Hoop in de hek
van Hai'ti - I
vrij
uit
vrij
Uit"
DOOR BERT VAN VELZEN
Kindersterfte
Wreedheden
Voedoe
Spreekwoorden
Schuld
Grauwe
ellende
in 'n roofdierstaat
Haïti is armoede en honger
PORT-AU-PRINCE Het is zeer heet. Tropisch.
Vanaf de heuveltop zie ik een stad vol mysteries, de
prentbrief kaart-blauwe golf van Gonave en een
sombere bergkam, waarachter een dor, stenig, ver
sleten onherbergzaam, droef en afgrijselijk arm
land ligt. Het is op het eerste gezicht een land
zonder hoop, Haïti, een land zonder toekomst.
Port-au-Prince, de hoofdstad, ligt vrijwel in het
keelgat van de muil van een krokodil met wijdo-
pengesperde kaken, die gevormd door twee lange
schiereilanden, noord en zuid, gevormd worden.
Daar staat het witte paleis van Baby Doe, Jean-
Claude Duvalier, die 23 jaar en president voor het
leven is, de opvolger van Papa Doe, de geslepen
duivelse tyran, die Haïti veertien jaar gevangen
hield in een wurggreep van terreur.
Port-au-Prince is stinkende
armoede voor de 80 of 90 pro
cent van de inwoners, die geen
geregeld inkomen hebben Er
wordt op grote schaal honger ge
leden. De meeste mensen zijn
ziek. In de ontstellende krot
tenwijken La Salina, Cité de
Simone Duvalier en Brooklyn -
wonen vele tienduizenden men
sen in varkenskotten in een la
byrinth van open riolen, die als
voetpaden fungeren. De stank
van de armoede is overweldi
gend.
De krottenwijken steken de
favellas van Rio naar de kroon.
In het achterland is de armoede
even groot, maar iets minder
onwelriekend. Dat wil zeggen
dat de bezoeker, die een stuk van
zijn leven in de Amertkaanse
badkamercultuur heeft gestaan
er minder last van braakneigin
gen heeft.
Er is waarschijnlijk geen land
ter wereld dat zo gruwelijk is
uitgebuit en geteisterd als Haiti.
Het land, het westelijke deel van
het eiland Hispaniola, waarvan
het oostenlijk stuk de Domini
caanse republiek is, ligt iets ten
zuiden van Cuba Het is zo groot
als België, maar daar komen
moeders niet bij de pastoor om
een kartonnen doos of een ce-
mentzak te vragen om een door
lezen en schrijven, fungeert, uit
zonderingen daargelaten, als
uitbuitende klasse Het oud-
kolonialisme, waaraan Haïti
zich in 1804 ontworstelde, werd
overgenomendoordeelite Haïti
is een roofdierstaat. Hoezeer het
land is uitgebuit wordt duidelij
ker als men weet dat in 1789, hel
jaar van de Franse revolutie, de
waarde van de export van Haïti
tweemaal zo hoog was als van
daag Haïti overtrof alle be
staande koloniën in rijkdommen
en weinig koloniën zijn zo volle
dig uitgeperst Men zegt dat
Frankrijk zich dankzij het sla-
venveld de sprong heeft kunnen
willende geesten van voorou
ders die zich bij voorkeur op
houden in de apebroodboom; ir
weerwolven, in de rampzalig!
kracht van het boze oog; in ge
daanteveranderingen en andert
zaken die diep in de volksziel
verankerd liggen, vanuit Afrika
zijn meegebracht, en die na
eeuwen weinig van hun tnvloec
hebben verloren. Papa Doe wa;
een voedoe man, die, nadat een
van zijn politieke vijanden dit
llop
pen ztch-
geteistei
verwoestende erosie Deontbos-
sing heeft de flanken van de be
rgen blootgelegd en in het natte
seizoen spoelen de laatste resten
vruchtbare aarde weg in de op
gezwollen rivieren De schaarse
wegen veranderen dan in mod
derpoelen die het dan toch al
moeilijk te bereizen land vrijwel
ontoegankelijk maken. In het
barre bergland kan men zich m
het droge seizoen op enkele uit
zonderingen na, alleen maar per
muilezel verplaatsen Haïti
heeft een wegennet, dat mis
schien in twee of drie landen in
de wereld wordt overtroffen in
primitiviteit Op een bevolking
van ruim vijf miljoen waren er
enkele jaren geleden rond 4400
telefoons Buiten de hoofdstad
zijn er vrijwel geen huizen met
een waterleiding te vinden, in
Port-au-Prince neeft zestig pro
cent van de behuizing geen
stromend water.
Leven in Haiti betekent ar
moede, ziekte en uitbuiting voor
90% van de bevolking De
Frans-sprekende elite, die kan
veroorloven van net agrarische
naar het industriële tijdperk
Deze natte zomer gaan tien
duizenden mensen sterven van
de honger Het natte seizoen is
nu begonnen in gróte delen van
het land Pas in oktober kan de
oogst worden binnengehaald en
intussen moeten de mensen zich
voeden met mango's, sappige
vruchten, die in overdaad ge
consumeerd. chronische bui
kloop veroorzaken Miljoenen
Haltianen raken de komende
maanden, zoals ze het m plas
tisch Creools formuleren, de
sleutel van hun achterdeur
kwijt Het gemiddelde inkomen
per hoofd van de bevolking is
rond 200 gulden per jaar Vol
gens de spekpater Werenfned
van Straaten is Haïti er aanmer
kelijk slechter aan toe dan India,
dat ontwikkelingskansen heeft
Haïti keldert achteruit en voor
ontwikkelingslanden die afglij
den naar zichzelf voortplan
tende armoede hebben de Fran
sen een woord uitgevonden dat
dit tragische verschijnsel om
schrijft Haïtisation
De kinderen worden geteis
terd door kwashiorkor; hun ha
ren worden doorzichtig en hun
buiken zwellen op door onder
voeding Tuberculose heeft hier
een epidemische vorm aange
nomen De malaria is verre van
uitgeroeid Tetanus is een gesel,
vrijwel iedereen heeft ingewan
dparasieten Tussen de 7 en 15
procent van alle Haïtiaanse kin
deren sterft in de eerste weken
van hun bestaan en ongeveer de
helft van de kinderen haalt het
vijfde levensjaar niet Er zijn
enkele hondeiden dokters in
Haïti, waarvan rond tweederde
De bisschop van Hinche,
mgr Jean-Bapttsle Decoste
De bisschop, die om zich te
kunnen bedruipen ook pluim
vee, varkens en vee houdt,
komt voor de viering van het
zilveren priesterjubileum van
mgr Bluyssen naar Den
Bosch
in Port-au-Prince werkt De
gemiddelde leeftijdsverwach
ting van de Haitiaan is 32
jaar Rond Port-au-Prince vindt
men enige industrie de
Haïtiaans-Amerikaanse Sui
kermaatschappij (HASCO). die
maar zes maanden per jaar
werkt en waarvan een goed deel
in handen is van de Duvalierfa-
milie, waarin Baby Doe, zijn
zustei MaruLpflrflise en zijn
moeder SThiorie de opvallendste
posities innemen Er zijn wat
kleinere Amerikaqn.se industri
eën, onder meer een die honk
ballen produceert voor Ameri
kaans gebruik, maar voor iedere
dollar, die in Haïti wordt geïn
vesteerd. verlaten er drie het
land De landbouwpmduktie ts
door de jaren heen gestaag afge
nomen. zowel in absolute ter
men als per hoofd van de bevol
king Er zijn, voorzover bekend,
geen nat u url ij ke bodemscha tl en
van betekenis Volgens de gege
vens van de UNESCO kan hoog
uit tien procent van de bevol
king lezen en schnjven Op en
kele uitzonderingen na wordt
het basisonderwijs in het Frans
gegeven, terwijl de volkstaal
Creools is. dat helaas nog vrij
algemeen wordt beschouwd als
een ongewenst patois, als een er
felijk belaste wijze van spreken
voor mensen die met de nek
worden aangekeken Nergens op
het westelijk halfrond is het
percentage analfabeten hoger
aan op Haïti Op de gehele we
reld nebben alleen Ethiopië.
Jemen en Mozambique hogere
percentages analfabeten
Aan de vooravond van de
Franse revolutie was Haïti, toen
Saint Dominigue, de parel van
de Antillen Ei was geen rijkere
kolonie in de nieuwe wereld De
proloog op de ellende van het
huidige Haïti was de uitmoor
ding van een miljoen Indianen
Lodewijk de Veertiende moe
digde boekaniers en ander uit
vaagsel. die zich op een schild-
paddeneiland voor de noord
westelijke kust van Hispaniola
hadden gevestigd aan om het
gebied te gaan koloniseren
Door het verdrag van Rijswijk
werd hel westelijk deel van His
paniola in 1897 officieel Frans
bezit Er waren toen al 50 000
ZWARTE SLAVEN Driekwart
eeuw later waren het er meer
dan een kwart miljoen en ten
tijde van de Franse revolutie
was Saint Dominigue verant
woordelijk voor meer dan veer
tig procent van de buitenlandse
handel van Frankrijk Van de 27
miljoen Fransen, waren er toen
rond vijf miljoen direct afhanke
lijk van de handel op Saint Do
minigue
Mulatten werden met de nek
aangezien en de slaven werden
als dieren behandeld en vaak
slechter Slaven werden afgrij
selijk gefolterd als bestraffing
voor triviale overtredingen
SIavengezinnen werden uiteen-
gescheurd om te voorkomen dat
de uit West-Afnka geïmpor
teerde werkezels onderling bin
dingen zouden gaan vormen Er
zijn voorbeelden genoteerd van
de wrede behandeling die de
slaven ondervonden sommige
slavendrijvers ontwierpen blik
ken muilkorven om te voorko
men dat de slaven zich zouden
voeden met suikerriet en andere
produkten van het veld Slaven
die met de zweep werden afge
ranseld kregen peper en zout in
hun wonden gewreven In La
Grande-Rivtëre nagelde een
hoenter een slaaf met de oren
tegen de muur. sneed hem ver
volgens de oren af en dwong het
slachtoffer ze op te eten De lijst
van misdrijven tegen slaven is
lang en in znn gruwelijkheid
nauwelijks vatbaar voor herha
ling
In deze sfeer werd Haïti gebo
ren, op nieuwjaarsdag van 1804
Paler Hubert Habets,
Scheutist, ts secretaris van
mgr Decoste Hij zal de bis
schop naar Nederland verge
zellen
Sedertdien heeft het land weinig
meer dan terreur en uitbuiting
gekend, die hun hoogtepunt
vonden in de regering van Fran
cois (Papa Doc) Duvalier, die
vier jaar geleden m de derde
week van april overleed Zijn
opvolger, zoon Baby Doc, is
minder boosaardig en kondig
den op zijn vierde verjaardag als
..president voor het leven", op
22 april aan dat zijn geliefde va
der voor stabiliteit had gezorgd
en dat hij. Baby Doe. zou gaan
zorgen voor de economische
ontwikkeling De technieken die
Papa Doe toepaste om zich tn
het witte paleis in Port-au-
Prince in het politieke zadel te
houden waren van een diaboli
sche boosaardigheid De man
die een sociale revolutie had be
loofd en het volk had meege
deeld dat hij democratie als dt
beste regeringsvorm beschouw
de. begon met moord en wille
keurige arrestatie zijn politieke
vijanden uit te schakelen De
kerk werd in haar invloed be
knot door de uitwijztng van
priesters De Jezuitenorde in
1984 en de Canadese bisschop
Paul Samson Jean-Mane van
Gonaive. die 39 jaar in Haiti had
gewerkt
De man met de fluisterstem en
het sneeuwwitte haar in het pa
leis van Port-au-Prince. werd in
de ogen van het volk Baron Sa-
medi. de geest van het kerkhof in
de voedoe-wereld Hij recru-
teerde de beruchte staatspol itie.
de tonton macoules. in Port-
au-Prince uit een milieu van
halfcriminelen en op het platte
land uit de kring van de voedoe
priesters Voedoe is de volksre-
ligie gezegd wordt dat de Haiti
aan voor 90% katholiek is er
voor honderd procent in voedoe
gelooft in boosaardige of wel
I P°
zijn wraak wilde ontfope
zelf in een hond veranderd had
opdracht gaf een massaslach
ting onder honden aan te rich
ten. Op grond van een ongeluk
kig concordaat is het de presi
dent van Haïti die bisschopper
benoemt.
In dit klimaat, dat tijdens het
bewind van Baby Doe enigszins
is verbeterd - er'staan geen ton
ton macoutes meer met machi
negeweren op het volk gericht ir
de kathedraal van Port-au-
Prince - werken buitenlands*
missionarissen onder het armi
volk van Haïti. Mgr J Bluyssen
bisschop van Den Bosch, kwan-
vong jaar. tijdens een bezoek
aan Haïti, diep onder de indruk
van het werk van de paters var
Scheut, die worden aangevoerd
door de provinciaal overstt
Henk Kaal, die afkomstig is uit
Tilburg. Deze mannen concen
treren zich vooral op alfabetisa-
tie en de bewustwording van het
Haïtiaanse volk Dat werk
wordt gedaan onder omstandig
heden. die een met-ingewijdt
bezoeker aanvankelijk hopeloos
voorkomen. Na een reis dooi
Haïti, waarop ik de weg var
mgr Bluyssen heb gevolgd, u
het me duidelijk geworder
waarom de bisschop zijn feest
geschenk besloot over te drager
voor de vorming van de mensei
in Haïti, met name in het bisdom
Hinche in het centrale plateau in
het hart van het land In een vol
gend artikel zal ik u vertellen
wat ik daar gezien heb Haiti is
honger In Port-au-Prince het
ik me geïnstalleerd in Caslel
Haïti, een wit hotel, dat voorzier
is van de enige lift ui de repu
bliek Men kan daar snel het ge
middelde inkomen fier hoofd
van de bevolking per jaar van dt
Haltianen verslapen. Zodra de
witte man zijn neus buiten dt
deur steekt, wordt hij omringd
door jongens die om geld vra
gen Geef me geld. want ik heb
vanmorgen voor je gebeden.
Hier zie mijn buik. ik heb hon
ger. Geef me iets, wanl ik heb
dagen niets gegeten ln de stao
tonen zwangere moeders hur
kleine kinderen die hun handje;
uitstrekken Honger Exam, eet
van de welsprekendste onder di
knapen die rond het hotel naai
middelen zoeken om hun maag
te vullen werd door de politit
gearresteerd en afgetuigd
Als ik op het balkon zit. boven
het zwembad, proberen Exam
en zijn kornuiten mijn aandacht
te trekken Ik denk aan een ver
sregel „De armoedzaaiers kla
gen voor uw raam Wij hebben
honger heer, dat is niet aange
naam" De armoedzaaiers flui
ten trillers als vogels Ze roffe
len op trommeltjes en dansen de
Een verlegen Haïttaans
meisje De helft van de Haïti
aanse kinderen sterft voor het
vijfde levensjaar
merengue, met een stijl been en
het ander los als een touw De
toeristen, bevreesd om hun sleu
tel van de achterdeur te verlie
zen, poetsen hun tanden en gor
gelen met antiseptisch mondwa
ter. Veilig achter de witte muren
van het hotel bezien ze de hou
ten beeldjes die ze op de ijzer-
markt gekocht hebben, waar het
geurt naar lang ongewassen li
chamen De toeristen keren zel
den terug naar de stad Het leed
is te groot. Ze gedragen zich,
zonder het te weten, naar de re
gel van enkele Creoolse spreek
woorden Ge moogt |anken mei
de ezel, maar help hem met zijn
last dragen Als ge met de hond
speelt, werpt hij ztjn luizenopu
Kippestront is geen hotei
Maar met Creoolse spreek
woorden, het parfum van gedis
tilleerde volkswijsheid, komt
men niet ver als men iets van de
ziel van Haïti wil begrijpen Er
zijn trouwens mensen, die vijf
tien jaar en langer in Haïti heb
ben gewerkt en nog steeds hel
mysterie Haïti niet hebben kun
nen doorgronden De naakte bit
tere feiten moeten overigens
voldoende zijn om te besluiten
dit volk. dat nog steeds de ge
vangene ts van een slaven menta
liteit te willen helpen Er gaan
kinderen sterven Over een
maand ts praktisch gesproken
het hele land aan de dunne In
het ziekenhuis van Hinche wor
den de schaarse bedden door pa
tiënten gedeeld en worden er
zware operaties bij het licht van
olielampen verricht, en als de
patiënt pech heeft kan hij niet
worden verdoofd wanneer zijn
arm moet worden geamputeerd
Als men de geteisterde men-sen
van Hall) het .Papa nou hf'
onze vader hoort zingen, onder
een boom bij een afgebrande
wijk in Port-au-Prince, of mee"
kerkje in Papaye „Geef ons he
den ons dagelijks brood, en ver
geef ons onze schuld, zoals jj
ook aan anderen hun schut
vergeven dan staat nie
daar wit en wetgevoed ine'"
schuld
KNIP, een neo-classic
Tilburg in de vortge eeuw,
een tentoonstelling Van
(16 00 uur opening dooi
mtssaris der koningin J
Harten) tot en met 13 jun
Barrique, Spoorlaan Cat
(Lambert Tegenbosch) r
reprodukttes.
GERRIT Jan Groot
schilderijen, gouaches et
en Louis Tangel, schilde
beiden uit Deventer - exp
tot en met 30 mei bij gale
lenspiegel te Sas van Gei
iNTERnationale Fil
spiele Berlijn, van 27 juni
ii Er hebben zich 48 I
aangemeld
DE HOEZENMAKER!
toonstelling van grafiscl
werpen van grammof ooi
hoezen in Kultureel Si
Tilburg Tot en met 4 ju
dens Pinksterdagen geslcj
TWEE kleine schild
van Jan van Kessel bracl
veiling Mak van Waaj
halve ton op
VLAAMS Nationaal
(eest (38e), op zondag 25
14 30 uur in sportpalei
werpen. De Vlaamse leeu
onder het motto Brussel
Brussel valt!
HET FENOMEEN (va
geren) gaat op 21 mei me
van Ulsen naar de We
speelt het daar in het Er
het Nederlands.
LUISTER-5: „Ik be
lukkigste man, die ik
moet heb", zei Arthur
stein tijdens het mterei
terview dat de NCRV
uitzond. Aandacht voo
bum met de tekst - sa
in dit nummer - en me
prachtige Chopin-vert
door Rubinstein A
krijgt ook de in ons lam
makende opera-ster -
dels Rodelïna - Hugue
rangeau en twee nieuw
men met haar stem Di
bekende opera van Mc
(instr Korsakoff, vast
Sofia; liederen van F
zongen door Amel ing ei
krijgen nog aparte rui
de talrijke andere
besprekingen Tenslo
dacht voor volksmu;
Cambodja, Vietnam. Ch
en de Philipijnen en in
rubriek o.a. voor Dylati
on the tracks Getest we
Beomaster tuner/verste
Canton luidspreker en i
versterker. (Luister, po
Amersfoort)
HOLLANDS MAANI
330: Een halt toeroepe
neiging van bepaalde f
ren om politiek oni
mensen onwetenschap
noemen, is opzet van
Piji's artikel Positivisn
lectiek in de sociale wet
Is er een methodenstr
sociale wetenschap? ze
dewijk boven zijn
waarin hij o.a stelt d<
het onderzoek al leer
schappelijke normen
„Hoewel ik toegeef en
dat aan het confession
voorstel ten grondslag
opvatting in de vertste
het duivelse karakter
Hitlerdom benadert,
scheidt zij er zich
van?", vraagt Paul
zich af in zijn bijlage
en Hitier" Verder p
Oek de Jong, Jan Gei
link en A. van Anders
van Sjoerd Dijkstra en
(HM, fiostbus 180, De'
SAMENSPEL-3: Thi
tiek Politieke analy:
tiek hebben elkaar
toogt Ben Bos in. „Ma
Boeddha, Jezus; lee|
het pakje boter"
„grenzen aan de g
Club van Rome
Swan-Liat in „Mystiel
terspel" uiteen, dat de
de transcendente med
gelimiteerd kan groe
Leeuwe zet tn „Mystie
dat theater en cultu
zijn en Toine Kreykar
„Zijsporen zijn onthu
op de gevaren van de
viging met een systeer
spel, Zandpad. 28 M
„Het ntsloze num
niet zomaar een num
was een Platonisch ide
loos omdat ritssluiting
vlogen als blaadjes vai
luikende roos op het mi
je lichamen elkaar vor
dat je ondergoed in
wegwoei als paarde
pluis" Dat is de droot
dora Wing, de ik van
ERICA JONG is met
HET RITSLOZE
(uitg Arbeiderspers
door Else Hoog uitste
taald (oorspr Fear o
„Een mens is wat hl
99% van de wereld
neukt ongetwijfeld
ken" Het leven van dl
de westerse cultuur 1
heidsdroom en
boompje-beestje, woi
boek door Erica Jon)
4011 pagina's grandu»
openhartig ondei han
men. waarbij ze. links
tikken uitdeelt aan i'
trie, Duitsers. Joden.
Dolle Mina s etc etc
In Amerika werde
verschijning van het I
al anderhalf miljoen
ren verkocht. Groter
en Updike prezen -