C. G. Jung
werd
honderd
jaar
geleden
geboren
Amnesty op de
bres voor
twee Russische
geleerden
Waarom gaan we niet (meer) naar de kerk?
Wordt Egypte sociaal-democratie?
TENTOONSTELLING EN DRIE NIEUWE BOEKEN
binnenland
buitenland
Dromen
Hesse
Natuur
Neurose
Hoofdrol
Overtuigend
Welbekend
Palestijns
probleem
gaat
politiek
overheersen
12323 GOD Ê)Cg^7©g]0[il]g]
Afgetuigd schip
Andere normen
Honderd jaar geleden
werd Carl Gustav Jung ge
boren. Hij leefde van 1875
tot 1961, werd dus 86 jaar
oud. Zijn naam heeft we
liswaar niet de populariteit
van Johan Cruijff of van Pi
casso, toch vinden zijn
denkbeelden ingang bij een
groeiend aantal mensen. De
Rijksuniversiteit van
Utrecht heeft in haar mu
seum, Trans 8, tot 30 okto
ber een herdenkingsten
toonstelling: „Jung en de
Jung-Codex"; de uitgeverij
Lemniscaat gaf ter gele
genheid daarvan drie boe
ken uit, gewijd aan Jung.
Hoewel zijn denkbeelden
niet zó eenvoudig zijn, be
perken ze zich niet tot uni
versitaire kringen.
De grote aantrekkings
kracht, die b.v. de romans van
een auteur als Hubert Lampo
op zeer veel mensen heeft,
hangt ongetwijfeld samen met
het feit, dat Lampo de denk
beelden van Jung in zijn boe
ken verwerkt. Nu voor veel
mensen de geijkte begrippen
over God, hemel, vagevuur en
hel zijn weggevallen, ontmoe
ten zij in de begrippenwereld
van Jung nieuwe aankno
pingspunten om vat te krijgen
op hun gevoel van verbonden
heid met een bestaan, dat over
de zichtbare werkelijkheid,
over de grenzen van de dood
heen reikt. Er moet iets zijn
Wie was Carl Gustav Jung 7
Jung werd geboren uit een
intellectuele familie, in Zwit
serland. Zijn vader was predi
kant, en liet hem in Bazel me
dicijnen studeren. Jung werd
uiteindelijk psychiater aan de
universiteitskliniek te Zurich.
Hij ontmoette in 1907 Freud.
Tussen hen ontstond een
vruchtbare samenwerking op
het terrein der psychoanalyse.
Na een aantal jaren begon
Jung af te wijken van de libi
dotheorie van Freud. Freuds
theorie die seksualiteit als
voornaamste drijfkracht van
de mens beschouwt, deed on
recht aan de volle werkelijk
heid van de mens, vond Jung.
Dit leidde tot een breuk tussen
beide psychiaters, die Jung
diep aangreep.
Maar hij ging verder mat
zijn studie van het onbewuste
en zijn symbolentaal. Jung
verdiepte zich in allerlei cultu
ren. Hij werkte bij de Hindoes,
de Indianen, de Amerikanen,
de Engelsen, de Duitsers, en
nog andere volkeren. Hij be
studeerde godsdiensten, psy-
chologieên en occulte leringen.
Hij hield zich bezig met de
dromen van zijn patiënten, en
leerde talloze mensen opnieuw
de weg tot hun verwaarloosde
innerlijk te vinden. Jung was
dol op zijn gezin, hij had vijf
kinderen; en dit was volgens
zijn eigen woorden een „ge
lukkige werkelijkheid". Tij
dens zijn leven kreeg Jung al
de internationale erkenning
die hem toekwam en nog
steeds toekomt. Hij stierf in
1961 in zijn woning te Küs-
nacht.
Zijn werk heeft geleid tot de
oprichting van het C.G. Jung-
Instituut te Zürich, dat in zijn
geest verder werkt. Met name
in de groeiende oost-west-con
frontatie zal zijn werk volgens
mij nog heel wat te bieden
hebben.
Ik ben dus blij dat uitgeverij
Lemniscaat de gelegenheid
van zijn honderdste geboorte
dag heeft aangegrepen om wat
boeken op de markt te bren
gen, die een indruk geven van
de mens Jung, en van zijn
werk.
De mens Jung Ieren we ken
nen in „DE HERMETISCHE
CIRKEL". Dit boek is ge
schreven door de Chileense
dichter en ambassadeur MI
GUEL SERRANO. Het is ver
taald door J. van den Brink, en
kost 16,50. Serrano be
schrijft zijn ontmoetingen met
Herman Hesse (die Jung ook
kende), en met Jung. Tussen
deze mensen heeft tevens een
briefwisseling plaatsgehad,
waarvan verschillende brie
ven in dit boek zijn gepubli
ceerd.
„Ik zou de halve wereld om
willen reizen om een boek te
vinden dat aan mijn diepste
behoeften beantwoordde en ik
voel een hartgrondige verering
voor die enkele auteurs die mij
zo iets bijzonders hebben ge
schonken". Dit schrijft Miguel
Serrano, en hij vertelt hoe, zo
wel Hesse als Jung hem deze
ervaring schonken. De hoofd
figuren van de boeken van
Hesse zijn allen mensen die in
het diepst van onszelf leven.
Demian, Sinclair, Narziss,
Goldmund, Siddharta, zij ver
tegenwoordigen de held in ons,
de verloste, de contemple-
rende en de actieve mens. Met
allen zal men kennis moeten
maken; in de hoop zelf de
goede combinatie te vinden.
De manier waarop Serrano dit
weergeeft spreekt mij erg aan.
Deze geeft, volgens mij, iets
aan van de richting waarin wij
in het Westen de invloed van
het Oosten zouden kunnen
verwerken. „Niets gebeurt
zonder toeval", zegt Hesse
tegen Serrano bij diens be
zoek". Hier komen enkel de
mensen die er horen. Dat is de
hermetische cirkel".
Over Jung vertelt Serrano
veel. Ik krijg uit zijn beschrij
vingen de indruk, dat Jung al
die mensen in zichzelf heeft le
ren kennen en de combinatie
gevonden heeft. Boeiend en
benijdenswaardig zo vrucht
baar te leven tot je dood toe.
„De mens moet leven overeen
komstig zijn eigen natuur; hij
zou zich moeten toeleggen op
de zelfkennis en dan leven in
overeenstemming met de
waarheid omtrent zichzelf.
Wat zoudt u zeggen van een
tijger die vegetariër is Na
tuurlijk, dat hij een slechte tij
ger is. Zo moet ieder leven vol
gens zijn eigen aard, zowel in
dividueel als collectief".
Zo spreekt Jung. Eenvoudig
en complex, zich verdiepend in
veel maar ook de pannen
waarin hij vaak zijn potje
kookt begroetend. Jung blijkt
een mens die we graag willen
leren kennen. Serrano heeft
een zeer boeiend en begrijpe
lijk boek over beide grote au
teurs geschreven. Hier kun je
wel een tijd mee doen.
Veel moeilijker te lezen
maar wel erg interessant zijn
de redevoeringen van C. Aal-
ders, J. Plokker en G. Quispel,
die uitgesproken zijn bij Jungs
herdenking in Utrecht. Ze zijn
in boekvorm uitgegeven (ook
voor 16,50) onder de titel:
JUNG, EEN MENS VOOR
DEZE TIJD.
Aalders zegt iets over Jung
en het mysterie mens. Hij
tracht te duiden dat de mens
zowel een vraag aan de wereld
is als degene die in zijn leven
die vraag moet zien te beant
woorden. De moeite waard,
maar zeer wijsgerig geschre
ven. z
Plokker spreekt over Jung
en de klinische psychiatrie.
Zeer aardig. Vertelt iets over
Jungs droominterpretaties,
met name van hebefrene
(jeugdschizofrenie) patiëntjes.
Verschillende foto's van teke
ningen, zijn erbij opgenomen.
Vertelt over Jungs opvatting
ten aanzien van neurose.
„Neurose moet als waarschu
wing, als teken opgevat wor
den", zegt Jung. „Als zodanig
heeft zij een positief element.
Men moet van de verkeerde
weg weer op de goede zien te
raken". Goed artikel, enige
vakkennis is wel vereist om het
te kunnen lezen.
Quispel vertelt over Jung en
de Gnosis. Hierin wordt ook de
ontdekking van de Jung-codex
beschreven. Deze Jungcodex
bevat een aantal oude hand
schriften, die in Egypte ge
vonden zijn, en die nogal om
streden teksten bevatten. Met
name omdat er melding ge
maakt wordt van een God uit
het verzonken continent At
lantis. Dat Jung zich ook
hiermee bezig heeft gehouden
is door Martin Buber op on
heuse wijze aangegrepen om
Jung verdacht te maken. Ook
deze geschiedenis wordt door
Quispel verteld. Het is een zeer
boeiend maar moeilijk geheel,
waarover het laatste woord
nog niet gezegd zal zijn.
Quispel, die ook een corres
pondentie gevoerd heeft met
Jung, gaat in op de banale
wijze waarop Buber gebruik
heeft gemaakt van zijn ZE
VEN PREKEN TOT DE DO
DEN (Septem Sermones ad
Mortuos), die tegelijk door
Lemniscaat in een aparte bun
del (vertaling J. J. van den
Brink) voor 16,50 zijn uitge
geven. In dit boek is tevens op
genomen een herdruk van het
boek van JAFFÉ JUNG OVER
ALCHEMIE EN PARAPSY
CHOLOGIE en JUNGS
LAATSTE LEVENSJAREN.
Zijn preken zijn in een archai-
sche, wat verwarrende stijl ge
schreven en gaven voedsel aan
de idee, dat Jung een mysticus
was. Een visionair geschrift,
met moeilijk te schatten sym
bolen.
Verhelderend voor Jungs
denkwereld en niet al te moei
lijk zijn Jaffés bijdragen,
waarin b.v. het befaamde
synchroniteitsbegrip van Jung
aan de orde komt en de bete
kenis, die de alchemie in zijn
leven had.
Je kunt alleen maar onder
strepen wat aan het slot van
dit boek gezegd wordt: „De
geweldige boom van zijn geest
zond zijn wortels diep in de
aarde". Omdat ons blijkt, dat
een groter wordende groep
mensen bezig is te graven naar
die wortels wijzen we graag op
de uitgave van genoemde boe
ken, die mogelijk - met enige
inspanning - wat van die wor
tels kunnen blootleggen.
MARIANNE/HENK EGBERS
(Van onze redactie buitenland)
Amnesty International, de beweging, die in de bres springt voor de politieke gevangenen»
alle landen ter wereld, gaat een (handtekeningen)actie voeren voor twee in Rusland gevaj.
gen zittende Amnesty-leden: Sergei Kovalyov en Andrei Tverdokhlebov. Het proces tegen
hen zal binnenkort beginnen.
Andrei Tverdokhlebov werd
op 18 april 1975 gearresteerd,
toen hij op weg was naar zijn
werk. Hij staat in Rusland be
kend als een van de meest pro
minente verdedigers van de
mensenrechten. In 1970 richtte
hij, samen met onder anderen de
atoomgeleerde Sacharov het
„Comité voor de Mensenrech
ten" op.
Tverdokhlebov werd in 1940
te Moskou geboren. Hij genoot
zijn opleiding aan de universi
teit van Moskou, in de faculteit
der natuurkunde en aan het
Dubno-instituut voor kernon
derzoek. Na het behalen van zijn
graad was hij uitgever van „Ab
stracts of Theoretical Physics",
een uitgave van het „All-Union
Institute of Scientific and Tech
nical Information". Tverdokh
lebov publiceerde vele artikelen
op het gebied van elementaire
deeltjes en elektrodynamica.
Op 14 februari 1972 werd hij
ontslagen wegens zijn publieke
activiteiten. Sindsdien werkt hij
op een laboratorium aan pro
blemen van beton en mechani
sche vibratie.
In de afgelopen vijfjaren heeft
Andrei Tverdokhlebov een
hoofdrol gespeeld bij het streven
de rechten van de Sovjet
burgers te definiëren en te ver
dedigen. Hij was lid van de
Groep-73, die zich wijdt aan de
hulpverlening aan politieke ge
vangenen. Tverdokhlebov, se
cretaris van de eerste afdeling in
de Soviet-Unie, van Amnesty
International, had in september
'73 de moed in een brief aan de
redactie van het literaire tijd
schrift „Literatoernaja Gazeta"
de activiteiten van Amnesty
openlijk toe te lichten en te prij
zen.
Evenals alle Amnesty-
afdelingen over de hele wereld
heeft de Russische groep drie
gevangenen „geadopteerd", in:
Sri Lanka, Spanje en Joegosla
vië. Ook heeft hij veelvuldig in
het openbaar de aandacht ge
vestigd op de van alle interna
tionaal aanvaarde regels afwij
kende wijze waarop in de
Soviet-Unie met het strafrecht
wordt omgesprongen. Boven
dien nam mj het regelmatig op
voor vele landgenoten, die wer
den vervolgd, omdat zij - in de
Sovjet-UNnie nog altijd een on
vergeeflijk vergrijp - durfden ei
sen dat ook in hun vaderland de
Algemene verklaring van de
Rechten van de mens zou wor
den nageleefd, die door nun re
gering is aanvaard.
Tverdokhlebovs argumenten
klinken steeds zeer overtuigend:
zij zijn gebaseerd op harde fei
ten, kennis van de wet en rede
lijkheid. Door zijn verdediging
van het recht van vrije beweging
en zijn stellingname tegen het
misbruik van de psychiatrie, is
hij in zijn land de meest hard
nekkige verdediger der mensen
rechten geworden.
Prof. dr. Sergei Kovalyov
werd op 27 december 1974 gear
resteerd. Hij werd in 1932 gebo
ren, studeerde biologie en was
tot 1969 wetenschappelijk
hoofdambtenaar aan de univer
siteit van Moskou. Zijn artike
len op het gebied van de fysiolo
gie van spierweefsels en op het
gebied van impulstransmissie
tussen cellen zijn welbekend bij
specialisten over de gehele we
reld. Kovalyov was een van de
eerste biologen ter wereld, die -
vanaf 1966 - werkten aan
nieuwe richtingen in de studie
van cellulaire interactie en de
rol daarvan in het gedrag van
niet prikkelbare cellulaire sys
temen.
In 1969 trad Kovalyov toe tot
de in dat jaar opgerichte Initia
tiefgroep ter Verdediging van de
Rechten van de Mens in de
Sovjet-Unie. Hij hield daarbij,
evenals Tverdokhlebov, nauw
contact met Sacharov. Als ge
volg van Kovalyovs activiteiten
op het gebied van de mensen
rechten en zijn protesten tegen
ambtelijke willekeur, werd hij
door de universiteit ontslagen
en werkte sindsdien bij een ex
perimentele visbroedplaats.
Daarbij ontwikkelde hij met col
lega's een methode om chemi
sche „mutagene stoffen" te ge
bruiken bij het broeden van vis
sen, teneinde problemen van se
lectie op te lossen. Het doel van
de Initiatiefgroep ter Verdedi
ging van de Mensenrechten is
om het publiek binnen en buiten
Rusland te informeren over de
wetteloosheid en de wrede
presailles waarmee de KGB.4
staatsveiligheidsdienst van 4
Sovjet-Unie - alle Russisch,
burgers, die zich op de gror.4
lag van de Sovjet-grondwet
stouten meningen te uiten, d»
de autoriteiten onwelgevaE;,
zijn, vervolgt. Kovalyov onde-i
tekende niet alleen vele oproè.
pen ten gunste van gevangen»
en vervolgde dissidenten, zois
Wladimir Boekovski, genenj
Pyotr Grigorenko, de wiskurc,
gen Leonid Pluysch en
Schikanovitsj en de litteraa
deskundige Gabriel Soepen»
hij zorgde er ook met andere
voor, dat de „Kroniek der L;
pende Gebeurtenissen" wee
werd hervat en sedert 1974 od
weer naar het Westen komt. Ooi
was hij nauw betrokken bij 4
hulpverlening aan de vervolgj
Litouwse katholieken, die c
„Samizdat" hun „Kroniek va
de rooms-katholieke kerk in Li.
touwen" uitgeven. Dat bekent
werd, dat in mei 1974 eenh
gerstaking op grote schaal gein.
rende een maand in de beruchte
strafkampen in Perm werd js
houden, is eveneens aan Serge
Kovalyov te danken. Een ander
belangrijk aspect van Kova-
lyovs activiteiten was zijn recht,
streekse hulpverlening aan 4
gezinnen van politieke gevan
genen alsmede aan deze gevan
genen zelf. Bovendien heeft Ko
valyov op ruime schaal hulp ve
leend aan alle gelovigen (leden
van de Pinkstergemeenten, Li
touwse katholieken en anderenl
die vanwege hun godsdienstig:
overtuiging werden en worde
vervolgd. Toen in 1973 in 4
Sovjet-Unie een afdeling van
Amnesty International werd ge
organiseerd, werd Sergei Kova
lyov hiervan een der meest ac
tieve deelnemers. Kovalyov
deelt geheel en al de idealen van
de organisatie, die over de te-
hele wereld met legale middela
strijdt tegen de vervolging va
mensen om der wille van hunge-
loof, ras en overtuiging. Na zijn
arrestatie werd Kovalyov naar
Litouwen overgebracht en inde
gevangenis in Vilnius (Wilna
opgesloten. Gevreesd wordt, dat
hij zal worden beschuldigd va
anti-Sovjet-propaganda en ai
tatie volgens artikel 70-1 va
het Russische Wetboek va
Strafrecht. Als gevolg daan::
kan hij tot zeven jaar gevange
nisstraf alsmede vijf jaar ver
banning worden veroordeel!
(Van onze correspondent)
GAZA -Onder het motto „het
Arabisch karakter van Gaza en
de Gazastreek te beschermen" is
de 67 -jarige Rashad Shawa door
het Israëlische militaire bestuur
opnieuw tot burgemeester van
de stad Gaza geïnstaleerd. Ruim
drie jaar geleden werd deze aris
tocratisch aandoende groot
grondbezitter door hetzelfde mi
litaire bestuur uit de burge
meesterszetel gezet. Om poli
tieke redenen weigerde hij toen
het aan de stad Gaza belendende
grote Palestijnse vluchtelingen
kamp A-Shatti feitelijk onder
het gemeentebestuur van Gaza
te brengen. Hij zag daar een ver
dere Israëlische poging in het
Palestijnse vluchtelingenpro
bleem van zijn politieke kanten
te ontdoen en als een menselijk
probleem in de Gazastreek te
bevriezen. Zonder op dit punt
toe te geven heeft Rashad Shawa
de weg naar het leiderschap van
Gaza hervonden. Zijn herinstal
latie tot burgemeester weer
spiegelt de revolutie die het Pa
lestijnse vraagstuk sedert de
Grote-Verzoendagoorlog in ok
tober 1973 heeft ondergaan. De
Palestijnse Bevrijdingsorgani-
satie heeft internationale er
kenning gevonden en daar
houdt Rashad Shawa duidelijk
rekening mee. Strijdvaardig en
scherp een anti-Israëlische toon
aanslaande zegt hij mij in zijn
kantoor in Gaza: „Zonder de in
stemming van de Palestijnse Be
vrijdingsorganisatie PLO had ik
het burgemeesterschap niet
kunnen opnemen".Op de vraag
of hij de PLO heeft geraad
pleegd geeft hij geen antwoord.
Scherp valt hij uit tegen de Is
raëlische nederzettingspolitiek
in ten zuiden van de Gazastreek.
„Daardoor wordt de oplossing
van het vraagstuk nog moeilij
ker. Laten de Israëliërs daar
onmiddellijk mee stoppen".
Achter dit rookgordijn van
anti-Israëlische en pro-
Palestijnse uitspraken gaat in
wezen een conservatieve naar
koning Hoessein van Jordanië
kijkende invloedrijke notabele
schuil. Hij is niet opnieuw tot
burgemeester geïnstalleerd om
dat zoals hij zegt „dat de wil van
de bevolking van Gaza is", maar
omdat het in Israëlisch belang is
hem nu naar voren te schuiven.
Naar zijn nauwe be
trekkingen met koning Hoessein
te oordelen en het feit dat hij
tweemaal aan een door de PLO
opgezette aanslag ontsnapte
valt af te leiden, dat de nieuwe
burgemeester van Gaza bereid is
een rol van betekenis te spelen in
een mogelijk Israëlisch-
Jordaans-Palestijns driehoek
soverleg over de toekomst van
de bezette gebieden Volgens
invloedrijke politieke kringen in
Jeruzalem zal de Palestijnse
kwestie volgend jaar het poli
tiek terrein in het Midden-
Oosten overheersen. Daarbij
wordt ervan uitgegaan dat
Israëlisch-Syrisch overleg over
de Golanhoogvlakte zal misluk
ken en het Palestijnse vraagstuk
daardoor als een onderhande-
lingsonderwerp scherp naar vo
ren zal komen.
(Van onze redactie buitenland)
CAIRO - In egypte is een
nieuwe en belangrijke stap gezet
in het zogenaamde „de-
nasseriseringsproces", waarmee
men de binnen- en buitenlandse
heroriëntatie na het overlijden
van president Nasser samenvat.
Abou Wafia, lid van het cen
trale comité der Arabische so
cialistische unie en zwager van
president Anwar Sadat, maakte
bekend dat er in de boezem van
deze Egyptische eenheidspartij
een „sociaal-democratische"
stroming is ontstaan
Gegeven het politieke formaat
van Wafia en het feit dat zowel
de leden van de partij als hun
vertegenwoordigers in het par
lement één lijn plegen te trek
ken, zou kunnen worden gecon
cludeerd, dat deze „sociaal
democratische" tendens bin
nenkort in alle politieke orga
nen van Egypte bespeurbaar zal
zijn.
Dit zou betekenen dat Egypte
zijn ontwikkeling niet langer
vat onder de noemer van het op
de zuivere marxistische leer ge
ënte „wetenschappelijke" socia
lisme, gebroken heeft met het
politieke en economische credo
dat 18 jaar onder Nasser neeft
gegolden.
Hoe de nieuwe „artikelen des
geloofs" precies zullen luiden
kon uit Wafia's nogal vage aan
kondiging niet worden opge
maakt. Waarnemers voorspellen
echter een grotere aandacht
voor de vrijheden van het indi
vidu, een sterker accent op de
productiviteit, gepaard gaande
met een stimulering van het par
ticuliere bedrijfsleven, dit ge
heel overigens tegen de achter
grond van een sterker teruggrij
pen op de Islam en in het kader
van een zuiver Egyptisch natio
nalisme.
Zelden in de geschiedenis van
de mensheid is er zo'n geeste
lijke behoefte geweest als in
onze dagen. David Craig, een
leidende figuur in het Engelse
Genootschap voor de bevorde
ring van Christelijke Weten
schap, sprak onlangs op een
congres van dit genootschap in
dezelfde geest, toen hij consta
teerde, dat er zelfs nóóit een tijd
is geweest, dat zoveel mensen
zochten naar "iets anders", iets
dat uitgaat boven onze cultuur
van plastic en pure materie, bo
ven de spiraal van een inflatoire
economie, die dc mens wegsleurt
van alles, behalve van zijn be
hoefte om het te overleven.
Nooit - behoudens in de bloei
tijd van de tradities van spirua-
liteit - hebben zoveel mensen
gezocht naar methoden van dis
cipline en meditatie buiten het
christendom. Nooit tevoren
hebben goeroes en andere pro-,
pagandisten van "transcenden
tale meditatie" in onze grote
steden zulke grote aantallen
volgelingen getrokken.
Evenmin valt er een periode te
noemen, waarin zó mensen de
vlucht namen als in de maat
schappij van de subcultuur met
haar alternatieve ethiek en ge
bruik van drugs of emotionele
hysterie om toch maar een uit
laat te vinden, een ontsnapping
naar het grote "elders". Nooit
nam men zo'n toenemende ver
koop waar van religieuze lec
tuur, zo'n zoeken naar geeste
lijke waarden, waarop de mens
zijn leven denkt te baseren.
Maar hoe hebben we het nu,
vragen kerkelijke mensen, "die
geen ogen hebben om te zien,
noch oren om te horen, noch een
hart om op te merken!" Wel, zij
moeten maar eens studie maken
van de jaarlijkse statistieken
van de kerken over heel de we
reld, die de meest dwaze tegen
strijdigheden vertonen: ophef
fing van predikantsplaatsen in
Canada en de VS naast een ner
veus zoeken in onze contreien
om door het lekenpostolaat het
gebrek aan roepingen in de ker
ken te lijf te gaan. Daarnaast een
zich onttrekken van jaarlijks
vele tienduizenden in het chris
telijke westen aan pastorale
zorg; duizenden gezinnen laten
zonder nadere verklaring hun
naam schrappen uit de kerke
lijke registers. Zondagsschool
en catechetisch onderwijs schij
nen verouderde vormen van
kerkelijk onderricht te zijn ge
worden. In alle gevestigde ker
ken loopt het aantal doopaan-
vragen achteruit: steeds minder
kerkganger", moest hij in de kop
van zijn bijdrage al belijden.
Met zijn 50-jarige ervaring ont
komt hij niet aan de erkenning,
dat hij met het probleem geen
raad weet. Hij kan sedert zijn
emeritaat zelf de rol van luiste
rende kerkganger spelen en
heeft recjit van spreken, als hij
verzekert, dat kerkdienst en
prediking hem niet bevredigen.
Hij mist de prediking over de
laatste Toekomst en het werk
van de Heilige Geest. Maar, zegt
hij er uitdrukkelijk bij, de arm
zaligheid en aanvechtbaarheid
van de kerkgang, de dienst en de
prediking kunnen nooit een legi
tieme reden zijn om "uit de boot
te stappen", want elke kerkgang
jong bloed in de christenge
meenschap.
"Ons soort mensen gaat niet
meer naar de kerk", zei een
koopman tegen dr. Berkelbach.
Hem viel dit: "niet méér" op.
Het was de scherf van een ge
broken traditie en zulke scher
ven liggen er vele. Een werkman
voegde er ongevraagd aan toe:
"Naar de kerk? Daar ga ik niet
heen". Dit was geen rest van een
gebroken traditie, maar de dui
delijke uitspraak, dat hij van de
kerk niets, maar dan ook hele
maal niets verwachtte
(dr.S.F.H.J. Berkelbach van der
Sprenkel in: De Prediker en de
Kerkganger).
De kerkganger is in deze tijd
een veelbesproken zaak.
Ds.J.J.Buskes heeft er met vier
andere theologen over geschre
ven in opeenvolgende nummers
van het progressief-
gereformeerde orgaan Voorlo
pig. "Ik ben geen enthousiast
is een tegemoet gaan van het
Godsrijk.
Intussen zijn er al heel wat
"uit de boot" gestapt. Sommi
gen schrijven het toe aan de in
voering van telkens nieuwe
vormen van eredienst. Anderen
constateren een secularisatie
proces; kerk en wereld is gewor
den: de wereld in de kerk. Ver
linksing in de theologie, het in
troduceren van neo-marxistiche
gedachten, het toegeven aan de
geest van rationalisme, waar
geen calvinistische wijsbegeerte
meer tegen bestand is: het zijn
allemaal pogingen om de zaak te
beredeneren.
De sociologen hebben er
zich ook mee bemoeid en behar-
tenswaardig materiaal verza
meld. De laatste tijd houden
deze wetenschappers zich bezig
met de vraag naar de invloed
van nieuwe beroepen op de ver-
Grossmünster in Zürich.
antwoordelijkheid voor en het
deelnemen aan kerkelijke plich
ten. Er zijn beroepen, vooral van
technische aard, die de betrok
ken gezinnen noodzaken tot een
dusdanig kort verblijf in een be
paalde omgeving, dat er geen ge
legenheid is wortel te schieten in
de kerkelijke^ gemeenschap. En
in het algemeen gesproken: als
mensen eenmaal aan het verhui
zen gaan, zullen ze telkens
moeite .hebben zich aan een
vreemde situatie aan te passen.
De vlucht naar de buitenwij
ken levert eveneens verlies aan
kerkgangers op. De grotestads
kerk wordt wel vergeleken met
een afgetuigd schip op een mod-
derbank, waarvan de levensa
ders naar elders lopen. Men con
stateert verder een maatschap
pelijke beweeglijkheid in de zin
van: verschuiving van status,
die van invloed blijkt op de ker
kelijke belangstelling. Deze be
weeglijkheid werkt vooral op
hoger niveau i 1 r-v. h?t
kerkbesef en voert tot een rela
tivering van maatstaven, 4»
ontkerkelijking in de haul
werkt. Mensen met een acade
mische vorming staan bloot aai
beïnvloeding door a-kerkelijke
en humanistische gedacht®
een veelvuldig voorkomend ver
schijnsel in creatieve en profes
sionele beroepen, die een ver
eenzelviging van de kerkganf
met de wat stoffige wereld van
de verguisde commerciële mid
denklasse teweegbrengt.
Er zouden nog tal van andert
sociologische factoren te noe
men zijn, zoals op zondag de fa
ciliteiten voor vrijetijdsbeste
ding, het leggen van contact®
in de grote stad, het bezoek®
van relaties, het bijwonen van
sportmanifestaties en niet te
vergeten: het gemak van de au»
en - zij het marginaal - de televi
sie.
Hoe het komt, dat er deson
danks toch nog volle kerken zijn
in ons ontkerstende land, hop®
we later aan te tonen. Tot slot
een bemoediging van de eerder
genoemde ds. Berkelbach: W'i
moeten het getal van de kerk
gang niet als maatstaf nemen
Jezus had maar twaalf apP0S'
telen, te weinig - zouden we zeS'
gen - om er het christendom m®
te vestigen. Volkstelling is Seelj
zuivere maatstaf voor de krach
van het evangelie. Voor de bete
kenis van een geestelijke bewe
ging - in de kerk: beweging des
Geestes - gelden andere n°hmef.
Het kon ook wel eens zijn, dato
afnemende kerkgang een uit
zuivering betekent: het wegval
len van vermolmde traditie- 9
Geest des Heren kan zelfs "dorr
doodsbeenderen" levend ma-
ken!