„Wat je zelf
lelijk vindt
verkoopt 't
gemakkelij kst
SATIE
DE BU
vnj..
Groet uit Valkenburg
Justitie
winst,
toneel
verlies
Een studie
Uit"
Geen toerist, die de verlokkingen kan weerstaan. Valkenburg beheerst in
perfecte mate de stille kunst van het aansmeren, zonder dat daarvoor
schreeuwerige reclamemiddelen te baat worden genomen. Wie eenmaal op
genomen is in de naamloze massa, die gewillig van de grotten naar het
dierenpark op de Cauberg en van de kermis naar het sprookjesbos sjokt,
wordt door de voortdurende aanblik van de uitbundige winkelvoorraden
dermate onder druk gezet, dat hij met zijn persoonlijke smaak ook een stuk
prijsbewustzijn verliest en vaak uit wanhoop naar de beurs grijpt om van zijn
innerlijke vertwijfeling <- gezeur van de achterban af te zijn.
Op dit overdonderende pu
bliek speculeert Valkenburg,
hetgeen men het drukst be
klante vakantieoord van Neder
land niet kwalijk kan nemen.
Geld moet rollen, wanneer men
er voor in de juiste stemming is.
Valkenburg offreert deze stem
ming, een heel seizoen lang, en
de vreemdeling zorgt voor een
willige markt. Volgens het Val-
kenburgse VVV-bureau ver
werkt het stadje per jaar meer
dan een miljoen dagjesmensen
en minstens 280.000 verblijfs-
gasten. Deze laatste categorie
zorgt voor goed anderhalfmil-
joen overnachtingen. Laat men
de logies- en verblijfkosten bui
ten beschouwing, dan spendeert
elke gast per dag gemiddeld zes
gulden aan andere uitgaven in
de attractie- en souvenirsfeer.
De totale omzet van het vreem
delingenverkeer levert Valken
burg tussen de 44 en 60 miljoen
gulden per jaar op.
Geen kleinigheid voor een
gemeenschap van nauwelijks
12.000 inwoners, die in belang
rijke mate van het toerisme moe
ten leven. Daarom haalt Val
kenburg uit de toerist, wat er in
zit. Hij wordt niet geplukt, maar
wel stevig aan de beurs gevoeld.
Ware er slechts één souvenir
winkel in het stadje, men zou
nog over zijn hart kunnen ver
krijgen om eraan voorbij te lo
pen. Nu niet minder dan 90(!)
van dit slag middenstandszaak
jes in Valkenburg geopend zijn,
geeft iedere vreemdeling zich
vroeg of laat gewonnen.
Chinees
Op een straathoek zit, 's mor
gens rond 10 uur, een gehurkte
Chinees zijn koffertjes uit te
pakken. Hij presenteert alterna
tieve handel, allemaal spul uit
Hongkong. Van wandkleedjes in
„maoïstische" hiëroglyfen tot
protserige tafelaanstekers van
jade. Veel bekijks heeft hij niet.
Kennelijk zoekt de voorbij
gaande massa liever de vaste
tentjes op, waar het assortiment
groter en de prijs lager is. De
massa loopt aan het volgepropte
vloerkleed voorbij en mengt zich
kennelijk liever in de benauwe-
nissen van de winkelstraatjes,
tussen het populaire assorti
ment. De Chinees grijpt voor het
gros te hoog.
Dit seizoen zijn flitterlampen,
lachzakken en Spaanse leer-
hoedjes in. Ze vliegen overal als
warme broodjes de deur uit. On
verwoestbaar zijn naast be
rgstokken ook muurschildjes
met hun melodramatische op
schriften, zoals: „Die als vriend
hier binnen gaat, komt nooit te
vroeg, maar steeds te laat", (da
greclame 8,95); „Eén echte
man moet als koffie zijn: Sterk,
goed en warm"; „In een huwe
lijk mag men kijven, maar de
liefde moet blijven"; „Op deze
mooie plaats heb ik aan jou ge
dacht" en „Dit als herinnering
voor jou meegebracht" (met foto
van Valkenburg); „Een schoon-
„Juffrouw, wat kosten die
Spaanse hoedjes...? Hebt u ook
wandelstokken in de kinder
maat...? Ik zoek nog een paar
kleinigheidjes vcor mijn
kleinkinderen, begrijpt u wel,
want oma kan toch niet met
lege handen thuiskomen, hè...?
Komm, Helmuth, wir gehen
weiter... Hoeveel moet er op
deze prentbriefkaart naar Ca
nada, juffrouw...? Wat schat
tig, die kockocksklokjes. Is dat
weekaanbieding...?
Stil nou maar, Jantje, pap
pie koopt straks een ijsje voor
je... Wat denk je, schat, zou
zo'n grote zonnebril mij wel
slaan...? Gunst, mens, ik ben
bijna blut...!"
Valkenburg doet zaken met
de vreemdeling. Het stadje,
moeder is als een ster, men be-
wondere ze dan ook van ver" (f
12,95).
Men kan het zo gék niet be
denken, of Vaikenburg heeft het
in voorraad. Een beetje souven
irwinkel heeft al gauw tussen de
1000 en 2000 verschillende aan
biedingen in zijn assortiment.
Detaillist B. Dirrix, die al 19
jaar aan de koopdrift van de
vreemdeling genoegdoening
verschaft, zegt bij de start van
elk seizoen voor minstens een
ton aan voorraad in te slaan en
tussentijds nog voor anderhalve
ton bij te kopen. De Valken-
burgse winkelstand blijkt de in-
koop te baseren op beurzen en
zogeheten „uitpakkingen", die
importfirma's jaarlijks in het
stadje beleggen. Dan bestelt
elke ondernemer, wat van zijn
gading is of juist niet.
Dirrix: „Je moet vooral ins
laan, wat je zelf leli jk vindt, dan
zit je altijd goed. Als ik op mijn
eigen smaak zou afgaan, was ik
geen goeie voor dit vak. Wij krij
gen in Valkenburg nu eenmaal
een specifiek publiek, dat in va
kantiestemming is en niet op de
eerste plaats let op het estheti
sche van de dingen. Ik moet u
zeggen, van alles wat ik hier
aanbied zou ik voor mijzelf niet
veel als souvenir willen heb
ben".
dat zoveel mergelgrotten in
zijn toerisme doet, heeft een
fijne neus ontwikkeld voor de
souvenirbusiness. Hier, tussen
de Zuidlimburgse krijtrotsen,
bloeit dit soort detailhandel
beter dan waar ook in Neder
land, Urk en Volendam in
cluis. Al uren voordat de eerste
wasbleke dagjesmens met man
en kroost in het kielzog zijn
ga's in het stadje even goede za
ken doen, weet Dirrix niet. Hij
wil er ook niets mee te maken
hebben. Als hij merkt, dat de
klanten voos de prijs van be
paalde souvenirs terugschrik
ken, stuurt hij zijn spionnen
rond om te kijken, welke con
current nu weer zit te rotzooien
met een paar dübbeltjbs. Dan
wordt het produkt meteen lager
gezet en de rust aan het front is
weer voor een paar dagen her
steld. Zo regelen de Valken-
burgse kleinhandelaren dat on
derling.
Samenwerking is er niet, zegt
B. Dirrix. Collega's bevestigen
dat, maar willen er niet over
pyaten om de goede naam van
Valkenburg niet in diskrediet te
brengen. Dirrix: „Er is sprake
van een stille oorlog. Ze gunnen
gezicht laat zien, wordt het
hele hebben en houden van ge
schenkwinkels, giftshops en
optrekjes met „Reiscanden-
ken" joviaal uitgestald op de
belendende trottoirs en zijn
alle winkelpuien in lengte en
breedte opgedoft als kerstbo
men.
Het straatbeeld in het toch
al nauwe stadscentrum wordt
gens Valkenburgs tarief 19,90
waard? Het is maar wat de gek
geeft. Een badhanddoek met
•Valkenburgs motief is, afgezien
van de stofkwaliteit, nooit te
duur en zelfs de grootste zeur
piet in de kinderschare kan meh
gelukkig weer een uurtje zoet
houden met pep, tenigrlolly van.
ƒ2,95. Als een op dè tien p assan-
ten gebruik maakt van een esse-
houten wandelstok om het hel
lende asfalt in de stad te over
meesteren, is dat een gemakke
lijk excuus om eveneens tot de
aankoop van zo'n vermeend
hulpmiddel o.ver te gaan en om
het smachtende thuisfront
straks een lol te doen zijn koe
bellen, harnassen, bloemen- of
borstelhangers, wonderlampen,
Tirolêr jodelhoedjes, Volen-
dammer molentjes en het geeft
door deze bonte commercial,
rukte nog kleinschaliger zodat
de spoedig tot een lamlendige
sjokprocessie opzwellende be-
zoekersstroora gedurende de
rest van de dag cp elke vier
kante meter binnenstad oog ia
oog staat met de verleidelijk
ste prullaria, die hem als dier
bare „Groeten uit Valken
burg" op het instinct werken,
ander voegt eraan toe, dat bi; I
wel kon sluiten als de klant ma I
voor minstens een tientje placht I
in te kopen voor thuis. De een I
signaleert dit seizoen een prijs-1
bewuste voorkeur voor „hel I
duurdere goed", terwijl da an-1
der juist meer oppervlakkigs dt I
deuy uit zjet. vliegeij. Maar
kijken nu eenmaal niet bij el
kaar in de boeken. Het is onder-1
ling haat en nijd in het voorjaar I
maar na het seizoen gaat ieder-1
een stevig op vakantie. Op eigen
houtje, natuurlijk.
Het zal Jan met de pet een zi
wezen, als hij maar aan zijn I
trekken komt. Over smaak I
wordt zeker in vakantiestam-1
riling niet getwist. Esn stiokertp
„Valkenburg" erop en het z:t
wel snor. Oma kan haar klein
kind eren in verrukking brengen
«jÜBr
(Van onze correspondent)
WASHINGTON - Het ding
heet Carcharodon Carcharias en
het heeft altijd honger. In zijr
maag zijn zaken aangetroffen
als Sint Bernardshonden, com
pleet met halsband, kratten rum
en twee dozijn aaneengebonden
literfessen spuitwater. Voor de
kust van Australië werd er eer
gevangen met de volgende
maaginhoud: twee gummielaar
zen, een vat zesduims spijkers en
een half paard. We spreken ovei
de grote witte dood, de monster-
lijkste aller haaien, die, uitzon
derlijk groot van muil, zelfs
kleine vaartuigen aanvalt.
Peter Benchley, die in de
buurt van de beroemde Prince
ton Universiteit in een vriende
lijk deel van New Jersey woont
schreef in 1973 een thriller die
aan de grote witte haai is gewijd.
Het boek, onder de titel „Jaws"
(Kaken), kwam in februari van
het vorig jaar uit. Van deze su
perthriller werden in een half
jaar drie en een half miljoen
exemplaren verkocht en in een
paperback-editie is de zestiende
druk al bereikt. In de eerste pa
gina's van het boek slaat de
grote witte dood al toe in wolken
van schuim en bloed: een jonge
vrouw, die op het avondlijke
koele strand hevig is bemind be
geeft zich in de branding om af
te koelen. Vrijwel onmiddellijk
slaat Carcharodon Carcharias
toe. Haar minnaar vindt bij het
aanbreken van de dag uit dat zij
spoorloos is.
„Jaws" is het grootste epos
over vis en mens sedert Herman
Melville's „Moby Dick", dat in
de tweede helft van de negen
tiende eeuw het licht zag. Er is
natuurlijk een film van ge
maakt, die nu ruim een maand in
bijna 500 Amerikaanse biosco
pen draait en een financieel suc
ces gaat worden waarbij dat van
The Exorcist en The Godfather
verbleekt. Het maken van de
film (Universal) kostte bijna 8
miljoen dollar, maar na twee
weken waren de recettes al ruim
tweemaal zo hoog als de aan-
maakkosten.
De film is door regisseur Ste
ven Spielberg (27) geschoten in
Martha's Vineyard in Massa
chusetts, dichtbij de plaats waar
Edward Kennedy in 1969 met
zijn vriendin Mary-Jo Kopechne
van een brug afreed in het kille
water dat daar zeer diep is. Met
de film „Jaws" werd Spielberg
onmiddellijk even beroemd als
de 32-jarige Godfather-
regisseur Francis Ford Coppola.
De film werd op 15 iuni gelan
ceerd op een zorgvuldig uitge
kozen moment, want toen trok
ken miljoenen Amerikanen voor
het eerst in de zomer naar de
stranden. Enkele persbureaus
meldden vrijwel meteen dat er
voor de Amerikaanse kusten
haaien mensen hadden aange
vallen.
Het thema van het filmver
haal is niet zo belangrijk. Het is
een gruwelfilm met een aantal
zeer knap gefilmde moorden van
de grote witte dood, die zo rea
listisch gefilmd zijn dat tal van
bioscoopbezoekers bij de aan
schouwing er van flauwvallen of
gaan overgeven. De haai in
„Jaws" is een constructie van
polyurethaan, voorzien van een
hydraulische installatie die het
geval zo wendbaar maakt als de
echte Carcharodon Carcharias.
Het ontwerp van dit kunstwerk
is van een Disney-expert, Ro
bert Mattey.
De film komt binnen afzien
bare tijd vanzelfsprekend naar
Nederland. In Amerika staan er
lange rijen mensen voor de bio
scopen waarin „Jaws" in actie
kunnen worden gezien. Er
wordt in deze film op grotere
schaal gegriezeld als in de Exor
cist.
Een interessant bijverschijn
sel is dat honderdduizenden
Amerikanen nu met de dood
schrik in hun lijf gaan pootjeba
den voor de lange kusten. Die
vrees wordt aangewakkerd door
het feit dat een jonge man uit
Alabama in de Golf van Mexico
een haai moest bestrijden die
hem een souvenier meegaf van
36 tandafdrukken in zijn rech
terbeen. Voor de kust van Day-
tona Beach in Florida viel eert
haai een 10-jarig meisje en een
17-jarige jongeman aan in
heupdiep water. Volgens schat
tingen van deskundigen komen
er elk jaar gemiddeld een dozijn
haaienaanvallen op mensen
voor in de Amerikaanse kustwa
teren.
Er overlijden jaarlijks in de
Verenigde Staten zo'n 300 men
sen als gevolg van aanvallen
door bijenzwermen en hoewel er
voor de Amerikaanse kusten
rond de dertig soorten haaien
worden waargenomen is de tol
die zij in mensenlevens opeisen
beperkt. De meeste haaien die
de Amerikaanse kust aandoen
vallen in de categorie van
„requiem-haaien", een droef
geestige' naam. De grote witte
haai wordt regelmatig gezien
voor de kust van Cape Cod in
Massachusetts.
Met spectaculaire griezelfilms
als „Jaws" is een nieuwe stap
gezet in de richting van een re
naissance van het Amerikaanse
bioscoopbedrijf, dat jarenlang
op een zeer laag pitje heeft ge
staan. Tijdens de crisis van de
dertiger jaren gingen er soms 80
miljoen Amerikanen per week
naar de bios om ontspanning te
zoeken in de wereld van de fan
tasie. Vorig jaar werd het recet
terecord in de Amerikaanse bio
scopen, dat met 1700 miljoen
dollar in 1946 was gevestigd ge
broken met 200 miljoen dollar.
Er gingen meer dan een miljard
bioscoopkaartjes weg.
In 1974 bracht „The Sting"
68,4 miljoen dollar op en „The
Exorcist" 66,3 miljoen. „Jaws"
zal die records ruimschoots
gaan breken. Mijn vriendin Kim
Helm, die 9 Vz is en in Princeton
woont, heeft „Jaws" al twee
maal gezien en wil er nog een
keer heen. „De haai is niet als
Gargahtua, die hele steden op
vreet", zegt ze. „Aan Gargantua
kun je zien dat hij niet echt is. Je
weet dat de grote witte haai in
„Jaws" gebouwd is, maar hij
lijkt levensecht". Kim heeft an
derhalf uur over de film zitten
praten, wijs, alsof ze het over
een afschuwelijk evenement in
het verleden had. Het voor
naamste in de film waren de ver
slindingen van mensen, maar
het schoonste moment kwam
aan het eind van de film, toen de
haai explodeerde in een hevig
requiem van bloed en schuim.
BEKT VAN VELZEN
Souvenirs. Je weet dat 't rommel is, maar de druk van de overvloed is zwaar.
Eerlijke taal voor een zaken
man, die afstand kan nemen van
dè Valkenburgse toeristenker-
mis, maar intussen wel lustig
meedoet met de algemene
trends. In de weekreclame heeft
hij nu vodr 19,95 een barome
ter met hertekop geplaatst,
made in Schwartz wald. Er staat
niet eens een stlpker van Val
kenburg op, maar de verkoop
loopt als een trein. Volgende
week gaat het etiket „weekaan
bieding" naar een ander artikel,
maar de prijs voor de barometer
zal gelijk blijven. Immers, dan
zijn er weer nieuwe vreemdelin
gen in de stad, die belazerd wil
len worden.
Spionnen
Over het dagelijks aantal be
zoekers kan Dirrix geen ver
standig woord zeggen. Zijn
vrouw heeft dagen, dat ze voor
3000 ansichtkaarten postzegels
verkoopt. Hij heeft dit seizoen
voor 50.000,— zomerhoedjes
ingeslagen en slijt met gemak
3000 wandelstokken in een
drukke maand. Of zijn 89 colle-
elkaar het licht in de ogen niet.
Op zichzelf is dat wel begrijpe
lijk, want veel varkens maken de
spoeling dun. Dus probeert ie
dereen de ander uit de markt te
werken. Dat doe ik ook. Wij zijn
allemaal individualisten. Van
gezamenlijke inkoop, waarvan
de hele club voordeel zou kun
nen hebben, is daarom nooit wat
terecht gekomen".
Het publiek interesseert zulke
achterhoedegevechten niet, zo
lang de broodnijd zich uit in
scherpe prijzen. Daaraan zal het
dan ook wel liggen, dat V alken
burg volgens sommige plaatse
lijke ondernemers 20 tot 30 pro
cent goedkoper is dan andere
notoire toeristencentra. De
vraag is, of dat ook slaat op res
taurants, waar men voor 2 knak
met friet vijf gulden moet neer
tellen, voor een biefstukje
brood een tientje, en voor een
kindermenu (één knakworstje
met appelmoes, frist en mayon
aise) zelfs vier piek.
Valkenburgs?
Is een sneeuwuil, trekpleister
voor talrijke porseleinfans, vol-
■niet wat voor andere snuiste
rijen nooit weg.
Niemand maalt om de vraag,
of deze groeten uit Valkenburg
ook typisch Valkenburgs zijn.
Het mag best uit Taiwan, Japan,
Hongkong of andere dumpge-
bieden komen, als het maar een
aandenken is. Wanneer Giel
Quax, de grondlegger van de
Valkenburgse souvenircultuur,
nog leefde, zou hij spreken van
de grote verloedering. Om
streeks 1925 was hij thuis in de
kelder de eerste en enige souven
irproducent, die uit mergelsteen
van de groeve in Sibbe visjes,
asbakken en vrome grotten
sneed'om dis aan het handjevol
seizoensbezoekers te slijten voor
een prikje. Mergelartikelen zijn,
niet alleen vanwege hun breek
baarheid, al een hele generatie
uit de mode en geen vreemdeling
weet nog, dat zij ooit de karak
tervolle voorgangers zijn ge
weest van de huidige galanteri-
eënkitsch uit plastic en na-
maakhout, die Valkenburg mil
joenen in het laadje brengt.
Showbusiness
Wij moeten het van Jan met
de pet hebben", zegt de een. De
met grotjes onder glas, die etK I
onder de sneeuw bedolven w* I
den als je ze op hun kop W' I
gehouden. Da jeugd keert vol-1
daan huiswaarts met een blid I
hoofddeksel van Spaanse (no-1
)makelij en da hele familie Iw'1
tot het volgende dagje Valken-1
burg plezi-r van de malle lad-1
zak, die u beslist moet hantei»
al s Andre van Duin weer eens op
de buis komt.
Business is showbusiness
Valkanburg, waar élke souvffl-
irzaak na 8 maanden vreemd--
lingenverkeer leeg probeert
zijn. Dan zijn de miljoenen bin
nen. die de gasten in lieverfe»
hebben achtergelaten, omd)
Valkenburg het zo vriend# l
waet te vragen. Niemand kan ff
zich meer vanaf maken met co"
groije te pikken, da boterham
men zelf mee to brengen en si]'11
kinderen te onthalen op een slt>»
aangelengde ranja uit de eigen
gezinsfles. Er hoort nu eenmaï
een souvenirtje bij, hoe pietlut
tig ook. Mooi is niet belang#
Als de handel het maar lelijk j
vine wordt het vanzelf ver'
kee'
JAN EERlX
Dat de benoeming van
staatssecretaris voor het der
tement van justitie regelrech
belangen schaadt van het ai
teurtoneel is alleen maar mc,
lijk als die nieuwbenoer
staatssecretaris luistert naai
naam Zeevalking, mr H.J. Z
valking. In dat geval betek
het winst bij justitie en een
voelig verlies bij het Nederla
Centrum voor amateur-toi
NCA, waarvan Henk Zees
king vele jaren voorzitter enl
spirator is geweest. Hij was s
de jaren van de Nederlar
Amateur Toneel Unie (NA?
de grote man op organisator"
gebied. In de omzetting
NATU tot NCA had hij een
dende rol. En ook later zijn
der zijn aanvoering enige 1
langrijke zaken tot stand ge
men. Hij was betrokken bij
oprichting van de eerste Neo
landse beroepsopleiding
regisseurs voor het amateu
neel: de academie voor draml
sche vorming, die later om s
sidieredenen werd ingeboif
in de Amsterdamse thea^
school.
Ook op zijn initiatief
het toneel-krities maandfc
Samenspel van de grond als
gave van het NCA. En tensh
heeft hij de stoot gegeven tot
nieuwe, gedecentralisee1
structuur van het NCA, zo
iedere amateurspeler via
provinciaal of zelfs een stre
centrum - zich direct bij zijnl
ganisatie betrokken kan voel
Tot zijn benoeming als staa
secretaris heeft mr. Zeevalk
kans gezien zijn liefde voor j
amateurtoneel uit te leven na
zijn veel omvattende mij
schappelijke taken. Nu is^
niet weer te combineren, t
taak in het NCA-bestuur
worden overgenomen doorl
man die sedert 1972 als secrl
ris optrad: F.A. van Kreunintf
Ook voor hem was toneelspa
al vroeg een deel van zijn lea
Via verschillende aspecten
het vormingswerk, kwam hit
recht bij de Academie voorl
pressie door woord en gebaaj
Utrecht, waarvan hij adjuJ
directeur werd.
A. KORNMÜ
Nietzsche heeft eens gez\
dat revoluties op duivepooi
komen. Dat gaat zeker op ui
de invloed die de Franse cor
nist Erik Satie op de muziti
ontwikkeling van latere gena
ties had. De vondsten van I
Debussy en een Ravel, maar
ran een Poulenc en een Milha
zijn niet denkbaar zonder de f'
durfde harmonieën van de fcl
zenaar uit de Parijse uoorsl
Arcueil. Men doet er verkei
aan Satie als een zonderling
beschouwen alleen omdat
ietwat slordig leefde en vijk
jaar geleden in bittere armok
stierf. Hij had de muziek
vooral het componeren als
amateur in de ware zin van
woord liefhebber beoefe
maar hij bezat genoeg zelfke
om nog op zijn veertigste lei
gaan nemen aan de Schola
torum, alleen om zijn techniek
verfijnen. Zijn leraren Vinei
d'lndy en Albert Roussel getii;
den later dat ze geen nauwgez
ter leerling gehad hadden.
Frank Onnen, een NecL
landse specialist in de Fra
muziek, heeft opgemerkt dat
tie heeft gestaan bij elke w
ding die de Franse muziek
drie decennia heeft genorr
Hij heeft steeds de wegen v
kend, steeds in de voorhoede
Guinese biggetjes zijn g<
diertjes waarmee je veel cont
hebt. Toch zijn ze als huisdie
zeer gewild. Ze kijken je tror
hartig aan en^wekken een zo
nige indruk van weerloze on
holpenheid dat ze als het w
smeken om bescherming.
Wat kan de eigenaar van
kele Guinese biggetjes zoal
de beestjes doen? Hij kan
koesteren als babies, maar
kan er ook zeer interessante
P®*7.menten mee uithalen. W
u bijvoorbeeld hoe Guinese t
getjes zich gedragen wanneei
plotseling op een glasplaat w
den gezet, of wanneer men
een langspeelplaat draair
lentje met ze speelt? Aardig
ook het experiment met de b
kuip, waarin je ze aan de n
