ZIEMKZEESCI1E COI liAM
1878. No. 30. Woensdag 17 April. 81ste jaargang
Feuilleton.
De Schoolwetsherziening.
PIUS IX.
Uithoofde van den GOEDEN VRIJDAG
zal de Courant van a.s. Vrijdag niet verschijnen.
li.
Den historischen stand der onderwijsvraag
bij ons te lande in aanmerking genomen, is op
dit oogenblik elk roeren aan de bestaande
wet een zeer teedere zaak, vooral wat betreft
de wet op 't lager onderwijs. Men wacht
tegenwoordig zooveel van de groote menigte,
men speculeert op de massageen wonder dat
een zeer ingrijpende wet op het hooger onder
wijs tot stand komt, zonder dat de natie er
veel notitie van neemt, en dat het middelbaar
onderwijs, ofschoon lang niet algemeen bemind,
toch aangevochten blijft. Van 't lager-, 't volks
onderwijs moet men het hebben, daarop komt
het aan, zoo denken blijkbaar alle partijen.
Elk voor zich vasthoudende aan de, desniettemin
zeer betwistbare stellingwie de volksschool
heeft, die heeft de toekomst, hardebollen de
partijen om die school, als ware zij een langs
den grond rollende twistappel.
Dat is betreurenswaardig genoeg; veel ge
vaar loopt daardoor de volksschool van onder
den twist te lijden en ten slotte in de hitte
van het gevecht door allen met den voet ge
treden te worden.
Ware de vraag eenvoudig de sehoolvraag,
d. i. de kwestie, hoe op de meest doeltreffende
manier het beste onderwijs aan het grootst mo
gelijk aantal volkskinderen te geven, de zaak
zou dan vrij gemakkelijk te regelen zijn. Kon
daarbij gerekend worden op een algemeene,
ware belangstelling in wezenlijk practische volks
verlichting en beschaving, dan zou men ook
het noodige geld voor het onderwijs over hebben
en het bezwaar van het vinden der noodige
onderwijskrachten zou vervallen zijn.
Uitgaande van het grondbeginsel reeds in
1798, ja terstond na de omwenteling, in ons
staatsrecht opgenomen, n.l. dat het volksonder
wijs een staatsbelang is, welk beginsel ook
in onze jongste constitutie, de Grondwet van
1848, in vrij klare woorden is uitgesproken
en gehuldigd (art. 194), dan zou er op dit
oogenblik geen twijfel of onzekerheid moeten
bestaan aangaande de roeping van den wetgever.
Verbetering, veredeling, uitbreiding der reeds
bestaande en meerendeels krachtens dat beginsel
gestichte inrichtingen van onderwijs, ont
wikkeling, verheffing, voldoende aanvulling en
uitbreiding van de onderwijskrachten, waar
borging van het geheele schoolwezen tegen
ondermijning, verbastering of verderf door
daartegen vijandig-gezinden, dit zou dan, in
ruwe trekken, de taak des wetgevers zijn. Of
liever meer van de uitvoerende en administra
tieve macht, daar immers omtrent de juistheid
van het beginsel sinds een tachtig jaar geen
verschil van meening zou moeten bestaan.
Doch de treurige ervaring bewijst en heeft
sinds jaren al nadrukkelijker geleerd, dat er
partijen en vooral dat er enkele personen zijn,
als leiders optredende, voor wie klaarblijkelijk
ons sinds een tachtig jaar bestaand staatsrech
terlijk beginsel van nationaal onderwijs, hoege
naamd geen gezag heeft, en die of de staats-
bevoegdheid en roeping om voor 't volksonderwijs
te zorgen rondweg ontkennen, of deze schijnbaar
wel erkennende, ze door knoeierij, wets-ontdui-
king of wets-misbruik op zij zetten.
Het is genoeg bekend dat de gebrekkige
wetgeving hiertoe gelegenheid genoeg aan de
hand doet.
Zoo is de onderwijsvraag meer en meer ont
aard en een politieke kwestie geworden, die
de grondbeginselen onzer constitutie raakt.
Zeer juist werd dan ook al jaren geleden
door sommige deelnemers aan den strijd de
stelling verdedigd, dat om de gerezen school
kwestie voor goed, immers voor langen tijd,
op te lossen, Grondwetsherziening diende vooraf
te gaan. Werd dan art. 194 geschrapt, dan
was de kwestie uit en de Kerk of de eerste
de beste kon zich van de school meester maken
of zich die school aantrekken. Bleef het artikel
echter gehandhaafd, welnu, ook dan was de
zaak tot zeer eenvoudige vormen herleidmaar
dan werd het ook de plicht van den wetgever
en van de uitvoerende macht om voor goed
een einde te maken aan de misbruiken en de
wets-ontduiking-en.
Grondwetsherziening heeft men evenwel niet
gewild. Men meent aan de eene zijde met
behulp van art. 194 de veste wel te zullen
behouden en aan de andere zijde vertrouwt men
dat het artikel der grondwet zoo uitgelegd, omge
wend en toegepast kan worden dat men er
diezelfde veste mede kan doen vallen.
Zoo ziet men zelfs het verschijnsel dat ge
zworen vijanden van staatsonderwijs, belast
worden of zijn met het toezicht daarop en met
de bevordering er vanen zoo zijn als met den
dag de clericale invloeden op de volksschool
machtiger geworden.
Wat kan zich derhalve thans de wetgever
voorstellen
Als hij constitutioneel is, de redding, verster
king en zoo mogelijk radicale waarborging van
het onderwijs des volks van staatswege, dus
van de staatsschool.
Is hij daarentegen conservatief in de richting
naar het reactionnaire, dan zal hij zich laten vinden
om ook zonder herziening der Grondwet, enkel
door een eigenaardige uitlegging van art. 194,
den tegenstanders der openbare school zooveel
voet te geven, dat deze laatste feitelijk onder
drukt, beperkt, geknakt wordt. Het wetsont
werpHeemskerk werd van zoodanige strekking
verdacht.
Eindelijk is nog het geval mogelijk dat zekere
politieke verzoenings-gezindheid den wetgever
aangrijpt en hem verleidt voet te geven aan
de illuzie dat met geven en nemen de partijen
DOOR
P. YAN DER YEEN.
VIII.
Slot.
Doch wij zijn eigenlijk ons zelf een weinig vooruit-
geloopen. Keeren wij derhalve eenige schreden op
onzen weg terug!
Hoewel het jaar '48 Pius tot vluchteling maakte,
deed het toch, hoe vreemd dit klinke, Rome's invloed
stijgen. Daartoe werkten verschillende ooi-zaken samen.
Eerstens achtten de Regeeringen zich in deze woelige
periode geroepen den oudsten conservatief, den Paus,
te steunen. Voorts rekenden de liberalen onder de
Protestanten het de moeite niet waard op de bewe
gingen der geestelijkheid te letten (Een kwaal, waarvan
zij nog niet gansch en al zijn genezen) en de recht-
zinnigen heulden met de oude Kerk.
Het een zoowel als het ander intusschen kwam
Rome ten goede. Zeer handig vischte men in troebel
waterkatholieke gezelschappen, congregaties en broe
derkringen rezen als paddestoelen uit den grond. Met
verschillende Regeeringen werden zeer gunstige con
cordaten gesloten; ja nog sterker: bij de bul van
29 September 1850 werd het schijnbaar voor Rome
verloren Engeland weder in Bisdommen verdeeld.
En wat ons land betreft?Wie heeft
nooit van de April-beweging gehoord? Zij werd uit
verontwaardiging over het ten onzent gebeurde geboren.
Met goedvinden onzer Regeering werden n.l. den
14en Maart 1853 het Aartsbisdom Utrecht en de
Bisdommen 's Bosch, Roermond en Haarlem hersteld,
terwijl bovendien een nieuw Bisdom (Breda) werd
opgericht. Thorbecke meende dat men aldus minder
dan tot nog toe van ultramontaanschen invloed zou
te lijden hebben. Doch hij, dwaaldehet tegenover
gestelde van wat hij verwachtte geschiedde. Hand
over hand nam de invloed der geestelijkheid toe. Hoe
langer des te meer werd den leeken alle invloed
ontnomen.
Minder gelukkig dan Pius was als Paus, was hij
als wereldlijk Vorst. Luide werd over hot wanbestuur
der Midden-Italiaansche despootjes, niet het minst
over Z. H. geklaagd. Reeds op het Parijzer congres
(1856) bracht Sardinië, bij monde van Cavour, het
Italiaansch vraagstuk ter tafel. Drie jaar later ont
brandt de edele vrijheidskrijg en staat Sardinië, door
Frankrijk gesteund, tegenover Oostenrijk. De over
winningen bij Magenta en Solferino worden bevochten.
Toskane, Modena en Parma, hierdoor begeesterd,
verjagen hunne regeerende Vorstende Romagna
onttrekt zich aan den Paus. Wijl de kleine Napoleon
aldra bespeurt, dat er bedroefd weinig kans is, dat
hij dit of dat lid zijner familie in Italië een konings
kroontje verschaft, sluit hij op het onverwachtst den
wapenstilstand van Villafranca. Doch is de oorlog
aldus ontijdig geëindigd, de revolutie, in het geheim
door Victor Immanuël's Regeering, in het openbaar
dooi* Garibaldi's helden gesteund, werkt voort en
achttien maanden na Villafranca is Italië (behalve
Rome en Venetië) éen onder den constitutioneelen Ko
ning Victor Immanuël II. Wijl Venetië hem in '66
werd geschonken en hij Rome in '70 nam, droeg hij
sedert eerst met recht den reeds sinds '61 gevoerden
titel van Koning van Italië.
Vinde hier de brief een plaats, welken Z. H. tot
Victor Immanuël richtte, toen deze hem in een eigen
handig schrijven had verzekerd, dat na het vertrek
der Fransche bezetting, het oprukken zijner troepen
naar Rome nuttig en noodig was. »Ik dank God",
Om tegen den wassenden stroom een dam op te
werpen werd door eenige mannen de Evangelische Maat
schappij opgericht, welke zich het edel doel stelde onder
Roomschen en Onroomschen verlichte denkbeelden te ver
breiden. Dat zij in haar streven niet al te ongelukkig
slaagt kan blijken uit de vijandschap, welke haar door
Rome wordt toegedragen. Getuige o. a. het opstel «Een
komedie" in het door de meesterhand van Pastoor Brink
man geredigeerde «Jaarboekje der Heilige Familie" (1878).
zoo heet het »dat Hij Uwe Majesteit heeft veroorloofd
de laatste dagen mijns levens met bitterheid te ver
vullen. Voor het overige kan ik zekere verzoeken,
in uw schrijven uitgedrukt, niet toestaan, even weinig
als ik mijn goedkeuring kan hechten aan zekere be
ginselen, die daarin zijn uitgesproken. Wederom doe
ik een beroep op God en stel mijne zaak in Zijne
handen, die ook Zijne zaak is. Ik bid Hem Uwer
Majesteit vele weldaden te bewijzen, U voor gevaren
te bewaren en U Zijne genade te verleenen, waaraan
Gij zoo groote behoefte hebt." Bitterder werd zijn
toon als Victor Immanuël, in spijt van dit schrijven,
Rome toch aan zijn kroon hechtte. De zendbrief van
1 November 1870 spreekt van de sekten des verderfs",
waardoor het Piemonteesche hof wordt geleid vervloekt
's Pausen tegenstanders en openbaart zijn voornemen
jzich voortaan als gevangene te beschouwen. Aan dit
plan bleef hij tot zijn einde getrouw.
Wij staan aan het einde der taak, die wij ons
voorstelden. Alleen is nog te melden dat Pius den
70n Februari 1878, hoewel hoogbejaard, nog tamelijk
onverwacht overleed.
Uit het gezegde werd ons duidelijk dat de overleden
Paus iemand was van een zwak karakter, die zich
liet stuwen meer dan hij ging. IJdelheid en hoogmoed
leerden wij als zijn hoofdondeugden kennen. In nauw
verband hiermeê staat zijn algemeen bekende praal
zucht. Zijn hofhouding was weelderig; zijn paarden
waren de schoonste uit Italië.
Vragen wij, hoe het mogelijk zij, dat het Pausdom
nog altijd zijn duizenden en rnillioenen aanhangers
telt, dan wijzen wij naar de in Encykliek en Syllabus
uitgesproken beginselen terug. Men gewent Rome's
kinderen van der jeugd af aan de duisternis en sluit
eiken lichtstraal zorgvuldig buiten. Bovendien, Rome
is een goed georganiseerd en daardoor machtig geheel.
Eens, zoo gelooven wij, zal ook Rome den tiotschen
nek buigenimmers voor den dagenden morgen wijkt
zelfs de zwartste nacht. Daarop vertrouwende, toone
een iegelijk, die niet vóór Rome is, dat hij tegenover
haar staat, door het bestrijden har-er beginselen, door
het aanbrengen van licht.
