Het Fries niet langer ondergeschikt als taal BRITSE FISCUS JAAGT MILJONAIRS OP DE VLUCHT Israëlische musicus op tournee meester op I twee wapens Wall geen idoo Limburgs of Amsterdams van evenveel belang als communicatiemid ZIJN WI binnenland ERKENNING GELIJKWAARDIG NIET NIEUW JALOEZIE GEEN NADEEL MOEDERTAAL NIET FANATIEK Waarom werken? Onze uitvoer naar Spanje een miljard per jaar 99 „Niet in mijn dorpen en in mijn elf steden; niet in mijn meren en in mijn heerlijkheden; ben ik het meest mijzelf, maar in mijn taal; het instrument waardoor ik ademhaal". Deze regels heeft Ed Hoornik, inmiddels overleden Amsterdams poëet, gedicht. Hij heeft het, da's duidelijk, over Friesland. Friesland: die vlakke waterige provincie waar stugge, koppige mensen wo- nene die hun „land" het liefst weer degelijk afgeschermd willen zien van de rest van Nederland; mensen die een raar spraakgesprek hebben en hun dialect zelfs een taal noemen. En Iaat nou dat onverstaanbare taaltje van ze ook nog een verplicht vak worden op school. Het zit heel wat mensen buiten „Fryslan" niks lekker dat het Fries zo „voorgetrokken" wordt Het Twents, het Limburgs, het Nijmeegs, het Brabants, het Gronings en wat er verder her en der gesproken wordt is toch net zo belangrijk?, zeggen ze. Toch heeft niemand minder dan de onderwijsminister van Kemenade ver gaande plannen aangekondigd om het Fries binnen vijf jaar ver plicht in te voeren op de lagere scholen in Friesland; heeft er zelfs vier miljoen voor uitgetrokken. Iemand die, uit hoofde van zijn beroep, alles weet over deze plannen en over de tweetalig heid van het Friese onderwijs is Kryne Boelens (60), weten schappelijk hoofdmedewerker aan de Fryske Akademy in Ljouwert, ook wel bekend als de Friese hoofdstad Leeuwarden. Zijn studieopdracht is de twee taligheid in het onderwijs. Praten met hem is meer praten met een Fries dan met een we tenschapper. Al op de trap wordt je verwelkomd in het Fries, as op de trap vraagt hij of de verslaggever, die uit zuidelijk Nederland naar Friesland is ge reisd, wel Fries verstaat. Geluk kig voor hem is dat toevallig zo, en geheel in de stijl verloopt het hele gesprek dan ook in het Fries. Als we later in de stad wat gaan eten blijkt hij zo conse quent dat hij zijn bestelling in zijn „memmetael" plaatst, ook al wordt in de snackbar Neder lands gepraat, zij het met een onmiskenbaar accent. Boelens is dankzij de beloften van de regering, duidelijk ge lukkig. „We hebben nu niet al leen erkenning gekregen dat het Fries als taal en cultuuruiting waardevol is om in stand te hou den, maar we krijgen ook vier miljoen -al wil ik nog zien dat we die inderdaad krijgen- en kunnen nu echt aan het werk op de scholen". Opvallend vindt hij de veran derde houding van Den Haag tegenover hem en het Fries. Als hij een paar jaar geleden op het departement kwam werd hem daar toegevoegd: „Zo, diepvries, goed door de passencontrole heen gekomen?" Nu wordt er op voet van gelijkheid gepraat, in de wetenschap dat het Fries wel degelijk een taal van belang is naast net Nederlands. Boelens verzet zich tegen op merkingen van buitenaf, dat er op de school een taal bijkomt. Het is toch al zo moeilijk voor de kinderen om één taal goed te le ren, hoor je wel eens. Boelens: „Wij willen niets extra en krij gen dat ook niet. We hebben het Fries al en willen dat behouden. Het Fries is oorspronkelijker, bestaat zeker 500 jaar langer dan het Algemeen Beschaafd Nederlands. Het kind heeft hier het Fries al. Je kunt dat kind dan best assimileren en een nieuwe moedertaal leren, maar als het zich happy voelt bij zijn eigen taal". Dus krijgt de Friese taal, die nu al facultatief op de helft van de Friese lagere scholen wordt onderwezen, een belangrijker functie. Het Nederlands wordt niet vergeten, integendeel. Voorop staat, dat als de kinde ren de lagere school voltooid hebben, zij ook het Nederlands volledig beheersen. De opzet wordt dat de schoolkinderen in de eerste klas in het Fries wor den opgevangen. De meeste jonge kinderen be heersen dan het Fries beter dan het Nederlands, bijna alle kin deren verstaan en spreken Fries. Om de overgang niet al te groot te laten zijn èn om het Fries een gelijkwaardige plaats te geven naast het Nederlands vormt het Fries de eerste twee jaren de voertaal. Langzamerhand wordt dan overgeschakeld op het Nederlands als voertaal en wordt de moedertaal een leer vak. Zo wil de regering ook be reiken dat meer Friezen hun taal niet alleen kunnen lezen en spreken, maar die ook kunnen schrijven. Want dat laatste stuk actieve taalbeheersing laat nog steeds te wensen over. Nieuw is deze tweetaligheid op de school niet. In Rotterdam bijvoorbeeld wordt op de lagere scholen in zo'n 23 vreemde talen naast het Nederlands les gege ven. En al sinds 1937 staat in de lager-onderwijswet dat tweeta ligheid mag „daar waar een streektaal een levend gebruik is". Destijds durfde de ree het nog met aan ree hts tree! Fries te noemen. Het is echter wel op vallend dat, terwijl overal in het land dit wetsartikel gebruikt mocht worden, bijna uitsluitend Friese scholen het hebben benut voor tweetalig onderwijs. Uit zichzelf zegt Krine Boelens zich volledig thuis te voelen in het Koninkrijk der Nederlan den. „Separatisme-gevoelens leven bij ons niet, wij vormen geen felle afscheidingsbewe ging, zijn geen stel nationalis ten". Boelens: „Via de massamedia worden wij ook in Friesland overspoeld met het Nederlands. Dat betekent een uitholling van het Fries en van de Friese cul tuur, als je er niets tegenover stelt. We hoeven niets extra's en niets aparts, maar geef ons cul tureel zelfbestuur. In dat licht moet je ook de erkenning zien van het Fries als tweede taal in die provincie. Belangrijk is voor ons dan ook dat het rapport over de invoering van het Fries en andere publicaties over tweeta ligheid bij de Staatsuitgeverij uitkomen. Boelens heeft kort geleden een boekje geschreven over „Twee talig lager onderwijs, inzonder heid in Friesland". Het is eigen lijk een Nederlandse vertaling van een Friese scriptie; beide versies zijn -schitterend verzorgd- uitgebracht door de Staatsuitgeverij. In het werkje wordt een parallel getrokken met tweetalig onderwijs in het buitenland: in Wales (het Welsh, Cymweg, volkomen gelijkwaar dig aan het Engels), Canada, Lapland. In België is de situatie anders: dat land is tweemaal ééntalig, het is èf Vlaams óf Waals. Dat buiten Friesland jaloezie zou ontstaan over het erkende gebruik van de spreektaal is volgens de regering en de Fryske Akademy niet nodig. Boefens: „Het Fries is niet meer of minder dan het Limburgs. Het is een ge lijkwaardig communicatiemid del, of het nu Fries is of Amster dams. Maar de afstand van het Fries tot het ABN (algemeen be schaafd Nederlands) is bijvoor beeld veel groter dan de afstand Gelders-ABN. Trouwens dat ideaal van vroeger, het accentloos Neder lands, is allang een fictie geble ken en hoeft nu niet meer. En als een voldoende grote groep de waarde van een minderheids cultuur -zoals het Fries- erkent, dan is het waard die taal en cul tuur te handhaven. Je gaat na tuurlijk niet met drie honderd man nationale identiteit ver werven. Zeker vierhonderddui zend Friezen beheersen hun taal actief". Toch is voor Krine Boelens dat fetal niet het criterium. Het gaat em om het gevoel. „Een Fries voelt zich anders". Hooghartig is die houding volgens hem niet. „Maar het is niet ter beoordeling van buitenstaanders. Het punt is: wat zegt de Fries zelf, vindt hij het de moeite waard zijn taal te handhaven. Bij deze gevoe lens, die heus niet alleen in Friesland leven, gaat het om een apart levensgebied. Wie dat niet voelt, voor hem is het Fries een dialect, onbelangrijk als alle andere dialecten". Gek genoeg is lang niet elke Fries overtuigd van de waarde van zijn taal In de kerk is het Nederlands bijvoorbeeld altijd de voertaal geweest, net als heel lang in de rechtszaal. Fraai is de anecdote van een oud vrouwtje dat hoofdschuddend het bede huis verliet toen de „nieuwer wetse" predikant voor de ver andering zijn preek in het Fries hield: „Dum'ny hat 'e divel vn 'e tsjerke helje". (Dominee, u hebt de duivel in de kerk gehaald). Boelens krijgt trouwens gelijk van minister van Kemenade als hij de erkenning van het Fries verklaart. Op een persconferen tie zei de minister „niet veel re den te zien om het Amsterdams als verplicht vak op de Amster damse lagere scholen in te voe ren: het Fries is veel meer een gevestigde eigen taal met een ei gen historie". De voor- en nadelen van een tweetalige school zijn nog niet precies bekend. Boelens durft bijvoorbeeld niet te bevestigen dat een tweetalig kind er ge makkelijk andere talen bijleert, omdat het zich al op twee talen heeft leren richten. Één gevaar bestrijdt hij in elk geval in zijn boek: het gevaar dat kinderen een achterstand krijgen op an dere gebieden van kennen en kunnen, dat ze zouden gaan stotteren, dat er zelfs zo gesple ten persoonlijkheden ontstaan. „Het blijkt allemaal mee te val len", weet hij uit eigen ervaring en uit buitenlandse onderzoe ken, „tweetaligheid op zich hoeft geen nadeel te zijn; het hangt er maar van af hoe de tweetalige wordt opgevangen, in school of daarbuiten". Een paar voorbeelden uit de folder „Wy leare Frysk-Wij le ren Nederlands". Juffrouw Veldman uit Akkrum (23 jaar voor de klas, de laatste elf jaar met Fries als voertaal): „De kin deren voelen zich meer thuis op school. Als ze er aan gewend zijn zich spontaan in het Fries te uit en, dan durven ze dat in het Ne derlands ook veel beter, als ze daartoe de woorden beschik baar hebben". Meester Jousma gaat een stap verder: „Als de moedertaal verwaarloosd wordt, zal het kind gauw in een armoedig taal-omgangsniveau blijven hangen. Dat verhindert het denken en staat de ontplo- oing van de persoonlijkheid in de weg". Graag wil Krine Boelens het Fries ook onderwezen zien op voortgezet, middelbaar en hoger K. Boelens van de Fryske Akademy in Leeuwarden: „We willen niets extra; we hebben het Fries al en we willen het be houden". onderwijs. „Je moet het volhou den, ja, maar niet alles kan tege lijk. We hebben daar niet genoeg mensen voor, maar dat komt er later vast nog wel eens door". Fanatiek is „diepvries"- Boelens niet, wel wild- enthousiast voor het Fries en blij dat er meer en meer erkenning komt. Achterop zijn auto kleeft niet eens een FRL- nationaliteitsbordje. „Het is geen kwestie van bloed, bodem of geboorte, maar van het gevoel „hoor je erbij", zegt hij. En wie nog niet wil geloven dat het Fries een echte taal is, die moet maar eens een kijkje gaan nemen bij de Fryske Aka demy aan de Doelestraat 8 in Ljouwert, pardon, Leeuwarden. Daar zijn ze al jaren lang bezig het Groot Woordenboek van de Friese Taal samen te stellen. De gerangschikte Friese woorden beslaan er twee enorme kasten- wanden. Tot en met de G is het woordenboek nu praktisch vol tooid. Het zijn nu al twee volle kastplanken. R1NZE BKANDSMA (Van onze correspondent) LONDEN - De bannelingen van het Britse belastingstelsel, rijken en beroemdheden, die weggevlucht zijn omdat zij in Groot-Brittannië te veel belas ting moeten betalen, hebben een nieuwe bondgenoot. Sir Geof frey Howe, schaduwkanselier van de schatkist, verklaarde de zer dagen:„De socialistische re gering verliest veel geld dat wel, in de schatkist terecht zou ko men als de belastingdruk lager RINGO STARR .liever in Engeland Howe's vreemde titel betekent gewoon, dat hij in het Lagerhuis de conservatieve woordvoerder van financiën is. Hij predikt een drastische vermindering van de „superbelasting" op de hoogste inkomens. „Een dergelijke praktische stap zou de banne lingen weer naar huis lokken", meent Howe, „Bovendien zou hij beletten, dat ander talent eveneens op de vlucht slaat". Popgroepen, die de benen ge nomen hebben om te ontsnap pen aan de fiscale bloedzuigers van Groot-Brittannië, verdie nen meer dan 100 miljoen pond per jaar. De schatkist van hare majesteit strijkt daar niets van op. Nog talrijke andere Britten, onder wie acteurs en actrices, schrijvers en sportlui, zijn vrij willig in ballingschap gegaan om geen belasting te moeten be talen in hun vaderland. Groot- Brittannië verliest daardoor et telijke honderden miljoenen pond per jaar. De meeste emigranten - zoals de Rolling Stones, Slade, Ringo Starr, John Lennon en Rod Ste wart - beweren echter, dat ze veel liever permanent in Groot-Brittannië zouden blij ven. Sir Geoffrey Howe twijfelt er niet aan, dat zij dit zouden doen als de loon- en inkomsten belasting er niet hoger lag dan maximum 50 procent. In dat ge val zouden ook veel minder za kenlieden, ingenieurs, architek- ten, chirurgen en gewone dok ters het land verlaten. Nu kun nen ze in andere Engelsspre kende naties niet alleen veel meer verdienen. Ze moeten er ook veel minder belasting beta len. Momenteel is de situatie zo, dat jong het voorbeeld volgt van oud.De Bay City Rollers zijn eveneens van plan er vandoor te gaan. Barry Perkins, manager van die Schotse popgroep, zegt:„Het grootste deel van wat de jongens hier verdienen, ver dwijnt in de schatkist van va dertje staat. Is het dan een won der dat ze zich de vraag stellen: moeder waarvoor werken wij? Actrice Lynn Redgrave, het jongere zusje van Vannessa, denkt ook aan emigreren. Als het zo door gaat, zal de buiten wereld gauw compleet vol Britse fiscale bannelingen zitten. Mensen zoals Alan Bristow, het hoofd van een firma met 200 helicopters, die geregeld naar de booreilanden in de Noordzee vliegen. Hij is begin 1975 uit En geland vertrokken omdat de Britse staat hem afgelopen jaar 150.000 pond belastingen afge troggeld had. De fiscale bannelingen ver blijven in Frankrijk, Spanje, Zwitserland, op het eiland Jer sey of in Amerika. Rockster Rod Stewart woont in Los Angeles, waar hij wel veel last heeft van heimwee. Rolling Stone Mick Jagger is al sinds 1971 weg uit Groot-Brittannië. John Ogdon, een van de beste Britse concert pianisten, hakte afgelopen jaar de knoop door. Hij vestigde zich in het Spaanse Marbella. Ogdons vrouw, Brenda, zegt dat de fiscale druk haar man ziek gemaakt had. „Toen hij goed gepluimd was, bleef er haast niets meer over". In een goed jaar verdient John Ogdon naar verluidt gemakkelijk 50.000 pond. Van zulke lonen gaat 83 procent naar de fiscus. De opbrengst van investeringen wordt tot 98 procent belast. Het spreekt vanzelf, dat Britse miljonairs het erg op prijs zou den stellen als hun inkomsten belasting verlaagd werd tot on geveer 50 procent. Ex-beatle Ringo Starr, sinds afgelopen jaar een banneling van zijn va- derlendse fiscus in Amerika, zegt:,,Ik zou natuurlijk veel lie ver nog in Engeland wonen. Het is niet eerlijk, dat je van je in komen zoveel moet afstaan aan de belastinginspecteur". De blonde Britse actrice Char lotte Rampling en haar echtge noot Brian Southcombe bezitten sinds een jaar een luxueuze villa te St.-Tropez. Charlotte laat haar belastingzaken over aan een firma, die door haar Nieuw- zeelandse echtgenoot opgericht werd in Lichtenstei Under Groot-Brittanniës ou dere emigranten ontmoet je er wel, die niet bekennen dat ze op de vlucht gedreven werden door de vaderlandse belastingen. „Ik ben geen fiscale banneling", zegt filmster David Niven, die in de Midi in een mooie villa woont. „Ik was 19 toen ik Enge land verliet en verdiende toen 19 shilling in de week. Het was dus geen kwestie van geld. De afge lopen 14 jaar heb ik een klein fortuin verdiend in 14 landen, waar ik overal belasting moest betalen". Rex Harrison, een van David Nivens naaste buren: „In Gods naam, vergelijk mij niet met de popsterren. Ik ben geen belas tingontduiker. Ik woon al sinds 1945 buiten Engeland en dit we gens redenen, die niets te maken hebben met de huidige situatie. Ik ga niet terug naar Groot- Brittannië. Ik woon liever aan de Middellandse Zee of in Cali- fornië". M1CKJAGGER .al sinds 1971 BONN Een Israëlische mu sicus, die op buitenlandse tour nee wil, moet meester zijn op twee wapens: zijn instrument en zijn revolver. Het in Moll ge componeerde bewijs hiervoor levert het „Israël Philharmonic Orchestra", dat momenteel op concertreis is langs divers, Westdnitse steden. Zo kan men er zeker van zijn, dat wanneer er vanuit de zaal een schot gelost wordt, het vanaf het podium te. rug zal knallen. Deze reactie kan dan mogelijk van de paukenisi afkomstig zijn maar ook talrijkr orkestleden verbergen in de holte van hun deftige frakken vervaarlijke pistolen, die niet al leen op scherp staan, maar waarin zij ook feilloos geoefend zijn. De Israëlische muzikant es spelen hiermee geen macaber spel met de angst. De Arabisch, overval op de Olympische Spe len van München in 1972 heef. bewezen, dat men niet goed ge noeg op zijn hoede kan zijn. Bij die gelegenheid werd een groep Israëlische sporters gegijzeld en het bloedige einde was, dat zij allen en de meeste van de gijzel nemers de dood vonden. Een kidnapping voorkomen i- daarom vooral sindsdien het Is raëlische devies geworden. De veiligheidsmaatregelen hebben ook tot gevolg, dat er zich in de concertzalen steeds een klein bataljon mannen be- vindt, dat de uitvoeringen tot vervelens toe moet aanhoren. Het zijn officieren van de Israë- lische geheime dienst, die hun rechter- of linkerhand onele gant in de zak houden, maar hierin een wapen gekneld hou den. Zij zijn zo strategisch over de zaal verdeeld, dat een even tuele overvaller maar een keer de kans krijgt om te schieten Het tweede schot zou hem zei; treffen. Hun reis ondernemen de ruim honderd leden van het orkes: met 'n vliegtuig, waarin geen muis ongezien kan kruipen en de hotels waarin zij overnachten liggen niet alleen ver van de concertzalen verwijderd, maar i worden bovendien voor ieder een strikt geheim gehouden. Ook over de vertrektijden wordt niet de geringste informatie ver strekt. Zo tasten terroristen - met uitzondering van het tijdstip van de uitvoering zelf - volko men in het duister, maar het grootste voordeel is wel, dat de Israëliërs nagenoeg alleen over hun eigen lichamelijke welzijn waken. Het heeft namelijk tot gevolg, dat de veiligheidsmaat regelen amper zichtbaar zijn. Rond de concertzalen patrouil leert wel een eenzaam politie- busje, maar dat is zulk 'n dage lijks en nachtelijk verschijnsel geworden in de Duitse steden, dat het niemand meer opvalt Berlijn, Keulen, Düsseldorf en Hamburg heeft het orkest op I deze wijze al zonder kleerscheu ren overleefd en de leden hebben g goede hoop, dat zij na München, I Stuttgart, Frankfurt en Bonn g weer veilig naar hun land zuller, i terugkeren. FRANS WENNEKES DEN HAAG (ANP)-DeNe derlandse uitvoer naar Spanje had in 1974 een waarde van iets meer dan een miljard gul- den(f 1.017,6 miljoen). Dit be tekende een stijging van circa twintig procent ten opzichte van 1973, toen voor 847,5 mil joen gulden naar Spanje werd uitgevoerd. Chemische pro- dukten (uitvoer in 1974 onge veer 240 miljoen gulden) vor men de voornaamste export- groep. De uitvoer van elektrische en niet elektrische machines en toestellen bereikte een waarde van ongeveer 200 mil joen gulden, terwijl verder aan wetenschappelijke instrumen ten voor 43 miljoen naar Spanje werd uitgevoerd. De invoer uit Spanje is kleiner dan de uitvoer naar dat land. In 1974 werd voor 826 miljoen gulden uit Spanje ge ïmporteerd. De grootste in- voerpost werd gevormd door sherry en andere Spaanse al coholische dranken (111 mil joen gulden in 1974). Aan aar- dolieprodukten werd in 1974 voor 60 miljoen gulden inge voerd, aan confectie voor 58 miljoen gulden, aan auto's en andere motorvoertuigen voor 36 miljoen gulden en aan cacao voor 32 miljoen gulden. AMSTERDAM -Wa z'n lange haren (de lan meisjes, die hysterisch z'n groep The Outsider lp „Tax Tonight". Nee, Wally's wilde jari voorbij. Hij is geen zev meer, maar een rustige m twintiger, 't haar vrij k< knipt en Amsterdammer en ziel, met z'n eigen, vr gressieve ideeën over de s leving. Maar zanger is hij geblevt derhalf jaar geleden maa als solozanger z'n come met de top-tien-hit „Miss derfull". Vele top-twint volgden daarna: „It aint n „Evidently", „Bridges ar Oude programma's wi het afgelopen zomen veelvuldig aan de orde. VARA wierp vaak een ter In een „actuele" rubriek v was het - extra" kijkt de vanavond terug naar de matieve programma's ui gere jaren, zoals Acht Nieuws en de Ombut Welke rol speelden dez gramma's in de snelle ont lingen die Nederland in d ger jaren doormaakte? P tie en regie zijn in hand Jopie van Drunen, Marg thuis en Ben Steggerda. h Wigbold zorgt voor de rt en presentatie. (VARA, Ned. I, van 20 21.35 uur). Vandaag wordt gestart eerste aflevering uit een lige verhalenreeks waarin en Wiske de hoofdrollen i speciaal voor de televis schreven door Willy V, steen en geproduceerd do dersen Films N.V. Descrij van de hand van Wim Po De zes verhalen bestaai uit vijf afleveringen mi lengte van ongeveer 20 mi die in een veertiendaagse worden uitgezonden. Het verhaal heeft als titel Su Wiske en de Minilotten, uiteraard ook wordt kem maakt met Lambik, tante nia, Jerom en Krimson. E een vliegende cocon in c van tante Sidonia. Aan bevinden zich Minilotte soort pluizige bijen, die i tend leven van honing. Hl neet Kokonera heeft dn hulp nodig, omdat daar e teoor is ingeslagen di bloemen in goud heeft derd. Maar uit gouden b komt geen honing en vrienden gaan daar wi doen. De stemmen zij: Paula Majoor, Helen Hu Henk Molenberg, Wim W< Cees van Ooijen. TROS, Ned. 2, van 19 19.30 uur).

Krantenbank Zeeland

de Vrije Zeeuw | 1975 | | pagina 6