Computers,
beeld-
schermen
en afbreek-
fouten
IREN TYPISTE
1975
is G.F. GIELE
iMEENTE SLUIS
Bij vrijwel alle kranten in Nederland
zijn momenteel revolutionaire ontwik
kelingen gaande op het gebied van de
zet- en druktechnieken. De oude, ver
trouwde lood-zetmachines verdwijnen.
Ze maken plaats voor fotografische
zetmachines met een veel grotere ca
paciteit. De gevolgen daarvan voor het
gehele produktieproces van de krant
zijn allesbehalve gering.
Afbreken
Plakken
Moeilijkheden
Ontwikkeling
keuken tct bad.
De laatste loodjes
IKOOP BIJ EXECUTIE
arden gehouden op maandag 3 n
te elf uur, ten laste van J.A. Geev"
Axel, Zeestraat nr. 1 van enige r<-"
iren, bestaande uit:
goederen, keukengereedschappen
ark, auto merk Alfa Romeo 200{|'
kleur paars kenteken 74-03 UE e'
e koop zal worden aangeboden n"
phiedt contant zonder opgeld
n een uur voor de verkoop voor e»
phtigen.
De deurwaarder belast met de
executie
J.F. Goossens.
Zaterdag 1 november
per 1 december a.s.,
lale vooropleiding Mavo,
Istraat 55 te Goes
1-13820).
br en Wethouders van Sluis maken
met ingang van 3 november 1975
Jeertien dagen ter gemeentesecretaris
■gelegd een afschrift van het Konink
tan 8 september 1975 no. 14 tot goed!
I het besluit van Provinciale Staten
1 van 23 juni 1975 no. 9, waarbij aan
Jr verkeer worden onttrokken de vol.
I gemeente Sluis gelegen weggedeel!
file van de Groeneweg, no. 10 van de
J-, lopende van een punt op ongeveer
■e aansluiting met de St.-Pietersdijk
lee richting, lang ongeveer 110 m:
l'ite van de Smoutweg, nr. 13 van de
lopende van de Groeneweg in ooste-
_g, lang ongeveer 45 m:
llte van de Greveningsche weg, nr. 23
pnlegger, lopende van een punt op
J m uit de rijksgrens met België, ip
■ordoostelijke richting, lang ongeveer
lober 1975.
[Burgemeester en Wethouders van
ISluis,
Tde burgemeester mr. H.P.L, van den
JBeld
Ide wethouder J.J. du Fossé
Ook De Stem zit midden In de overgangsfa
se. De lezer merkt dat aan de krant. Het pagi
nabeeld is verschillend en het aantal „gewo
ne" zetfouten dat men in de kolommen aan
treft, is sterk verminderd. Daartegenover dui
ken er vreemde afbreekfouten aan het eind
van de regels op, die de lezer doen vermoeden
dat redactie en advertentie-afdeling nieuwe
taalwetten hebben uitgedokterd en nu bezig
zijn deze aan de abonnees op te dringen. Zo is
het natuurlijk niet. Omdat we van oordeel zijn
dat de lezer ook geïnformeerd dient te worden
over wat er bij zijn eigen krant gebeurt, willen
we trachten in dit artikel antwoord te geven op
een aantal vragen die ons de laatste tijd zijn
gesteld.
voerd is verschijnen op het scherm alle letters (telkens 18 regels
tegelijk) en door eenvoudig een lichtpijltje op de foute letter te
plaatsen en op het aangekoppelde toetsenbord de goede letter
aan te slaan, verdwijnt de fout op het scherm. Tegelijkertijd komt
aan de andere zijde van de machine een nieuwe ponsband te
voorschijn, waaruit alle fouten zijn verdwenen.
De foutloze band (tenzij de corrector een fout over het hoofd
gezien heeft) wordt eerst nü aan de foto-zetmachine aangeboden.
De vooraf Ingeponste computer-Instructies gaan nu dienst doen.
Op een roterende trommel zijn verschillende lettertypen ln nega
tieffilm aangebracht De grootte van het gekozen lettertype
wordt bepaald door de afstand van de lens ten opzichte van het
letterfilmmodel, terwijl een afbreekprogramma er zorg voor
draagt dat de regel op de gewenste maat komt en het laatste
woord eventueel wordt afgebroken. Aangezien deze apparatuur
in het buitenland geconstrueerd is en de programmeur van de
ingewikkelde Nederlandse taal niet al teveel kaas had gegeten,
kunnen er met het afbreken van woorden vreemde dingen gebeu-
Zo heeft b.v. de programmeur in zijn ijver gedacht dat in het
Nederlands elk woord dat met ,,be" of „ge" begint op die plaats
mag worden afgebroken. Het kan dus gebeuren (en dat komt
meer dan eens voor) dat aan het eind van de regel het woordje
„Belgische" staat, waarbij de computer dan onverstoorbaar de
regel eindigt met „Be-" en de nieuwe regel begint met „lgische"
of bij het woord „geldontwaarding" de regel eindigt met „ge-" en
de nieuwe regel aanvangt met „ldontwaarding". Ter geruststel
ling kunnen we verzekeren dat er in Amerika druk gesleuteld
wordt aan een nieuw en beter afbreekprogramma, al moet men
zich goed realiseren dat het uitgesloten is om een geheel Neder
lands woordenboek met alle afbreekmogelijkheden in het geheu
gen van de computer onder te brengen. Er zal altijd wel een kleine
percentage afbreekfouten blijven bestaan.
Maar laten we eerst terugkeren naar de foto-zetmachine, waar
de computer juist onze ingeponste instructies gelezen heeft en nu
enthousiast is begonnen met het fotograferen van de tekst. Letter
voor letter, met een gemiddellde snelheid van 1500 opnamen per
minuut. Na de ponsband geconsumeerd te hebben levert het
apparaat een strook fotopapier af, waarop de tekst haarscherp is
„afgedrukt".
De gefotografeerde tekst, alsmede de koppen en/of slagregels
zijn inmiddels gearriveerd op de afdeling montage, waar van
deze fotospullen een complete krantepagina in elkaar wordt ge
plakt. De man aan de plaktafel beschikt over eenvoudig, maar
efficiënt gereedschap. Voor het op maat snijden van de tekst
beschikt hij over snelle apparatuur, terwijl de achterkant van de
stroken automatisch voorzien wordt van een gomstrip, waardoor
het zetsel gemakkelijk verplakt kan worden.
Nu komen de laatste fasen voor het draaien van de rotatiepers.
De ingeplakte pagina gaat naar de reproafdeling. Daar wordt ze
door een grote camera onder schot genomen en na vijf minuten
komt er uit een aangekoppelde automatische ontwikkelmachine
een paginagroot negatief te voorschijn. De beelden van it nega
tief worden overgebracht op een lichtgevoelige kunststofplaat
Deze is, na een speciaal etsprocedé, geschikt om op de rotatiepers
te worden gespannen. Anders gezegd: de zware, lode drukvor
men hebben hun tijd gehad. Ze worden vervangen door beeldd
ragers van nauwelijks een milimeter dikte.
Elke krant die overgaat op het fotografisch zetten van tekst- en
advertentiepagina's heeft te kampen met moeilijkheden. Typo
grafen moeten worden omgeschoold, de elektronische appara
tuur moet uit de kinderschoenen worden geholpen en de rotatie
pers vraagt om aanpassingen die niet van de ene dag op de andere
te verwezenlijken zijn. Dit kan bij het produktieproces wel eens
vertraging geven.
De problemen van de overgangsperiode weerspiegelen zich in
het produkt dat krant heet. De ene pagina is beter gedrukt dan de
andere en de afbreekfouten zijn nog te talrijk. Daar staat tegen
over dat het aantal eigenlijke zetfouten sterk vermindert en de
regels niet meer door elkaar worden gehusseld, wat „in het lood"
door de haast van het werk - een krant wordt in enkele uren
gemaakt! - nogal eens gebeurt of gebeurde. De lezer die dit alles
moet hebben geconstateerd, zal ons wel de ruimte willen geven
om de problemen van het moment het hoofd te bieden. Die pro
blemen immers zijn het gevolg van een besluit dat genomen is ter
verbetering van het produkt. En voor die verbeteringen staan de
nieuwe technieken garant.
Alleen: we moeten er, zoals de optimisten dat uitdrukken,
even doorheen.
J.V.
efoonOllOO- 14920
-en van 13.00 tot 17.00 uur.
en donderdagavond: van 19.00 tot 21.00 uur.
g 13, telefoon 078-36566
r en van 13.00 tot 17.00 uur
,00 uur
Postbus 87, telefoon 01100-1 ®-"
A
We moeten dan eerst maar een 6tap terug doen In de ge
schiedenis van de druktechniek, waarbij we dan in het midderf
laten of het Laurens Janszoon Coster dan wel Gutenberg was
die de boekdrukkunst heeft uitgevonden.
In elk geval werden tot laat in de negentiende eeuw alle boeken
en kranten met de hand gezet De letters werden van lood gego
ten, keurig in letterkasten gedeponeerd (die nu bij u aan de muur
hangen) en letter voor letter tot regels en kolommen samenge
voegd. Eerst tegen het einde van de vorige eeuw vond een meneer
Mergenthaler een machine uit, die het mogelijk maakte loden
regels ln hun geheel te zetten. De machine werd bediend door
middel van een gewoon toetsenbord. De komst ervan verwekte
uiteraard veel beroering onder de typografen, die vreesden dat de
mechanische concurrent hun het brood uit de mond zou stoten.
De ontwikkeling was echter niet tegen te houden. Steeds betere
en snellere zetmachines rukten de boekdrukkerijen en krante-
bedrijven binnen.
LINKSBOVEN:
De loodzetmachines hebben hun tijd gehad.
LINKSONDER:
Alle tekst voor de krant wordt bij het fotografische
zetprocedé eerst op ponsbanden gezet.
RECHTSBOVEN:
De „vuile" ponsbanden worden gecorrigeerd door mid
del van een correctiescherm, dat daarna een „schone"
band produceert
HIERONDER:
De gecorrigeerde ponsband instrueert de computer van
de fotografische zetmachine. Met een snelheid van 52
regels per minuut levert deze het fotografische zetsel in
stroken af.
GEHEEL RECHTSONDER:
Het fotografisch zetsel wordt op paginavellen geplakt,
die daarna - via een filmopname - worden overge
bracht op een te etsen kunststofplaat, geschikt voor de
rotatiepers.
Daarna traden er tot in de vijftiger Jaren geen wezenlijke ver
anderingen meer op. Men vond nog wel een systeem uit om de
lood-zetmachines met voorgeponste banden te sturen, maar aan
het eigenlijke zetsel (de loden regels) en de technieken die door de
aardvandit zetsel werden bepaald, veranderde niets. Per bericht
of artikel trok men van het lood een correctieproef, de foutieve
regels werden opnieuw gezet en tenslotte werden de loden ko
lommen in een paginavorm samengeklemd ter voorbereiding van
het drukprocedé.
Dat wordt nu allemaal anders. De lood-zetmachines, met hun
lawaaierige zwaai-armen en tandwielen gaan de deur uit. In hun
plaats worden de fotografische zetmachines binnengehaald,
vrijwel geruisloze apparaten, die 52 regels per minuut (of nog
meer) produceren en de lood-afgieters (met maximaal zo'n 11
regels per minuut) ver achter zich laten. Hoe werkt zo'n foto
grafische zetmachine? Om dit duidelijk te maken moeten we niet
beginnen in de zetterij, maar in de type-afdeling. Daar wordt
namelijk alle kopij van redactie en advertentie-afdeling „ver
taald" in ponsbanden. Deze papieren banden, met voor elke
letter en zetinstructie een code, zijn uiteraard niet vrij van tik
fouten. Voorheen (let op!) gingen de banden meteen de zetmachi
nes in en de fouten werden in het lood zichtbaar. Door na-
correctie konden ze worden verwijderd. Bij het nieuwe procédé
gebeurt dit niet.
Als de band geponst is en het hele verhaal (in gaatjes) op de
band staat moet (alvorens tot het fotografisch zetten over te
gaan) de tekst nagelezen worden op tikfouten. Daarvoor is een
snelle printer (afdrukmachine) beschikbaar, die met een snelheid
van 20.000 letters per minuut de ponsband leest en met dezelfde
snelheid op een rol papier een afdruk in normale letters maakt
van de tekst. Deze afdruk gaat naar de corrector, die de gemaakte
fouten aantekent en retourneert aan de tikker.
De getikte band (met fouten) wordt nu in een correctie-station
gebracht. Dit apparaat kan men naar het uiterlijk het best verge
lijken met een televisietoestel. Op het moment dat de band inge-
I :n of badkamer
I gezellig, gastvrij
I Indt u daar.
I Jstof artikelen,
loort
I veel anders.
I ipracht.
B modern tot
I ektie
I ent tegels.
I ee naar één van
in kopje koffie,
adviezen.
