Apenverzorger Reussien:
a
RAVENNA
verzinkt
in bodem
van Italië
A.van
Uit"
s
Kruising
II
vrij
uit
vrij
Ik bijt
bijna nooit
■-'* 'f.~K 'i ïS®.
h WM W:K
een aap
Okko Reussien, zijn vrouw en de bijna drie jaar oude chimpansee Lady. Als Lady vertoornd is en aan de spijlen van haar kooi rukt, davert het hele huis.
„Ik bijt bijna nooit een aap.
Schrijft dat nu eens duidelijk
op, want het wordt langzamer
hand erg vervelend, die sappige
story's. Het lijkt wel of ik de hele
dag met opstandige apen aan het
knokken ben. Lenig links en
rechts door de kooien slinge
rend, slechts gehuld in een nauw
luipaardbroekje en dan de tan
den er in. Hap, weer een rebel
bedwongen. Dat is eigenlijk
triest, want ik heb een bood
schap, geen kermisnummer".
Een ontboezeming van Okko
Reussien (47) uit Amstelveen, de
merkwaardige „apenbijter". Hij
heeft de zorg voor ruim zeventig
zieke apen, en om die de baas te
blijven, te laten voelen dat hij de
leider is, heeft hij wel eens een
knauw moeten uitdelen. Aap
zijn met apen. „Maar dat is mis
schien wel vier of vijf keer voor
gekomen de laatste jaren", zegt
hij. „Dat is leuk als kop boven
een verhaal, zoiets als een koe op
rolschaatsen. Mij best, als men
maar niet vergeet waaron ik
deze apen heb: omdat ze ziek of
onhandelbaar zijn geworden bij
mensen thuis, die zo hoog nodig
zo'n zacht knuffelig bolletje
dons moesten hebben. Maar als
dat donsje een jaar of vier is, is
het een volwassen aap, die niet
meer luistert, opstandig wordt
en meestal gaat bijten. En dan
komen de mensen naar mij".
Het zijn overigens niet de
slechtste dierenliefhebbers die
ten einde raad met him aap bij
Okko belanden. Ze doen dat in
het belang van het dier. „On
getwijfeld", beaamt Okko. „Nu
kan hij zeker fijn met zijn
vriendjes spelen", zeggen ze, als
ze hun stout geworden lieveling
brengen. ..Nee mevrouw", moet
ik ze teleurstellen, „dat kan echt
niet". Zo'n aap is namelijk op
gevoed als een kruising tussen
een kind, cavia en hond. Hij
weet amper dat hij een aap is,
laat staan hoe hij zich zou moe
ten gedragen temidden van an
dere apen. Elke aap die hier
komt, moet een hele tijd in op
leiding".
Voor die opleiding zorgt Okko.
Zijn belangrijkste doel is na
tuurlijke groepen soortgenoten
te vormen. Misschien kan zo'n
groep over een tijdje terug naar
het land van herkomst. Maar
eerst moeten ze de grijze meer
katten, beermakapen, doods
hoofden'en slingerapen in een
groep leren teven. En dat valt
niet mee als een aap jarenlang
vertroeteld is. Er zijn er bij die
bijna krankzinnig zijn. Ze drin
ken bijvoorbeeld hun eigen uri-
Okko: „Elke aap wordt ver- uit het oerwoud weggeroofd,
pest. Ik zeg niet: mishandeld.
Het is geen kwestie van bewust
fout doen, maar van onwetend
heid. Wat kan bijvoorbeeld niet?
Apen leven in een sociale groep.
Binnen die groep heerst een
haast wiskundige rangorde of
pikorde: dat systeem is namelijk
het eerst bij kippen ontdekt. Als
iemand veertiende is in een
groep, moet hij moeizaam hoge
rop zien te komen. Aan het
hoofd van een groep staat een
leider. De leider wordt door de
lagere apen gevoerd, en hij eet
ook het eerst, behalve als hij -
bij dreigend gevaar - de wacht
moet houden. Ga je een aapje
eten geven, dan erken je hem als
meerdere, en dat vergeet hij niet.
Van die hogere trap krijg je hem
niet meer af. Een aapje be
schouwt de mensen om hem
heen instinctief als zijn groep.
Weet hij veel. Hij is als babytje
a
toen zijn moeder werd doodge
schoten. Dat is de makkelijkste
manier om aapjes te vangen.
Triest maar waar".
Okko voert zijn apen dan ook
nooit zelf. Dat doen zijn vrouw
en dochters en enkele helpsters.
Apen ruiken onmiddellijk of ze
met een vrouw of een man te
doen hebben, en vrouwen staan
bij hun lager op de sociale trap.
Eenzelfde fout als voeren, ver
telt Okko, is apen aaien. In een
groep worden alleen de leider en
diens luitenants gevlooid door
de rest. „Onapelijk" is ook een
aap recht in de ogen kijken. Ok
ko: „Dat doen apen, en de
meeste dieren trouwens, alleen
vlak foor het gevecht of vlak
voor ze gaan paren. Je brengt
een dier dus erg in verwarring".
Okko is vertaler van beroep.
Maar in zijn hart is hij bioloog of
meer nog etholoog. Dat is ie
mand die het gedrag van dieren
observeert. Okko: „Ik heb geen
officiële wetenschappelijke stu
die over het dierengedrag ge
maakt. Maar ik geef wel lezin
gen en gastcolleges daarover. Ik
heb stapels boeken doorgewor
steld, en toch: het is een wissel
werking: je moet, kijken, obser
veren en dan leren. Dat is ook
het dankbare van dit werk. Ik
kan natuurlijk niet eens het
voedsel voor de apen betalen.
Daar draagt de stichting in bij,
de donateurs: geweldig, en ik
leer ontzettend veel van mijn
apen".
Okko heeft sinds 1969 ver
waarloosde apen, naast pape
gaaien, roofvogels en verschil
lende soorten salamanders die
men niet meer zag zitten. In 1972
heeft hij de stichting AAP opge
richt. Die naam betekent: Apen
Adoptie en Protectie, en enkele
maanden geleden is daar de
Stichting Aap Noor Mis bijge
komen, waarvan het eerste doel
is de inrichting van een door de
gemeente Amstelveen „om niet"
beschikbaar gestelde aftandse
boerderij waarin de apen van
Okko ondergebracht kunnen
worden. De voorzitster van die
Noodkreet is de actrice Josep
hine van Gasteren. Verdere be
stuursleden zijn onder meer Lex
Goudsmit, Piet Römer, Carmig-
gelt, de Alberti's en Henri Knap.
Het gironummer 3.47.57.00 ten
name van Aap Nood Mis in Lis-
se.
Okko: „Het gaat er uiteindelijk
om dat er geen apen meer ver
kocht worden in Nederland. Er
is een wet die de invoer van apen
beperkt, maar er zijn - helaas -
economische belangen mee ge
moeid. De dierenhandelaren
kunnen me daarom wel vreten.
Want op apen zijn waanzinnige
winsten gemaakt".
Volgens redelijk betrouwbare
schattingen van dierenartsen
(Van een onzer redacteuren)
RAVENNA - Ravenna, eens
de hoofdstad van de westelijke
wdreld, waar keizers en keize
rinnen zich omringden met
schitterende luister, zinkt weg
in de bodem van Noord-Italië.
Elf centimeter per jaar. En dat is
al vele jaren gaande. Met Ra
venna gebeurt hetzelfde als met
Venetië: als er niets aan gedaan
wordt dan zullen toekomstige
generaties spreken over de ver
zonken steden in de Po-delta.
In Italië is eindelijk alarm ge
slagen. En niet zonder reden:
tussen 1949 en 1972 zakte de
binnenstad negentig centimeter
de diepte in en de grond rond de
stad vijftig centimeter - de laat
ste jaren gaat het steeds sneller.
Door de verzakkingen worden
vooral de unieke mozaïeken,
waaraan Ravenna zijn wereld
beroemdheid heeft te danken
bedreigt. Nu al moeten door zeer
kostbare voorzieningen som
mige van de prachtigste
mozaïek-vloeren worden be
schermd tegen het opdringende
zoute water.
De oorzaken van de verzak
kingvan de stad zijn bekend. De
stad is in de eerste jaren van
onze jaartelling gebouwd op
verhogingen temidden van een
uitgestrekt moeras aan de mon
ding van de Po in de Adriatische
Zee; resten van paalwoningen
zijn er nog steeds. De grond,
waarop de stad staat, rust op een
laag water, die in toenemende
mate wordt opgepompt voor het
huishoudelijk (7 miljoen ku
bieke meter) en industrieel (14
miljoen kubieke meter) gebruik.
Bovendien wordt sinds enige ja
ren moerasgas gewonnen in de
buurt van Ravenna en dat is ook
al niet bevorderlijk voor de sta
biliteit. Tot overmaat van ramp
wordt het weggepompte zoete
water a.h.w. aangelengd met
zeewater, dat de grond verpest.
Pompinstallaties beschermen
de mozaïekvloer van de in 547
gebouwde basiliek van San Vi
tale, het mausoleum van de
Oostgothische koning Theodo-
rik en de grafkapel van Galla
Placidia.
Ravenna heeft bijna twee
eeuwen lang een zeer belang-
Het mausoleum van Gothenkoning Theodorik.
rijke rol gespeeld in de geschie
denis van het Romeinse Rijk. In
403 werd Ravenna na de val van
Rome de hoofdstad van het
West-Romeinse Rijk. Honorius
en de schitterende keizerin
Galla Placidia stopten de stad
vol met indrukwekkende ge
bouwen en kunstschatten.
Aan het einde van de vijfde
eeuw kwam Ravenna in het be
zit van de Oost-Gothen, wier
koningen Odoaker en Theodorik
een zeer grote invloed hebben
gehad op het vermengen van de
West-Romeinse cultuur met die
van Oost-Europa en Klein-Azië.
Een invloed die nog werd ver
sterkt door de byzantijnse Exar-
chen, die de Oostgothische
„barbaren" hadden overwon-
De basiliek van San ApoUinare in Classe, die met pompen wordt drooggehouden.
nen en verdreven. Justinianus
was de laatste van de grote heer
sers van Ravenna en na zijn
dood ging het langzaam bergaf
waarts met de stad. Dat werd in
de hand gewerkt door het ver
zanden van de haven van Ra
venna: Classe aan de Adriati
sche Zee. Door overstromingen
slibde het kanaal tussen stad en
haven dicht, de loop van de Po
wijzigde zich enige malen en de
grote betekenis als handelsstad
ging verloren.
Op politiek gebied oefende
Ravenna nog lang grote macht
uit; het was eigendom van de
pausen van Rome geworden,
was vrijstad en werd in de der
tiende/veertiende eeuw „heer
lijkheid van de familie Da Po
lenta". Dezelfde familie, die
Dante opnam en hem inspi
reerde tot het schrijven van zijn
gedicht het Paradijs - de inwo
ners van Ravenna zeggen, dat
Dante ook niet anders kon dan
hun stad als een hemelse plaats
als voorbeeld nemen.
In 1860 verenigde Ravenna
zich in de Italiaanse staat, ver
leende gastvrijheid en veiligheid
aan de vrijheidsstrijder en
grondvester van de nieuwe Ita
liaanse staat Giuseppe Gari
baldi en doezelde in. Ravenna
werd de „dolce morta", de zoete
dode stad, waar dichters rust
vonden. Zo heeft Byron in de
fameuze pijnboomwouden rond
Ravenna menigmaal inspiratie
gevonden voor zijn heldendich
ten.
Ravenna heeft zijn onnavolg
bare kunstschatten - en dat zijn
met name de schitterende moza
ïeken, volgens velen de schoon
ste ter wereld - te danken aan
het feit, dat het enige eeuwen
lang onder invloed heeft gestaan
van de Grieks-orthodoxe cul
tuur.
De mozaïekkunst - het
„schilderen" met scherfjes ge
kleurd glas - was en is nergens
tot een zo subtiele kleurpracht
en overtuigende kunstuiting
uitgegroeid als in Ravenna. In de
oude, niet eens zo vreselijk in
drukwekkende gebouwen als de
San Vitale, de San ApoUinare in
Classe, de Neonianische Doop
kapel, het mausoleum van Galla
Placidia wordt de bezoeker
bijna overweldigd door de schit
tering van de kleuren van vloe
ren, wanden en plafonds: blauw
van een hemelse intensiteit,
rood van een liefdevolle vurig
heid, kalmerend groen en daar
bovenuit het stralende goud, dat
oplicht in de zonnestralen, die
door de albasten ramen naar
binnen willen vallen.
En ook elders in de stad en
daarbuiten wordt duidelijk,
waarom Ravenna door zoveel
tienduizenden toeristen wordt
bezocht: de tombe van Dante,
het mausoleum van Theodorik,
afgedekt met een koepel van ba-
wmr
pip^«£'
*rv J/V- -
•m
I K
If
Het interieur van de San Vitale, rijk bedekt met mozaïeken.
salt, elf meter in doorsnee, 350
ton zwaar, uit één stuk gehou
wen en per vlot over de Adriati
sche Zee vanuit Isthrië gevaren,
het paleis van Theodorik (eigen
lijk maar een voorgebouw van
het later verwoeste grote paleis),
de basiliek van St.-Franciscus
met zijn prachtige kooromme
gang.
Dit alles wordt momenteel
bedreigd. Er gaan in Italië zelf
steeds meer stemmen op, dat de
gevaren die Venetië bedreigen
overmatig benadrukt worden en
dat dezelfde gevaren, die een
van 's werelds beroemdste
kunststeden bedreigen worden
onderschat. Er is tot nu toe met
kunst en vliegwerk het een en
ander gedaan om het allerergste
tegen te houden. Maar mozaïek
gedeelten raken reeds los van de
muren. Er zijn ingrijpender
maatregelen nodig: het stoppj
van het oppompen van i, I
grondwater, het sluiten van
gaskranen.
Zoals zo dikwijls zal
zen moeten worden tussM
rijke erfgoed van de voori
ren en dat van de vaders va
huidige generatie. De U1
van die keuze is onzeker.
HANS Li?12 I
heeft Nederland zeker IS.nl
apen als huisdier, meent Okcl
Reussien. „Ik ken gevallen csl
een babytje voor vijftig gulfcl
verkocht werd en doorverkotsil
voor 600 gulden. Ik heb nu:J
voorzichtige hoop dat demesj
sen gaan inzien dat een aa;
huisdier is. Evenmin als tal
kaaiman. Daar lach je nou e l
maar ik heb een....nou venal
zelf maar een woord, een mal
gezien die met een kaaimansal
een ketting paradeerde
gazon voor American op tal
Leidseplein. Moet ik nou nog|
mijn boodschap lanceren? Eal
hond en een kanarie en een tal
^als huisdier, oké. Maar laat iel
rest toch thuis, in het oer»t;|
Ik heb hier een aap gekre^
dacht: wat doet die nou?Diebe|
gon met zijn armen te zwasal
als hij gevoerd werd. Geloofne;|
of geloof het niet: ze haddeniïl
dier geleerd te bidden
WEVI KUffBSl
pc WATER Gevangen, hel
exnositie met werk van vi
nilese aquarellisten. Pa|
I Fons Gieles, Joop Mijn
r rae'n en Ada Weggeman toni
Sun werken tot en met 20 n]
vember in Etcetera te Bergen r
Z°PRINSES Beatrix opent vrl
14 november in Boymaj
i Beuningen te Rotterdam
tentoonstelling Het Symbolis.
Furopa. In Totaal 250 werkt
;nan een tachtigtal kunstenaal
l" JAN van de Langenberg, grl
Lk en tekeningen en El
Coppens"Van de Rijt, olievervl
„linnen exposeren tot 1 dl
eember bij de Brabantse Kun
Stichting, Spoorlaan 426, Tj
bUDE SPIEGELS van Marteri
november toont deze kunsd
„aar die „een der allergroot^
glazeniers ter wereld' genoen
wordt, hoe spiegels als kun|
werken kunnen functioneren.!
PIET Fioole heeft tot 1 d
cember zijn zeefdrukken opg
hangen in het stedelijk museu
te Alkmaar.
1 AKKE Sins exposeert haar
no's tot 8 december in galei
Linden te Venlo
KERK tussen de kerken,!
een tentoonstelling over de kd
keliike bouwkunst in Brabai
waarbij de Hilvarenbeekse kei
centraal staat. Tot en met
nov. in het raadhuis van Hilv
renbeek te zien.
NEDEKDALING ten hen
van Mathilde en veel ander we
van Ruudt Wackers (w
woensdagavond onderwerp vl
tv-ïilm), is vanaf 16 nov. te zJ
in POC, Eindhoven.
BOEKENMOLEN 8 is
Handig boekengidsje - vd
krijgbaar bij boekhandel I
waarin U ook veel „oplossl
gen" vindt voor de komen'
cadeau-tijd.
GRAFIEK en posters uit Ka
kau zijn tot 8 dec. te zien in cl
tureel centrum Venlo.
FOTOGRAFIE in Zwitsl
land van 1840 tot heden; expol
tie in Van Goghmuseum Al
sterdam. Tot en met 14 dec. ml
dan duizend foto's van 120 fo|
grafen
FELIX van der Linden,
eldhouwer en Jan Mensinj
graficus hebben tot 23 nov. h
werk geëxposeerd bij gale
Schoots, Willemstraat, Eindt!
„Er verandert niets", zegt
artiest Anton Van Meurs bij s
65e verjaardag. „Ja, ik krijg]
AOW en voor de rest blijf ik f
aan het werk". De kunsten!
kan dan wel een aantal scl
duwkanten aan zijn leven h»
ben, maar hij tuimelt met
65e verjaardag niet in het j
waarin velen vallen, omdat
maatschappij hen het recht
werk ontneemt. Maar als ik 1
vraag: wat zou je een jong
adviseren, wanneer die
kunstwerk als beroep wil
zen, zegt hij: „Nee, niet dol
Omdat het bijna niet haalbaa
om - zonder er iets bii te hebb
b.v. lessen - als vrij kunstenl
te leven". Maar dan volgt er
discussie op „Wat versta je
der „leven"; welke eisen stel
jongeren tegenwoordig aan
„leven"? De generatie
Meurs c.s. gaat niet met
zelfde gemak als die jongeren^
de stoep van de sociale hulpl
BKR (contraprestatie) sta
het heeft voor hem nog altijd i
van een bedeling en niet van I
zo genoemd „recht" etc.
Die maatschappij wil toch L
65 jaar een mijlpaal in je le
is. Daarom kreeg Anton
Meurs van het gemeentebest
van de stad waar hij woont,
rgen op Zoom, een tentoons
ling: EéNMAAL TOTAAL, a
geboden in het MARK1EZE
HOF. Dat heet dan een ,,reti
"Om wie of wat zou ik
langer blijven leven?", vraag
heer Daegeman zich af aan
slot van zijn memoires. Hij h<
om met een gemeenplaats
spreken een zeer bewogen
ven achter de rug en is gev
door enkele hartinfark
Hoewel zijn memoires niet
letterlijke gedenkschriften
LOUIS PAUL BOON zijn, k
je toch sterk de indruk, da
auteur, die ook enkele zv
aanslagen op zijn gezondhei
verduren kreeg, voor zich
spreekt. Wat mij betreft moe
uog lang blijven leven als
koeken schrijft als de MEIV
VAN DE HEER DAE<
MAN (uitgeverij Arbeiders
s/Querido). Een cru, maar
gnjpend verhaal, waarin jl
als het ware een stuk sociale
schiedenis van onze e
eeuwhelft plaatst voor een
spiegel. Maar dan wel een
gel, die de mens ervoor to'
wrang gedrocht maakt. Er
fiatief, maar groots beschre