ONZE PRIMCY MOET SNEL VEEL BETER BESCHERMD WORDEN
MéÉ computers kuiï je veel kanten uit
iver/
IBS
IE
ERS
werkster
E HULST
ERT
rECHNiSCHE
:ht
V Goes
IE
rg
inistratief
ker
nend
Computers kunnen in handen van
mensen die ze bedienen een gevaar
gaan worden voor de persoonlijke
vrijheid van burgers. Een gevaar dat
in heel wat gevallen al levensgroot
aanwezig is. Al merken we dat als
burgers nauwelijks. Gewoon, omdat
we niet weten wat er inet
computergegevens over personen
allemaal al wordt gedaan. Welke
informaties er over burgers die uit die
computers komen aan derden worden
gegeven? In een Studium Generale van
de Technische Hogeschool Eindhoven
is aandacht besteed aan het vraagstuk
van de 'computers en privacy Onze
redacteur Jacques Levij besteedt met
name aandacht aan wat mr. F. de
Graaf, een jurist die over de
privacy -bescherming een proefschrift
voorbereidt, en mr. F.
Kuitenbrouwer, juridisch
medewerker van de NRC en
gespecialiseerd op het gebied van de.
administratie, in hun lezingen over dit
toch wel brandende onderwerp
hebben gezegd.
"Jf:
Doodeerlijk
Spreiding
Zweden
Bar en boos
Juist doel
-LHüteJ
Gemeenschapscentrum
omodatie, Vergaderruim-
antoorruimte voor Maat-
ïsen wij ons personeels-
deze funktie verbonden
iden behoren:
ten en onderhouden van
zige technische installa-
is tichtorgel, geluids-,
en verwarmingsinstal-
en van technische assis-
de organisatie van de
tiviteiten
gen op bovengenoemde
heden afgestemde tech-
leiding, bij voorkeur op
'eau.
inktionaris wordt tevens
dat hij over organisatori-
iteiten beschikt
[tiviteiten in het Gemeen-
d te worden,
ft ervaring.
tig de regeling voor het
bij het P.G.G.M. te Zeist,
kteur van onze stichting
it beide funkties kunnen
P. Ie Clercq
- Goes
ders van Hulst roepen sol-
ekking van
or van gemeentewerken in
liploma HAVO en typen,
"tografie gewenst
;ns gemeentelijke regeling
elijke rechtspositieregelin-
toepassing
lagen na het verschijnen
\an de burgemeester van
mt deze betrekking kunt a
ecretarie, bureau Perso-
NTS- en
ESBUREAU NCB
één harer bijkantoren,
e Hulst, Kleine Zwanen-
15 jaar
I.B.A. of gelijkwaardig
het zelfstandig opstellen
n en verlies- en winstreke-
t tot aanbeveling
dig uitwerken van admini-
kliénten tot en met het ver-
Ie noodzakelijke belasting-
9 jaar
MVO, LEAO of gel
eiding
oekhouden strekt tot aan-
n van administraties van
werkkring in groepsver-
éring met jaarlijkse of half-
irisverhogingen
rktijd
ïdaire arbeidsvoorwaar"
idiekostenvergoeding ,0'
sel reiskostenvergoeding.
I met 100% premie, opna-
enfonds o.a. bij 25-jarig®
in schriftelijk) richten aan
countants- en Belasting-
Zwanenstraat 1, Hdlsl_
ÏÏMM
-vrn.
v' r
(Van een onzer redacteuren)
Je kunt met een computer niet alle, maar wel bar
veel kanten uit. Alleen, één ding moet je bij dat
automatische rekentuig nooit, maar dan ook nooit,
uit het oog verliezen. Wat je erin stopt aan gege
vens kan er op vele manieren en in vele combina
ties weer uitkomen. Maar wat je er niet in duwt
aan - laten we zeggen basismateriaal komt er
vanzelfsprekend ook nooit in een of andere vorm
uit. Met andere woorden: een computer is een
prachtig ding. Niets meer, doch ook niets minder.
Zo'n rekenmachine kan, razendsnel, met het mate
riaal dat de mens erin stopt talloze ingewikkelde
sommetjes maken. Het zijn echter altijd mensen
die zo'n apparaat 'voeden' en bedienen de vragen
stellen - en het zijn altijd mensen die uitmaken
wat ze wel en wat ze er niet mee willen en kunnen
doen. En daarmee zit je dan meteen met het leven
sgrote probleem van eventueel verkeerd gebruik.
Óm van misbruik maar niet te spreken. Vasthou
den dus: computers zijn nóóit knapper dan de
domste man (of vrouw) die ze voedt en bedient.
Een voorbeeld uit onze bloe
deigen Nederlandse automati
seringspraktijk om dat nog eens
heel duidelijk te maken. Ons on
volprezen Centraal Planbureau
maakt van tijd tot tijd, voor de
meesten onzer adembenemende,
berekeningen over de toekom
stige ontwikkelingen van onze
economie. Over uw en mijn por
temonnee, dus. Daarbij wordt
natuurlijk uitgegaan van aller
lei gegevens en vooronderstel
lingen. Anders kun je niets be
rekenen. Zelfs niet met een
computer. De uitkomsten van
dat verrukkelijke gedoe, dat uit
eraard altijd doodernstig wordt
gespeeld, beïnvloeden steevast
uw en mijn leven. Want die die
nen als basis voor vele uitermate
belangrijke besluiten in de -
zoals dat heet sociaal-
economische sfeer. Dus, onder
andere, om uit te maken of u (en
ik) komend jaar wat extra in ons
loonzakje kunnen krijgen, of de
sociale premies nog hoger kun
nen (over verlaging praten wel
al jaren niet meer), of het rede
lijk is de belastingsehroef nog
wat verder aan te draaien. Ga
maar door! Parlement, vakbe
weging, werkgevers, regering,
winden zich over de uitkomst,
zoals dat hoort, behoorlijk op.
Maar over de simpele vraag, of
de gegevens die in de computers
zijn gestopt en die, gecombi
neerd, tot de meestal catastro
fale uitkomst hebben geleid, is
nog nooit in ons parlement een
gedegen robbertje gevochten.
Een gekke zaak! Want om die
gegevens en vooronderstellin
gen gaat het tenslotte.
De uiteraard doodeerlijke
dames en heren (ambtenaren)
die uitmaken welke gegevens de
basis voor de computerbereke
ningen moeten zijn en ze er dan
instoppen, kunnen het ook mis
hebben. Sterker nog. Ze dragen
geen enkele politieke verant
woordelijkheid. Ze kunnen niet
door onze organen op het matje
geroepen worden. Die kunnen
alleen ministers en staatssecre
tarissen laten opdraven wat
soms moeilijk is. En - met alle
respect - weten die veel van het
voer dat hun ambtenaren de
computers laten verslinden?
Welnu, vorig jaar is er een ge
haaide jongen geweest die alle
maal niet voetstoots aannam
wat de computer uitbraakte
over wat aan de kim van ons
economisch bestaan gloorde.
Die computer had natuurlijk
geen fout gemaakt. Dat wist 'ie
ook wel. Maar wat hadden ze
erin gestopt? Hij ontdekte dat de
gegevens over onze bevolking,
haar groei en samenstelling die,
onder andere, voor het bereke
nen van het economisch toe
komstmodel waren gebruikt he
lemaal niet „bij de tijd" waren
geweest. En dat, terwijl juist die
gegevens een onontbeerlijk on
derdeel vormen voor de plan
ning op middellange en lange
termijn.
En het is heel goed mogelijk
dat miljoenen Nederlanders
maandenlang van de zenuwen
hun nagels tot het leven hebben
afgebeten over wat hen allemaal
te wachten stond. Helaas! En
wat een toestanden maken we
van zo'n (verkeerd) toekomst
beeld. De kranten schrijven er
weken over, de teevee
commentators vinden het 'ge-
fundenes Fressen', de politici
wijken niet meer van de beeld
buis, de werkgevers en werkne
mers nemen betonnen stellingen
in. Gewoon, omdat niemand
zich heeft afgevraagd, of het
computervoer wel helemaal
'vers' is. Welke les kunnen we uit
dat ene voorbeeldje leren. Na
tuurlijk in de eerste plaats dat
we niet meteen, leken die we
zijn, gelaten en bleekjes 'ja'
moeten knikken als ons wordt
voorgehouden dat er geen speld
is tussen te krijgen, „omdat de
computer het immers allemaal
heeft berekend".
In de tweede plaats - en nu
zeggen we het plechtig - auto
matisering van de besluitvor
ming leidt niet vanzelfsprekend
tot een grotere doorzichtigheid
en controleerbaarheid van het
systeem. De politieke en maat
schappelijke werkelijkheid
biedt onvoldoende waarborgen
dat niet-gebruikte basisinfor
matie van tevoren grondig onder
de loep is genomen.
Verder dienen we te beseffen
dat computers een enorme
macht kunnen geven aan een
ambtelijk apparaat. Tenzij we
een democratisch systeem kun
nen ontwikkelen waarbij 'in
stanties' door andere 'instanties'
op de vingers kunnen worden
getikt. Een systeem ook dat de
hogere en lagere beleidsorganen
- Parlement, Provinciale Staten,
Gemeenteraden - zo uitrust dat
zij het, elk op eigen niveau, tens
lotte voor het zeggen hebben en
controle kunnen uitoefenen. Nü
is het zó, dat ons parlement in
feite onvoldoende controle
heeft, kwalitatief en kwantita
tief (wat getal aangaat) op de re
gering die honderdduizenden
ambtenaren in dienst heeft. Die
echter ook van dat ambtelijk
Naar een toekomst zonder privacy, zonder ongeziene intimiteit/
apparaat afhankèlijk is voor
haar gegevens. Het is de hoogste
tijd dat eens wordt nagegaan,
wat de gevolgen zijn van de toe
nemende automatisering voor
de werking van de politieke de
mocratie. Die reeds zonder die
automatisering eigenlijk al heel
gebrekkig van de grond is ge
komen.
We hebben de laatste jaren de
monden vol over decentralisatie
van het bestuur. We denken, dat
wordt ons in ieder geval voorge
spiegeld, dat het met die demo
cratie een stuk beter zal gaan als
we 'het bestuur maar dichter bij
de burgers' brengen. In Noor
wegen is daarover een onder
zoek gedaan, waarbij de beteke
nis van de automatisering voor
de decentralisatie is bekeken.
Die Noren hebben ontdekt dat
computers en automatisering
van-de-beslissingsmacht een
klimaat scheppen dat ongunstig
is voor de spreiding van macht.
„Er zal een sterke politieke wil
nodig zijn om het getij te doen
keren. Wij betwijfelen, of de
beweging voor 'invloed' en
'spreiding van macht' in staat
zal zijn stand te houden tegen de
gecombineerde kracht en macht
van de nationale politici en de
plannenmakers in de centraleo
verheidsdiensten". Iets om toch
eens over na te denken! Het
kostte ons tachtig jaar om er
achter te komen hoe onverstan
dig het is geweest om de auto
ongecontroleerd vrij baan te ge
ven. De mogelijkheden van de
computer zijn, ten goede of ten
kwade, vele malen groter dan
die van de auto. Tachtig jaar
voor de auto! We hebben geen
tien jaar meer om de computer
de baas te blijven. Of, beter ge
zegd, om waterdichte regels te
maken die ons in staat stellen de
gemeenschap, u en ik dus, de
baas te laten blijven over de
macht die automatisering van
de administratie van de over
heid dreigt te geven aan 'het ap
paraat'.
Nou de volgende stap. Om u
nog wat meer op uw hoede te
laten zijn voor de manieren
waarop mensen computers kun
nen misbruiken. Als we niet da
nig op onze tellen passen, zitten
we met z'n allen over een jaar of
wat in, wat de Amerikanen al
noemen, een 'informatiegevan
genis'.
De automatisch^ administra
tie is ontstuitbaar in haar op
mars. Ook in het bedrijfsleven.
Een onvolledige opsomming om
dat te staven. Banken, verzeke-
rings-maatschappijen, justitie,
de giro, de ziekenhuizen, de af-
betalings-magazijnen, de uni
versiteiten, de bibliotheken, de
postorder-bedrijven, vult u zelf
maar aan. Er zijn ook in ons land
zeker al zo'n honderd verschil
lende geautomatiseerde syste
men waarin persoonsgegevens
zijn 'opgeslagen'. In de meeste
gevallen weten de geregistreer-
den daar niets van. In heel wat
gevallen ook zijn de gegevens -
en dat is een heel belangrijke
beperking - op zichzelf niet om
je erg druk over te maken. Maar
toch
Wat gaat er gebeuren, liever
gezegd, wat kan er gebeuren, als
op een kwade dag al die ver
spreide gegevens worden sa
mengevoegd? Als, bijvoorbeeld,
banken besluiten voor het hele
land - misschien zelfs voor heel
Europa - al hun persoonsgege
vens in één computer te stoppen.
Of als men het nuttig gaat oorde
len alles wat verschülende 'in
stanties' weten over iemands ge
zondheid, de lichamelijke con
ditie, centraal te registreren.
Gewoon, omdat dat zo lekker
gemakkelijk is 'als er eens wat
met iemand gebeurt. Op zichzelf
een heel verstandige maatregel.
Maar een centralisatie die le
vensgevaarlijk kan worden voor
.iemands persoonlijke vrijheid,
voor iemands recht op een
privé-leven.
De Zweden hebben een
staatscommissie laten onder
zoeken wat er kan gebeuren als,
die nu nog gescheiden, geauto
matiseerde systemen van
persoonsgegevens allemaal op
een reusachtige computerhoop
zouden worden gegooid. Die
Zweedse dames en heren namen
iemands recht op 'privacy' als
uitgangspunt. Ze hebben gecon
stateerd dat iedere informatie
over de toestand van het indi
vidu die 'privacy' al in het ge
drang brengt, wanneer zij routi
nematig, massaal verwerkt
wordt.
Een voorbeeld, ook uit Zwe
den, om duidelijk te maken, hoe
zelfs uit eenvoudige gescheiden
gegevens een beeld van een mens
kan ontstaan, waarmee handige
jongens -en die zijn er nogal wat
- hun voordeel kunnen doen.
Een (Zweedse) weduwe zit er
door de nalatenschap van haar
man warmpjes bij. Dat is na
tuurlijk geregistreerd op een
computerband. Bij de belas
tingdienst, bij de centrale nota
riële registraties, enz. Dat is niet
erg. Maar er is ook bekend dat
zij veel romantische blaadjes
leest. Haar abonnementen erop
zijn ook weer op een computer
band vastgelegd Niets tegen. Er
is bij de gezondheidsdienst au
tomatisch vastgelegd dat die
brave, romantische weduwe die
er zo warmpjes bij zit van een
stevige borrel houdt. Welnu, die
drie kenmerken - afzonderlijk
gehouden ongevaarlijk - geven
een profiel van de dame als ze
worden samengevoegd. Kunnen
haar tot doelwit maken van al
lerlei minder fraaie pogingen
haar geld afhandig te maken,
haar in de macht van geweten
loze knapen te brengen. Onbe
tekenende feiten op zichzelf, die
door een samenbundeling ge
vaar voor het individu gaan op
leveren.
En nu een voorbeeld uit eigen
land. De meesten onzer hebben
wel eens, via een van de mooie
kleurenfoldertjes die we bijna
dagelijks in onze brievenbus
vinden, een boek of boekenserie
besteld. Nou, het is duidelijk dat
zo'n bestelling op de computer
wordt geregistreerd. Dat de
computer keer op keer namen en
adressen uitspuugt als er weel
een deel uit de serie voor ver
zending klaar is. Gemakkelijk,
natuurlijk voor die administra
tie. Ook de acceptgirokaart
wordt door de computer kant en
klaar gemaakt. Maar, en daar
wordt eigenlijk de lijn van het
toelaatbare al overschreden, als
men eenmaal één keer in zo'n
systeem zit, krijgt men keer op
keer aanbiedingen voor andere
boeken'koopjes', vaak van heel
andere uitgevers. Men leent dat
bestand kennelijk gewoon uit.
Niet voor niets, als regel. Daar
voor moet de lenende firma be
talen. En uw brievenbus zit
daardoor keer-op-keer vol met
spul, waarvan u niets wil weten.
wordt lastig gevallen. Want u
zit nou eenmaal in één zo'n ge
automatiseerd systeem Zie
maar hoe u er ooit nog uitkomt I
Dat is allemaal nogal on
schuldig, zult u zeggen. Natuur
lijk. Maar het duidt ook wel aan,
hoe het gaat beginnen en hoe
machteloos u er tegenover staat.
Want ook in ons land is er alle
aanleiding om bezorgd, en meer
dan dat, te zijn over de snel om
zich heengrijpende rage alles en
nog wat op de computer vast te
leggen.
Wist u, bijvoorbeeld, dat de
Nederlandse politie al in 1965
van meer dan 1 'A miljoen vader
landers politiegegevens 'in
kaart' had gebracht. Het zullen
er nu wel enkele miljoenen meer
zijn. Die politie-aantekeningen
blijven bewaard tot iemands
dood. En dat, terwijl strafbla
den (veroordelingen) na een
wettelijk voorgeschreven ter
mijn verjaren. Mensen moeten
immers kansen op een nieuw be
gin krijgen. Maar bij de politie is
geen nieuwe start mogelijk. En
die politiegegevens worden ook
aan anderen gegeven. Aan
werkgevers, bijvoorbeeld.
Die politiegegevens bevatten
veel meer dan harde feiten. Uw,
en mijn, naam is er in te vinden
als u eens een bar hebt bezocht
die door de politie in de gaten
wordt gehouden. Ook allerlei
indrukken van zo'n controle
rende politieman worden netjes
opgenomen. Kunnen immers
nog wel eens van pas komen!
U kunt er zeker van zijn dat
deze vastgelegde gegevens fou
ten bevatten. Fouten die u niet
recht kunt trekken. Waartegen u
machteloos bent. U weet immers
niet eens dat u 'staat opgeschre
ven'. In de Verenigde Staten is
'ns onderzocht hoeveel fouten er
zaten in de geautomatiseerde
personeelsgegevens van de ma
rine. Houdt u vast...! Zo'n tach
tig procent van die gedragssta-
ten bevatte fouten Want een
computer registreert wat hij op
gegeven krijgt. Fouten haalt hij
er niet uit.
De overheid, grote bedrijven,
combinaties van kleinere be
drijven, registreren ook in ons
land personeelsgegevens auto
matisch. Er is geen enkele, maar
dan ook geen enkele, reden om
ook maar met een beetje goede
wil aan te nemen dat ook die niet
wemelen van de minder ernstige
en zeer ernstige fouten. Zekér
niet, als u helemaal niet weet
wat er van u, uw buurman en
mij, door een meneer (of juf
frouw) is vastgelegd.
Wist u, dat er in 1972 in ons
land al 107 overheidsdataban-
ken waren. Systemen dus
waarin persoonsgegevens zijn
verwerkt. En wist u dat het mi
nisterie van Binnenlandse Za
ken belast is met de opbouw van
grote databanken. En tegelijk de
opdracht kreeg daarvoor regels
op te stellen. Sinds 1968 is dat
departement bezig met het
'persoonsnummer'. Maar pas
toen in 1971, bij de volkstelling,
deining ontstond over die com-
puterkaarten die de mensen
kregen, is dat departement zich
een beetje gaan bezighouden
met de regels die het moet op
stellen.
Dit voorbeeld staat niet op
zichzelf. Bij het Rijks Computer
Centrum in Apeldoorn, een
mammoetdatabank voor ambte
lijke en niet-ambtelijke per
soonsgegevens,. draait men op
grond van een ministeriële be
schikking. Die kan elke dag ver
anderd worden. Die beschik
king bevat geen enkele bepaling
die iemands privacy waarborgt.
De Kinderbescherming-heeft
een geautomatiseerde pupillen-
registratie. Er is niets waarop
men zich kan beroepen voor de
privacyrechten van de geregi-
streerden! De Centrale Recher
che Informatiedienst van Justi
tie legt. alles vast over mensen
die bij 'bijzondere zaken' zijn
betrokken. Zo maar, want er is
zelfs geen beslissing van een mi-'
nister over dat systeem
Op zichzelf worden de meeste
van die systemen ontwikkeld
vanuit juiste beleidsdoeleinden.
Maar al die systemen geven
mensen die ermee werken speel
ruimte - soms heel wat - voor
misbruik. Is dat aanvaardbaar?
En is het aanvaardbaar dat op
een kwade dag zo maar eden be
sloten kan worden, laten* we het
eens heel extreem zeggen, dat
alle computer-gegevens over
pessonen in een monsterachtig
geautomatiseerd brein worden
opgeslagen? Dat is niet denk
beeldig!
Moderne staten, ookNeder
land dus, kent talloze elkaar
overlappende beleidsdoelein
den. In feite is alles1 verbonden,
als men al die wetten, verorde
ningen, voorschriften-op-vele-
niveaus letterlijk zou nemen.
Door koppeling van
computergegevens kan daar
door de vrijheidssfeer ernstig
worden aangetast. En die kop
peling zit er dik in. Computer
bouwers wijzen er keer op keer
op dat de ontwikkeling gaat in
de richting van céhtrèlisatie.
Dat is: zoveel mogelijk systemen
en registraties samenbrengen in
een computer die vele' 'iritgan-
gen' heeft.
In Zweden poogt men dé par
ticuliere vrijheid en privacy te
waarborgen door het opzetten
van weer een systeem te binden
aan een vergunning die een on
afhankelijk lichaam moet.' ge
ven. Een Nederlandse commis
sie wil alleen gevaarlijke*'*data-
banken onder een
'vergunningenstelsel brengen.
Uit bovenstaa»ds*u<»g«9éelden
zal u weL'duitielijk xijhf';g|ivor-
den dat dat een lachei'tjfe is.
Want wat'is 'gévaarliik!"?|c!om-
binatie van een aantal J
voor zich ongevaarlijke,;
banken kan een uiterst* gi
lijke zaak zijn voor het ib<J
En hoe maakt men ujt
computerpersooHsgegevesfs
mogen inzien? Hééft ddtbörger,
in alle gevallen, recht op'ihéage
yan zijn eigen 'eompi*terkaurt
En krijgt hij/zij het racht verbe
teringen te eisen? Sterkef jnog,
kan een burger eisen datkip op
hem betrekking hiebbendeigege-
vens vernietigd worden??; Moet
de wetgever hem die rephten
niet ijlings geven? 1 I
In ieder geval staat wel vast
dat het ook in ons land vijf voor
twaalf is voor de organisatie van
de persoonlijke vrijheid en de
persoonlijke privacy. De wetge-
ver zal ervoor dienen te zorgen
dat iedere burger keiharde rech
ten krijgt op dat gebied. Rechten
die al van kracht worden bij de
opbouw van welk computersys
teem ook dat persoonsgegevens
bevat. Monopolisering van de
privacy in ambtelijke, techno
cratische hand is een van de ge
vaarlijkste kanten van deze hele
zaak.
JACQUES LEVIJ
