voor wetenschap wil aannemen,
daar al zeer weinig menschen met ernst tegen
op zullen komen. Men mag den Bijbel van
buiten leeren, de kerkvaders en een stapel
preeken er bijdesnoods mag men zijn weet
gierigheid nog verdor uitstrekken en ook de
Koran, de Veda's, ja wat niet al mémoriseeren,
men kan er des verlangend pakhuizen vol
exegese bij in gebruik krijgen, maar
kritiek, dat wil zeggen vrij, nuchteren, redelijk,
logisch onderzoekdat is wat anders.
Daar is een stijve stugge paal gezet met een
handwijzer er aan, die niet zekere richting
van den weg maar een geheimzinnig gesloten
mond aanwijst en waarbij wachters staaD, om
u te zeggen: voorzichtig, stoot u niet eu stoot
vooral ons niet noch onze meesters't terrein
van de vrije jacht houdt hier op en de private
jacht van die en die kortom van ons
en die ons zenden om hier de wacht te houden,
Zie Leekedichtjes van De Genestet, No. XXX.
die eigen jacht begint hier. En al kraamt ge
nu wat van uw geleerdheid uit en zegt b.v.
„De geest onderzoekt alle dingen tot zelfs de
diepten der Godheid,dan tikt men u op de
vingers met de weinig troostvolle opmerking:
ja, maar dat is niet uw geest, dat is de geest
van hen die dit private jachtterrein in pacht
hebben.
In 't kort, men wil wel onderzoek, doch een
willekeurig beperktmaar een volkomen vrij
en zelfstandig zuiver wetenschappelijk onder
zoek dat wil men niet. Met „men" bedoelen
we meer bijzonder de kerkelijken, ofschoon er
van de niet kerkelijken ook wel eenigen onder
belmoren.
Het streven van den geest naar de kennis
van 't absolute wordt door beperkte geesten
voor zondig gehouden, door slimme egoïsten
van een bijzondere soort ook verboden, als hoogst
verkeerd veroordeeld, ja bij wijlen, als er de
macht maar toe bestaat, voorbeeldig gestraft.
Dat is altoos zoo geweest eu 't schijnt
bij den ontwikkelingsgang der menschheid te
belmoren.
Hoe veel ook de wetenschappen aan de theolo
gen van allerlei richting en van allerlei kerken te
danken hebben, toch vindt d e wetenschap onder
hen zijn bitterste vijanden, zijn ijverigste be
strijders.
't Is moeielijk na te gaan, wie 't eerst op
de gedachte gekomen is, dat er een geopenbaarde
waarheid bestaat. Ons is 't niet gelukt dat uit
te vinden. Maar aangenomen eens dat er zulk
een waarheid is, die niet langs natuurlijken
wegdoor waarneming en verder door logische
redeneeriug tot de bewustheid der menschen
gekomen, maar om zoo te zeggen als een aëroliet
uit de lucht onder hen is neergevallen, dan is
't al weêr moeielijk na te gaan, wien 't recht
toekomt te zeggenik vat haar, ik bezit haar,
hier is ze. Dat er iemand opstaat om zoo iets
te zeggen bewijst niets; dat kan de eerste de
beste trouwens die doet 't ook doorgaans
't boudst maar nog eens, dat bewijst niets.
Niettemin onderscheidt zich die soort van ge
leerdheid, die door haar beoefenaars doorgaans
de wetenschap der theologie genoemd wordt,
toch voornamelijk daardoor van de andere weten
schappen, dat bij haar een zeker aantal gegevens
als reeds vaststaande wordt aangemerkt en
waaraan niet geroerd mag worden, terwijl bij
de gewone wetenschappen niets van dien aard
bekend is noch ook bestaanbaar met het begrip
van wezenlijke wetenschap. Dat is geheel iets
anders dan die weinige, hoogst eenvoudige
grondwaarheden, als axiomata bekend, die geen
betoog behoeven noch zelfs toelaten en die zoo
eenvoudig, zoo tastbaar zijn, dat het dwaas
zou zijn ze nog te willen bewijzen, even
dwaas als ze te betwijfelen. Zoo b.v. „'t geheel
is grooter dan het deel", Maar in 'tgeen voor
de theologische wetenschap doorgaat zijn't juist
slotsommen, resultaten, die als axiomata worden
geijkt en daar zijn er onder die al weinig minder
onverduwelijk luiden dan b.v. „het deel is
dat ver-
grooter dan 't geheel", „waar
meerdert" en dergel. onzinnige stellingen.
Het is nog niet lang geleden dat een bevoegd
geleerde de vraag opperde „of de theologie een
wetenschap zij of niet?" en deze ontkennend
beantwoordde, haar alleen een plaats latende
als een onderdeel van de historie der wijsbe
geerte, dus als een onderdeel der geschiedenis.
Men kan inderdaad alleen spreken van kennis
der godsdiensten, niet van wetenschap van den
godsdienst. Wil men dit laatste toch, dan wordt
die wetenschap een tak van de wijsbegeerte en
juist dat is 't wat door de kerkelijken zoo
gloeiend verafschuwd, zoo veracht en verfoeid
wordt.
Wat voor theologische wetenschap uitgegeven
wordt bij alle kerken zonder onderscheid is
als een eigenaardig gebouw, waarvan men
beweert dat het o zoo stevig en onwrikbaar
is, doch waarbij men ieder die die sterkte eens
onderzoeken wil, de conditie stelt, dat hij vooral
niet aan de pilaren en stijlen noch ergens aan
mag raken of roeren.
Men mag dit den belanghebbenden op hun
standpunt niet teu kwade duiden, er is reeds
zooveel omgevallen, wat maar even aangestooten
was. Doch 't is ook tegelijk daarmede uitge
maakt, dat op die wijze van geen wetenschap
sprake kan zijn.
Men wil dan ook niet per se met wetenschap
gemoeid zijn. Men heeft er iets op gevonden;
men heeft hetgeen men noemt „het geloof"
boven de wet der kritiek geplaatst en zoo der
wetenschap de deur voor den neus dicht ge-
Wat is hiervan het gevolg geweest? Niets
meer of minder dan dat d e wetenschap zich
meer en meer geheel bevrijd heeft van de
controle van 't pretendeerende geestelijk gezag,
dat zij werkelijk vrij is geworden, dat zij haar
die zij grootendeels nog haar pleegmoeder kan
en wil noemen, ver over 't hoofd is gewassen,
maar dat zij nu ook niet meer als een onoozel
kind 't hoofd in den schoot kan leggen, noch
haar zelfstandigheid, haar eigen ontwikkeld ver
stand wil prijsgeven voor de nukken en grillen
en de onhoudbare meeningen der oude, die niet
meer van dezen tijd is omdat zij verzuimd
heeft goedsmoeds en vertrouwend met haar tijd
meê te gaan.
't Is waar, ze is nu en dan wel een eindje
meegegaan, doch om gedurig weder terug te
keeren en nu en dan geraakt ze geheel de kluts
kwijt en mompelt: ik moet weer geheel van
voren af aan beginnennog beter, ik moet naar
mijn gemakkelijk stoeltje terug waar ik voor
eeuwen zoo goed zat, gevreesd, met sidderinge
en bevinge gevreesd door de groote menigte.
Welnu, daar heeft de wetenschap niet mee
van doen, en de universiteit raakt dat niet, die
laat de goede oude suffen.
Maar zie hier ook den grond van de bittere
vijandschap, die meer eu meer zich ontwikkelt
bij degenen die hun stoffelijk belang, of nog
erger hun eerzucht, hun ambitie, hun toekomst
verbonden hebben aan de affaire der goede
oude.
Wordt vervolgd.)
